Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૮૦] ૧૦. ભીમસેનજાતકવણ્ણના
[80] 10. Bhīmasenajātakavaṇṇanā
યં તે પવિકત્થિતં પુરેતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો અઞ્ઞતરં વિકત્થિતં ભિક્ખું આરબ્ભ કથેસિ. એકો કિર ભિક્ખુ ‘‘આવુસો, અમ્હાકં જાતિસમા જાતિ, ગોત્તસમં ગોત્તં નામ નત્થિ, મયં એવરૂપે નામ મહાખત્તિયકુલે જાતા, ગોત્તેન વા ધનેન વા કુલપ્પદેસેન વા અમ્હેહિ સદિસો નામ નત્થિ, અમ્હાકં સુવણ્ણરજતાદીનં અન્તો નત્થિ, દાસકમ્મકરાપિ નો સાલિમંસોદનં ભુઞ્જન્તિ, કાસિકવત્થં નિવાસેન્તિ, કાસિકવિલેપનં વિલિમ્પન્તિ. મયં પબ્બજિતભાવેન એતરહિ એવરૂપાનિ લૂખાનિ ભોજનાનિ ભુઞ્જામ, લૂખાનિ ચીવરાનિ ધારેમા’’તિ થેરનવમજ્ઝિમાનં ભિક્ખૂનં અન્તરે વિકત્થેન્તો જાતિઆદિવસેન વમ્ભેન્તો ખુંસેન્તો વિચરતિ. અથસ્સ એકો ભિક્ખુ કુલપ્પદેસં પરિગ્ગણ્હિત્વા તં વિકત્થનભાવં ભિક્ખૂનં આરોચેસિ. ભિક્ખૂ ધમ્મસભાયં સન્નિપતિતા ‘‘આવુસો, અસુકો નામ ભિક્ખુ એવરૂપે નિય્યાનિકસાસને પબ્બજિત્વા વિકત્થેન્તો વમ્ભેન્તો ખુંસેન્તો વિચરતી’’તિ એતસ્સ અગુણં કથયિંસુ. સત્થા આગન્ત્વા ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમાય નામા’’તિ વુત્તે ‘‘ન, ભિક્ખવે, સો ભિક્ખુ ઇદાનેવ વિકત્થેન્તો વમ્ભેન્તો ખુંસેન્તો વિચરતિ, પુબ્બેપિ વિકત્થેન્તો વમ્ભેન્તો ખુંસેન્તો વિચરી’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Yaṃ te pavikatthitaṃ pureti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ vikatthitaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Eko kira bhikkhu ‘‘āvuso, amhākaṃ jātisamā jāti, gottasamaṃ gottaṃ nāma natthi, mayaṃ evarūpe nāma mahākhattiyakule jātā, gottena vā dhanena vā kulappadesena vā amhehi sadiso nāma natthi, amhākaṃ suvaṇṇarajatādīnaṃ anto natthi, dāsakammakarāpi no sālimaṃsodanaṃ bhuñjanti, kāsikavatthaṃ nivāsenti, kāsikavilepanaṃ vilimpanti. Mayaṃ pabbajitabhāvena etarahi evarūpāni lūkhāni bhojanāni bhuñjāma, lūkhāni cīvarāni dhāremā’’ti theranavamajjhimānaṃ bhikkhūnaṃ antare vikatthento jātiādivasena vambhento khuṃsento vicarati. Athassa eko bhikkhu kulappadesaṃ pariggaṇhitvā taṃ vikatthanabhāvaṃ bhikkhūnaṃ ārocesi. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannipatitā ‘‘āvuso, asuko nāma bhikkhu evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā vikatthento vambhento khuṃsento vicaratī’’ti etassa aguṇaṃ kathayiṃsu. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, so bhikkhu idāneva vikatthento vambhento khuṃsento vicarati, pubbepi vikatthento vambhento khuṃsento vicarī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો એકસ્મિં નિગમગામે ઉદિચ્ચબ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિત્વા વયપ્પત્તો તક્કસિલાયં દિસાપામોક્ખસ્સ આચરિયસ્સ સન્તિકે તયો વેદે અટ્ઠારસ વિજ્જટ્ઠાનાનિ ઉગ્ગહેત્વા સબ્બસિપ્પેસુ નિપ્ફત્તિં પત્વા ચૂળધનુગ્ગહપણ્ડિતો નામ અહોસિ. સો તક્કસિલાતો નિક્ખમિત્વા સબ્બસમયસિપ્પાનિ પરિયેસમાનો મહિંસકરટ્ઠં અગમાસિ. ઇમસ્મિં પન જાતકે બોધિસત્તો થોકં રસ્સો ઓણતાકારો અહોસિ. સો ચિન્તેસિ ‘‘સચાહં કઞ્ચિ રાજાનં ઉપસઙ્કમિસ્સામિ, સો ‘એવં રસ્સસરીરો ત્વં કિં અમ્હાકં કમ્મં કરિસ્સસી’તિ વક્ખતિ, યંનૂનાહં આરોહપરિણાહસમ્પન્નં અભિરૂપં એકં પુરિસં ફલકં કત્વા તસ્સ પિટ્ઠિચ્છાયાય જીવિકં કપ્પેય્ય’’ન્તિ. સો તથારૂપં પુરિસં પરિયેસમાનો ભીમસેનસ્સ નામેકસ્સ તન્તવાયસ્સ તન્તવીતટ્ઠાનં ગન્ત્વા તેન સદ્ધિં પટિસન્થારં કત્વા ‘‘સમ્મ, ત્વં કિન્નામોસી’’તિ પુચ્છિ. ‘‘અહં ભીમસેનો નામા’’તિ? ‘‘કિં પન ત્વં એવં અભિરૂપો ઉપધિસમ્પન્નો હુત્વા ઇમં લામકકમ્મં કરોસી’’તિ? ‘‘જીવિતું અસક્કોન્તો’’તિ. ‘‘સમ્મ, મા એતં કમ્મં કરિ, સકલજમ્બુદીપે મયા સદિસો ધનુગ્ગહો નામ નત્થિ. સચે પનાહં કઞ્ચિ રાજાનં પસ્સેય્યં, સો મં ‘એવંરસ્સો અયં કિં અમ્હાકં કમ્મં કરિસ્સતી’તિ કોપેય્ય, ત્વં રાજાનં દિસ્વા ‘અહં ધનુગ્ગહો’તિ વક્ખસિ. રાજા તે પરિબ્બયં દત્વા વુત્તિં નિબદ્ધં દસ્સતિ. અહં તે ઉપ્પન્નકમ્મં કરોન્તો તવ પિટ્ઠિચ્છાયાય જીવિસ્સામિ. એવં ઉભોપિ સુખિતા ભવિસ્સામ. કરોહિ મમ વચન’’ન્તિ આહ. સો ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ekasmiṃ nigamagāme udiccabrāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ disāpāmokkhassa ācariyassa santike tayo vede aṭṭhārasa vijjaṭṭhānāni uggahetvā sabbasippesu nipphattiṃ patvā cūḷadhanuggahapaṇḍito nāma ahosi. So takkasilāto nikkhamitvā sabbasamayasippāni pariyesamāno mahiṃsakaraṭṭhaṃ agamāsi. Imasmiṃ pana jātake bodhisatto thokaṃ rasso oṇatākāro ahosi. So cintesi ‘‘sacāhaṃ kañci rājānaṃ upasaṅkamissāmi, so ‘evaṃ rassasarīro tvaṃ kiṃ amhākaṃ kammaṃ karissasī’ti vakkhati, yaṃnūnāhaṃ ārohapariṇāhasampannaṃ abhirūpaṃ ekaṃ purisaṃ phalakaṃ katvā tassa piṭṭhicchāyāya jīvikaṃ kappeyya’’nti. So tathārūpaṃ purisaṃ pariyesamāno bhīmasenassa nāmekassa tantavāyassa tantavītaṭṭhānaṃ gantvā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ‘‘samma, tvaṃ kinnāmosī’’ti pucchi. ‘‘Ahaṃ bhīmaseno nāmā’’ti? ‘‘Kiṃ pana tvaṃ evaṃ abhirūpo upadhisampanno hutvā imaṃ lāmakakammaṃ karosī’’ti? ‘‘Jīvituṃ asakkonto’’ti. ‘‘Samma, mā etaṃ kammaṃ kari, sakalajambudīpe mayā sadiso dhanuggaho nāma natthi. Sace panāhaṃ kañci rājānaṃ passeyyaṃ, so maṃ ‘evaṃrasso ayaṃ kiṃ amhākaṃ kammaṃ karissatī’ti kopeyya, tvaṃ rājānaṃ disvā ‘ahaṃ dhanuggaho’ti vakkhasi. Rājā te paribbayaṃ datvā vuttiṃ nibaddhaṃ dassati. Ahaṃ te uppannakammaṃ karonto tava piṭṭhicchāyāya jīvissāmi. Evaṃ ubhopi sukhitā bhavissāma. Karohi mama vacana’’nti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.
