Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā

    ૧૨. બ્રહ્મદત્તત્થેરગાથાવણ્ણના

    12. Brahmadattattheragāthāvaṇṇanā

    અક્કોધસ્સાતિઆદિકા આયસ્મતો બ્રહ્મદત્તત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનિત્વા ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે સાવત્થિયં કોસલરઞ્ઞો પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ, બ્રહ્મદત્તોતિસ્સ નામં અહોસિ. સો વયપ્પત્તો જેતવનમહે બુદ્ધાનુભાવં દિસ્વા પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો સહ પટિસમ્ભિદાહિ છળભિઞ્ઞો અહોસિ. તં એકદિવસં નગરે પિણ્ડાય ચરન્તં અઞ્ઞતરો બ્રાહ્મણો અક્કોસિ. થેરો તં સુત્વાપિ તુણ્હીભૂતો પિણ્ડાય ચરતિયેવ, બ્રાહ્મણો પુનપિ અક્કોસિયેવ. મનુસ્સા એવં અક્કોસન્તમ્પિ નં ‘‘અયં થેરો ન કિઞ્ચિ ભણતી’’તિ આહંસુ. તં સુત્વા થેરો તેસં મનુસ્સાનં ધમ્મં દેસેન્તો –

    Akkodhassātiādikā āyasmato brahmadattattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kosalarañño putto hutvā nibbatti, brahmadattotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto jetavanamahe buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto saha paṭisambhidāhi chaḷabhiñño ahosi. Taṃ ekadivasaṃ nagare piṇḍāya carantaṃ aññataro brāhmaṇo akkosi. Thero taṃ sutvāpi tuṇhībhūto piṇḍāya caratiyeva, brāhmaṇo punapi akkosiyeva. Manussā evaṃ akkosantampi naṃ ‘‘ayaṃ thero na kiñci bhaṇatī’’ti āhaṃsu. Taṃ sutvā thero tesaṃ manussānaṃ dhammaṃ desento –

    ૪૪૧.

    441.

    ‘‘અક્કોધસ્સ કુતો કોધો, દન્તસ્સ સમજીવિનો;

    ‘‘Akkodhassa kuto kodho, dantassa samajīvino;

    સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તસ્સ, ઉપસન્તસ્સ તાદિનો.

    Sammadaññā vimuttassa, upasantassa tādino.

    ૪૪૨.

    442.

    ‘‘તસ્સેવ તેન પાપિયો, યો કુદ્ધં પટિકુજ્ઝતિ;

    ‘‘Tasseva tena pāpiyo, yo kuddhaṃ paṭikujjhati;

    કુદ્ધં અપ્પટિકુજ્ઝન્તો, સઙ્ગામં જેતિ દુજ્જયં.

    Kuddhaṃ appaṭikujjhanto, saṅgāmaṃ jeti dujjayaṃ.

    ૪૪૩.

    443.

    ‘‘ઉભિન્નમત્થં ચરતિ, અત્તનો ચ પરસ્સ ચ;

    ‘‘Ubhinnamatthaṃ carati, attano ca parassa ca;

    પરં સઙ્કુપિતં ઞત્વા, યો સતો ઉપસમ્મતિ.

    Paraṃ saṅkupitaṃ ñatvā, yo sato upasammati.

    ૪૪૪.

    444.

    ‘‘ઉભિન્નં તિકિચ્છન્તં તં, અત્તનો ચ પરસ્સ ચ;

    ‘‘Ubhinnaṃ tikicchantaṃ taṃ, attano ca parassa ca;

    જના મઞ્ઞન્તિ બાલોતિ, યે ધમ્મસ્સ અકોવિદા. (સં॰ નિ॰ ૧.૧૮૯);

    Janā maññanti bāloti, ye dhammassa akovidā. (saṃ. ni. 1.189);

    ૪૪૫.

    445.

    ‘‘ઉપ્પજ્જે તે સચે કોધો, આવજ્જ કકચૂપમં;

    ‘‘Uppajje te sace kodho, āvajja kakacūpamaṃ;

    ઉપ્પજ્જે ચે રસે તણ્હા, પુત્તમંસૂપમં સર.

    Uppajje ce rase taṇhā, puttamaṃsūpamaṃ sara.

    ૪૪૬.

    446.

    ‘‘સચે ધાવતિ ચિત્તં તે, કામેસુ ચ ભવેસુ ચ;

    ‘‘Sace dhāvati cittaṃ te, kāmesu ca bhavesu ca;

    ખિપ્પં નિગ્ગણ્હ સતિયા, કિટ્ઠાદં વિય દુપ્પસુ’’ન્તિ. –

    Khippaṃ niggaṇha satiyā, kiṭṭhādaṃ viya duppasu’’nti. –

    ઇમા ગાથા અભાસિ.

    Imā gāthā abhāsi.

    તત્થ અક્કોધસ્સાતિ કોધરહિતસ્સ મગ્ગેન સમુચ્છિન્નકોધસ્સ. કુતો કોધોતિ કુતો નામ હેતુ કોધો ઉપ્પજ્જેય્ય, તસ્સ ઉપ્પત્તિકારણં નત્થીતિ અત્થો. દન્તસ્સાતિ ઉત્તમેન દમેન અગ્ગમગ્ગદમથેન દન્તસ્સ. સમજીવિનોતિ કાયવિસમાદીનિ સબ્બસો પહાય કાયસમાદીનં વસેન સમં જીવન્તસ્સ સત્તટ્ઠાનિયેન સમ્પજઞ્ઞેન સમ્મદેવ વત્તન્તસ્સ. સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તસ્સાતિ સમ્મા અઞ્ઞાય અભિઞ્ઞેય્યાદિકે ધમ્મે જાનિત્વા સબ્બાસવેહિ વિપ્પમુત્તસ્સ. તતો એવ સબ્બકિલેસદરથપરિળાહવૂપસમેન ઉપસન્તસ્સ. ઇટ્ઠાદીસુ તાદિલક્ખણપ્પત્તિયા તાદિનો ખીણાસવસ્સ કુતો કોધોતિ અઞ્ઞાપદેસેન થેરો અત્તનો કોધાભાવં તસ્સ ચ કારણાનિ વત્વા ઇદાનિ કોધે અકોધે ચ આદીનવાનિસંસદસ્સનેન ધમ્મં કથેન્તો ‘‘તસ્સેવા’’તિઆદિમાહ. તત્થ યો કુદ્ધં પટિકુજ્ઝતીતિ યો પુગ્ગલો અત્તનો ઉપરિ કુદ્ધં કુપિતં પુગ્ગલં પટિકુજ્ઝતિ, તસ્સેવ તેન પટિકુજ્ઝનપચ્ચક્કોસનપટિપ્પહરણાદિના પાપિયો ઇધલોકે વિઞ્ઞૂગરહાદિવસેન પરલોકે નિરયદુક્ખાદિવસેન અભદ્દકતરં અકલ્યાણતરં હોતિ. કુજ્ઝનેન પન અકુદ્ધસ્સ પાપં હોતીતિ વત્તબ્બમેવ નત્થિ. કેચિ પન ‘‘યો અકુદ્ધં પટિકુદ્ધં આરબ્ભ કુજ્ઝતી’’તિ અત્થં વદન્તિ. કુદ્ધં અપ્પટિકુજ્ઝન્તોતિ યો પન કુદ્ધં પુગ્ગલં ‘‘અયં કુદ્ધો કોધપરેતો’’તિ ઞત્વા ન પટિકુજ્ઝતિ ખમતિ, સો દુજ્જયં કિલેસસઙ્ગામં જેતિ નામ. ન કેવલઞ્ચસ્સ કિલેસસઙ્ગામજયો એવ, અથ ખો ઉભયહિતપટિપત્તિમ્પીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉભિન્નમત્થં…પે॰… ઉપસમ્મતી’’તિ. યો પરં પુગ્ગલં સઙ્કુપિતં કુદ્ધં ‘‘કોધપરેતો’’તિ ઞત્વા તં મેત્તાયન્તો અજ્ઝુપેક્ખન્તો વા સતો સમ્પજાનો હુત્વા ઉપસમ્મતિ ખમતિ ન પટિપ્ફરતિ. સો અત્તનો ચ પરસ્સ ચાતિ ઉભિન્નં ઉભયલોકસુખાવહં અત્થં હિતં ચરતિ.