અથ નં આદાય બારાણસિં ગન્ત્વા સયં ચૂળૂપટ્ઠાકો હુત્વા તં પુરતો કત્વા રાજદ્વારે ઠત્વા રઞ્ઞો આરોચાપેસિ. ‘‘આગચ્છન્તૂ’’તિ વુત્તે ઉભોપિ પવિસિત્વા રાજાનં વન્દિત્વા અટ્ઠંસુ. ‘‘કિંકારણા આગતત્થા’’તિ ચ વુત્તે ભીમસેનો આહ – ‘‘અહં ધનુગ્ગહો, મયા સદિસો સકલજમ્બુદીપે ધનુગ્ગહો નત્થી’’તિ. ‘‘કિં પન લભન્તો મં ઉપટ્ઠહિસ્સસી’’તિ? ‘‘અડ્ઢમાસે સહસ્સં લભન્તો ઉપટ્ઠહિસ્સામિ, દેવા’’તિ. ‘‘અયં તે પુરિસો કિં હોતી’’તિ? ‘‘ચૂળૂપટ્ઠાકો, દેવા’’તિ. ‘‘સાધુ ઉપટ્ઠહા’’તિ. તતો પટ્ઠાય ભીમસેનો રાજાનં ઉપટ્ઠહતિ. ઉપ્પન્નકિચ્ચં પનસ્સ બોધિસત્તોવ નિત્થરતિ.
Atha naṃ ādāya bārāṇasiṃ gantvā sayaṃ cūḷūpaṭṭhāko hutvā taṃ purato katvā rājadvāre ṭhatvā rañño ārocāpesi. ‘‘Āgacchantū’’ti vutte ubhopi pavisitvā rājānaṃ vanditvā aṭṭhaṃsu. ‘‘Kiṃkāraṇā āgatatthā’’ti ca vutte bhīmaseno āha – ‘‘ahaṃ dhanuggaho, mayā sadiso sakalajambudīpe dhanuggaho natthī’’ti. ‘‘Kiṃ pana labhanto maṃ upaṭṭhahissasī’’ti? ‘‘Aḍḍhamāse sahassaṃ labhanto upaṭṭhahissāmi, devā’’ti. ‘‘Ayaṃ te puriso kiṃ hotī’’ti? ‘‘Cūḷūpaṭṭhāko, devā’’ti. ‘‘Sādhu upaṭṭhahā’’ti. Tato paṭṭhāya bhīmaseno rājānaṃ upaṭṭhahati. Uppannakiccaṃ panassa bodhisattova nittharati.
તેન ખો પન સમયેન કાસિરટ્ઠે એકસ્મિં અરઞ્ઞે બહૂનં મનુસ્સાનં સઞ્ચરણમગ્ગં બ્યગ્ઘો છડ્ડાપેતિ, બહૂ મનુસ્સે ગહેત્વા ગહેત્વા ખાદતિ. તં પવત્તિં રઞ્ઞો આરોચેસું. રાજા ભીમસેનં પક્કોસાપેત્વા ‘‘સક્ખિસ્સસિ, તાત, નં બ્યગ્ઘં ગણ્હિતુ’’ન્તિ આહ. ‘‘દેવ, કિં ધનુગ્ગહો નામાહં , યદિ બ્યગ્ઘં ગહેતું ન સક્કોમી’’તિ. રાજા તસ્સ પરિબ્બયં દત્વા ઉય્યોજેસિ. સો ઘરં ગન્ત્વા બોધિસત્તસ્સ કથેસિ. બોધિસત્તો ‘‘સાધુ, સમ્મ, ગચ્છા’’તિ આહ. ‘‘ત્વં પન ન ગમિસ્સસી’’તિ? ‘‘આમ ન ગમિસ્સામિ, ઉપાયં પન તે આચિક્ખિસ્સામી’’તિ. ‘‘આચિક્ખ, સમ્મા’’તિ. ત્વં બ્યગ્ઘસ્સ વસનટ્ઠાનં સહસા એકકોવ મા અગમાસિ, જનપદમનુસ્સે પન સન્નિપાતેત્વા એકં વા દ્વે વા ધનુસહસ્સાનિ ગાહાપેત્વા તત્થ ગન્ત્વા બ્યગ્ઘસ્સ ઉટ્ઠિતભાવં ઞત્વા પલાયિત્વા એકં ગુમ્બં પવિસિત્વા ઉરેન નિપજ્જેય્યાસિ, જાનપદાવ બ્યગ્ઘં પોથેત્વા ગણ્હિસ્સન્તિ, તેહિ બ્યગ્ઘે ગહિતે ત્વં દન્તેહિ એકં વલ્લિં છિન્દિત્વા કોટિયં ગહેત્વા મતબ્યગ્ઘસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા ‘‘ભો, કેનેસ, બ્યગ્ઘો મારિતો, અહં ઇમં બ્યગ્ઘં ગોણં વિય વલ્લિયા બન્ધિત્વા રઞ્ઞો સન્તિકં નેસ્સામી’તિ વલ્લિઅત્થાય ગુમ્બં પવિટ્ઠો, મયા વલ્લિયા અનાભતાય એવ કેનેસ મારિતો’’તિ કથેય્યાસિ. અથ તે જાનપદા ભીતતસિતા ‘‘સામિ, મા રઞ્ઞો આચિક્ખી’’તિ બહું ધનં દસ્સન્તિ, બ્યગ્ઘો તયા ગહિતો ભવિસ્સતિ, રઞ્ઞોપિ સન્તિકા બહું ધનં લભિસ્સસીતિ. સો ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા બોધિસત્તેન કથિતનિયામેનેવ બ્યગ્ઘં ગહેત્વા અરઞ્ઞં ખેમં કત્વા મહાજનપરિવુતો બારાણસિં આગન્ત્વા રાજાનં દિસ્વા ‘‘ગહિતો મે, દેવ, બ્યગ્ઘો, અરઞ્ઞં ખેમં કત’’ન્તિ આહ. રાજા તુટ્ઠો બહું ધનં અદાસિ. પુનેકદિવસં ‘‘એકમગ્ગં મહિંસો છડ્ડાપેતી’’તિ આરોચેસું, રાજા તથેવ ભીમસેનં પેસેસિ. સોપિ બોધિસત્તેન દિન્નનયેન બ્યગ્ઘં વિય તમ્પિ ગહેત્વા આગઞ્છિ, રાજા પુન બહું ધનં અદાસિ, મહન્તં ઇસ્સરિયં જાતં. સો ઇસ્સરિયમદમત્તો બોધિસત્તં અવમઞ્ઞં કત્વા તસ્સ વચનં ન ગણ્હાતિ, ‘‘નાહં તં નિસ્સાય જીવામિ, કિં ત્વઞ્ઞેવ પુરિસો’’તિઆદીનિ ફરુસવચનાનિ વદતિ.
Tena kho pana samayena kāsiraṭṭhe ekasmiṃ araññe bahūnaṃ manussānaṃ sañcaraṇamaggaṃ byaggho chaḍḍāpeti, bahū manusse gahetvā gahetvā khādati. Taṃ pavattiṃ rañño ārocesuṃ. Rājā bhīmasenaṃ pakkosāpetvā ‘‘sakkhissasi, tāta, naṃ byagghaṃ gaṇhitu’’nti āha. ‘‘Deva, kiṃ dhanuggaho nāmāhaṃ , yadi byagghaṃ gahetuṃ na sakkomī’’ti. Rājā tassa paribbayaṃ datvā uyyojesi. So gharaṃ gantvā bodhisattassa kathesi. Bodhisatto ‘‘sādhu, samma, gacchā’’ti āha. ‘‘Tvaṃ pana na gamissasī’’ti? ‘‘Āma na gamissāmi, upāyaṃ pana te ācikkhissāmī’’ti. ‘‘Ācikkha, sammā’’ti. Tvaṃ byagghassa vasanaṭṭhānaṃ sahasā ekakova mā agamāsi, janapadamanusse pana sannipātetvā ekaṃ vā dve vā dhanusahassāni gāhāpetvā tattha gantvā byagghassa uṭṭhitabhāvaṃ ñatvā palāyitvā ekaṃ gumbaṃ pavisitvā urena nipajjeyyāsi, jānapadāva byagghaṃ pothetvā gaṇhissanti, tehi byagghe gahite tvaṃ dantehi ekaṃ valliṃ chinditvā koṭiyaṃ gahetvā matabyagghassa santikaṃ gantvā ‘‘bho, kenesa, byaggho mārito, ahaṃ imaṃ byagghaṃ goṇaṃ viya valliyā bandhitvā rañño santikaṃ nessāmī’ti valliatthāya gumbaṃ paviṭṭho, mayā valliyā anābhatāya eva kenesa mārito’’ti katheyyāsi. Atha te jānapadā bhītatasitā ‘‘sāmi, mā rañño ācikkhī’’ti bahuṃ dhanaṃ dassanti, byaggho tayā gahito bhavissati, raññopi santikā bahuṃ dhanaṃ labhissasīti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā bodhisattena kathitaniyāmeneva byagghaṃ gahetvā araññaṃ khemaṃ katvā mahājanaparivuto bārāṇasiṃ āgantvā rājānaṃ disvā ‘‘gahito me, deva, byaggho, araññaṃ khemaṃ kata’’nti āha. Rājā tuṭṭho bahuṃ dhanaṃ adāsi. Punekadivasaṃ ‘‘ekamaggaṃ mahiṃso chaḍḍāpetī’’ti ārocesuṃ, rājā tatheva bhīmasenaṃ pesesi. Sopi bodhisattena dinnanayena byagghaṃ viya tampi gahetvā āgañchi, rājā puna bahuṃ dhanaṃ adāsi, mahantaṃ issariyaṃ jātaṃ. So issariyamadamatto bodhisattaṃ avamaññaṃ katvā tassa vacanaṃ na gaṇhāti, ‘‘nāhaṃ taṃ nissāya jīvāmi, kiṃ tvaññeva puriso’’tiādīni pharusavacanāni vadati.
અથ કતિપાહચ્ચયેન એકો સામન્તરાજા આગન્ત્વા બારાણસિં ઉપરુન્ધિત્વા ‘‘રજ્જં વા દેતુ, યુદ્ધં વા’’તિ રઞ્ઞો સાસનં પેસેસિ. રાજા ‘‘યુજ્ઝાહી’’તિ ભીમસેનં પેસેસિ. સો સબ્બસન્નાહસન્નદ્ધો રાજવેસં ગહેત્વા સુસન્નદ્ધસ્સ વારણસ્સ પિટ્ઠે નિસીદિ. બોધિસત્તોપિ તસ્સ મરણભયેન સબ્બસન્નાહસન્નદ્ધો ભીમસેનસ્સેવ પચ્છિમાસને નિસીદિ. વારણો મહાજનપરિવુતો નગરદ્વારેન નિક્ખમિત્વા સઙ્ગામસીસં પાપુણિ. ભીમસેનો યુદ્ધભેરિસદ્દં સુત્વાવ કમ્પિતું આરદ્ધો. બોધિસત્તો ‘‘ઇદાનેસ હત્થિપિટ્ઠિતો પતિત્વા મરિસ્સતી’’તિ હત્થિક્ખન્ધતો અપતનત્થં ભીમસેનં યોત્તેન પરિક્ખિપિત્વા ગણ્હિ, ભીમસેનો સમ્પહારટ્ઠાનં દિસ્વા મરણભયતજ્જિતો સરીરવળઞ્જેન હત્થિપિટ્ઠિં દૂસેસિ. બોધિસત્તો ‘‘ન ખો તે ભીમસેન પુરિમેન પચ્છિમં સમેતિ, ત્વં પુબ્બે સઙ્ગામયોધો વિય અહોસિ, ઇદાનિ હત્થિપિટ્ઠિં દૂસેસી’’તિ વત્વા ઇમં ગાથમાહ –
Atha katipāhaccayena eko sāmantarājā āgantvā bārāṇasiṃ uparundhitvā ‘‘rajjaṃ vā detu, yuddhaṃ vā’’ti rañño sāsanaṃ pesesi. Rājā ‘‘yujjhāhī’’ti bhīmasenaṃ pesesi. So sabbasannāhasannaddho rājavesaṃ gahetvā susannaddhassa vāraṇassa piṭṭhe nisīdi. Bodhisattopi tassa maraṇabhayena sabbasannāhasannaddho bhīmasenasseva pacchimāsane nisīdi. Vāraṇo mahājanaparivuto nagaradvārena nikkhamitvā saṅgāmasīsaṃ pāpuṇi. Bhīmaseno yuddhabherisaddaṃ sutvāva kampituṃ āraddho. Bodhisatto ‘‘idānesa hatthipiṭṭhito patitvā marissatī’’ti hatthikkhandhato apatanatthaṃ bhīmasenaṃ yottena parikkhipitvā gaṇhi, bhīmaseno sampahāraṭṭhānaṃ disvā maraṇabhayatajjito sarīravaḷañjena hatthipiṭṭhiṃ dūsesi. Bodhisatto ‘‘na kho te bhīmasena purimena pacchimaṃ sameti, tvaṃ pubbe saṅgāmayodho viya ahosi, idāni hatthipiṭṭhiṃ dūsesī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
૮૦.
80.
‘‘યં તે પવિકત્થિતં પુરે, અથ તે પૂતિસરા સજન્તિ પચ્છા;
‘‘Yaṃ te pavikatthitaṃ pure, atha te pūtisarā sajanti pacchā;
ઉભયં ન સમેતિ ભીમસેન, યુદ્ધકથા ચ ઇદઞ્ચ તે વિહઞ્ઞ’’ન્તિ.
Ubhayaṃ na sameti bhīmasena, yuddhakathā ca idañca te vihañña’’nti.
તત્થ યં તે પવિકત્થિતં પુરેતિ યં તયા પુબ્બે ‘‘કિં ત્વંયેવ પુરિસો, નાહં પુરિસો, અહમ્પિ સઙ્ગામયોધો’’તિ વિકત્થિતં વમ્ભનવચનં વુત્તં, ઇદં તાવ એકં. અથ તે પૂતિસરા સજન્તિ પચ્છાતિ અથ તે ઇમે પૂતિભાવેન સરણભાવેન ચ ‘‘પૂતિસરા’’તિ લદ્ધનામા સરીરવળઞ્જધારા સજન્તિ વળઞ્જન્તિ પગ્ઘરન્તિ. પચ્છાતિ તતો પુરે વિકત્થિતતો અપરભાગે, ઇદાનિ ઇમસ્મિં સઙ્ગામસીસેતિ અત્થો. ઉભયં ન સમેતિ ભીમસેનાતિ ઇદં ભીમસેન ઉભયં ન સમેતિ. કતરં? યુદ્ધકથા ચ ઇદઞ્ચ તે વિહઞ્ઞન્તિ, યા ચ પુરે કથિતા યુદ્ધકથા, યઞ્ચ તે ઇદાનિ વિહઞ્ઞં કિલમથો હત્થિપિટ્ઠિદૂસનાકારપ્પત્તો વિઘાતોતિ અત્થો.
Tattha yaṃ te pavikatthitaṃ pureti yaṃ tayā pubbe ‘‘kiṃ tvaṃyeva puriso, nāhaṃ puriso, ahampi saṅgāmayodho’’ti vikatthitaṃ vambhanavacanaṃ vuttaṃ, idaṃ tāva ekaṃ. Atha te pūtisarā sajanti pacchāti atha te ime pūtibhāvena saraṇabhāvena ca ‘‘pūtisarā’’ti laddhanāmā sarīravaḷañjadhārā sajanti vaḷañjanti paggharanti. Pacchāti tato pure vikatthitato aparabhāge, idāni imasmiṃ saṅgāmasīseti attho. Ubhayaṃ na sameti bhīmasenāti idaṃ bhīmasena ubhayaṃ na sameti. Kataraṃ? Yuddhakathā ca idañca te vihaññanti, yā ca pure kathitā yuddhakathā, yañca te idāni vihaññaṃ kilamatho hatthipiṭṭhidūsanākārappatto vighātoti attho.
એવં બોધિસત્તો તં ગરહિત્વા ‘‘મા ભાયિ, સમ્મ, કસ્મા મયિ ઠિતે વિહઞ્ઞસી’’તિ ભીમસેનં હત્થિપિટ્ઠિતો ઓતારેત્વા ‘‘ન્હાયિત્વા ગેહમેવ ગચ્છા’’તિ ઉય્યોજેત્વા ‘‘અજ્જ મયા પાકટેન ભવિતું વટ્ટતી’’તિ સઙ્ગામં પવિસિત્વા ઉન્નદિત્વા બલકોટ્ઠકં ભિન્દિત્વા સપત્તરાજાનં જીવગ્ગાહં ગાહાપેત્વા બારાણસિરઞ્ઞો સન્તિકં અગમાસિ. રાજા તુટ્ઠો બોધિસત્તસ્સ મહન્તં યસં અદાસિ. તતો પટ્ઠાય ‘‘ચૂળધનુગ્ગહપણ્ડિતો’’તિ સકલજમ્બુદીપે પાકટો અહોસિ. સો ભીમસેનસ્સ પરિબ્બયં દત્વા સકટ્ઠાનમેવ પેસેત્વા દાનાદીનિ પુઞ્ઞાનિ કત્વા યથાકમ્મં ગતો.
Evaṃ bodhisatto taṃ garahitvā ‘‘mā bhāyi, samma, kasmā mayi ṭhite vihaññasī’’ti bhīmasenaṃ hatthipiṭṭhito otāretvā ‘‘nhāyitvā gehameva gacchā’’ti uyyojetvā ‘‘ajja mayā pākaṭena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti saṅgāmaṃ pavisitvā unnaditvā balakoṭṭhakaṃ bhinditvā sapattarājānaṃ jīvaggāhaṃ gāhāpetvā bārāṇasirañño santikaṃ agamāsi. Rājā tuṭṭho bodhisattassa mahantaṃ yasaṃ adāsi. Tato paṭṭhāya ‘‘cūḷadhanuggahapaṇḍito’’ti sakalajambudīpe pākaṭo ahosi. So bhīmasenassa paribbayaṃ datvā sakaṭṭhānameva pesetvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
સત્થા ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઇદાનેવેસ ભિક્ખુ વિકત્થેતિ, પુબ્બેપિ વિકત્થિયેવા’’તિ વત્વા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા અનુસન્ધિં ઘટેત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા ભીમસેનો વિકત્થિતભિક્ખુ અહોસિ, ચૂળધનુગ્ગહપણ્ડિતો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Satthā ‘‘na, bhikkhave, idānevesa bhikkhu vikattheti, pubbepi vikatthiyevā’’ti vatvā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā bhīmaseno vikatthitabhikkhu ahosi, cūḷadhanuggahapaṇḍito pana ahameva ahosi’’nti.
ભીમસેનજાતકવણ્ણના દસમા.
Bhīmasenajātakavaṇṇanā dasamā.
વરુણવગ્ગો અટ્ઠમો.
Varuṇavaggo aṭṭhamo.
તસ્સુદ્દાનં –
Tassuddānaṃ –
વરુણં સીલવનાગં, સચ્ચંકિર રુક્ખધમ્મં;
Varuṇaṃ sīlavanāgaṃ, saccaṃkira rukkhadhammaṃ;
મચ્છરાજા અસઙ્કિયં, મહાસુપિનઇલ્લિસં;
Maccharājā asaṅkiyaṃ, mahāsupinaillisaṃ;
ખરસ્સરં ભીમસેનન્તિ.
Kharassaraṃ bhīmasenanti.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૮૦. ભીમસેનજાતકં • 80. Bhīmasenajātakaṃ