    Tattha akkodhassāti kodharahitassa maggena samucchinnakodhassa. Kuto kodhoti kuto nāma hetu kodho uppajjeyya, tassa uppattikāraṇaṃ natthīti attho. Dantassāti uttamena damena aggamaggadamathena dantassa. Samajīvinoti kāyavisamādīni sabbaso pahāya kāyasamādīnaṃ vasena samaṃ jīvantassa sattaṭṭhāniyena sampajaññena sammadeva vattantassa. Sammadaññā vimuttassāti sammā aññāya abhiññeyyādike dhamme jānitvā sabbāsavehi vippamuttassa. Tato eva sabbakilesadarathapariḷāhavūpasamena upasantassa. Iṭṭhādīsu tādilakkhaṇappattiyā tādino khīṇāsavassa kuto kodhoti aññāpadesena thero attano kodhābhāvaṃ tassa ca kāraṇāni vatvā idāni kodhe akodhe ca ādīnavānisaṃsadassanena dhammaṃ kathento ‘‘tassevā’’tiādimāha. Tattha yo kuddhaṃ paṭikujjhatīti yo puggalo attano upari kuddhaṃ kupitaṃ puggalaṃ paṭikujjhati, tasseva tena paṭikujjhanapaccakkosanapaṭippaharaṇādinā pāpiyo idhaloke viññūgarahādivasena paraloke nirayadukkhādivasena abhaddakataraṃ akalyāṇataraṃ hoti. Kujjhanena pana akuddhassa pāpaṃ hotīti vattabbameva natthi. Keci pana ‘‘yo akuddhaṃ paṭikuddhaṃ ārabbha kujjhatī’’ti atthaṃ vadanti. Kuddhaṃ appaṭikujjhantoti yo pana kuddhaṃ puggalaṃ ‘‘ayaṃ kuddho kodhapareto’’ti ñatvā na paṭikujjhati khamati, so dujjayaṃ kilesasaṅgāmaṃ jeti nāma. Na kevalañcassa kilesasaṅgāmajayo eva, atha kho ubhayahitapaṭipattimpīti dassento āha ‘‘ubhinnamatthaṃ…pe… upasammatī’’ti. Yo paraṃ puggalaṃ saṅkupitaṃ kuddhaṃ ‘‘kodhapareto’’ti ñatvā taṃ mettāyanto ajjhupekkhanto vā sato sampajāno hutvā upasammati khamati na paṭippharati. So attano ca parassa cāti ubhinnaṃ ubhayalokasukhāvahaṃ atthaṃ hitaṃ carati.

    ઉભિન્નં તિકિચ્છન્તં તન્તિ તં અત્તનો ચ પરસ્સ ચાતિ ઉભિન્નં દ્વિન્નં કોધબ્યાધિતિકિચ્છાય તિકિચ્છન્તં ખમન્તં પુગ્ગલં યે જના ધમ્મસ્સ અરિયાચારધમ્મે અકુસલા, તે બાલા ‘‘અયં અવિદ્દસુ યો અત્તાનં અક્કોસન્તસ્સ પહરન્તસ્સ કિઞ્ચિ ન કરોતી’’તિ મઞ્ઞન્તિ , તં તેસં અયોનિસો મઞ્ઞનન્તિ અધિપ્પાયો. ‘‘તિકિચ્છન’’ન્તિપિ પઠન્તિ, તિકિચ્છનસભાવન્તિ અત્થો.

    Ubhinnaṃ tikicchantaṃ tanti taṃ attano ca parassa cāti ubhinnaṃ dvinnaṃ kodhabyādhitikicchāya tikicchantaṃ khamantaṃ puggalaṃ ye janā dhammassa ariyācāradhamme akusalā, te bālā ‘‘ayaṃ aviddasu yo attānaṃ akkosantassa paharantassa kiñci na karotī’’ti maññanti , taṃ tesaṃ ayoniso maññananti adhippāyo. ‘‘Tikicchana’’ntipi paṭhanti, tikicchanasabhāvanti attho.

    એવં થેરેન વુચ્ચમાનં ધમ્મં સુત્વા અક્કોસકબ્રાહ્મણો સંવિગ્ગો પસન્નચિત્તો ચ હુત્વા થેરં ખમાપેત્વા તસ્સેવ સન્તિકે પબ્બજિ. થેરો તસ્સ કમ્મટ્ઠાનં દેન્તો ‘‘ઇમસ્સ મેત્તાભાવના યુત્તા’’તિ મેત્તાકમ્મટ્ઠાનં દત્વા કોધપરિયુટ્ઠાનાદીસુ પચ્ચવેક્ખણાદિવિધિં દસ્સેન્તો ‘‘ઉપ્પજ્જે તે’’તિઆદિમાહ. તત્થ ઉપ્પજ્જે તે સચેતિ સચે તે કમ્મટ્ઠાનં અનુયુઞ્જન્તસ્સ કઞ્ચિ પુગ્ગલં નિસ્સાય ચિરપરિચયો કોધો ઉપ્પજ્જેય્ય, તસ્સ વૂપસમાય –

    Evaṃ therena vuccamānaṃ dhammaṃ sutvā akkosakabrāhmaṇo saṃviggo pasannacitto ca hutvā theraṃ khamāpetvā tasseva santike pabbaji. Thero tassa kammaṭṭhānaṃ dento ‘‘imassa mettābhāvanā yuttā’’ti mettākammaṭṭhānaṃ datvā kodhapariyuṭṭhānādīsu paccavekkhaṇādividhiṃ dassento ‘‘uppajje te’’tiādimāha. Tattha uppajje te saceti sace te kammaṭṭhānaṃ anuyuñjantassa kañci puggalaṃ nissāya ciraparicayo kodho uppajjeyya, tassa vūpasamāya –

    ‘‘ઉભતોદણ્ડકેન ચેપિ, ભિક્ખવે, કકચેન ચોરા ઓચરકા અઙ્ગમઙ્ગાનિ ઓકન્તેય્યું, તત્રાપિ યો મનો પદૂસેય્ય, ન મે સો તેન સાસનકરો’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૨૩૨) –

    ‘‘Ubhatodaṇḍakena cepi, bhikkhave, kakacena corā ocarakā aṅgamaṅgāni okanteyyuṃ, tatrāpi yo mano padūseyya, na me so tena sāsanakaro’’ti (ma. ni. 1.232) –

    સત્થારા વુત્તં કકચૂપમં ઓવાદં આવજ્જેહિ. ઉપ્પજ્જે ચે રસે તણ્હાતિ સચે તે મધુરાદિભેદે રસે તણ્હા અભિલાસો ઉપ્પજ્જેય્ય, તસ્સ વૂપસમાય –

    Satthārā vuttaṃ kakacūpamaṃ ovādaṃ āvajjehi. Uppajje ce rase taṇhāti sace te madhurādibhede rase taṇhā abhilāso uppajjeyya, tassa vūpasamāya –

    ‘‘પુત્તમંસં જાયમ્પતિકા યથા કન્તારનિત્થરણત્થમેવ ખાદિંસુ, ન રસતણ્હાય એવં કુલપુત્તોપિ પબ્બજિતો પિણ્ડપાતં પટિસેવતિ…પે॰… ફાસુવિહારો ચા’’તિ (સં॰ નિ॰ ૨.૬૩ અત્થતો સમાનં) –

    ‘‘Puttamaṃsaṃ jāyampatikā yathā kantāranittharaṇatthameva khādiṃsu, na rasataṇhāya evaṃ kulaputtopi pabbajito piṇḍapātaṃ paṭisevati…pe… phāsuvihāro cā’’ti (saṃ. ni. 2.63 atthato samānaṃ) –

    એવં વુત્તં પુત્તમંસૂપમોવાદં સર અનુસ્સર.

    Evaṃ vuttaṃ puttamaṃsūpamovādaṃ sara anussara.

    સચે ધાવતિ તે ચિત્તન્તિ અયોનિસો મનસિ કરોતો તવ ચિત્તં કામેસુ પઞ્ચકામગુણેસુ છન્દરાગવસેન, કામભવાદીસુ ભવેસુ ભવપત્થનાવસેન સચે ધાવતિ સરતિ જવતિ. ખિપ્પં નિગ્ગણ્હ સતિયા, કિટ્ઠાદં વિય દુપ્પસુન્તિ તથા ધાવિતું અદેન્તો યથા નામ પુરિસો કિટ્ઠાદં સસ્સખાદકં દુપ્પસું દુટ્ઠગોણં યોત્તેન થમ્ભે બન્ધિત્વા અત્તનો વસે વત્તેતિ, એવં સતિયા સતિયોત્તેન સમ્માધિથમ્ભે બન્ધન્તો ખિપ્પં સીઘમેવ નિગ્ગણ્હ, યથા કિલેસવિગમેન નિબ્બિસેવનં હોતિ, તથા દમેહીતિ. કેચિ પન ‘‘થેરો પુથુજ્જનોવ હુત્વા અક્કોસં અધિવાસેન્તો તેસં મનુસ્સાનં અરિયગુણે પકાસેન્તો ધમ્મં કથેત્વા પચ્છા દ્વીહિ ગાથાહિ અત્તાનં ઓવદન્તો વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા અરહત્તં પત્વા અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તો ઇમાયેવ ગાથા અભાસી’’તિ વદન્તિ.

    Sace dhāvati te cittanti ayoniso manasi karoto tava cittaṃ kāmesu pañcakāmaguṇesu chandarāgavasena, kāmabhavādīsu bhavesu bhavapatthanāvasena sace dhāvati sarati javati. Khippaṃ niggaṇha satiyā, kiṭṭhādaṃviya duppasunti tathā dhāvituṃ adento yathā nāma puriso kiṭṭhādaṃ sassakhādakaṃ duppasuṃ duṭṭhagoṇaṃ yottena thambhe bandhitvā attano vase vatteti, evaṃ satiyā satiyottena sammādhithambhe bandhanto khippaṃ sīghameva niggaṇha, yathā kilesavigamena nibbisevanaṃ hoti, tathā damehīti. Keci pana ‘‘thero puthujjanova hutvā akkosaṃ adhivāsento tesaṃ manussānaṃ ariyaguṇe pakāsento dhammaṃ kathetvā pacchā dvīhi gāthāhi attānaṃ ovadanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā aññaṃ byākaronto imāyeva gāthā abhāsī’’ti vadanti.

    બ્રહ્મદત્તત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Brahmadattattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૧૨. બ્રહ્મદત્તત્થેરગાથા • 12. Brahmadattattheragāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact