Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-અટ્ઠકથા • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā

    ૪. ચતુક્કનિદ્દેસવણ્ણના

    4. Catukkaniddesavaṇṇanā

    ૧૩૨. ચતુક્કનિદ્દેસે – અસપ્પુરિસોતિ લામકપુરિસો. પાણં અતિપાતેતીતિ પાણાતિપાતી. અદિન્નં આદિયતીતિ અદિન્નાદાયી. કામેસુ મિચ્છા ચરતીતિ કામેસુમિચ્છાચારી. મુસા વદતીતિ મુસાવાદી. સુરામેરયમજ્જપમાદે તિટ્ઠતીતિ સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાયી.

    132. Catukkaniddese – asappurisoti lāmakapuriso. Pāṇaṃ atipātetīti pāṇātipātī. Adinnaṃ ādiyatīti adinnādāyī. Kāmesu micchā caratīti kāmesumicchācārī. Musā vadatīti musāvādī. Surāmerayamajjapamāde tiṭṭhatīti surāmerayamajjapamādaṭṭhāyī.

    ૧૩૩. પાણાતિપાતે સમાદપેતીતિ યથા પાણં અતિપાતેતિ, તથા નં તત્થ ગહણં ગણ્હાપેતિ. સેસેસુપિ એસેવ નયો. અયં વુચ્ચતીતિ અયં એવરૂપો પુગ્ગલો યસ્મા સયં કતેન ચ દુસ્સીલ્યેન સમન્નાગતો યઞ્ચ સમાદપિતેન કતં, તતો ઉપડ્ઢસ્સ દાયાદો, તસ્મા અસપ્પુરિસેન અસપ્પુરિસતરોતિ વુચ્ચતિ. સપ્પુરિસોતિ ઉત્તમપુરિસો.

    133. Pāṇātipāte samādapetīti yathā pāṇaṃ atipāteti, tathā naṃ tattha gahaṇaṃ gaṇhāpeti. Sesesupi eseva nayo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo yasmā sayaṃ katena ca dussīlyena samannāgato yañca samādapitena kataṃ, tato upaḍḍhassa dāyādo, tasmā asappurisena asappurisataroti vuccati. Sappurisoti uttamapuriso.

    ૧૩૫. સપ્પુરિસેન સપ્પુરિસતરોતિ અત્તના કતેન સુસીલ્યેન સમન્નાગતત્તા યઞ્ચ સમાદપિતો કરોતિ. તતો ઉપડ્ઢસ્સ દાયાદત્તા ઉત્તમપુરિસેન ઉત્તમપુરિસતરો.

    135. Sappurisena sappurisataroti attanā katena susīlyena samannāgatattā yañca samādapito karoti. Tato upaḍḍhassa dāyādattā uttamapurisena uttamapurisataro.

    ૧૩૬. પાપોતિ અકુસલકમ્મપથસઙ્ખાતેન દસવિધેન પાપેન સમન્નાગતો.

    136. Pāpoti akusalakammapathasaṅkhātena dasavidhena pāpena samannāgato.

    ૧૩૮. કલ્યાણોતિ કુસલકમ્મપથસઙ્ખાતેન દસવિધેન કલ્યાણધમ્મેન સમન્નાગતો સુદ્ધકો ભદ્રકો. સેસમેત્થ હેટ્ઠા વુત્તનયત્તા ઉત્તાનત્થમેવ.

    138. Kalyāṇoti kusalakammapathasaṅkhātena dasavidhena kalyāṇadhammena samannāgato suddhako bhadrako. Sesamettha heṭṭhā vuttanayattā uttānatthameva.

    ૧૪૦. પાપધમ્માદીસુ – પાપો ધમ્મો અસ્સાતિ પાપધમ્મો. કલ્યાણો ધમ્મો અસ્સાતિ કલ્યાણધમ્મો. સેસમેત્થ ઉત્તાનત્થમેવ.

    140. Pāpadhammādīsu – pāpo dhammo assāti pāpadhammo. Kalyāṇo dhammo assāti kalyāṇadhammo. Sesamettha uttānatthameva.

    ૧૪૪. સાવજ્જાદીસુ – સાવજ્જોતિ સદોસો. સાવજ્જેન કાયકમ્મેનાતિ સદોસેન પાણાતિપાતાદિના કાયકમ્મેન. ઇતરેસુપિ એસેવ નયો. અયં વુચ્ચતીતિ અયં એવરૂપો પુગ્ગલો તીહિ દ્વારેહિ આયૂહનકમ્મસ્સ સદોસત્તા, ગૂથકુણપાદિભરિતો પદેસો વિય સાવજ્જોતિ વુચ્ચતિ.

    144. Sāvajjādīsu – sāvajjoti sadoso. Sāvajjena kāyakammenāti sadosena pāṇātipātādinā kāyakammena. Itaresupi eseva nayo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo tīhi dvārehi āyūhanakammassa sadosattā, gūthakuṇapādibharito padeso viya sāvajjoti vuccati.

    ૧૪૫. સાવજ્જેન બહુલન્તિ યસ્સ સાવજ્જમેવ કાયકમ્મં બહુ હોતિ, અપ્પં અનવજ્જં; સો સાવજ્જેન બહુલં કાયકમ્મેન સમન્નાગતો, અપ્પં અનવજ્જેનાતિ વુચ્ચતિ. ઇતરેસુપિ એસેવ નયો. કો પન એવરૂપો હોતીતિ? યો ગામધમ્મતાય વા નિગમધમ્મતાય વા કદાચિ કરહચિ ઉપોસથં સમાદિયતિ, સીલાનિ પૂરેતિ. અયં વુચ્ચતીતિ અયં એવરૂપો પુગ્ગલો તીહિ દ્વારેહિ આયૂહનકમ્મેસુ સાવજ્જસ્સેવ બહુલતાય અનવજ્જસ્સ અપ્પતાય વજ્જબહુલોતિ વુચ્ચતિ.

    145. Sāvajjena bahulanti yassa sāvajjameva kāyakammaṃ bahu hoti, appaṃ anavajjaṃ; so sāvajjena bahulaṃ kāyakammena samannāgato, appaṃ anavajjenāti vuccati. Itaresupi eseva nayo. Ko pana evarūpo hotīti? Yo gāmadhammatāya vā nigamadhammatāya vā kadāci karahaci uposathaṃ samādiyati, sīlāni pūreti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo tīhi dvārehi āyūhanakammesu sāvajjasseva bahulatāya anavajjassa appatāya vajjabahuloti vuccati.

    યથા હિ એકસ્મિં પદેસે દુબ્બણ્ણાનિ દુગ્ગન્ધાનિ પુપ્ફાનિ રાસિકતાનસ્સુ, તેસં ઉપરિ તહં તહં અતિમુત્તકવસ્સિકપાટલાનિ પતિતાનિ ભવેય્યું. એવરૂપો અયં પુગ્ગલો વેદિતબ્બો. યથા પન એકસ્મિં પદેસે અતિમુત્તકવસ્સિકપાટલાનિ રાસિકતાનસ્સુ, તેસં ઉપરિ તહં તહં દુબ્બણ્ણદુગ્ગન્ધાનિ બદરપુપ્ફાદીનિ પતિતાનિ ભવેય્યું. એવરૂપો તતિયો પુગ્ગલો વેદિતબ્બો. ચતુત્થો પન તીહિપિ દ્વારેહિ આયૂહનકમ્મસ્સ નિદ્દોસત્તા, ચતુમધુરભરિતસુવણ્ણપાતિ વિય દટ્ઠબ્બો. તેસુ પઠમો અન્ધબાલપુથુજ્જનો. દુતિયો અન્તરન્તરા કુસલસ્સ કારકો લોકિયપુથુજ્જનો. તતિયો સોતાપન્નો સકદાગામિઅનાગામિનોપિ એતેનેવ સઙ્ગહિતા. ચતુત્થો ખીણાસવો. સો હિ એકન્તેન અનવજ્જોયેવ. અયં અઙ્ગુત્તરટ્ઠકથાયો.

    Yathā hi ekasmiṃ padese dubbaṇṇāni duggandhāni pupphāni rāsikatānassu, tesaṃ upari tahaṃ tahaṃ atimuttakavassikapāṭalāni patitāni bhaveyyuṃ. Evarūpo ayaṃ puggalo veditabbo. Yathā pana ekasmiṃ padese atimuttakavassikapāṭalāni rāsikatānassu, tesaṃ upari tahaṃ tahaṃ dubbaṇṇaduggandhāni badarapupphādīni patitāni bhaveyyuṃ. Evarūpo tatiyo puggalo veditabbo. Catuttho pana tīhipi dvārehi āyūhanakammassa niddosattā, catumadhurabharitasuvaṇṇapāti viya daṭṭhabbo. Tesu paṭhamo andhabālaputhujjano. Dutiyo antarantarā kusalassa kārako lokiyaputhujjano. Tatiyo sotāpanno sakadāgāmianāgāminopi eteneva saṅgahitā. Catuttho khīṇāsavo. So hi ekantena anavajjoyeva. Ayaṃ aṅguttaraṭṭhakathāyo.

    ૧૪૮. ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂઆદીસુ – ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂતિ એત્થ ઉગ્ઘટિતં નામ ઞાણુગ્ઘાટનં, ઞાણે ઉગ્ઘટિતમત્તેયેવ જાનાતીતિ અત્થો. સહ ઉદાહટવેલાયાતિ ઉદાહારે ઉદાહટમત્તેયેવ. ધમ્માભિસમયોતિ ચતુસચ્ચધમ્મસ્સ ઞાણેન સદ્ધિં અભિસમયો. અયં વુચ્ચતીતિ અયં ‘ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’તિઆદિના નયેન સંખિત્તેન માતિકાય ઠપિયમાનાય દેસનાનુસારેન ઞાણં પેસેત્વા અરહત્તં ગણ્હિતું સમત્થો પુગ્ગલો ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂતિ વુચ્ચતિ.

    148. Ugghaṭitaññūādīsu – ugghaṭitaññūti ettha ugghaṭitaṃ nāma ñāṇugghāṭanaṃ, ñāṇe ugghaṭitamatteyeva jānātīti attho. Saha udāhaṭavelāyāti udāhāre udāhaṭamatteyeva. Dhammābhisamayoti catusaccadhammassa ñāṇena saddhiṃ abhisamayo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ ‘cattāro satipaṭṭhānā’tiādinā nayena saṃkhittena mātikāya ṭhapiyamānāya desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā arahattaṃ gaṇhituṃ samattho puggalo ugghaṭitaññūti vuccati.

    ૧૪૯. વિપઞ્ચિતં વિત્થારિતમેવ અત્થં જાનાતીતિ વિપઞ્ચિતઞ્ઞૂ. અયં વુચ્ચતીતિ અયં સઙ્ખિત્તેન માતિકં ઠપેત્વા વિત્થારેન અત્થે ભાજિયમાને અરહત્તં પાપુણિતું સમત્થો પુગ્ગલો વિપઞ્ચિતઞ્ઞૂતિ વુચ્ચતિ.

    149. Vipañcitaṃ vitthāritameva atthaṃ jānātīti vipañcitaññū. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ saṅkhittena mātikaṃ ṭhapetvā vitthārena atthe bhājiyamāne arahattaṃ pāpuṇituṃ samattho puggalo vipañcitaññūti vuccati.

    ૧૫૦. ઉદ્દેસાદીહિ નેતબ્બોતિ નેય્યો. અનુપુબ્બેન ધમ્માભિસમયો હોતીતિ અનુક્કમેન અરહત્તપ્પત્તિ.

    150. Uddesādīhi netabboti neyyo. Anupubbena dhammābhisamayo hotīti anukkamena arahattappatti.

    ૧૫૧. બ્યઞ્જનપદમેવ પરમં અસ્સાતિ પદપરમો. ન તાય જાતિયા ધમ્માભિસમયો હોતીતિ ન તેન અત્તભાવેન ઝાનં વા વિપસ્સનં વા મગ્ગં વા ફલં વા નિબ્બત્તેતું સક્કોતીતિ અત્થો.

    151. Byañjanapadameva paramaṃ assāti padaparamo. Na tāya jātiyā dhammābhisamayo hotīti na tena attabhāvena jhānaṃ vā vipassanaṃ vā maggaṃ vā phalaṃ vā nibbattetuṃ sakkotīti attho.

    ૧૫૨. યુત્તપટિભાનાદીસુ – પટિભાનં વુચ્ચતિ ઞાણમ્પિ, ઞાણસ્સ ઉપટ્ઠિતવચનમ્પિ. તં ઇધ અધિપ્પેતં. અત્થયુત્તં કારણયુત્તઞ્ચ પટિભાનમસ્સાતિ યુત્તપ્પટિભાનો. પુચ્છિતાનન્તરમેવ સીઘં બ્યાકાતું અસમત્થતાય નો મુત્તં પટિભાનમસ્સાતિ નો મુત્તપ્પટિભાનો. ઇમિના નયેન સેસા વેદિતબ્બા. એત્થ પન પઠમો – કિઞ્ચિ કાલં વીમંસિત્વા યુત્તમેવ પેક્ખતિ, તિપિટકચૂળનાગત્થેરો વિય. સો કિર પઞ્હં પુટ્ઠો પરિગ્ગહેત્વા યુત્તપયુત્તકારણમેવ કથેતિ.

    152. Yuttapaṭibhānādīsu – paṭibhānaṃ vuccati ñāṇampi, ñāṇassa upaṭṭhitavacanampi. Taṃ idha adhippetaṃ. Atthayuttaṃ kāraṇayuttañca paṭibhānamassāti yuttappaṭibhāno. Pucchitānantarameva sīghaṃ byākātuṃ asamatthatāya no muttaṃ paṭibhānamassāti no muttappaṭibhāno. Iminā nayena sesā veditabbā. Ettha pana paṭhamo – kiñci kālaṃ vīmaṃsitvā yuttameva pekkhati, tipiṭakacūḷanāgatthero viya. So kira pañhaṃ puṭṭho pariggahetvā yuttapayuttakāraṇameva katheti.

    દુતિયો – પુચ્છાનન્તરમેવ યેન વા તેન વા વચનેન પટિબાહતિ, વીમંસિત્વાપિ ચ યુત્તં ન પેક્ખતિ ચતુનિકાયિકપણ્ડિતતિસ્સત્થેરો વિય. સો કિર પઞ્હં પુટ્ઠો પઞ્હપરિયોસાનમ્પિ નાગમેતિ, યં વા તં વા કથેતિયેવ. વચનત્થં પનસ્સ વીમંસિયમાનં કત્થચિ ન લગ્ગતિ.

    Dutiyo – pucchānantarameva yena vā tena vā vacanena paṭibāhati, vīmaṃsitvāpi ca yuttaṃ na pekkhati catunikāyikapaṇḍitatissatthero viya. So kira pañhaṃ puṭṭho pañhapariyosānampi nāgameti, yaṃ vā taṃ vā kathetiyeva. Vacanatthaṃ panassa vīmaṃsiyamānaṃ katthaci na laggati.

    તતિયો – પુચ્છાસમકાલમેવ યુત્તં પેક્ખતિ, તઙ્ખણઞ્ઞેવ વચનં બ્યાકરોતિ તિપિટકચૂળાભયત્થેરો વિય. સો કિર પઞ્હં પુટ્ઠો સીઘમેવ કથેતિ, યુત્તપયુત્તકારણો ચ હોતિ.

    Tatiyo – pucchāsamakālameva yuttaṃ pekkhati, taṅkhaṇaññeva vacanaṃ byākaroti tipiṭakacūḷābhayatthero viya. So kira pañhaṃ puṭṭho sīghameva katheti, yuttapayuttakāraṇo ca hoti.

    ચતુત્થો – પુટ્ઠો સમાનો નેવ યુત્તં પેક્ખતિ , ન યેન વા તેન વા પટિબાહિતું સક્કોતિ તિબ્બન્ધકારનિમુગ્ગો વિય હોતિ લાળુદાયિત્થેરો વિય.

    Catuttho – puṭṭho samāno neva yuttaṃ pekkhati , na yena vā tena vā paṭibāhituṃ sakkoti tibbandhakāranimuggo viya hoti lāḷudāyitthero viya.

    ૧૫૬. ધમ્મકથિકેસુ – અપ્પઞ્ચ ભાસતીતિ સમ્પત્તપરિસાય થોકમેવ કથેતિ. અસહિતઞ્ચાતિ કથેન્તો ચ પન ન અત્થયુત્તં કારણયુત્તં કથેતિ. પરિસા ચસ્સ ન કુસલા હોતીતિ સોતું નિસિન્નપરિસા ચસ્સ યુત્તાયુત્તં કારણાકારણં સિલિટ્ઠાસિલિટ્ઠં ન જાનાતીતિ અત્થો. એવરૂપોતિ અયં એવંજાતિકો બાલધમ્મકથિકો. એવંજાતિકાય બાલપરિસાય ધમ્મકથિકોત્વેવ નામં લભતિ. ઇમિના નયેન સબ્બત્થ અત્થો વેદિતબ્બો. એત્થ ચ દ્વેયેવ જના સભાવધમ્મકથિકા, ઇતરે પન ધમ્મકથિકાનં અન્તરે પવિટ્ઠત્તા એવં વુત્તા.

    156. Dhammakathikesu – appañca bhāsatīti sampattaparisāya thokameva katheti. Asahitañcāti kathento ca pana na atthayuttaṃ kāraṇayuttaṃ katheti. Parisā cassa na kusalā hotīti sotuṃ nisinnaparisā cassa yuttāyuttaṃ kāraṇākāraṇaṃ siliṭṭhāsiliṭṭhaṃ na jānātīti attho. Evarūpoti ayaṃ evaṃjātiko bāladhammakathiko. Evaṃjātikāya bālaparisāya dhammakathikotveva nāmaṃ labhati. Iminā nayena sabbattha attho veditabbo. Ettha ca dveyeva janā sabhāvadhammakathikā, itare pana dhammakathikānaṃ antare paviṭṭhattā evaṃ vuttā.

    ૧૫૭. વલાહકૂપમેસુ વલાહકાતિ મેઘા. ગજ્જિતાતિ થનિતા. તત્થ ગજ્જિત્વા નો વસ્સનભાવો નામ પાપકો. મનુસ્સા હિ યથા દેવો ગજ્જતિ ‘સુવુટ્ઠિકા ભવિસ્સતી’તિ બીજાનિ નીહરિત્વા વપન્તિ. અથ દેવે અવસ્સન્તે ખેત્તે બીજાનિ ખેત્તેયેવ નસ્સન્તિ, ગેહે બીજાનિ ગેહેયેવ નસ્સન્તીતિ દુબ્ભિક્ખં હોતિ. નો ગજ્જિત્વા વસ્સનભાવોપિ પાપકોવ. મનુસ્સા હિ ‘ઇમસ્મિં કાલે દુબ્બુટ્ઠિકા ભવિસ્સતી’તિ નિન્નટ્ઠાનેસુયેવ વપ્પં કરોન્તિ. અથ દેવો વસ્સિત્વા સબ્બબીજાનિ મહાસમુદ્દં પાપેતિ, દુબ્ભિક્ખમેવ હોતિ. ગજ્જિત્વા વસ્સનભાવો પન ભદ્દકો. તદા હિ સુભિક્ખં હોતિ. નો ગજ્જિત્વા નો વસ્સનભાવો એકન્તપાપકોવ.

    157. Valāhakūpamesu valāhakāti meghā. Gajjitāti thanitā. Tattha gajjitvā no vassanabhāvo nāma pāpako. Manussā hi yathā devo gajjati ‘suvuṭṭhikā bhavissatī’ti bījāni nīharitvā vapanti. Atha deve avassante khette bījāni khetteyeva nassanti, gehe bījāni geheyeva nassantīti dubbhikkhaṃ hoti. No gajjitvā vassanabhāvopi pāpakova. Manussā hi ‘imasmiṃ kāle dubbuṭṭhikā bhavissatī’ti ninnaṭṭhānesuyeva vappaṃ karonti. Atha devo vassitvā sabbabījāni mahāsamuddaṃ pāpeti, dubbhikkhameva hoti. Gajjitvā vassanabhāvo pana bhaddako. Tadā hi subhikkhaṃ hoti. No gajjitvā no vassanabhāvo ekantapāpakova.

    ભાસિતા હોતિ નો કત્તાતિ ‘ઇદાનિ ગન્થધુરં પૂરેસ્સામિ, વાસધુરં પૂરેસ્સામી’તિ કથેતિયેવ, ન પન ઉદ્દેસં ગણ્હાતિ, ન કમ્મટ્ઠાનં ભાવેતિ.

    Bhāsitā hoti no kattāti ‘idāni ganthadhuraṃ pūressāmi, vāsadhuraṃ pūressāmī’ti kathetiyeva, na pana uddesaṃ gaṇhāti, na kammaṭṭhānaṃ bhāveti.

    કત્તા હોતિ નો ભાસિતાતિ ‘ગન્થધુરં વા પૂરેસ્સામિ વાસધુરં વા’તિ ન ભાસતિ. સમ્પત્તે પન કાલે તમત્થં સમ્પાદેતિ. ઇમિના નયેન ઇતરેપિ વેદિતબ્બા. સબ્બં પનેતં પચ્ચયદાયકેનેવ કથિતં. એકો હિ ‘અસુકદિવસે નામ દાનં દસ્સામી’તિ સઙ્ઘં નિમન્તેતિ, સમ્પત્તકાલે નો કરોતિ. અયં પુગ્ગલો પુઞ્ઞેન પરિહાયતિ, ભિક્ખુસઙ્ઘોપિ લાભેન પરિહાયતિ . અપરો સઙ્ઘં અનિમન્તેત્વાવ સક્કારં કત્વા ‘ભિક્ખૂ આનેસ્સામી’તિ ન લભતિ, સબ્બે અઞ્ઞત્થ નિમન્તિતા હોન્તિ. અયમ્પિ પુઞ્ઞેન પરિહાયતિ , સઙ્ઘોપિ તેન લાભેન પરિહાયતિ. અપરો પઠમં સઙ્ઘં નિમન્તેત્વા, પચ્છા સક્કારં કત્વા દાનં દેતિ, અયં કિચ્ચકારી હોતિ. અપરો નેવ સઙ્ઘં નિમન્તેતિ, ન દાનં દેતિ, અયં ‘પાપપુગ્ગલો’તિ વેદિતબ્બો.

    Kattā hoti no bhāsitāti ‘ganthadhuraṃ vā pūressāmi vāsadhuraṃ vā’ti na bhāsati. Sampatte pana kāle tamatthaṃ sampādeti. Iminā nayena itarepi veditabbā. Sabbaṃ panetaṃ paccayadāyakeneva kathitaṃ. Eko hi ‘asukadivase nāma dānaṃ dassāmī’ti saṅghaṃ nimanteti, sampattakāle no karoti. Ayaṃ puggalo puññena parihāyati, bhikkhusaṅghopi lābhena parihāyati . Aparo saṅghaṃ animantetvāva sakkāraṃ katvā ‘bhikkhū ānessāmī’ti na labhati, sabbe aññattha nimantitā honti. Ayampi puññena parihāyati , saṅghopi tena lābhena parihāyati. Aparo paṭhamaṃ saṅghaṃ nimantetvā, pacchā sakkāraṃ katvā dānaṃ deti, ayaṃ kiccakārī hoti. Aparo neva saṅghaṃ nimanteti, na dānaṃ deti, ayaṃ ‘pāpapuggalo’ti veditabbo.

    ૧૫૮. મૂસિકૂપમેસુ – ગાધં કત્તા નો વસિતાતિ અત્તનો આસયં બિલં કૂપં ખણતિ, નો તત્થ વસતિ, કિસ્મિઞ્ચિદેવ ઠાને વસતિ, એવં બિળારાદિઅમિત્તવસં ગચ્છતિ. ખત્તાતિપિ પાઠો. વસિતા નો ગાધં કત્તાતિ સયં ન ખણતિ, પરેન ખતે બિલે વસતિ, એવં જીવિતં રક્ખતિ. તતિયા દ્વેપિ કરોન્તી, જીવિતં રક્ખતિ. ચતુત્થા દ્વેપિ અકરોન્તી અમિત્તવસં ગચ્છતિ. ઇમાય પન ઉપમાય ઉપમિતેસુ પુગ્ગલેસુ પઠમો યથા સા મૂસિકા ગાધં ખણતિ, એવં નવઙ્ગં સત્થુસાસનં ઉગ્ગણ્હાતિ. યથા પન સા તત્થ ન વસતિ, કિસ્મિઞ્ચિદેવ ઠાને વસન્તી, અમિત્તવસં ગચ્છતિ; તથા અયમ્પિ પરિયત્તિવસેન ઞાણં પેસેત્વા ચતુસચ્ચધમ્મં ન પટિવિજ્ઝતિ, લોકામિસટ્ઠાનેસુયેવ ચરન્તો મચ્ચુમારકિલેસમારદેવપુત્તમારસઙ્ખાતાનં અમિત્તાનં વસં ગચ્છતિ. દુતિયો યથા સા મૂસિકા ગાધં ન ખણતિ, એવં નવઙ્ગં સત્થુસાસનં ન ઉગ્ગણ્હાતિ. યથા પન પરેન ખતબિલે વસન્તી જીવિતં રક્ખતિ; એવં પરસ્સ કથં સુત્વા ચતુસચ્ચધમ્મં પટિવિજ્ઝિત્વા તિણ્ણં મારાનં વસં અતિક્કમતિ. ઇમિના નયેન તતિયચતુત્થેસુપિ ઓપમ્મસંસન્દનં વેદિતબ્બં.

    158. Mūsikūpamesu – gādhaṃ kattā no vasitāti attano āsayaṃ bilaṃ kūpaṃ khaṇati, no tattha vasati, kismiñcideva ṭhāne vasati, evaṃ biḷārādiamittavasaṃ gacchati. Khattātipi pāṭho. Vasitā no gādhaṃ kattāti sayaṃ na khaṇati, parena khate bile vasati, evaṃ jīvitaṃ rakkhati. Tatiyā dvepi karontī, jīvitaṃ rakkhati. Catutthā dvepi akarontī amittavasaṃ gacchati. Imāya pana upamāya upamitesu puggalesu paṭhamo yathā sā mūsikā gādhaṃ khaṇati, evaṃ navaṅgaṃ satthusāsanaṃ uggaṇhāti. Yathā pana sā tattha na vasati, kismiñcideva ṭhāne vasantī, amittavasaṃ gacchati; tathā ayampi pariyattivasena ñāṇaṃ pesetvā catusaccadhammaṃ na paṭivijjhati, lokāmisaṭṭhānesuyeva caranto maccumārakilesamāradevaputtamārasaṅkhātānaṃ amittānaṃ vasaṃ gacchati. Dutiyo yathā sā mūsikā gādhaṃ na khaṇati, evaṃ navaṅgaṃ satthusāsanaṃ na uggaṇhāti. Yathā pana parena khatabile vasantī jīvitaṃ rakkhati; evaṃ parassa kathaṃ sutvā catusaccadhammaṃ paṭivijjhitvā tiṇṇaṃ mārānaṃ vasaṃ atikkamati. Iminā nayena tatiyacatutthesupi opammasaṃsandanaṃ veditabbaṃ.

    ૧૫૯. અમ્બૂપમેસુ – આમં પક્કવણ્ણીતિ અન્તો આમં બહિ પક્કસદિસં. પક્કં આમવણ્ણીતિ અન્તો પક્કં બહિ આમસદિસં. સેસદ્વયેસુપિ એસેવ નયો. તત્થ યથા અમ્બે અપક્કભાવો આમતા હોતિ, એવં પુગ્ગલેપિ પુથુજ્જનભાવો આમતા, અરિયભાવો પક્કતા. યથા ચ તત્થ પક્કસદિસતા પક્કવણ્ણિતા; એવં પુગ્ગલેપિ અરિયાનં અભિક્કમનાદિસદિસતા પક્કવણ્ણિતાતિ – ઇમિના નયેન ઉપમિતપુગ્ગલેસુ ઓપમ્મસંસન્દનં વેદિતબ્બં.

    159. Ambūpamesu – āmaṃ pakkavaṇṇīti anto āmaṃ bahi pakkasadisaṃ. Pakkaṃ āmavaṇṇīti anto pakkaṃ bahi āmasadisaṃ. Sesadvayesupi eseva nayo. Tattha yathā ambe apakkabhāvo āmatā hoti, evaṃ puggalepi puthujjanabhāvo āmatā, ariyabhāvo pakkatā. Yathā ca tattha pakkasadisatā pakkavaṇṇitā; evaṃ puggalepi ariyānaṃ abhikkamanādisadisatā pakkavaṇṇitāti – iminā nayena upamitapuggalesu opammasaṃsandanaṃ veditabbaṃ.

    ૧૬૦. કુમ્ભૂપમેસુ – કુમ્ભોતિ ઘટો. તુચ્છોતિ અન્તો રિત્તો. પિહિતોતિ પિદહિત્વા ઠપિતો. પુરોતિ અન્તો પુણ્ણો. વિવટોતિ વિવરિત્વા ઠપિતો. ઉપમિતપુગ્ગલેસુ પનેત્થ અન્તો ગુણસારવિરહિતો તુચ્છો બાહિરસોભનતાય પિહિતો પુગ્ગલો વેદિતબ્બો. સેસેસુપિ એસેવ નયો.

    160. Kumbhūpamesu – kumbhoti ghaṭo. Tucchoti anto ritto. Pihitoti pidahitvā ṭhapito. Puroti anto puṇṇo. Vivaṭoti vivaritvā ṭhapito. Upamitapuggalesu panettha anto guṇasāravirahito tuccho bāhirasobhanatāya pihito puggalo veditabbo. Sesesupi eseva nayo.

    ૧૬૧. ઉદકરહદૂપમેસુ – ઉદકરહદો તાવ જણ્ણુમત્તેપિ ઉદકે સતિ પણ્ણરસસમ્ભિન્નવણ્ણત્તા વા બહલત્તા વા ઉદકસ્સ અપઞ્ઞાયમાનતલો ઉત્તાનો ગમ્ભીરોભાસો નામ હોતિ. તિપોરિસ ચતુપોરિસેપિ પન ઉદકે સતિ અચ્છત્તા ઉદકસ્સ પઞ્ઞાયમાનતલો ગમ્ભીરો ઉત્તાનોભાસો નામ હોતિ. ઉભયકારણસમ્ભાવતો પન ઇતરે દ્વે વેદિતબ્બા. પુગ્ગલોપિ કિલેસુસ્સદભાવતો ગુણગમ્ભીરતાય ચ અભાવતો ગુણગમ્ભીરાનં સદિસેહિ અભિક્કમાદીહિ યુત્તો ઉત્તાનો ગમ્ભીરોભાસો નામ. ઇમિના નયેન સેસાપિ વેદિતબ્બા.

    161. Udakarahadūpamesu – udakarahado tāva jaṇṇumattepi udake sati paṇṇarasasambhinnavaṇṇattā vā bahalattā vā udakassa apaññāyamānatalo uttāno gambhīrobhāso nāma hoti. Tiporisa catuporisepi pana udake sati acchattā udakassa paññāyamānatalo gambhīro uttānobhāso nāma hoti. Ubhayakāraṇasambhāvato pana itare dve veditabbā. Puggalopi kilesussadabhāvato guṇagambhīratāya ca abhāvato guṇagambhīrānaṃ sadisehi abhikkamādīhi yutto uttāno gambhīrobhāso nāma. Iminā nayena sesāpi veditabbā.

    ૧૬૨. બલીબદ્દૂપમેસુ – બલીબદ્દો તાવ યો અત્તનો ગોગણં ઘટ્ટેતિ ઉબ્બેજેતિ, પરગોગણે પન સોરતો સુખસીલો હોતિ – અયં સકગવચણ્ડો નો પરગવચણ્ડો નામ. પુગ્ગલોપિ અત્તનો પરિસં ઘટ્ટેન્તો વિજ્ઝન્તો ફરુસેન સમુદાચરન્તો, પરપરિસાય પન સોરચ્ચં નિવાતવુત્તિતં આપજ્જન્તો સકગવચણ્ડો હોતિ નો પરગવચણ્ડો નામાતિ. ઇમિના નયેન સેસાપિ વેદિતબ્બા. નિદ્દેસવારે પનેત્થ ઉબ્બેજિતા હોતીતિ ઘટ્ટેત્વા વિજ્ઝિત્વા ઉબ્બેગપ્પત્તં કરોતિચ્ચેવ અત્થો.

    162. Balībaddūpamesu – balībaddo tāva yo attano gogaṇaṃ ghaṭṭeti ubbejeti, paragogaṇe pana sorato sukhasīlo hoti – ayaṃ sakagavacaṇḍo no paragavacaṇḍo nāma. Puggalopi attano parisaṃ ghaṭṭento vijjhanto pharusena samudācaranto, paraparisāya pana soraccaṃ nivātavuttitaṃ āpajjanto sakagavacaṇḍo hoti no paragavacaṇḍo nāmāti. Iminā nayena sesāpi veditabbā. Niddesavāre panettha ubbejitā hotīti ghaṭṭetvā vijjhitvā ubbegappattaṃ karoticceva attho.

    ૧૬૩. આસીવિસૂપમેસુ – આસીવિસો તાવ યસ્સ વિસં આસું આગચ્છતિ સીઘં ફરતિ; ઘોરં પન ન હોતિ, ચિરકાલં ન પીળેતિ – અયં આગતવિસો નો ઘોરવિસો. સેસપદેસુપિ એસેવ નયો. પુગ્ગલવિભાજનં પન ઉત્તાનત્થમેવ.

    163. Āsīvisūpamesu – āsīviso tāva yassa visaṃ āsuṃ āgacchati sīghaṃ pharati; ghoraṃ pana na hoti, cirakālaṃ na pīḷeti – ayaṃ āgataviso no ghoraviso. Sesapadesupi eseva nayo. Puggalavibhājanaṃ pana uttānatthameva.

    ૧૬૪. અનનુવિચ્ચ અપરિયોગાહેત્વા અવણ્ણારહસ્સ વણ્ણં ભાસિતા હોતીતિઆદીસુ અનનુવિચ્ચાતિ અતુલયિત્વા, અપરિગ્ગણ્હિત્વા. અપરિયોગાહેત્વાતિ પઞ્ઞાય ગુણે અનોગાહેત્વા.

    164. Ananuvicca apariyogāhetvā avaṇṇārahassa vaṇṇaṃ bhāsitā hotītiādīsu ananuviccāti atulayitvā, apariggaṇhitvā. Apariyogāhetvāti paññāya guṇe anogāhetvā.

    ૧૬૬. ભૂતં તચ્છન્તિ વિજ્જમાનતો ભૂતં, અવિપરીતતો તચ્છં. કાલેનાતિ યુત્તપયુત્તકાલેન. તત્ર કાલઞ્ઞૂ હોતીતિ યમિદં કાલેનાતિ વુત્તં. તત્ર યો પુગ્ગલો કાલઞ્ઞૂ હોતિ, કાલં જાનાતિ, તસ્સ પઞ્હસ્સ વેય્યાકરણત્થાય ‘‘ઇમસ્મિં કાલે પુચ્છિતેનાપિ મયા ન કથેતબ્બા, ઇમસ્મિં કાલે કથેતબ્બા’’તિ – અયં કાલેન ભણતિ નામ. ઉપેક્ખકો વિહરતીતિ મજ્ઝત્તભૂતાય ઉપેક્ખાય ઠિતો હુત્વા વિહરતિ. સેસં સબ્બત્થ ઉત્તાનત્થમેવ.

    166. Bhūtaṃ tacchanti vijjamānato bhūtaṃ, aviparītato tacchaṃ. Kālenāti yuttapayuttakālena. Tatra kālaññū hotīti yamidaṃ kālenāti vuttaṃ. Tatra yo puggalo kālaññū hoti, kālaṃ jānāti, tassa pañhassa veyyākaraṇatthāya ‘‘imasmiṃ kāle pucchitenāpi mayā na kathetabbā, imasmiṃ kāle kathetabbā’’ti – ayaṃ kālena bhaṇati nāma. Upekkhako viharatīti majjhattabhūtāya upekkhāya ṭhito hutvā viharati. Sesaṃ sabbattha uttānatthameva.

    ૧૬૭. ઉટ્ઠાનફલૂપજીવીતિઆદીસુ – યો ઉટ્ઠાનવીરિયેનેવ દિવસં વીતિનામેત્વા તસ્સ નિસ્સન્દફલમત્તં કિઞ્ચિદેવ લભિત્વા જીવિકં કપ્પેતિ, તં પન ઉટ્ઠાનં આગમ્મ કિઞ્ચિ પુઞ્ઞફલં ન પટિલભતિ, તં સન્ધાય યસ્સ પુગ્ગલસ્સ ઉટ્ઠહતોતિઆદિ વુત્તં. તતૂપરિ દેવાતિ તતો ઉપરિ બ્રહ્મકાયિકાદયો દેવા. તેસઞ્હિ ઉટ્ઠાનવીરિયેન કિચ્ચં નામ નત્થિ. પુઞ્ઞફલમેવ ઉપજીવન્તિ. પુઞ્ઞવતો ચાતિ ઇદં પુઞ્ઞવન્તે ખત્તિયબ્રાહ્મણાદયો ચેવ ભુમ્મદેવે આદિં કત્વા નિમ્માનરતિપરિયોસાને દેવે ચ સન્ધાય વુત્તં. સબ્બેપિ હેતે વાયામફલઞ્ચેવ પુઞ્ઞફલઞ્ચ અનુભવન્તિ. નેરયિકા પન નેવ ઉટ્ઠાનેન આજીવં ઉપ્પાદેતું સક્કોન્તિ, નાપિ નેસં પુઞ્ઞફલેન કોચિ આજીવો ઉપ્પજ્જતિ.

    167. Uṭṭhānaphalūpajīvītiādīsu – yo uṭṭhānavīriyeneva divasaṃ vītināmetvā tassa nissandaphalamattaṃ kiñcideva labhitvā jīvikaṃ kappeti, taṃ pana uṭṭhānaṃ āgamma kiñci puññaphalaṃ na paṭilabhati, taṃ sandhāya yassa puggalassa uṭṭhahatotiādi vuttaṃ. Tatūpari devāti tato upari brahmakāyikādayo devā. Tesañhi uṭṭhānavīriyena kiccaṃ nāma natthi. Puññaphalameva upajīvanti. Puññavato cāti idaṃ puññavante khattiyabrāhmaṇādayo ceva bhummadeve ādiṃ katvā nimmānaratipariyosāne deve ca sandhāya vuttaṃ. Sabbepi hete vāyāmaphalañceva puññaphalañca anubhavanti. Nerayikā pana neva uṭṭhānena ājīvaṃ uppādetuṃ sakkonti, nāpi nesaṃ puññaphalena koci ājīvo uppajjati.

    ૧૬૮. તમાદીસુ – ‘‘નીચે કુલે પચ્ચાજાતો’’તિઆદિકેન તમેન યુત્તોતિ તમો. કાયદુચ્ચરિતાદીહિ પુન નિરયતમૂપગમનતો તમપરાયણો. નેસાદકુલેતિ મિગલુદ્દકાદીનં કુલે. વેનકુલેતિ વિલીવકારકુલે. રથકારકુલેતિ ચમ્મકારકુલે. પુક્કુસકુલેતિ પુપ્ફછડ્ડકકુલે. કસિરવુત્તિકેતિ દુક્ખવુત્તિકે. દુબ્બણ્ણોતિ પંસુપિસાચકો વિય ઝામખાણુવણ્ણો. દુદ્દસિકોતિ વિજાતમાતુયાપિ અમનાપદસ્સનો. ઓકોટિમકોતિ લકુણ્ડકો. કાણોતિ એકક્ખિકાણો વા ઉભયક્ખિકાણો વા. કુણીતિ એકહત્થકુણી વા ઉભયહત્થકુણી વા. ખઞ્જોતિ એકપાદખઞ્જો વા ઉભયપાદખઞ્જો વા. પક્ખહતોતિ હતપક્ખો પીઠસપ્પી. પદીપેય્યસ્સાતિ તેલકપલ્લકાદિનો પદીપૂપકરણસ્સ. એવં પુગ્ગલો તમો હોતિ તમપરાયણોતિ એત્થ એકો પુગ્ગલો બહિદ્ધા આલોકં અદિસ્વા માતુકુચ્છિસ્મિઞ્ઞેવ કાલં કત્વા અપાયેસુ નિબ્બત્તન્તો સકલેપિ કપ્પે સંસરતિ. સોપિ તમો તમપરાયણોવ. સો પન કુહકપુગ્ગલો ભવેય્ય. કુહકસ્સ હિ એવરૂપા નિબ્બત્તિ હોતીતિ વુત્તં.

    168. Tamādīsu – ‘‘nīce kule paccājāto’’tiādikena tamena yuttoti tamo. Kāyaduccaritādīhi puna nirayatamūpagamanato tamaparāyaṇo. Nesādakuleti migaluddakādīnaṃ kule. Venakuleti vilīvakārakule. Rathakārakuleti cammakārakule. Pukkusakuleti pupphachaḍḍakakule. Kasiravuttiketi dukkhavuttike. Dubbaṇṇoti paṃsupisācako viya jhāmakhāṇuvaṇṇo. Duddasikoti vijātamātuyāpi amanāpadassano. Okoṭimakoti lakuṇḍako. Kāṇoti ekakkhikāṇo vā ubhayakkhikāṇo vā. Kuṇīti ekahatthakuṇī vā ubhayahatthakuṇī vā. Khañjoti ekapādakhañjo vā ubhayapādakhañjo vā. Pakkhahatoti hatapakkho pīṭhasappī. Padīpeyyassāti telakapallakādino padīpūpakaraṇassa. Evaṃ puggalo tamo hoti tamaparāyaṇoti ettha eko puggalo bahiddhā ālokaṃ adisvā mātukucchismiññeva kālaṃ katvā apāyesu nibbattanto sakalepi kappe saṃsarati. Sopi tamo tamaparāyaṇova. So pana kuhakapuggalo bhaveyya. Kuhakassa hi evarūpā nibbatti hotīti vuttaṃ.

    એત્થ ચ નીચે કુલે પચ્ચાજાતો હોતિ ચણ્ડાલકુલે વાતિઆદીહિ આગમનવિપત્તિ ચેવ પુબ્બુપ્પન્નપચ્ચયવિપત્તિ ચ દસ્સિતા. દલિદ્દેતિઆદીહિ પવત્તિપચ્ચયવિપત્તિ. કસિરવુત્તિકેતિઆદીહિ આજીવુપાયવિપત્તિ. દુબ્બણ્ણોતિઆદીહિ રૂપવિપત્તિ. બહ્વાબાધોતિઆદીહિ દુક્ખકારણસમાયોગો. ન લાભીતિઆદીહિ સુખકારણવિપત્તિ ચેવ ઉપભોગવિપત્તિ ચ. કાયેન દુચ્ચરિતન્તિઆદીહિ તમપરાયણભાવસ્સ કારણસમાયોગો. કાયસ્સ ભેદાતિઆદીહિ સમ્પરાયિકતમૂપગમો. સુક્કપક્ખો વુત્તપટિપક્ખનયેન વેદિતબ્બો.

    Ettha ca nīce kule paccājāto hoti caṇḍālakule vātiādīhi āgamanavipatti ceva pubbuppannapaccayavipatti ca dassitā. Daliddetiādīhi pavattipaccayavipatti. Kasiravuttiketiādīhi ājīvupāyavipatti. Dubbaṇṇotiādīhi rūpavipatti. Bahvābādhotiādīhi dukkhakāraṇasamāyogo. Na lābhītiādīhi sukhakāraṇavipatti ceva upabhogavipatti ca. Kāyena duccaritantiādīhi tamaparāyaṇabhāvassa kāraṇasamāyogo. Kāyassa bhedātiādīhi samparāyikatamūpagamo. Sukkapakkho vuttapaṭipakkhanayena veditabbo.

    અપિચેત્થ તિવિધાય કુલસમ્પત્તિયા પચ્ચાજાતિઆદિકેન જોતિના યુત્તતો જોતિ, આલોકભૂતોતિ વુત્તં હોતિ. કાયસુચરિતાદીહિ પન સગ્ગૂપપત્તિજોતિભાવૂપગમનતો જોતિપરાયણો. ખત્તિયમહાસાલકુલે વાતિઆદીસુ ખત્તિયમહાસાલાતિ ખત્તિયા મહાસારા મહાસારપ્પત્તા ખત્તિયા. યેસઞ્હિ ખત્તિયાનં હેટ્ઠિમન્તેન કોટિસતં નિધાનગતં હોતિ, તયો કહાપણકુમ્ભા વળઞ્જનત્થાય ગેહમજ્ઝે રાસિં કત્વા ઠપિતા હોન્તિ, તે ખત્તિયમહાસાલા નામ. યેસં બ્રાહ્મણાનં અસીતિકોટિધનં નિહિતં હોતિ, દિયડ્ઢો કહાપણકુમ્ભો વળઞ્જનત્થાય ગેહમજ્ઝે રાસિં કત્વા ઠપિતો હોતિ, તે બ્રાહ્મણમહાસાલા નામ. યેસં ગહપતીનં ચત્તાલીસકોટિધનં નિહિતં હોતિ, કહાપણકુમ્ભો વળઞ્જત્થાય ગેહમજ્ઝે રાસિં કત્વા ઠપિતો હોતિ, તે ગહપતિમહાસાલા નામ. તેસં કુલેતિ અત્થો. અડ્ઢેતિ ઇસ્સરે. નિધાનગતધનસ્સ મહન્તતાય મહદ્ધને. સુવણ્ણરજતભાજનાદીનં ઉપભોગભણ્ડાનં મહન્તતાય મહાભોગે. નિધાનગતસ્સ જાતરૂપરજતસ્સ પહૂતતાય પહૂતજાતરૂપરજતે. વિત્તૂપકરણસ્સ તુટ્ઠિકરણસ્સ પહૂતતાય પહૂતવિત્તૂપકરણે. ગોધનાદીનઞ્ચ સત્તવિધધઞ્ઞાનઞ્ચ પહૂતતાય પહૂતધનધઞ્ઞે. અભિરૂપોતિ સુન્દરરૂપો. દસ્સનીયોતિ અઞ્ઞં કમ્મં પહાય દિવસમ્પિ પસ્સિતબ્બયુત્તો. પાસાદિકોતિ દસ્સનેનેવ ચિત્તપસાદાવહો. પરમાયાતિ ઉત્તમાય. વણ્ણપોક્ખરતાયાતિ પોક્ખરવણ્ણતાય. પોક્ખરં વુચ્ચતિ સરીરં. તસ્સ વણ્ણસમ્પત્તિયાતિ અત્થો. સમન્નાગતોતિ ઉપેતો.

    Apicettha tividhāya kulasampattiyā paccājātiādikena jotinā yuttato joti, ālokabhūtoti vuttaṃ hoti. Kāyasucaritādīhi pana saggūpapattijotibhāvūpagamanato jotiparāyaṇo. Khattiyamahāsālakule vātiādīsu khattiyamahāsālāti khattiyā mahāsārā mahāsārappattā khattiyā. Yesañhi khattiyānaṃ heṭṭhimantena koṭisataṃ nidhānagataṃ hoti, tayo kahāpaṇakumbhā vaḷañjanatthāya gehamajjhe rāsiṃ katvā ṭhapitā honti, te khattiyamahāsālā nāma. Yesaṃ brāhmaṇānaṃ asītikoṭidhanaṃ nihitaṃ hoti, diyaḍḍho kahāpaṇakumbho vaḷañjanatthāya gehamajjhe rāsiṃ katvā ṭhapito hoti, te brāhmaṇamahāsālā nāma. Yesaṃ gahapatīnaṃ cattālīsakoṭidhanaṃ nihitaṃ hoti, kahāpaṇakumbho vaḷañjatthāya gehamajjhe rāsiṃ katvā ṭhapito hoti, te gahapatimahāsālā nāma. Tesaṃ kuleti attho. Aḍḍheti issare. Nidhānagatadhanassa mahantatāya mahaddhane. Suvaṇṇarajatabhājanādīnaṃ upabhogabhaṇḍānaṃ mahantatāya mahābhoge. Nidhānagatassa jātarūparajatassa pahūtatāya pahūtajātarūparajate. Vittūpakaraṇassa tuṭṭhikaraṇassa pahūtatāya pahūtavittūpakaraṇe. Godhanādīnañca sattavidhadhaññānañca pahūtatāya pahūtadhanadhaññe. Abhirūpoti sundararūpo. Dassanīyoti aññaṃ kammaṃ pahāya divasampi passitabbayutto. Pāsādikoti dassaneneva cittapasādāvaho. Paramāyāti uttamāya. Vaṇṇapokkharatāyāti pokkharavaṇṇatāya. Pokkharaṃ vuccati sarīraṃ. Tassa vaṇṇasampattiyāti attho. Samannāgatoti upeto.

    ૧૬૯. ઓણતોણતાદીસુ – દિટ્ઠધમ્મિકાય વા સમ્પરાયિકાય વા સમ્પત્તિયા વિરહિતો ઓણતો. નીચો, લામકોતિ અત્થો. તબ્બિપક્ખતો ઉણ્ણતો. ઉચ્ચો, ઉગ્ગતોતિ અત્થો. સેસમેત્થ તમાદીસુ વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. અપિચ – ઓણતોણતોતિ ઇદાનિ નીચો, આયતિમ્પિ નીચોવ ભવિસ્સતિ. ઓણતુણ્ણતોતિ ઇદાનિ નીચો, આયતિં ઉચ્ચો ભવિસ્સતિ. ઉણ્ણતોણતોતિ ઇદાનિ ઉચ્ચો, આયતિં નીચો ભવિસ્સતિ. ઉણ્ણતુણ્ણતોતિ ઇદાનિ ઉચ્ચો, આયતિમ્પિ ઉચ્ચોવ ભવિસ્સતીતિ.

    169. Oṇatoṇatādīsu – diṭṭhadhammikāya vā samparāyikāya vā sampattiyā virahito oṇato. Nīco, lāmakoti attho. Tabbipakkhato uṇṇato. Ucco, uggatoti attho. Sesamettha tamādīsu vuttanayeneva veditabbaṃ. Apica – oṇatoṇatoti idāni nīco, āyatimpi nīcova bhavissati. Oṇatuṇṇatoti idāni nīco, āyatiṃ ucco bhavissati. Uṇṇatoṇatoti idāni ucco, āyatiṃ nīco bhavissati. Uṇṇatuṇṇatoti idāni ucco, āyatimpi uccova bhavissatīti.

    ૧૭૦. રુક્ખૂપમેસુ – રુક્ખો તાવ ફેગ્ગુસારપરિવારોતિ વનજેટ્ઠકરુક્ખો સયં ફેગ્ગુ હોતિ , પરિવારરુક્ખા પનસ્સ સારા હોન્તિ. ઇમિના નયેન સેસા વેદિતબ્બા. પુગ્ગલેસુ પન સીલસારવિરહતો ફેગ્ગુતા, સીલાચારસમન્નાગમેન ચ સારતા વેદિતબ્બા.

    170. Rukkhūpamesu – rukkho tāva pheggusāraparivāroti vanajeṭṭhakarukkho sayaṃ pheggu hoti , parivārarukkhā panassa sārā honti. Iminā nayena sesā veditabbā. Puggalesu pana sīlasāravirahato pheggutā, sīlācārasamannāgamena ca sāratā veditabbā.

    ૧૭૧. રૂપપ્પમાણાદીસુ – સમ્પત્તિયુત્તં રૂપં પમાણં કરોતીતિ રૂપપ્પમાણો. તત્થ પસાદં જનેતીતિ રૂપપ્પસન્નો. કિત્તિસદ્દભૂતં ઘોસં પમાણં કરોતીતિ ઘોસપ્પમાણો. આરોહં વાતિઆદીસુ પન – આરોહન્તિ ઉચ્ચત્તનં. પરિણાહન્તિ કિસથૂલભાવાપગતં પરિક્ખેપસમ્પત્તિં. સણ્ઠાનન્તિ અઙ્ગપચ્ચઙ્ગાનં દીઘરસ્સવટ્ટતાદિયુત્તટ્ઠાનેસુ તથાભાવં. પારિપૂરિન્તિ યથાવુત્તપ્પકારાનં અનૂનતં, લક્ખણપરિપુણ્ણભાવં વા. પરવણ્ણનાયાતિ પરેહિ પરમ્મુખા નિચ્છારિતાય ગુણવણ્ણનાય. પરથોમનાયાતિ પરેહિ થુતિવસેન ગાથાદિઉપનિબન્ધનેન વુત્તાય થોમનાય. પરપસંસનાયાતિ પરેહિ સમ્મુખા વુત્તાય પસંસાય. પરવણ્ણહારિકાયાતિ પરમ્પરથુતિવસેન પરેહિ પવત્તિતાય વણ્ણહરણાય.

    171. Rūpappamāṇādīsu – sampattiyuttaṃ rūpaṃ pamāṇaṃ karotīti rūpappamāṇo. Tattha pasādaṃ janetīti rūpappasanno. Kittisaddabhūtaṃ ghosaṃ pamāṇaṃ karotīti ghosappamāṇo. Ārohaṃ vātiādīsu pana – ārohanti uccattanaṃ. Pariṇāhanti kisathūlabhāvāpagataṃ parikkhepasampattiṃ. Saṇṭhānanti aṅgapaccaṅgānaṃ dīgharassavaṭṭatādiyuttaṭṭhānesu tathābhāvaṃ. Pāripūrinti yathāvuttappakārānaṃ anūnataṃ, lakkhaṇaparipuṇṇabhāvaṃ vā. Paravaṇṇanāyāti parehi parammukhā nicchāritāya guṇavaṇṇanāya. Parathomanāyāti parehi thutivasena gāthādiupanibandhanena vuttāya thomanāya. Parapasaṃsanāyāti parehi sammukhā vuttāya pasaṃsāya. Paravaṇṇahārikāyāti paramparathutivasena parehi pavattitāya vaṇṇaharaṇāya.

    ૧૭૨. ચીવરલૂખન્તિ ચીવરસ્સ દુબ્બણ્ણાદિભાવેન લૂખતં. પત્તલૂખન્તિ ભાજનસ્સ વણ્ણસણ્ઠાનવત્થૂહિ લૂખતં. સેનાસનલૂખન્તિ નાટકાદિસમ્પત્તિવિરહેન સેનાસનસ્સ લૂખતં. વિવિધન્તિ અચેલકાદિભાવેન અનેકપ્પકારં. દુક્કરકારિકન્તિ સરીરતાપનં.

    172. Cīvaralūkhanti cīvarassa dubbaṇṇādibhāvena lūkhataṃ. Pattalūkhanti bhājanassa vaṇṇasaṇṭhānavatthūhi lūkhataṃ. Senāsanalūkhanti nāṭakādisampattivirahena senāsanassa lūkhataṃ. Vividhanti acelakādibhāvena anekappakāraṃ. Dukkarakārikanti sarīratāpanaṃ.

    અપરો નયો – ઇમેસુ હિ ચતૂસુ પુગ્ગલેસુ રૂપે પમાણં ગહેત્વા પસન્નો રૂપપ્પમાણો નામ. રૂપપ્પસન્નોતિ તસ્સેવ અત્થવચનં. ઘોસે પમાણં ગહેત્વા પસન્નો ઘોસપ્પમાણો નામ. ચીવરલૂખપત્તલૂખેસુ પમાણં ગહેત્વા પસન્નો લૂખપ્પમાણો નામ. ધમ્મે પમાણં ગહેત્વા પસન્નો ધમ્મપ્પમાણો નામ. ઇતરાનિ તેસંયેવ અત્થવચનાનિ. સબ્બસત્તે ચ તયો કોટ્ઠાસે કત્વા દ્વે કોટ્ઠાસા રૂપપ્પમાણા, એકો ન રૂપપ્પમાણો. પઞ્ચ કોટ્ઠાસે કત્વા ચત્તારો કોટ્ઠાસા ઘોસપ્પમાણા, એકો ન ઘોસપ્પમાણો. દસ કોટ્ઠાસે કત્વા નવ કોટ્ઠાસા લૂખપ્પમાણા, એકો ન લૂખપ્પમાણો. સતસહસ્સં કોટ્ઠાસે કત્વા પન એકો કોટ્ઠાસોવ ધમ્મપ્પમાણો, સેસા ન ધમ્મપ્પમાણા. એવમયં ચતુપ્પમાણો લોકસન્નિવાસો.

    Aparo nayo – imesu hi catūsu puggalesu rūpe pamāṇaṃ gahetvā pasanno rūpappamāṇo nāma. Rūpappasannoti tasseva atthavacanaṃ. Ghose pamāṇaṃ gahetvā pasanno ghosappamāṇo nāma. Cīvaralūkhapattalūkhesu pamāṇaṃ gahetvā pasanno lūkhappamāṇo nāma. Dhamme pamāṇaṃ gahetvā pasanno dhammappamāṇo nāma. Itarāni tesaṃyeva atthavacanāni. Sabbasatte ca tayo koṭṭhāse katvā dve koṭṭhāsā rūpappamāṇā, eko na rūpappamāṇo. Pañca koṭṭhāse katvā cattāro koṭṭhāsā ghosappamāṇā, eko na ghosappamāṇo. Dasa koṭṭhāse katvā nava koṭṭhāsā lūkhappamāṇā, eko na lūkhappamāṇo. Satasahassaṃ koṭṭhāse katvā pana eko koṭṭhāsova dhammappamāṇo, sesā na dhammappamāṇā. Evamayaṃ catuppamāṇo lokasannivāso.

    એતસ્મિં ચતુપ્પમાણે લોકસન્નિવાસે બુદ્ધેસુ અપ્પસન્ના મન્દા, પસન્નાવ બહુકા. રૂપપ્પમાણસ્સ હિ બુદ્ધરૂપતો ઉત્તરિ પસાદાવહં રૂપં નામ નત્થિ. ઘોસપ્પમાણસ્સ બુદ્ધાનં કિત્તિઘોસતો ઉત્તરિ પસાદાવહો ઘોસો નામ નત્થિ. લૂખપ્પમાણસ્સ કાસિકાનિ વત્થાનિ મહારહાનિ કઞ્ચનભાજનાનિ તિણ્ણં ઉતૂનં અનુચ્છવિકે સબ્બસમ્પત્તિયુત્તે પાસાદવરે પહાય પંસુકૂલચીવરસેલમયપત્તરુક્ખમૂલાદિસેનાસનસેવિનો બુદ્ધસ્સ ભગવતો લૂખતો ઉત્તરિ પસાદાવહં અઞ્ઞં લૂખં નામ નત્થિ. ધમ્મપ્પમાણસ્સ સદેવકે લોકે અસાધારણસીલાદિગુણસ્સ તથાગતસ્સ સીલાદિગુણતો ઉત્તરિ પસાદાવહો અઞ્ઞો સીલાદિગુણો નામ નત્થિ. ઇતિ ભગવા ઇમં ચતુપ્પમાણિકં લોકસન્નિવાસં મુટ્ઠિના ગહેત્વા વિય ઠિતોતિ.

    Etasmiṃ catuppamāṇe lokasannivāse buddhesu appasannā mandā, pasannāva bahukā. Rūpappamāṇassa hi buddharūpato uttari pasādāvahaṃ rūpaṃ nāma natthi. Ghosappamāṇassa buddhānaṃ kittighosato uttari pasādāvaho ghoso nāma natthi. Lūkhappamāṇassa kāsikāni vatthāni mahārahāni kañcanabhājanāni tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavike sabbasampattiyutte pāsādavare pahāya paṃsukūlacīvaraselamayapattarukkhamūlādisenāsanasevino buddhassa bhagavato lūkhato uttari pasādāvahaṃ aññaṃ lūkhaṃ nāma natthi. Dhammappamāṇassa sadevake loke asādhāraṇasīlādiguṇassa tathāgatassa sīlādiguṇato uttari pasādāvaho añño sīlādiguṇo nāma natthi. Iti bhagavā imaṃ catuppamāṇikaṃ lokasannivāsaṃ muṭṭhinā gahetvā viya ṭhitoti.

    ૧૭૩. અત્તહિતાય પટિપન્નાદીસુ – સીલસમ્પન્નોતિ સીલેન સમ્પન્નો સમન્નાગતો. સમાધિસમ્પન્નોતિઆદીસુપિ એસેવ નયો. એત્થ ચ સીલં લોકિયલોકુત્તરં કથિતં. તથા સમાધિપઞ્ઞા ચ. વિમુત્તિ અરહત્તફલવિમુત્તિયેવ. ઞાણદસ્સનં એકૂનવીસતિવિધં પચ્ચવેક્ખણઞાણં. નો પરન્તિઆદીસુ – પરપુગ્ગલં ‘‘તયાપિ સીલસમ્પન્નેન ભવિતું વટ્ટતી’’તિ વત્વા યથા સીલં સમાદિયતિ, એવં ન સમાદપેતિ, ન ગણ્હાપેતિ. એસેવ નયો સબ્બત્થ. એતેસુ પન ચતૂસુ પઠમો વક્કલિત્થેરસદિસો હોતિ. દુતિયો ઉપનન્દસક્યપુત્તસદિસો . તતિયો સારિપુત્તમોગ્ગલ્લાનત્થેરસદિસો. ચતુત્થો દેવદત્તસદિસોતિ વેદિતબ્બો.

    173. Attahitāya paṭipannādīsu – sīlasampannoti sīlena sampanno samannāgato. Samādhisampannotiādīsupi eseva nayo. Ettha ca sīlaṃ lokiyalokuttaraṃ kathitaṃ. Tathā samādhipaññā ca. Vimutti arahattaphalavimuttiyeva. Ñāṇadassanaṃ ekūnavīsatividhaṃ paccavekkhaṇañāṇaṃ. No parantiādīsu – parapuggalaṃ ‘‘tayāpi sīlasampannena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti vatvā yathā sīlaṃ samādiyati, evaṃ na samādapeti, na gaṇhāpeti. Eseva nayo sabbattha. Etesu pana catūsu paṭhamo vakkalittherasadiso hoti. Dutiyo upanandasakyaputtasadiso . Tatiyo sāriputtamoggallānattherasadiso. Catuttho devadattasadisoti veditabbo.

    ૧૭૪. અત્તન્તપાદીસુ – અત્તાનં તપતિ દુક્ખાપેતીતિ અત્તન્તપો. અત્તનો પરિતાપનાનુયોગં અત્તપરિતાપનાનુયોગં. અચેલકોતિ નિચ્ચેલો, નગ્ગો. મુત્તાચારોતિ વિસટ્ઠાચારો. ઉચ્ચારકમ્માદીસુ લોકિયકુલપુત્તાચારેન વિરહિતો ઠિતકોવ ઉચ્ચારં કરોતિ, પસ્સાવં કરોતિ, ખાદતિ, ભુઞ્જતિ ચ. હત્થાપલેખનોતિ હત્થે પિણ્ડમ્હિ નિટ્ઠિતે જિવ્હાય હત્થં અપલેખતિ. ઉચ્ચારં વા કત્વા હત્થસ્મિઞ્ઞેવ દણ્ડકસઞ્ઞી હુત્વા હત્થેન અપલેખતીતિ દસ્સેતિ. તે કિર દણ્ડકં સત્તોતિ પઞ્ઞપેન્તિ. તસ્મા તેસં પટિપદં પૂરેન્તો એવં કરોતિ. ભિક્ખાગહણત્થં ‘એહિ ભદ્દન્તે’તિ વુત્તો, ન એતીતિ નએહિભદ્દન્તિકો. તેન હિ ‘તિટ્ઠ ભદ્દન્તે’તિ વુત્તોપિ ન તિટ્ઠતીતિ નતિટ્ઠભદ્દન્તિકો. તદુભયમ્પિ હેતં તિત્થિયા ‘‘એતસ્સ વચનં કતં ભવિસ્સતી’’તિ ન કરોન્તિ. અભિહટન્તિ પુરેતરં ગહેત્વા આહટં ભિક્ખં. ઉદ્દિસ્સકતન્તિ ‘‘ઇમં તુમ્હે ઉદ્દિસ્સ કત’’ન્તિ એવં આરોચિતભિક્ખં. ન નિમન્તનન્તિ ‘‘અસુકં નામ કુલં વા વીથિં વા ગામં વા પવિસેય્યાથા’’તિ એવં નિમન્તિતભિક્ખમ્પિ ન સાદિયતિ, ન ગણ્હાતિ.

    174. Attantapādīsu – attānaṃ tapati dukkhāpetīti attantapo. Attano paritāpanānuyogaṃ attaparitāpanānuyogaṃ. Acelakoti niccelo, naggo. Muttācāroti visaṭṭhācāro. Uccārakammādīsu lokiyakulaputtācārena virahito ṭhitakova uccāraṃ karoti, passāvaṃ karoti, khādati, bhuñjati ca. Hatthāpalekhanoti hatthe piṇḍamhi niṭṭhite jivhāya hatthaṃ apalekhati. Uccāraṃ vā katvā hatthasmiññeva daṇḍakasaññī hutvā hatthena apalekhatīti dasseti. Te kira daṇḍakaṃ sattoti paññapenti. Tasmā tesaṃ paṭipadaṃ pūrento evaṃ karoti. Bhikkhāgahaṇatthaṃ ‘ehi bhaddante’ti vutto, na etīti naehibhaddantiko. Tena hi ‘tiṭṭha bhaddante’ti vuttopi na tiṭṭhatīti natiṭṭhabhaddantiko. Tadubhayampi hetaṃ titthiyā ‘‘etassa vacanaṃ kataṃ bhavissatī’’ti na karonti. Abhihaṭanti puretaraṃ gahetvā āhaṭaṃ bhikkhaṃ. Uddissakatanti ‘‘imaṃ tumhe uddissa kata’’nti evaṃ ārocitabhikkhaṃ. Na nimantananti ‘‘asukaṃ nāma kulaṃ vā vīthiṃ vā gāmaṃ vā paviseyyāthā’’ti evaṃ nimantitabhikkhampi na sādiyati, na gaṇhāti.

    ન કુમ્ભિમુખાતિ કુમ્ભિતો ઉદ્ધરિત્વા દિય્યમાનં ભિક્ખં ન ગણ્હાતિ. ન કળોપિમુખાતિ કળોપીતિ ઉક્ખલિ, પચ્છિ વા. તતોપિ ન ગણ્હાતિ. કસ્મા? કુમ્ભી કળોપિયો કટચ્છુના પહારં લભન્તીતિ. ન એળકમન્તરન્તિ ઉમ્મારં અન્તરં કત્વા દિય્યમાનં ન ગણ્હાતિ. કસ્મા? અયં મં નિસ્સાય અન્તરકરણં લભતીતિ. દણ્ડમુસલેસુપિ એસેવ નયો. દ્વિન્નન્તિ દ્વીસુ ભુઞ્જમાનેસુ એકસ્મિં ઉટ્ઠાય દેન્તે ન ગણ્હતિ. કસ્મા? કબળન્તરાયો હોતીતિ. ન ગબ્ભિનિયાતિઆદીસુ પન ગબ્ભિનિયા કુચ્છિયં દારકો કિલમતિ. પાયન્તિયા દારકસ્સ ખીરન્તરાયો હોતિ. પુરિસન્તરગતાય રતિઅન્તરાયો હોતીતિ ન ગણ્હાતિ ન સઙ્કિત્તીસૂતિ સઙ્કિત્તેત્વા કતભત્તેસુ. દુબ્ભિક્ખસમયે કિર અચેલકસાવકા અચેલકાનં અત્થાય તતો તતો તણ્ડુલાદીનિ સમાદપેત્વા ભત્તં પચન્તિ, ઉક્કટ્ઠાચેલકો તતો ન પટિગ્ગણ્હાતિ. ન યત્થ સાતિ યત્થ સુનખો ‘પિણ્ડં લભિસ્સામી’તિ ઉપટ્ઠિતો હોતિ, તત્થ તસ્સ અદત્વા આહટં ન ગણ્હાતિ. કસ્મા? એતસ્સ પિણ્ડન્તરાયો હોતીતિ.

    Nakumbhimukhāti kumbhito uddharitvā diyyamānaṃ bhikkhaṃ na gaṇhāti. Na kaḷopimukhāti kaḷopīti ukkhali, pacchi vā. Tatopi na gaṇhāti. Kasmā? Kumbhī kaḷopiyo kaṭacchunā pahāraṃ labhantīti. Na eḷakamantaranti ummāraṃ antaraṃ katvā diyyamānaṃ na gaṇhāti. Kasmā? Ayaṃ maṃ nissāya antarakaraṇaṃ labhatīti. Daṇḍamusalesupi eseva nayo. Dvinnanti dvīsu bhuñjamānesu ekasmiṃ uṭṭhāya dente na gaṇhati. Kasmā? Kabaḷantarāyo hotīti. Na gabbhiniyātiādīsu pana gabbhiniyā kucchiyaṃ dārako kilamati. Pāyantiyā dārakassa khīrantarāyo hoti. Purisantaragatāya ratiantarāyo hotīti na gaṇhāti na saṅkittīsūti saṅkittetvā katabhattesu. Dubbhikkhasamaye kira acelakasāvakā acelakānaṃ atthāya tato tato taṇḍulādīni samādapetvā bhattaṃ pacanti, ukkaṭṭhācelako tato na paṭiggaṇhāti. Na yattha sāti yattha sunakho ‘piṇḍaṃ labhissāmī’ti upaṭṭhito hoti, tattha tassa adatvā āhaṭaṃ na gaṇhāti. Kasmā? Etassa piṇḍantarāyo hotīti.

    સણ્ડસણ્ડચારિનીતિ સમૂહસમૂહચારિની. સચે હિ અચેલકં દિસ્વા ‘ઇમસ્સ ભિક્ખં દસ્સામા’તિ માનુસ્સકા ભત્તગેહં પવિસન્તિ, તેસુ ચ પવિસન્તેસુ કળોપિમુખાદીસુ નિલીના મક્ખિકા ઉપ્પતિત્વા સણ્ડસણ્ડા ચરન્તિ, તતો આહટં ભિક્ખં ન ગણ્હાતિ. કસ્મા? મં નિસ્સાય મક્ખિકાનં ગોચરન્તરાયો જાતોતિ. થુસોદકન્તિ સબ્બસસ્સસમ્ભારેહિ કતં સોવીરકં. એત્થ ચ સુરાપાનમેવ સાવજ્જં. અયં પન એતસ્મિમ્પિ સાવજ્જસઞ્ઞી. એકાગારિકોતિ યો એકસ્મિંયેવ ગેહે ભિક્ખં લભિત્વા નિવત્તતિ. એકાલોપિકોતિ યો એકેનેવ આલોપેન યાપેતિ. દ્વાગારિકાદીસુપિ એસેવ નયો. એકિસ્સાપિ દત્તિયાતિ એકાય દત્તિયા. દત્તિ નામ એકા ખુદ્દકપાતિ હોતિ, યત્થ અગ્ગભિક્ખં પક્ખિપિત્વા ઠપેન્તિ.

    Saṇḍasaṇḍacārinīti samūhasamūhacārinī. Sace hi acelakaṃ disvā ‘imassa bhikkhaṃ dassāmā’ti mānussakā bhattagehaṃ pavisanti, tesu ca pavisantesu kaḷopimukhādīsu nilīnā makkhikā uppatitvā saṇḍasaṇḍā caranti, tato āhaṭaṃ bhikkhaṃ na gaṇhāti. Kasmā? Maṃ nissāya makkhikānaṃ gocarantarāyo jātoti. Thusodakanti sabbasassasambhārehi kataṃ sovīrakaṃ. Ettha ca surāpānameva sāvajjaṃ. Ayaṃ pana etasmimpi sāvajjasaññī. Ekāgārikoti yo ekasmiṃyeva gehe bhikkhaṃ labhitvā nivattati. Ekālopikoti yo ekeneva ālopena yāpeti. Dvāgārikādīsupi eseva nayo. Ekissāpi dattiyāti ekāya dattiyā. Datti nāma ekā khuddakapāti hoti, yattha aggabhikkhaṃ pakkhipitvā ṭhapenti.

    એકાહિકન્તિ એકદિવસન્તરિકં. અડ્ઢમાસિકન્તિ અડ્ઢમાસન્તરિકં. પરિયાયભત્તભોજનન્તિ વારભત્તભોજનં. એકાહવારેન દ્વીહવારેન સત્તાહવારેન અડ્ઢમાસવારેનાતિ – એવં દિવસવારેન આભતભત્તભોજનં. સાકભક્ખોતિ અલ્લસાકભક્ખો. સામાકભક્ખોતિ સામાકતણ્ડુલભક્ખો. નીવારાદીસુ – નીવારા નામ તાવ અરઞ્ઞે સયં જાતા વીહિજાતિ. દદ્દુલન્તિ ચમ્મકારેહિ ચમ્મં વિલિખિત્વા છડ્ડિતકસટં. હટં વુચ્ચતિ સિલેસોપિ, સેવાલોપિ કણિકારાદિરુક્ખનિય્યાસોપિ. કણન્તિ કુણ્ડકં. આચામોતિ ભત્તઉક્ખલિકાય લગ્ગો ઝામોદનો. તં છડ્ડિતટ્ઠાને ગહેત્વા ખાદતિ. ‘‘ઓદનકઞ્જિય’’ન્તિપિ વદન્તિ. પિઞ્ઞાકાદયો પાકટા એવ. પવત્તફલભોજીતિ પતિતફલભોજી.

    Ekāhikanti ekadivasantarikaṃ. Aḍḍhamāsikanti aḍḍhamāsantarikaṃ. Pariyāyabhattabhojananti vārabhattabhojanaṃ. Ekāhavārena dvīhavārena sattāhavārena aḍḍhamāsavārenāti – evaṃ divasavārena ābhatabhattabhojanaṃ. Sākabhakkhoti allasākabhakkho. Sāmākabhakkhoti sāmākataṇḍulabhakkho. Nīvārādīsu – nīvārā nāma tāva araññe sayaṃ jātā vīhijāti. Daddulanti cammakārehi cammaṃ vilikhitvā chaḍḍitakasaṭaṃ. Haṭaṃ vuccati silesopi, sevālopi kaṇikārādirukkhaniyyāsopi. Kaṇanti kuṇḍakaṃ. Ācāmoti bhattaukkhalikāya laggo jhāmodano. Taṃ chaḍḍitaṭṭhāne gahetvā khādati. ‘‘Odanakañjiya’’ntipi vadanti. Piññākādayo pākaṭā eva. Pavattaphalabhojīti patitaphalabhojī.

    સાણાનીતિ સાણવાકચેલાનિ. મસાણાનીતિ મિસ્સકચેલાનિ. છવદુસ્સાનીતિ મતસરીરતો છડ્ડિતવત્થાનિ. એરકતિણાદીનિ વા ગન્થેત્વા કતનિવાસનાનિ. પંસુકૂલાનીતિ પથવિયં છડ્ડિતનન્તકાનિ. તિરીટાનીતિ રુક્ખત્તચવત્થાનિ. અજિનન્તિ અજિનમિગચમ્મં. અજિનક્ખિપન્તિ તદેવ મજ્ઝે ફાલિતં. સખુરકન્તિપિ વદન્તિ. કુસચીરન્તિ કુસતિણાનિ ગન્થેત્વા કતચીરકં. વાકચીરફલકચીરેસુપિ એસેવ નયો. કેસકમ્બલન્તિ મનુસ્સકેસેહિ કતકમ્બલં. યં સન્ધાય વુત્તં – ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, યાનિ કાનિચિ તન્તાવુતાનં વત્થાનં કેસકમ્બલો તેસં પતિકુટ્ઠો અક્ખાયતી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૩.૧૩૮). વાળકમ્બલન્તિ અસ્સવાળાદીહિ કતકમ્બલં. ઉલૂકપક્ખન્તિ ઉલૂકપત્તાનિ ગન્થેત્વા કતનિવાસનં. ઉબ્ભટ્ઠકોતિ ઉદ્ધં ઠિતકો.

    Sāṇānīti sāṇavākacelāni. Masāṇānīti missakacelāni. Chavadussānīti matasarīrato chaḍḍitavatthāni. Erakatiṇādīni vā ganthetvā katanivāsanāni. Paṃsukūlānīti pathaviyaṃ chaḍḍitanantakāni. Tirīṭānīti rukkhattacavatthāni. Ajinanti ajinamigacammaṃ. Ajinakkhipanti tadeva majjhe phālitaṃ. Sakhurakantipi vadanti. Kusacīranti kusatiṇāni ganthetvā katacīrakaṃ. Vākacīraphalakacīresupi eseva nayo. Kesakambalanti manussakesehi katakambalaṃ. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, yāni kānici tantāvutānaṃ vatthānaṃ kesakambalo tesaṃ patikuṭṭho akkhāyatī’’ti (a. ni. 3.138). Vāḷakambalanti assavāḷādīhi katakambalaṃ. Ulūkapakkhanti ulūkapattāni ganthetvā katanivāsanaṃ. Ubbhaṭṭhakoti uddhaṃ ṭhitako.

    ઉક્કુટિકપ્પધાનમનુયુત્તોતિ ઉક્કુટિકવીરિયં અનુયુત્તો. ગચ્છન્તોપિ ઉક્કુટિકોવ હુત્વા ઉપ્પતિત્વા ઉપ્પતિત્વા ગચ્છતિ. કણ્ટકાપસ્સયિકોતિ અયકણ્ટકે વા પકતિકણ્ટકે વા ભૂમિયં કોટ્ટેત્વા તત્થ ચમ્મં અત્થરિત્વા ઠાનચઙ્કમાદીનિ કરોતિ. સેય્યન્તિ સયન્તોપિ તત્થેવ સેય્યં કપ્પેતિ. સાયં તતિયમસ્સાતિ સાયતતિયકં. ‘‘પાતો, મજ્ઝન્હિકે, સાયન્તિ દિવસસ્સ તિક્ખત્તું પાપં પવાહેસ્સામી’’તિ ઉદકોરોહનાનુયોગં અનુયુત્તો વિહરતિ.

    Ukkuṭikappadhānamanuyuttoti ukkuṭikavīriyaṃ anuyutto. Gacchantopi ukkuṭikova hutvā uppatitvā uppatitvā gacchati. Kaṇṭakāpassayikoti ayakaṇṭake vā pakatikaṇṭake vā bhūmiyaṃ koṭṭetvā tattha cammaṃ attharitvā ṭhānacaṅkamādīni karoti. Seyyanti sayantopi tattheva seyyaṃ kappeti. Sāyaṃ tatiyamassāti sāyatatiyakaṃ. ‘‘Pāto, majjhanhike, sāyanti divasassa tikkhattuṃ pāpaṃ pavāhessāmī’’ti udakorohanānuyogaṃ anuyutto viharati.

    ૧૭૫. પરં તપતીતિ પરન્તપો. પરેસં પરિતાપનાનુયોગં પરપરિતાપનાનુયોગં. ઓરબ્ભિકાદીસુ – ઉરબ્ભા વુચ્ચન્તિ એળકા. ઉરબ્ભે હનતીતિ ઓરબ્ભિકો. સૂકરિકાદીસુપિ – એસેવ નયો. લુદ્દોતિ દારુણો કક્ખળો. મચ્છઘાતકોતિ મચ્છબન્ધો કેવટ્ટો. બન્ધનાગારિકોતિ બન્ધનાગારગોપકો. કુરૂરકમ્મન્તાતિ દારુણકમ્મન્તા.

    175. Paraṃ tapatīti parantapo. Paresaṃ paritāpanānuyogaṃ paraparitāpanānuyogaṃ. Orabbhikādīsu – urabbhā vuccanti eḷakā. Urabbhe hanatīti orabbhiko. Sūkarikādīsupi – eseva nayo. Luddoti dāruṇo kakkhaḷo. Macchaghātakoti macchabandho kevaṭṭo. Bandhanāgārikoti bandhanāgāragopako. Kurūrakammantāti dāruṇakammantā.

    ૧૭૬. મુદ્ધાવસિત્તોતિ ખત્તિયાભિસેકેન મુદ્ધનિ અભિસિત્તો. પુરત્થિમેન નગરસ્સાતિ નગરતો પુરત્થિમદિસાય. સન્ધાગારન્તિ યઞ્ઞસાલં . ખરાજિનં નિવાસેત્વાતિ સખુરં અજિનચમ્મં નિવાસેત્વા. સપ્પિતેલેનાતિ સપ્પિના ચ તેલેન ચ. ઠપેત્વા હિ સપ્પિં અવસેસો યો કોચિ સ્નેહો તેલન્તિ વુચ્ચતિ. કણ્ડુવમાનોતિ નખાનં છિન્નત્તા કણ્ડુવિતબ્બકાલે તેન કણ્ડુવમાનો. અનન્તરહિતાયાતિ અસન્થતાય. સરૂપવચ્છાયાતિ સદિસવચ્છાય. સચે ગાવી સેતા હોતિ, વચ્છોપિ સેતકોવ સચે કબરા વા, રત્તા વા, વચ્છોપિ તાદિસોવાતિ – એવં સરૂપવચ્છાય. સો એવમાહાતિ સો રાજા એવં વદેતિ. વચ્છતરાતિ તરુણવચ્છકભાવં અતિક્કન્તા બલવવચ્છા. વચ્છતરીસુપિ એસેવ નયો. બરિહિસત્થાયાતિ પરિક્ખેપકરણત્થાય ચેવ યઞ્ઞભૂમિયં અત્થરણત્થાય ચ.

    176. Muddhāvasittoti khattiyābhisekena muddhani abhisitto. Puratthimena nagarassāti nagarato puratthimadisāya. Sandhāgāranti yaññasālaṃ . Kharājinaṃ nivāsetvāti sakhuraṃ ajinacammaṃ nivāsetvā. Sappitelenāti sappinā ca telena ca. Ṭhapetvā hi sappiṃ avaseso yo koci sneho telanti vuccati. Kaṇḍuvamānoti nakhānaṃ chinnattā kaṇḍuvitabbakāle tena kaṇḍuvamāno. Anantarahitāyāti asanthatāya. Sarūpavacchāyāti sadisavacchāya. Sace gāvī setā hoti, vacchopi setakova sace kabarā vā, rattā vā, vacchopi tādisovāti – evaṃ sarūpavacchāya. So evamāhāti so rājā evaṃ vadeti. Vacchatarāti taruṇavacchakabhāvaṃ atikkantā balavavacchā. Vacchatarīsupi eseva nayo. Barihisatthāyāti parikkhepakaraṇatthāya ceva yaññabhūmiyaṃ attharaṇatthāya ca.

    ૧૭૭. દિટ્ઠેવ ધમ્મેતિ ઇમસ્મિંયેવ અત્તભાવે. નિચ્છાતોતિ છાતં વુચ્ચતિ તણ્હા, સા અસ્સ નત્થીતિ નિચ્છાતો. સબ્બકિલેસાનં નિબ્બુતત્તા નિબ્બુતો. અન્તો તાપનકિલેસાનં અભાવા સીતલો જાતોતિ સીતીભૂતો. ઝાનમગ્ગફલનિબ્બાનસુખાનિ પટિસંવેદેતીતિ સુખપ્પટિસંવેદી. બ્રહ્મભૂતેન અત્તનાતિ સેટ્ઠભૂતેન અત્તના.

    177. Diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve. Nicchātoti chātaṃ vuccati taṇhā, sā assa natthīti nicchāto. Sabbakilesānaṃ nibbutattā nibbuto. Anto tāpanakilesānaṃ abhāvā sītalo jātoti sītībhūto. Jhānamaggaphalanibbānasukhāni paṭisaṃvedetīti sukhappaṭisaṃvedī. Brahmabhūtena attanāti seṭṭhabhūtena attanā.

    ઇમં પન પુગ્ગલં બુદ્ધુપ્પાદતો પટ્ઠાય દસ્સેતું – ઇધ તથાગતોતિઆદિમાહ. તત્થ તથાગતોતિ અટ્ઠહિ કારણેહિ ભગવા તથાગતો – તથા આગતોતિ તથાગતો, તથા ગતોતિ તથાગતો, તથલક્ખણં આગતોતિ તથાગતો, તથધમ્મે યાથાવતો અભિસમ્બુદ્ધોતિ તથાગતો, તથદસ્સિતાય તથાગતો, તથાવાદિતાય તથાગતો, તથાકારિતાય તથાગતો, અભિભવનટ્ઠેન તથાગતોતિ. અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધોતિઆદીનિ વિસુદ્ધિમગ્ગે વિત્થારિતાનેવ. તં ધમ્મન્તિ તં વુત્તપ્પકારસમ્પદં ધમ્મં. સુણાતિ ગહપતિ વાતિ કસ્મા પઠમં ગહપતિં નિદ્દિસતિ? નિહતમાનત્તા ઉસ્સન્નત્તા ચ. યેભુય્યેન હિ ખત્તિયકુલતો પબ્બજિતા જાતિં નિસ્સાય માનં કરોન્તિ. બ્રાહ્મણકુલા પબ્બજિતા મન્તે નિસ્સાય માનં કરોન્તિ. હીનજચ્ચકુલા પબ્બજિતા અત્તનો વિજાતિતાય પતિટ્ઠાતું ન સક્કોન્તિ. ગહપતિદારકા પન કચ્છેહિ સેદં મુઞ્ચન્તેહિ પિટ્ઠિયા લોણં પુપ્ફમાનાય ભૂમિં કસિત્વા તાદિસસ્સ માનસ્સ અભાવતો નિહતમાનદપ્પા હોન્તિ. તે પબ્બજિત્વા માનં વા દપ્પં વા અકત્વા યથાબલં બુદ્ધવચનં ઉગ્ગહેત્વા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તા સક્કોન્તિ અરહત્તે પતિટ્ઠાતું. ઇતરેહિ ચ કુલેહિ નિક્ખમિત્વા પબ્બજિતા નામ ન બહુકા, ગહપતિકાવ બહુકા. ઇતિ નિહતમાનત્તા ઉસ્સન્નત્તા ચ પઠમં ગહપતિં નિદ્દિસતીતિ.

    Imaṃ pana puggalaṃ buddhuppādato paṭṭhāya dassetuṃ – idha tathāgatotiādimāha. Tattha tathāgatoti aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato – tathā āgatoti tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato, tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato, tathadassitāya tathāgato, tathāvāditāya tathāgato, tathākāritāya tathāgato, abhibhavanaṭṭhena tathāgatoti. Arahaṃ sammāsambuddhotiādīni visuddhimagge vitthāritāneva. Taṃ dhammanti taṃ vuttappakārasampadaṃ dhammaṃ. Suṇāti gahapati vāti kasmā paṭhamaṃ gahapatiṃ niddisati? Nihatamānattā ussannattā ca. Yebhuyyena hi khattiyakulato pabbajitā jātiṃ nissāya mānaṃ karonti. Brāhmaṇakulā pabbajitā mante nissāya mānaṃ karonti. Hīnajaccakulā pabbajitā attano vijātitāya patiṭṭhātuṃ na sakkonti. Gahapatidārakā pana kacchehi sedaṃ muñcantehi piṭṭhiyā loṇaṃ pupphamānāya bhūmiṃ kasitvā tādisassa mānassa abhāvato nihatamānadappā honti. Te pabbajitvā mānaṃ vā dappaṃ vā akatvā yathābalaṃ buddhavacanaṃ uggahetvā vipassanāya kammaṃ karontā sakkonti arahatte patiṭṭhātuṃ. Itarehi ca kulehi nikkhamitvā pabbajitā nāma na bahukā, gahapatikāva bahukā. Iti nihatamānattā ussannattā ca paṭhamaṃ gahapatiṃ niddisatīti.

    અઞ્ઞતરસ્મિં વાતિ ઇતરેસં વા કુલાનં અઞ્ઞતરસ્મિં. પચ્ચાજાતોતિ પતિજાતો. તથાગતે સદ્ધં પટિલભતીતિ પરિસુદ્ધં ધમ્મં સુત્વા ધમ્મસ્સામિમ્હિ તથાગતે ‘‘સમ્માસમ્બુદ્ધો વત સો ભગવા’’તિ સદ્ધં પટિલભતિ. ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતીતિ એવં પચ્ચવેક્ખતિ. સમ્બાધો ઘરાવાસોતિ સચેપિ સટ્ઠિહત્થે ઘરે યોજનસતન્તરેપિ વા દ્વે જાયમ્પતિકા વસન્તિ, તથાપિ નેસં સકિઞ્ચનસપલિબોધટ્ઠેન ઘરાવાસો સમ્બાધોયેવ. રજોપથોતિ રાગરજાદીનં ઉટ્ઠાનટ્ઠાનન્તિ મહાઅટ્ઠકથાયં વુત્તં. આગમનપથોતિપિ વત્તું વટ્ટતિ. અલગ્ગનટ્ઠેન અબ્ભોકાસો વિયાતિ અબ્ભોકાસો. પબ્બજિતો હિ કૂટાગારરતનપાસાદે ચ દેવવિમાનાદીસુ ચ સુપિહિતદ્વારવાતપાનેસુ પટિચ્છન્નેસુ વસન્તોપિ નેવ લગ્ગતિ, ન સજ્જતિ, ન બજ્ઝતિ. તેન વુત્તં – ‘‘અબ્ભોકાસો પબ્બજ્જા’’તિ.

    Aññatarasmiṃ vāti itaresaṃ vā kulānaṃ aññatarasmiṃ. Paccājātoti patijāto. Tathāgate saddhaṃ paṭilabhatīti parisuddhaṃ dhammaṃ sutvā dhammassāmimhi tathāgate ‘‘sammāsambuddho vata so bhagavā’’ti saddhaṃ paṭilabhati. Iti paṭisañcikkhatīti evaṃ paccavekkhati. Sambādho gharāvāsoti sacepi saṭṭhihatthe ghare yojanasatantarepi vā dve jāyampatikā vasanti, tathāpi nesaṃ sakiñcanasapalibodhaṭṭhena gharāvāso sambādhoyeva. Rajopathoti rāgarajādīnaṃ uṭṭhānaṭṭhānanti mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Āgamanapathotipi vattuṃ vaṭṭati. Alagganaṭṭhena abbhokāso viyāti abbhokāso. Pabbajito hi kūṭāgāraratanapāsāde ca devavimānādīsu ca supihitadvāravātapānesu paṭicchannesu vasantopi neva laggati, na sajjati, na bajjhati. Tena vuttaṃ – ‘‘abbhokāso pabbajjā’’ti.

    અપિચ – સમ્બાધો ઘરાવાસો કુસલકિરિયાય ઓકાસાભાવતો. રજોપથો અસંવુતસઙ્કારટ્ઠાનં વિય રજાનં કિલેસરજાનં સન્નિપાતટ્ઠાનતો. અબ્ભોકાસો પબ્બજ્જા કુસલકિરિયાય યથાસુખં ઓકાસસમ્ભાવતો. નયિદં સુકરં…પે॰… પબ્બજેય્યન્તિ એત્થ અયં સઙ્ખેપકથા – યદેતં સિક્ખત્તયબ્રહ્મચરિયં એકમ્પિ દિવસં અખણ્ડં કત્વા ચરિમકચિત્તં પાપેતબ્બતાય એકન્તપરિપુણ્ણં. એકદિવસમ્પિ ચ કિલેસમલેન અમલિનં કત્વા ચરિમકચિત્તં પાપેતબ્બતાય એકન્તપરિસુદ્ધં. સઙ્ખલિખિતં લિખિતસઙ્ખસદિસં ધોતસઙ્ખસપ્પટિભાગં ચરિતબ્બં. ઇદં ન સુકરં અગારં અજ્ઝાવસતા અગારમજ્ઝે વસન્તેન એકન્તપરિપુણ્ણં…પે॰… ચરિતું – ‘‘યંનૂનાહં કેસે ચ મસ્સુઞ્ચ ઓહારેત્વા કસાયરસપીતતાય કાસાયાનિ બ્રહ્મચરિયં ચરન્તાનં અનુચ્છવિકાનિ વત્થાનિ અચ્છાદેત્વા પરિદહિત્વા અગારસ્મા નિક્ખમિત્વા અનગારિયં પબ્બજેય્ય’’ન્તિ. એત્થ ચ યસ્મા અગારસ્સ હિતં કસિવાણિજ્જાદિકમ્મં ‘‘અગારિય’’ન્તિ વુચ્ચતિ, તઞ્ચ પબ્બજ્જાય નત્થિ, તસ્મા પબ્બજ્જા ‘‘અનગારિય’’ન્તિ ઞાતબ્બા. તં અનગારિયં. પબ્બજેય્યન્તિ પટિપજ્જેય્યં. અપ્પં વાતિ સહસ્સતો હેટ્ઠા ભોગક્ખન્ધો અપ્પો નામ હોતિ, સહસ્સતો પટ્ઠાય મહા. અબન્ધનટ્ઠેન ઞાતિયેવ ઞાતિપરિવટ્ટો. સોપિ વીસતિયા હેટ્ઠા અપ્પો હોતિ, વીસતિયા પટ્ઠાય મહા.

    Apica – sambādho gharāvāso kusalakiriyāya okāsābhāvato. Rajopatho asaṃvutasaṅkāraṭṭhānaṃ viya rajānaṃ kilesarajānaṃ sannipātaṭṭhānato. Abbhokāso pabbajjā kusalakiriyāya yathāsukhaṃ okāsasambhāvato. Nayidaṃ sukaraṃ…pe… pabbajeyyanti ettha ayaṃ saṅkhepakathā – yadetaṃ sikkhattayabrahmacariyaṃ ekampi divasaṃ akhaṇḍaṃ katvā carimakacittaṃ pāpetabbatāya ekantaparipuṇṇaṃ. Ekadivasampi ca kilesamalena amalinaṃ katvā carimakacittaṃ pāpetabbatāya ekantaparisuddhaṃ. Saṅkhalikhitaṃ likhitasaṅkhasadisaṃ dhotasaṅkhasappaṭibhāgaṃ caritabbaṃ. Idaṃ na sukaraṃ agāraṃ ajjhāvasatā agāramajjhe vasantena ekantaparipuṇṇaṃ…pe… carituṃ – ‘‘yaṃnūnāhaṃ kese ca massuñca ohāretvā kasāyarasapītatāya kāsāyāni brahmacariyaṃ carantānaṃ anucchavikāni vatthāni acchādetvā paridahitvā agārasmā nikkhamitvā anagāriyaṃ pabbajeyya’’nti. Ettha ca yasmā agārassa hitaṃ kasivāṇijjādikammaṃ ‘‘agāriya’’nti vuccati, tañca pabbajjāya natthi, tasmā pabbajjā ‘‘anagāriya’’nti ñātabbā. Taṃ anagāriyaṃ. Pabbajeyyanti paṭipajjeyyaṃ. Appaṃ vāti sahassato heṭṭhā bhogakkhandho appo nāma hoti, sahassato paṭṭhāya mahā. Abandhanaṭṭhena ñātiyeva ñātiparivaṭṭo. Sopi vīsatiyā heṭṭhā appo hoti, vīsatiyā paṭṭhāya mahā.

    ૧૭૮. ભિક્ખૂનં સિક્ખાસાજીવસમાપન્નોતિ યા ભિક્ખૂનં અધિસીલસઙ્ખાતા સિક્ખા, તઞ્ચ. યત્થ ચેતે સહ જીવન્તિ, એકજીવિકા સભાગવુત્તિનો હોન્તિ, તં ભગવતા પઞ્ઞત્તસિક્ખાપદસઙ્ખાતં સાજીવઞ્ચ. તત્થ સિક્ખનભાવેન સમાપન્નોતિ ભિક્ખૂનં સિક્ખાસાજીવસમાપન્નો. સમાપન્નોતિ સિક્ખં પરિપૂરેન્તો સાજીવઞ્ચ અવીતિક્કમન્તો હુત્વા તદુભયં ઉપગતોતિ અત્થો. પાણાતિપાતં પહાયાતિઆદીસુ પાણાતિપાતાદિકથા હેટ્ઠા વિત્થારિતા એવ. પહાયાતિ ઇમં પાણાતિપાતચેતનાસઙ્ખાતં દુસ્સીલ્યં પજહિત્વા. પટિવિરતો હોતીતિ પહીનકાલતો પટ્ઠાય તતો દુસ્સીલ્યતો ઓરતો વિરતોવ હોતિ. નિહિતદણ્ડો નિહિતસત્થોતિ પરૂપઘાતત્થાય દણ્ડં વા સત્થં વા આદાય અવત્તનતો નિક્ખિત્તદણ્ડો ચેવ નિક્ખિત્તસત્થો ચાતિ અત્થો. એત્થ ચ ઠપેત્વા દણ્ડં, સબ્બમ્પિ અવસેસં ઉપકરણં સત્તાનં વિનાસનભાવતો ‘સત્થ’ન્તિ વેદિતબ્બં. યં પન ભિક્ખૂ કત્તરદણ્ડં વા દન્તકટ્ઠવાસિં વા પિપ્ફલિકં વા ગહેત્વા વિચરન્તિ, ન તં પરૂપઘાતત્થાય. તસ્મા નિહિતદણ્ડા નિહિતસત્થાત્વેવ સઙ્ખં ગચ્છન્તિ. લજ્જીતિ પાપજિગુચ્છનલક્ખણાય લજ્જાય સમન્નાગતો. દયાપન્નોતિ દયં મેત્તચિત્તતં આપન્નો. સબ્બપાણભૂતહિતાનુકમ્પીતિ સબ્બે પાણભૂતે હિતેન અનુકમ્પકો. તાય દયાપન્નતાય સબ્બેસં પાણભૂતાનં હિતચિત્તકોતિ અત્થો. વિહરતીતિ ઇરિયતિ, પાલેતિ.

    178. Bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannoti yā bhikkhūnaṃ adhisīlasaṅkhātā sikkhā, tañca. Yattha cete saha jīvanti, ekajīvikā sabhāgavuttino honti, taṃ bhagavatā paññattasikkhāpadasaṅkhātaṃ sājīvañca. Tattha sikkhanabhāvena samāpannoti bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno. Samāpannoti sikkhaṃ paripūrento sājīvañca avītikkamanto hutvā tadubhayaṃ upagatoti attho. Pāṇātipātaṃ pahāyātiādīsu pāṇātipātādikathā heṭṭhā vitthāritā eva. Pahāyāti imaṃ pāṇātipātacetanāsaṅkhātaṃ dussīlyaṃ pajahitvā. Paṭivirato hotīti pahīnakālato paṭṭhāya tato dussīlyato orato viratova hoti. Nihitadaṇḍo nihitasatthoti parūpaghātatthāya daṇḍaṃ vā satthaṃ vā ādāya avattanato nikkhittadaṇḍo ceva nikkhittasattho cāti attho. Ettha ca ṭhapetvā daṇḍaṃ, sabbampi avasesaṃ upakaraṇaṃ sattānaṃ vināsanabhāvato ‘sattha’nti veditabbaṃ. Yaṃ pana bhikkhū kattaradaṇḍaṃ vā dantakaṭṭhavāsiṃ vā pipphalikaṃ vā gahetvā vicaranti, na taṃ parūpaghātatthāya. Tasmā nihitadaṇḍā nihitasatthātveva saṅkhaṃ gacchanti. Lajjīti pāpajigucchanalakkhaṇāya lajjāya samannāgato. Dayāpannoti dayaṃ mettacittataṃ āpanno. Sabbapāṇabhūtahitānukampīti sabbe pāṇabhūte hitena anukampako. Tāya dayāpannatāya sabbesaṃ pāṇabhūtānaṃ hitacittakoti attho. Viharatīti iriyati, pāleti.

    દિન્નમેવ આદિયતીતિ દિન્નાદાયી. ચિત્તેનપિ દિન્નમેવ પટિકઙ્ખતીતિ દિન્નપાટિકઙ્ખી. થેનેતીતિ થેનો. ન થેનેન અથેનેન. અથેનત્તાયેવ સુચિભૂતેન. અત્તનાતિ અત્તભાવેન. અથેનં સુચિભૂતં અત્તભાવં કત્વા વિહરતીતિ વુત્તં હોતિ.

    Dinnameva ādiyatīti dinnādāyī. Cittenapi dinnameva paṭikaṅkhatīti dinnapāṭikaṅkhī. Thenetīti theno. Na thenena athenena. Athenattāyeva sucibhūtena. Attanāti attabhāvena. Athenaṃ sucibhūtaṃ attabhāvaṃ katvā viharatīti vuttaṃ hoti.

    અબ્રહ્મચરિયન્તિ અસેટ્ઠચરિયં. બ્રહ્મં સેટ્ઠં આચારં ચરતીતિ બ્રહ્મચારી. આરાચારીતિ અબ્રહ્મચરિયતો દૂરચારી. મેથુનાતિ રાગપરિયુટ્ઠાનવસેન સદિસત્તા મેથુનકાતિ લદ્ધવોહારેહિ પટિસેવિતબ્બતો મેથુનાતિ સઙ્ખં ગતા અસદ્ધમ્મા. ગામધમ્માતિ ગામવાસીનં ધમ્મા.

    Abrahmacariyanti aseṭṭhacariyaṃ. Brahmaṃ seṭṭhaṃ ācāraṃ caratīti brahmacārī. Ārācārīti abrahmacariyato dūracārī. Methunāti rāgapariyuṭṭhānavasena sadisattā methunakāti laddhavohārehi paṭisevitabbato methunāti saṅkhaṃ gatā asaddhammā. Gāmadhammāti gāmavāsīnaṃ dhammā.

    સચ્ચં વદતીતિ સચ્ચવાદી. સચ્ચેન સચ્ચં સન્દહતિ ઘટેતીતિ સચ્ચસન્ધો. ન અન્તરન્તરા મુસા વદતીતિ અત્થો. યો હિ પુરિસો કદાચિ મુસા વદતિ, કદાચિ સચ્ચં, તસ્સ મુસાવાદેન અન્તરિતત્તા સચ્ચં સચ્ચેન ન ઘટીયતિ, તસ્મા ન સો સચ્ચસન્ધો. અયં પન ન તાદિસો. જીવિતહેતુપિ મુસા અવત્વા સચ્ચેન સચ્ચં સન્દહતિયેવાતિ સચ્ચસન્ધો. થેતોતિ થિરો, થિરકથોતિ અત્થો. એકો હિ પુગ્ગલો હલિદ્દિરાગો વિય, થુસરાસિમ્હિ નિખાતખાણુકો વિય, અસ્સપિટ્ઠે ઠપિતકુમ્ભણ્ડમિવ ચ, ન થિરકથો હોતિ. એકો પાસાણલેખા વિય, ઇન્દખીલો વિય ચ થિરકથો હોતિ. અસિના સીસે છિન્દન્તેપિ દ્વે કથા ન કથેતિ. અયં વુચ્ચતિ થેતો. પચ્ચયિકોતિ પત્તિયાયિતબ્બકો, સદ્ધાયિકોતિ અત્થો. એકચ્ચો હિ પુગ્ગલો ન પચ્ચયિકો હોતિ. ‘ઇદં કેન વુત્તં? અસુકેના’તિ વુત્તે ‘મા તસ્સ વચનં સદ્દહથા’તિ વત્તબ્બતં આપજ્જતિ. એકો પચ્ચયિકો હોતિ. ‘ઇદં કેન વુત્તં? અસુકેના’તિ વુત્તે ‘યદિ તેન વુત્તં, ઇદમેવ પમાણં, ઇદાનિ ઉપપરિક્ખિતબ્બં નત્થિ, એવમેવ ઇદ’ન્તિ વત્તબ્બતં આપજ્જતિ. અયં વુચ્ચતિ પચ્ચયિકો. અવિસંવાદકો લોકસ્સાતિ તાય સચ્ચવાદિતાય લોકં ન વિસંવાદેતીતિ અત્થો.

    Saccaṃ vadatīti saccavādī. Saccena saccaṃ sandahati ghaṭetīti saccasandho. Na antarantarā musā vadatīti attho. Yo hi puriso kadāci musā vadati, kadāci saccaṃ, tassa musāvādena antaritattā saccaṃ saccena na ghaṭīyati, tasmā na so saccasandho. Ayaṃ pana na tādiso. Jīvitahetupi musā avatvā saccena saccaṃ sandahatiyevāti saccasandho. Thetoti thiro, thirakathoti attho. Eko hi puggalo haliddirāgo viya, thusarāsimhi nikhātakhāṇuko viya, assapiṭṭhe ṭhapitakumbhaṇḍamiva ca, na thirakatho hoti. Eko pāsāṇalekhā viya, indakhīlo viya ca thirakatho hoti. Asinā sīse chindantepi dve kathā na katheti. Ayaṃ vuccati theto. Paccayikoti pattiyāyitabbako, saddhāyikoti attho. Ekacco hi puggalo na paccayiko hoti. ‘Idaṃ kena vuttaṃ? Asukenā’ti vutte ‘mā tassa vacanaṃ saddahathā’ti vattabbataṃ āpajjati. Eko paccayiko hoti. ‘Idaṃ kena vuttaṃ? Asukenā’ti vutte ‘yadi tena vuttaṃ, idameva pamāṇaṃ, idāni upaparikkhitabbaṃ natthi, evameva ida’nti vattabbataṃ āpajjati. Ayaṃ vuccati paccayiko. Avisaṃvādako lokassāti tāya saccavāditāya lokaṃ na visaṃvādetīti attho.

    ઇમેસં ભેદાયાતિ યેસં ઇતો સુત્વાતિ વુત્તાનં સન્તિકે સુતં, તેસં ભેદાય. ભિન્નાનં વા સન્ધાતાતિ દ્વિન્નં મિત્તાનં વા સમાનુપજ્ઝાયકાદીનં વા કેનચિદેવ કારણેન ભિન્નાનં એકમેકં ઉપસઙ્કમિત્વા – ‘તુમ્હાકં ઈદિસે કુલે જાતાનં, એવં બહુસ્સુતાનં ઇદં ન યુત્ત’ન્તિઆદીનિ વત્વા સન્ધાનં કત્તા. અનુપ્પદાતાતિ સન્ધાનાનુપ્પદાતા. દ્વે જને સમગ્ગે દિસ્વા – ‘તુમ્હાકં એવરૂપે કુલે જાતાનં, એવરૂપેહિ ગુણેહિ સમન્નાગતાનં અનુચ્છવિકમેત’ન્તિઆદીનિ વત્વા દળ્હીકમ્મં કત્તાતિ અત્થો. સમગ્ગો આરામો અસ્સાતિ સમગ્ગારામો. યત્થ સમગ્ગા નત્થિ, તત્થ વસિતુમ્પિ ન ઇચ્છતીતિ અત્થો. સમગ્ગરામોતિપિ પાળિ. અયમેવ અત્થો. સમગ્ગરતોતિ સમગ્ગેસુ રતો. તે પહાય અઞ્ઞત્ર ગન્તુમ્પિ ન ઇચ્છતીતિ અત્થો. સમગ્ગે દિસ્વાપિ સુત્વાપિ નન્દતીતિ સમગ્ગનન્દી. સમગ્ગકરણિં વાચં ભાસિતાતિ યા વાચા સત્તે સમગ્ગેયેવ કરોતિ, તં સામગ્ગીગુણપરિદીપકમેવ વાચં ભાસતિ, ન ઇતરન્તિ.

    Imesaṃbhedāyāti yesaṃ ito sutvāti vuttānaṃ santike sutaṃ, tesaṃ bhedāya. Bhinnānaṃ vā sandhātāti dvinnaṃ mittānaṃ vā samānupajjhāyakādīnaṃ vā kenacideva kāraṇena bhinnānaṃ ekamekaṃ upasaṅkamitvā – ‘tumhākaṃ īdise kule jātānaṃ, evaṃ bahussutānaṃ idaṃ na yutta’ntiādīni vatvā sandhānaṃ kattā. Anuppadātāti sandhānānuppadātā. Dve jane samagge disvā – ‘tumhākaṃ evarūpe kule jātānaṃ, evarūpehi guṇehi samannāgatānaṃ anucchavikameta’ntiādīni vatvā daḷhīkammaṃ kattāti attho. Samaggo ārāmo assāti samaggārāmo. Yattha samaggā natthi, tattha vasitumpi na icchatīti attho. Samaggarāmotipi pāḷi. Ayameva attho. Samaggaratoti samaggesu rato. Te pahāya aññatra gantumpi na icchatīti attho. Samagge disvāpi sutvāpi nandatīti samagganandī. Samaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitāti yā vācā satte samaggeyeva karoti, taṃ sāmaggīguṇaparidīpakameva vācaṃ bhāsati, na itaranti.

    કાલેન વદતીતિ કાલવાદી. વત્તબ્બયુત્તકાલં સલ્લક્ખેત્વા વદતીતિ અત્થો. ભૂતં તથં તચ્છં સભાવમેવ વદતીતિ ભૂતવાદી. દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકત્થસન્નિસ્સિતમેવ કત્વા વદતીતિ અત્થવાદી. નવલોકુત્તરધમ્મસન્નિસ્સિતં કત્વા વદતીતિ ધમ્મવાદી. સંવરવિનયપહાનવિનયસન્નિસ્સિતં કત્વા વદતીતિ વિનયવાદી. નિધાનં વુચ્ચતિ ઠપનોકાસો. નિધાનમસ્સ અત્થીતિ નિધાનવતી. હદયે નિધાતબ્બયુત્તકં વાચં ભાસિતાતિ અત્થો. કાલેનાતિ એવરૂપિં ભાસમાનોપિ ચ ‘‘અહં નિધાનવતિં વાચં ભાસિસ્સામી’’તિ ન અકાલેન ભાસતિ. યુત્તકાલં પન સલ્લક્ખેત્વાવ ભાસતીતિ અત્થો. સાપદેસન્તિ સઉપમં, સકારણન્તિ અત્થો. પરિયન્તવતિન્તિ પરિચ્છેદં દસ્સેત્વા. યથાસ્સા પરિચ્છેદો પઞ્ઞાયતિ, એવં ભાસતીતિ અત્થો. અત્થસંહિતન્તિ અનેકેહિપિ નયેહિ વિભજન્તેન પરિયાદાતું અસક્કુણેય્યતાય અત્થસમ્પન્નં ભાસતિ. યં વા સો અત્થવાદી અત્થં વદતિ, તેન અત્થેન સંહિતત્તા અત્થસંહિતં વાચં ભાસતિ. ન અઞ્ઞં નિક્ખિપિત્વા અઞ્ઞં ભાસતીતિ વુત્તં હોતિ.

    Kālena vadatīti kālavādī. Vattabbayuttakālaṃ sallakkhetvā vadatīti attho. Bhūtaṃ tathaṃ tacchaṃ sabhāvameva vadatīti bhūtavādī. Diṭṭhadhammikasamparāyikatthasannissitameva katvā vadatīti atthavādī. Navalokuttaradhammasannissitaṃ katvā vadatīti dhammavādī. Saṃvaravinayapahānavinayasannissitaṃ katvā vadatīti vinayavādī. Nidhānaṃ vuccati ṭhapanokāso. Nidhānamassa atthīti nidhānavatī. Hadaye nidhātabbayuttakaṃ vācaṃ bhāsitāti attho. Kālenāti evarūpiṃ bhāsamānopi ca ‘‘ahaṃ nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsissāmī’’ti na akālena bhāsati. Yuttakālaṃ pana sallakkhetvāva bhāsatīti attho. Sāpadesanti saupamaṃ, sakāraṇanti attho. Pariyantavatinti paricchedaṃ dassetvā. Yathāssā paricchedo paññāyati, evaṃ bhāsatīti attho. Atthasaṃhitanti anekehipi nayehi vibhajantena pariyādātuṃ asakkuṇeyyatāya atthasampannaṃ bhāsati. Yaṃ vā so atthavādī atthaṃ vadati, tena atthena saṃhitattā atthasaṃhitaṃ vācaṃ bhāsati. Na aññaṃ nikkhipitvā aññaṃ bhāsatīti vuttaṃ hoti.

    ૧૭૯. બીજગામભૂતગામસમારમ્ભાતિ મૂલબીજં, ખન્ધબીજં, ફળુબીજં, અગ્ગબીજં બીજબીજન્તિ પઞ્ચવિધસ્સ બીજગામસ્સ ચેવ યસ્સ કસ્સચિ નીલતિણરુક્ખાદિકસ્સ ભૂતગામસ્સ ચ સમારમ્ભા. છેદનભેદનપચનાદિભાવેન વિકોપના પટિવિરતોતિ અત્થો. એકભત્તિકોતિ પાતરાસભત્તં, સાયમાસભત્તન્તિ દ્વે ભત્તાનિ. તેસુ પાતરાસભત્તં અન્તોમજ્ઝન્હિકેન પરિચ્છિન્નં. ઇતરં મજ્ઝન્હિકતો ઉદ્ધં અન્તોઅરુણેન. તસ્મા અન્તોમજ્ઝન્હિકે દસક્ખત્તું ભુઞ્જમાનોપિ એકભત્તિકોવ હોતિ. તં સન્ધાય વુત્તં – એકભત્તિકોતિ. રત્તિયા ભોજનં રત્તિ, તતો ઉપરતોતિ રત્તૂપરતો. અતિક્કન્તે મજ્ઝન્હિકે યાવ સૂરિયસત્થઙ્ગમના ભોજનં વિકાલભોજનં નામ, તતો વિરતત્તા વિરતો વિકાલભોજના. સાસનસ્સ અનનુલોમત્તા વિસૂકં પટાણીભૂતં દસ્સનન્તિ વિસૂકદસ્સનં. અત્તના નચ્ચનનચ્ચાપનાદિવસેન નચ્ચા ચ ગીતા ચ વાદિતા ચ અન્તમસો મયૂરનચ્ચનાપનાદિવસેનપિ પવત્તાનં નચ્ચાદીનં વિસૂકભૂતા દસ્સના ચાતિ નચ્ચગીતવાદિતવિસૂકદસ્સના. નચ્ચાદીનિ હિ અત્તના પયોજેતું વા પરેહિ પયોજાપેતું વા યુત્તાનિ પસ્સિતું વા નેવ ભિક્ખૂનં ન ભિક્ખુનીનં વટ્ટન્તિ. માલાદીસુ – માલાતિ યંકિઞ્ચિ પુપ્ફં. ગન્ધન્તિ યંકિઞ્ચિ ગન્ધજાતં. વિલેપનન્તિ છવિરાગકરણં. તત્થ પિળન્ધન્તો ધારેતિ નામ. ઊનટ્ઠાનં પૂરેન્તો મણ્ડેતિ નામ. ગન્ધવસેન છવિરાગવસેન ચ સાદિયન્તો વિભૂસેતિ નામ. ઠાનં વુચ્ચતિ કારણં. તસ્મા યાય દુસ્સીલ્યચેતનાય તાનિ માલાધારણાદીનિ મહાજનો કરોતિ, તતો પટિવિરતોતિ અત્થો. ઉચ્ચાસયનં વુચ્ચતિ પમાણાતિક્કન્તં. મહાસયનં અકપ્પિયસન્થતં, તતો પટિવિરતોતિ અત્થો. જાતરૂપન્તિ સુવણ્ણં. રજતન્તિ કહાપણો, લોહમાસકો, જતુમાસકો, દારુમાસકોતિ યે વોહારં ગચ્છન્તિ. તસ્સ ઉભયસ્સાપિ પટિગ્ગહણા પટિવિરતો, નેવ નં ઉગ્ગણ્હાતિ, ન ઉગ્ગણ્હાપેતિ, ન ઉપનિક્ખિત્તં સાદિયતીતિ અત્થો.

    179. Bījagāmabhūtagāmasamārambhāti mūlabījaṃ, khandhabījaṃ, phaḷubījaṃ, aggabījaṃ bījabījanti pañcavidhassa bījagāmassa ceva yassa kassaci nīlatiṇarukkhādikassa bhūtagāmassa ca samārambhā. Chedanabhedanapacanādibhāvena vikopanā paṭiviratoti attho. Ekabhattikoti pātarāsabhattaṃ, sāyamāsabhattanti dve bhattāni. Tesu pātarāsabhattaṃ antomajjhanhikena paricchinnaṃ. Itaraṃ majjhanhikato uddhaṃ antoaruṇena. Tasmā antomajjhanhike dasakkhattuṃ bhuñjamānopi ekabhattikova hoti. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ekabhattikoti. Rattiyā bhojanaṃ ratti, tato uparatoti rattūparato. Atikkante majjhanhike yāva sūriyasatthaṅgamanā bhojanaṃ vikālabhojanaṃ nāma, tato viratattā virato vikālabhojanā. Sāsanassa ananulomattā visūkaṃ paṭāṇībhūtaṃ dassananti visūkadassanaṃ. Attanā naccananaccāpanādivasena naccā ca gītā ca vāditā ca antamaso mayūranaccanāpanādivasenapi pavattānaṃ naccādīnaṃ visūkabhūtā dassanā cāti naccagītavāditavisūkadassanā. Naccādīni hi attanā payojetuṃ vā parehi payojāpetuṃ vā yuttāni passituṃ vā neva bhikkhūnaṃ na bhikkhunīnaṃ vaṭṭanti. Mālādīsu – mālāti yaṃkiñci pupphaṃ. Gandhanti yaṃkiñci gandhajātaṃ. Vilepananti chavirāgakaraṇaṃ. Tattha piḷandhanto dhāreti nāma. Ūnaṭṭhānaṃ pūrento maṇḍeti nāma. Gandhavasena chavirāgavasena ca sādiyanto vibhūseti nāma. Ṭhānaṃ vuccati kāraṇaṃ. Tasmā yāya dussīlyacetanāya tāni mālādhāraṇādīni mahājano karoti, tato paṭiviratoti attho. Uccāsayanaṃ vuccati pamāṇātikkantaṃ. Mahāsayanaṃ akappiyasanthataṃ, tato paṭiviratoti attho. Jātarūpanti suvaṇṇaṃ. Rajatanti kahāpaṇo, lohamāsako, jatumāsako, dārumāsakoti ye vohāraṃ gacchanti. Tassa ubhayassāpi paṭiggahaṇā paṭivirato, neva naṃ uggaṇhāti, na uggaṇhāpeti, na upanikkhittaṃ sādiyatīti attho.

    આમકધઞ્ઞપટિગ્ગહણાતિ સાલિવીહિયવગોધુમકઙ્ગુવરકકુદ્રૂસકસઙ્ખાતસ્સ સત્તવિધસ્સાપિ આમકધઞ્ઞસ્સ પટિગ્ગહણા. ન કેવલઞ્ચ એતેસં પટિગ્ગહણમેવ, આમસનમ્પિ ભિક્ખૂનં ન વટ્ટતિયેવ. આમકમંસપટિગ્ગહણાતિ એત્થ અઞ્ઞત્ર ઓદિસ્સ અનુઞ્ઞાતા આમકમચ્છમંસાનં પટિગ્ગહણમેવ ભિક્ખૂનં ન વટ્ટતિ, નો આમસનં. ઇત્થિકુમારિકપટિગ્ગહણાતિ એત્થ ઇત્થીતિ પુરિસન્તરગતા. ઇતરા કુમારિકા નામ. તાસં પટિગ્ગહણમ્પિ આમસનમ્પિ અકપ્પિયમેવ. દાસિદાસપટિગ્ગહણાતિ એત્થ દાસિદાસવસેનેવ તેસં પટિગ્ગહણં ન વટ્ટતિ. ‘કપ્પિયકારકં દમ્મિ’, ‘આરામિકં દમ્મી’તિ એવં વુત્તે પન વટ્ટતિ. અજેળકાદીસુપિ ખેત્તવત્થુપરિયોસાનેસુ કપ્પિયાકપ્પિયનયો વિનયવસેન ઉપપરિક્ખિતબ્બો. તત્થ ખેત્તં નામ યસ્મિં પુબ્બણ્ણં રુહતિ. વત્થુ નામ યસ્મિં અપરણ્ણં રુહતિ. યત્થ વા ઉભયમ્પિ રુહતિ તં ખેત્તં. તદત્થાય અકતભૂમિભાગો વત્થુ. ખેત્તવત્થુસીસેન ચેત્થ વાપિતળાકાદીનિપિ સઙ્ગહિતાનેવ.

    Āmakadhaññapaṭiggahaṇāti sālivīhiyavagodhumakaṅguvarakakudrūsakasaṅkhātassa sattavidhassāpi āmakadhaññassa paṭiggahaṇā. Na kevalañca etesaṃ paṭiggahaṇameva, āmasanampi bhikkhūnaṃ na vaṭṭatiyeva. Āmakamaṃsapaṭiggahaṇāti ettha aññatra odissa anuññātā āmakamacchamaṃsānaṃ paṭiggahaṇameva bhikkhūnaṃ na vaṭṭati, no āmasanaṃ. Itthikumārikapaṭiggahaṇāti ettha itthīti purisantaragatā. Itarā kumārikā nāma. Tāsaṃ paṭiggahaṇampi āmasanampi akappiyameva. Dāsidāsapaṭiggahaṇāti ettha dāsidāsavaseneva tesaṃ paṭiggahaṇaṃ na vaṭṭati. ‘Kappiyakārakaṃ dammi’, ‘ārāmikaṃ dammī’ti evaṃ vutte pana vaṭṭati. Ajeḷakādīsupi khettavatthupariyosānesu kappiyākappiyanayo vinayavasena upaparikkhitabbo. Tattha khettaṃ nāma yasmiṃ pubbaṇṇaṃ ruhati. Vatthu nāma yasmiṃ aparaṇṇaṃ ruhati. Yattha vā ubhayampi ruhati taṃ khettaṃ. Tadatthāya akatabhūmibhāgo vatthu. Khettavatthusīsena cettha vāpitaḷākādīnipi saṅgahitāneva.

    દૂતેય્યં વુચ્ચતિ દૂતકમ્મં. ગિહીનં પહિતં પણ્ણં વા સાસનં વા ગહેત્વા તત્થ તત્થ ગમનં . પહીણગમનં વુચ્ચતિ પરઘરં પેસિતસ્સ ખુદ્દકગમનં. અનુયોગો નામ તદુભયકરણં. તસ્મા દૂતેય્યપહીણગમનાનં અનુગોતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. કયવિક્કયાતિ કયા ચ વિક્કયા ચ. તુલાકૂટાદીસુ – કૂટન્તિ વઞ્ચનં. તત્થ તુલાકૂટં નામ રૂપકૂટં, અઙ્ગકૂટં ગહણકૂટં, પટિચ્છન્નકૂટન્તિ ચતુબ્બિધં હોતિ. તત્થ રૂપકૂટં નામ દ્વે તુલા સમરૂપા કત્વા ગણ્હન્તો મહતિયા ગણ્હાતિ, દદન્તો ખુદ્દિકાય દેતિ. અઙ્ગકૂટં નામ ગણ્હન્તો પચ્છાભાગે હત્થેન તુલં અક્કમતિ, દદન્તો પુબ્બભાગે. ગહણકૂટં નામ ગણ્હન્તો મૂલે રજ્જું ગણ્હાતિ, દદન્તો અગ્ગે. પટિચ્છન્નકૂટં નામ તુલં સુસિરં કત્વા અન્તો અયચુણ્ણં પક્ખિપિત્વા ગણ્હન્તો તં પચ્છાભાગે કરોતિ, દદન્તો અગ્ગભાગે.

    Dūteyyaṃ vuccati dūtakammaṃ. Gihīnaṃ pahitaṃ paṇṇaṃ vā sāsanaṃ vā gahetvā tattha tattha gamanaṃ . Pahīṇagamanaṃ vuccati paragharaṃ pesitassa khuddakagamanaṃ. Anuyogo nāma tadubhayakaraṇaṃ. Tasmā dūteyyapahīṇagamanānaṃ anugoti evamettha attho daṭṭhabbo. Kayavikkayāti kayā ca vikkayā ca. Tulākūṭādīsu – kūṭanti vañcanaṃ. Tattha tulākūṭaṃ nāma rūpakūṭaṃ, aṅgakūṭaṃ gahaṇakūṭaṃ, paṭicchannakūṭanti catubbidhaṃ hoti. Tattha rūpakūṭaṃ nāma dve tulā samarūpā katvā gaṇhanto mahatiyā gaṇhāti, dadanto khuddikāya deti. Aṅgakūṭaṃ nāma gaṇhanto pacchābhāge hatthena tulaṃ akkamati, dadanto pubbabhāge. Gahaṇakūṭaṃ nāma gaṇhanto mūle rajjuṃ gaṇhāti, dadanto agge. Paṭicchannakūṭaṃ nāma tulaṃ susiraṃ katvā anto ayacuṇṇaṃ pakkhipitvā gaṇhanto taṃ pacchābhāge karoti, dadanto aggabhāge.

    કંસો વુચ્ચતિ સુવણ્ણપાતિ. તાય વઞ્ચનં કંસકૂટં. કથં? એકં સુવણ્ણપાતિં કત્વા અઞ્ઞા દ્વે તિસ્સો લોહપાતિયો સુવણ્ણવણ્ણા કરોન્તિ, તતો જનપદં ગન્ત્વા કિઞ્ચિદેવ અડ્ઢકુલં પવિસિત્વા સુવણ્ણભાજનાનિ કિણથા’તિ વત્વા અગ્ઘે પુચ્છિતે સમગ્ઘતરં દાતુકામા હોન્તિ. તતો તેહિ ‘કથં ઇમેસં સુવણ્ણભાવો જાનિતબ્બો’તિ વુત્તે ‘વીમંસિત્વા ગણ્હથા’તિ સુવણ્ણપાતિં પાસાણે ઘંસિત્વા સબ્બપાતિયો દત્વા ગચ્છન્તિ.

    Kaṃso vuccati suvaṇṇapāti. Tāya vañcanaṃ kaṃsakūṭaṃ. Kathaṃ? Ekaṃ suvaṇṇapātiṃ katvā aññā dve tisso lohapātiyo suvaṇṇavaṇṇā karonti, tato janapadaṃ gantvā kiñcideva aḍḍhakulaṃ pavisitvā suvaṇṇabhājanāni kiṇathā’ti vatvā agghe pucchite samagghataraṃ dātukāmā honti. Tato tehi ‘kathaṃ imesaṃ suvaṇṇabhāvo jānitabbo’ti vutte ‘vīmaṃsitvā gaṇhathā’ti suvaṇṇapātiṃ pāsāṇe ghaṃsitvā sabbapātiyo datvā gacchanti.

    માનકૂટં નામ હદયભેદસિખાભેદરજ્જુભેદવસેન તિવિધં હોતિ. તત્થ હદયભેદો સપ્પિતેલાદિમિનનકાલે લબ્ભતિ. તાનિ હિ ગણ્હન્તો હેટ્ઠા છિદ્દેન માનેન ‘સણિકં આસિઞ્ચા’તિ વત્વા અન્તોભાજને બહું પગ્ઘરાપેત્વા ગણ્હાતિ. દદન્તો છિદ્દં પિધાય સીઘં પૂરેત્વા દેતિ. સિખાભેદો તિલતણ્ડુલાદિમિનનકાલે લબ્ભતિ. તાનિ હિ ગણ્હન્તો સણિકં સિખં ઉસ્સાપેત્વા ગણ્હાતિ. દદન્તો વેગેન પૂરેત્વા સિખં છિન્દન્તો દેતિ. રજ્જુભેદો ખેત્તવત્થુમિનનકાલે લબ્ભતિ. લઞ્જં અલભન્તા હિ ખેત્તં અમહન્તમ્પિ મહન્તં કત્વા મિનન્તિ.

    Mānakūṭaṃ nāma hadayabhedasikhābhedarajjubhedavasena tividhaṃ hoti. Tattha hadayabhedo sappitelādiminanakāle labbhati. Tāni hi gaṇhanto heṭṭhā chiddena mānena ‘saṇikaṃ āsiñcā’ti vatvā antobhājane bahuṃ paggharāpetvā gaṇhāti. Dadanto chiddaṃ pidhāya sīghaṃ pūretvā deti. Sikhābhedo tilataṇḍulādiminanakāle labbhati. Tāni hi gaṇhanto saṇikaṃ sikhaṃ ussāpetvā gaṇhāti. Dadanto vegena pūretvā sikhaṃ chindanto deti. Rajjubhedo khettavatthuminanakāle labbhati. Lañjaṃ alabhantā hi khettaṃ amahantampi mahantaṃ katvā minanti.

    ઉક્કોટનાદીસુ – ઉક્કોટનન્તિ અસ્સામિકે સામિકે કાતું લઞ્જગ્ગહણં. વઞ્ચનન્તિ તેહિ તેહિ ઉપાયેહિ પરેસં વઞ્ચનં. તત્રિદમેકં વત્થુ – એકો કિર લુદ્દકો મિગઞ્ચ મિગપોતકઞ્ચ ગહેત્વા આગચ્છતિ. તમેકો ધુત્તો – ‘‘કિં ભો મિગો અગ્ઘતિ, કિં મિગપોતકો’’તિ આહ. ‘‘મિગો દ્વે કહાપણે, મિગપોતકો એક’’ન્તિ ચ વુત્તે કહાપણં દત્વા મિગપોતકં ગહેત્વા થોકં ગન્ત્વા નિવત્તો , ‘‘ન મે ભો મિગપોતકેન અત્થો, મિગં મે દેહી’’તિ આહ. તેન હિ ‘‘દ્વે કહાપણે દેહી’’તિ. સો આહ – ‘‘નનુ તે, ભો, મયા પઠમં એકો કહાપણો દિન્નો’’તિ? ‘‘આમ દિન્નો’’તિ. ઇદમ્પિ મિગપોતકં ગણ્હ, એવં સો ચ કહાપણો અયઞ્ચ કહાપણગ્ઘણકો મિગપોતકોતિ દ્વે કહાપણા ભવિસ્સન્તીતિ. સો ‘‘કારણં વદતી’’તિ સલ્લક્ખેત્વા મિગપોતકં ગહેત્વા મિગં અદાસીતિ.

    Ukkoṭanādīsu – ukkoṭananti assāmike sāmike kātuṃ lañjaggahaṇaṃ. Vañcananti tehi tehi upāyehi paresaṃ vañcanaṃ. Tatridamekaṃ vatthu – eko kira luddako migañca migapotakañca gahetvā āgacchati. Tameko dhutto – ‘‘kiṃ bho migo agghati, kiṃ migapotako’’ti āha. ‘‘Migo dve kahāpaṇe, migapotako eka’’nti ca vutte kahāpaṇaṃ datvā migapotakaṃ gahetvā thokaṃ gantvā nivatto , ‘‘na me bho migapotakena attho, migaṃ me dehī’’ti āha. Tena hi ‘‘dve kahāpaṇe dehī’’ti. So āha – ‘‘nanu te, bho, mayā paṭhamaṃ eko kahāpaṇo dinno’’ti? ‘‘Āma dinno’’ti. Idampi migapotakaṃ gaṇha, evaṃ so ca kahāpaṇo ayañca kahāpaṇagghaṇako migapotakoti dve kahāpaṇā bhavissantīti. So ‘‘kāraṇaṃ vadatī’’ti sallakkhetvā migapotakaṃ gahetvā migaṃ adāsīti.

    નિકતીતિ યોગવસેન વા માયાવસેન વા અપામઙ્ગં પામઙ્ગન્તિ, અમણિં મણીતિ, અસુવણ્ણં સુવણ્ણન્તિ કત્વા પતિરૂપકેન વઞ્ચનં. સાચિયોગોતિ કુટિલયોગો. એતેસંયેવ ઉક્કોટનાદીનમેતં નામં. તસ્મા ઉક્કોટનસાચિયોગો વઞ્ચનસાચિયોગો નિકતિસાચિયોગોતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. કેચિ અઞ્ઞં દસ્સેત્વા અઞ્ઞસ્સ પરિવત્તનં ‘સાચિયોગો’તિ વદન્તિ. તં પન વઞ્ચનેનેવ સઙ્ગહિતં.

    Nikatīti yogavasena vā māyāvasena vā apāmaṅgaṃ pāmaṅganti, amaṇiṃ maṇīti, asuvaṇṇaṃ suvaṇṇanti katvā patirūpakena vañcanaṃ. Sāciyogoti kuṭilayogo. Etesaṃyeva ukkoṭanādīnametaṃ nāmaṃ. Tasmā ukkoṭanasāciyogo vañcanasāciyogo nikatisāciyogoti evamettha attho daṭṭhabbo. Keci aññaṃ dassetvā aññassa parivattanaṃ ‘sāciyogo’ti vadanti. Taṃ pana vañcaneneva saṅgahitaṃ.

    છેદનાદીસુ – છેદનન્તિ હત્થચ્છેદનાદિ. વધોતિ મારણં. બન્ધોતિ રજ્જુબન્ધનાદીહિ બન્ધનં. વિપરામોસોતિ હિમવિપરામોસો, ગુમ્બવિપરામોસોતિ દુવિધો. યઞ્હિ હિમપાતસમયે હિમેન પટિચ્છન્ના હુત્વા મગ્ગપ્પટિપન્નં જનં મુસન્તિ, અયં હિમવિપરામોસો. યં ગુમ્બાદીહિ પટિચ્છન્ના મુસન્તિ, અયં ગુમ્બવિપરામોસો. આલોપો વુચ્ચતિ ગામનિગમાદીનં વિલોપકરણં. સહસાકારોતિ સાહસિકકિરિયા. ગેહં પવિસિત્વા મનુસ્સાનં ઉરે સત્થં ઠપેત્વા ઇચ્છિતભણ્ડગ્ગહણં. એવમેતસ્મા છેદન…પે॰… સહસાકારા પટિવિરતો હોતિ.

    Chedanādīsu – chedananti hatthacchedanādi. Vadhoti māraṇaṃ. Bandhoti rajjubandhanādīhi bandhanaṃ. Viparāmosoti himaviparāmoso, gumbaviparāmosoti duvidho. Yañhi himapātasamaye himena paṭicchannā hutvā maggappaṭipannaṃ janaṃ musanti, ayaṃ himaviparāmoso. Yaṃ gumbādīhi paṭicchannā musanti, ayaṃ gumbaviparāmoso. Ālopo vuccati gāmanigamādīnaṃ vilopakaraṇaṃ. Sahasākāroti sāhasikakiriyā. Gehaṃ pavisitvā manussānaṃ ure satthaṃ ṭhapetvā icchitabhaṇḍaggahaṇaṃ. Evametasmā chedana…pe… sahasākārā paṭivirato hoti.

    ૧૮૦. સો સન્તુટ્ઠો હોતીતિ સો ચતૂસુ પચ્ચયેસુ દ્વાદસવિધેન ઇતરીતરપચ્ચયસન્તોસેન સમન્નાગતો હોતિ. કાયપરિહારિકેનાતિ કાયં પરિહરણમત્તકેન. કુચ્છિપરિહારિકેનાતિ કુચ્છિપરિહરણમત્તકેન. સમાદાયેવ પક્કમતીતિ અટ્ઠવિધં ભિક્ખુ પરિક્ખારમત્તકં સબ્બં ગહેત્વાવ કાયપટિબદ્ધં કત્વાવ ગચ્છતિ. ‘‘મમ વિહારો પરિવેણં ઉપટ્ઠાકો’’તિ સઙ્ગો વા બદ્ધો વા ન હોતિ. સો જિયા મુત્તસરો વિય યૂથા પક્કન્તો, મત્તહત્થી વિય ઇચ્છિતિચ્છિતં સેનાસનં વનસણ્ડં રુક્ખમૂલં વનપત્થં પબ્ભારં પરિભુઞ્જન્તો એકોવ તિટ્ઠતિ, એકોવ નિસીદતિ. સબ્બિરિયાપથેસુ એકોવ અદુતિયો.

    180. So santuṭṭho hotīti so catūsu paccayesu dvādasavidhena itarītarapaccayasantosena samannāgato hoti. Kāyaparihārikenāti kāyaṃ pariharaṇamattakena. Kucchiparihārikenāti kucchipariharaṇamattakena. Samādāyeva pakkamatīti aṭṭhavidhaṃ bhikkhu parikkhāramattakaṃ sabbaṃ gahetvāva kāyapaṭibaddhaṃ katvāva gacchati. ‘‘Mama vihāro pariveṇaṃ upaṭṭhāko’’ti saṅgo vā baddho vā na hoti. So jiyā muttasaro viya yūthā pakkanto, mattahatthī viya icchiticchitaṃ senāsanaṃ vanasaṇḍaṃ rukkhamūlaṃ vanapatthaṃ pabbhāraṃ paribhuñjanto ekova tiṭṭhati, ekova nisīdati. Sabbiriyāpathesu ekova adutiyo.

    ‘‘ચાતુદ્દિસો અપ્પટિઘો ચ હોતિ,

    ‘‘Cātuddiso appaṭigho ca hoti,

    સન્તુસ્સમાનો ઇતરીતરેન;

    Santussamāno itarītarena;

    પરિસ્સયાનં સહિતા અછમ્ભી,

    Parissayānaṃ sahitā achambhī,

    એકો ચરે ખગ્ગવિસાણકપ્પો’’તિ. (સુ॰ નિ॰ ૪૨);

    Eko care khaggavisāṇakappo’’ti. (su. ni. 42);

    એવં વણ્ણિતં ખગ્ગવિસાણકપ્પતં આપજ્જતિ.

    Evaṃ vaṇṇitaṃ khaggavisāṇakappataṃ āpajjati.

    ઇદાનિ તમત્થં ઉપમાય સાધેન્તો, ‘‘સેય્યથાપી’’તિઆદિમાહ. તત્થ પક્ખી સકુણોતિ પક્ખયુત્તો સકુણો. ડેતીતિ ઉપ્પતતિ. અયં પનેત્થ સઙ્ખેપત્થો – સકુણો નામ ‘‘અસુકસ્મિં પદેસે રુક્ખો પરિપક્કફલો’’તિ ઞત્વા નાનાદિસાહિ આગન્ત્વા નખપક્ખતુણ્ડાદીહિ તસ્સ ફલાનિ વિજ્ઝન્તા વિધુનન્તા ખાદન્તિ. ‘‘ઇદં અજ્જતનાય, ઇદં સ્વાતનાય ભવિસ્સતી’’તિ તેસં ન હોતિ. ફલે પન ખીણે નેવ રુક્ખસ્સ આરક્ખં ઠપેન્તિ, ન તત્થ પત્તં વા નખં વા તુણ્ડં વા ઠપેન્તિ. અથ ખો તસ્મિં રુક્ખે અનપેક્ખો હુત્વા યો યં દિસાભાગં ઇચ્છતિ, સો તેન સપત્તભારોવ ઉપ્પતિત્વા ગચ્છતિ. એવમેવ અયં ભિક્ખુ નિસ્સઙ્ગો નિરપેક્ખોયેવ પક્કમતિ, તેન વુત્તં સમાદાયેવ પક્કમતીતિ. અરિયેનાતિ નિદ્દોસેન. અજ્ઝત્તન્તિ સકે અત્તભાવે. અનવજ્જસુખન્તિ નિદ્દોસસુખં.

    Idāni tamatthaṃ upamāya sādhento, ‘‘seyyathāpī’’tiādimāha. Tattha pakkhī sakuṇoti pakkhayutto sakuṇo. Ḍetīti uppatati. Ayaṃ panettha saṅkhepattho – sakuṇo nāma ‘‘asukasmiṃ padese rukkho paripakkaphalo’’ti ñatvā nānādisāhi āgantvā nakhapakkhatuṇḍādīhi tassa phalāni vijjhantā vidhunantā khādanti. ‘‘Idaṃ ajjatanāya, idaṃ svātanāya bhavissatī’’ti tesaṃ na hoti. Phale pana khīṇe neva rukkhassa ārakkhaṃ ṭhapenti, na tattha pattaṃ vā nakhaṃ vā tuṇḍaṃ vā ṭhapenti. Atha kho tasmiṃ rukkhe anapekkho hutvā yo yaṃ disābhāgaṃ icchati, so tena sapattabhārova uppatitvā gacchati. Evameva ayaṃ bhikkhu nissaṅgo nirapekkhoyeva pakkamati, tena vuttaṃ samādāyeva pakkamatīti. Ariyenāti niddosena. Ajjhattanti sake attabhāve. Anavajjasukhanti niddosasukhaṃ.

    ૧૮૧. સો ચક્ખુના રૂપં દિસ્વાતિ સો ઇમિના અરિયેન સીલક્ખન્ધેન સમન્નાગતો ભિક્ખુ ચક્ખુવિઞ્ઞાણેન રૂપં પસ્સિત્વાતિ અત્થો. સેસપદેસુપિ યં વત્તબ્બં, તં સબ્બં હેટ્ઠા વુત્તમેવ. અબ્યાસેકસુખન્તિ કિલેસેહિ અનવસિત્તસુખં. અવિકિણ્ણસુખન્તિપિ વુત્તં. ઇન્દ્રિયસંવરસુખઞ્હિ દિટ્ઠાદીસુ દિટ્ઠમત્તાદિવસેન પવત્તતાય અવિકિણ્ણં હોતિ.

    181. So cakkhunā rūpaṃ disvāti so iminā ariyena sīlakkhandhena samannāgato bhikkhu cakkhuviññāṇena rūpaṃ passitvāti attho. Sesapadesupi yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttameva. Abyāsekasukhanti kilesehi anavasittasukhaṃ. Avikiṇṇasukhantipi vuttaṃ. Indriyasaṃvarasukhañhi diṭṭhādīsu diṭṭhamattādivasena pavattatāya avikiṇṇaṃ hoti.

    ૧૮૨. સો અભિક્કન્તે પટિક્કન્તેતિ સો મનચ્છટ્ઠાનં ઇન્દ્રિયાનં સંવરેન સમન્નાગતો ભિક્ખુ ઇમેસુ અભિક્કન્તપટિક્કન્તાદીસુ સત્તસુ ઠાનેસુ સતિસમ્પજઞ્ઞવસેન સમ્પજાનકારી હોતિ. તત્થ યં વત્તબ્બં સિયા, તં ઝાનવિભઙ્ગે વુત્તમેવ.

    182. Soabhikkante paṭikkanteti so manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ saṃvarena samannāgato bhikkhu imesu abhikkantapaṭikkantādīsu sattasu ṭhānesu satisampajaññavasena sampajānakārī hoti. Tattha yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ jhānavibhaṅge vuttameva.

    સો ઇમિના ચાતિઆદિના કિં દસ્સેતિ? અરઞ્ઞવાસસ્સ પચ્ચયસમ્પત્તિં દસ્સેતિ. યસ્સ હિ ઇમે ચત્તારો પચ્ચયા નત્થિ , તસ્સ અરઞ્ઞવાસો ન ઇજ્ઝતિ, તિરચ્છાનગતેહિ વા વનચરકેહિ વા સદ્ધિં વત્તબ્બતં આપજ્જતિ. અરઞ્ઞે અધિવત્થા દેવતા ‘‘કિં એવરૂપસ્સ પાપભિક્ખુનો અરઞ્ઞવાસેના’’તિ ભેરવં સદ્દં સાવેન્તિ. હત્થેહિ સીસં પહરિત્વા પલાયનાકારં કરોન્તિ . ‘‘અસુકો ભિક્ખુ અરઞ્ઞં પવિસિત્વા ઇદઞ્ચિદઞ્ચ પાપકમ્મં અકાસી’’તિ અયસો પત્થરતિ. યસ્સ પનેતે ચત્તારો પચ્ચયા અત્થિ, તસ્સ અરઞ્ઞવાસો ઇજ્ઝતિ. સો હિ અત્તનો સીલં પચ્ચવેક્ખન્તો કિઞ્ચિ કાળકં વા તિલકં વા અપસ્સન્તો પીતિં ઉપ્પાદેત્વા તં ખયતો વયતો સમ્મસન્તો અરિયભૂમિં ઓક્કમતિ. અરઞ્ઞે અધિવત્થા દેવતા અત્તમના વણ્ણં ભાસન્તિ. ઇતિસ્સ ઉદકે પક્ખિત્તતેલબિન્દુ વિય યસો વિત્થારિકો હોતિ. વિવિત્તન્તિઆદીનિ હેટ્ઠા વુત્તત્થાનેવ. સો એવં સમાહિતે ચિત્તે…પે॰… યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતીતિ એત્તકે ઠાને યં વત્તબ્બં સિયા, તં સબ્બં વિસુદ્ધિમગ્ગે વુત્તમેવ.

    So iminā cātiādinā kiṃ dasseti? Araññavāsassa paccayasampattiṃ dasseti. Yassa hi ime cattāro paccayā natthi , tassa araññavāso na ijjhati, tiracchānagatehi vā vanacarakehi vā saddhiṃ vattabbataṃ āpajjati. Araññe adhivatthā devatā ‘‘kiṃ evarūpassa pāpabhikkhuno araññavāsenā’’ti bheravaṃ saddaṃ sāventi. Hatthehi sīsaṃ paharitvā palāyanākāraṃ karonti . ‘‘Asuko bhikkhu araññaṃ pavisitvā idañcidañca pāpakammaṃ akāsī’’ti ayaso pattharati. Yassa panete cattāro paccayā atthi, tassa araññavāso ijjhati. So hi attano sīlaṃ paccavekkhanto kiñci kāḷakaṃ vā tilakaṃ vā apassanto pītiṃ uppādetvā taṃ khayato vayato sammasanto ariyabhūmiṃ okkamati. Araññe adhivatthā devatā attamanā vaṇṇaṃ bhāsanti. Itissa udake pakkhittatelabindu viya yaso vitthāriko hoti. Vivittantiādīni heṭṭhā vuttatthāneva. So evaṃ samāhite citte…pe… yathākammūpage satte pajānātīti ettake ṭhāne yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ visuddhimagge vuttameva.

    ૧૮૫. તતિયવિજ્જાય સો એવં સમાહિતે ચિત્તેતિ વિપસ્સનાપાદકં ચતુત્થજ્ઝાનચિત્તં વેદિતબ્બં. આસવાનં ખયઞાણાયાતિ અરહત્તમગ્ગઞાણત્થાય. અરહત્તમગ્ગો હિ આસવાનં વિનાસનતો આસવાનં ખયોતિ વુચ્ચતિ. તત્ર ચેતં ઞાણં તપ્પરિયાપન્નત્તાતિ. ચિત્તં અભિનિન્નામેતીતિ વિપસ્સનાચિત્તં અભિનીહરતિ. સો ઇદં દુક્ખન્તિ એવમાદીસુ – ‘‘એત્તકં દુક્ખં, ન ઇતો ભિય્યો’’તિ સબ્બમ્પિ દુક્ખસચ્ચં સરસલક્ખણપ્પટિવેધેન યથાભૂતં પજાનાતિ, પટિવિજ્ઝતિ. તસ્સ ચ દુક્ખસ્સ નિબ્બત્તિકં તણ્હં – અયં દુક્ખસમુદયોતિ; તદુભયમ્પિ યં ઠાનં પત્વા નિરુજ્ઝતિ, તં તેસં અપ્પવત્તિં નિબ્બાનં – અયં દુક્ખનિરોધોતિ; તસ્સ ચ સમ્પાપકં અરિયમગ્ગં – અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદાતિ સરસલક્ખણપટિવેધેન યથાભૂતં પજાનાતિ, પટિવિજ્ઝતીતિ – એવમત્થો વેદિતબ્બો.

    185. Tatiyavijjāya so evaṃ samāhite citteti vipassanāpādakaṃ catutthajjhānacittaṃ veditabbaṃ. Āsavānaṃ khayañāṇāyāti arahattamaggañāṇatthāya. Arahattamaggo hi āsavānaṃ vināsanato āsavānaṃ khayoti vuccati. Tatra cetaṃ ñāṇaṃ tappariyāpannattāti. Cittaṃ abhininnāmetīti vipassanācittaṃ abhinīharati. So idaṃ dukkhanti evamādīsu – ‘‘ettakaṃ dukkhaṃ, na ito bhiyyo’’ti sabbampi dukkhasaccaṃ sarasalakkhaṇappaṭivedhena yathābhūtaṃ pajānāti, paṭivijjhati. Tassa ca dukkhassa nibbattikaṃ taṇhaṃ – ayaṃ dukkhasamudayoti; tadubhayampi yaṃ ṭhānaṃ patvā nirujjhati, taṃ tesaṃ appavattiṃ nibbānaṃ – ayaṃ dukkhanirodhoti; tassa ca sampāpakaṃ ariyamaggaṃ – ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti sarasalakkhaṇapaṭivedhena yathābhūtaṃ pajānāti, paṭivijjhatīti – evamattho veditabbo.

    એવં સરૂપતો સચ્ચાનિ દસ્સેત્વા ઇદાનિ કિલેસવસેન પરિયાયતો દસ્સેન્તો ઇમે આસવાતિઆદિમાહ. તસ્સ એવં જાનતો એવં પસ્સતોતિ તસ્સ એવં જાનન્તસ્સ એવં પસ્સન્તસ્સ સહ વિપસ્સનાય કોટિપ્પત્તં મગ્ગં કથેતિ. કામાસવાતિ કામાસવતો. વિમુચ્ચતીતિ ઇમિના મગ્ગક્ખણં દસ્સેતિ. વિમુત્તસ્મિન્તિ ઇમિના ફલક્ખણં દસ્સેતિ. મગ્ગક્ખણે હિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ, ફલક્ખણે વિમુત્તં હોતિ. વિમુત્તસ્મિં વિમુત્તમિતિ ઞાણન્તિ ઇમિના પચ્ચવેક્ખણઞાણં દસ્સેતિ. ખીણા જાતીતિઆદીહિ તસ્સ ભૂમિં. તેન હિ ઞાણેન સો પચ્ચવેક્ખન્તો ‘ખીણા જાતી’તિઆદીનિ પજાનાતિ. વુસિતન્તિ વુટ્ઠં પરિવુટ્ઠં કતં ચરિતં નિટ્ઠિતન્તિ અત્થો. બ્રહ્મચરિયન્તિ મગ્ગબ્રહ્મચરિયં. પુથુજ્જનકલ્યાણકેન હિ સદ્ધિં સત્ત સેક્ખા બ્રહ્મચરિયવાસં વસન્તિ નામ. ખીણાસવો વુટ્ઠવાસો. તસ્મા સો અત્તનો બ્રહ્મચરિયવાસં પચ્ચવેક્ખન્તો વુસિતં બ્રહ્મચરિયન્તિ પજાનાતિ. કતં કરણીયન્તિ ચતૂસુ સચ્ચેસુ ચતૂહિ મગ્ગેહિ પરિઞ્ઞાપહાનસચ્છિકિરિયાભાવનાવસેન સોળસવિધમ્પિ કિચ્ચં નિટ્ઠાપિતન્તિ અત્થો. પુથુજ્જનકલ્યાણકાદયો હિ તં કિચ્ચં કરોન્તિ; ખીણાસવો કતકરણીયો. તસ્મા સો અત્તનો કરણીયં પચ્ચવેક્ખન્તો. ‘‘કતં કરણીય’’ન્તિ પજાનાતિ. નાપરં ઇત્થત્તાયાતિ ‘‘ઇદાનિ પુન એત્થભાવાય એવં સોળસકિચ્ચભાવાય કિલેસક્ખયાય વા મગ્ગભાવનાકિચ્ચં નત્થી’’તિ પજાનાતિ.

    Evaṃ sarūpato saccāni dassetvā idāni kilesavasena pariyāyato dassento ime āsavātiādimāha. Tassa evaṃ jānato evaṃpassatoti tassa evaṃ jānantassa evaṃ passantassa saha vipassanāya koṭippattaṃ maggaṃ katheti. Kāmāsavāti kāmāsavato. Vimuccatīti iminā maggakkhaṇaṃ dasseti. Vimuttasminti iminā phalakkhaṇaṃ dasseti. Maggakkhaṇe hi cittaṃ vimuccati, phalakkhaṇe vimuttaṃ hoti. Vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇanti iminā paccavekkhaṇañāṇaṃ dasseti. Khīṇā jātītiādīhi tassa bhūmiṃ. Tena hi ñāṇena so paccavekkhanto ‘khīṇā jātī’tiādīni pajānāti. Vusitanti vuṭṭhaṃ parivuṭṭhaṃ kataṃ caritaṃ niṭṭhitanti attho. Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ. Puthujjanakalyāṇakena hi saddhiṃ satta sekkhā brahmacariyavāsaṃ vasanti nāma. Khīṇāsavo vuṭṭhavāso. Tasmā so attano brahmacariyavāsaṃ paccavekkhanto vusitaṃ brahmacariyanti pajānāti. Kataṃ karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyābhāvanāvasena soḷasavidhampi kiccaṃ niṭṭhāpitanti attho. Puthujjanakalyāṇakādayo hi taṃ kiccaṃ karonti; khīṇāsavo katakaraṇīyo. Tasmā so attano karaṇīyaṃ paccavekkhanto. ‘‘Kataṃ karaṇīya’’nti pajānāti. Nāparaṃ itthattāyāti ‘‘idāni puna etthabhāvāya evaṃ soḷasakiccabhāvāya kilesakkhayāya vā maggabhāvanākiccaṃ natthī’’ti pajānāti.

    ૧૮૬. સરાગાદીસુ – અપ્પહીનોતિ વિક્ખમ્ભનપ્પહાનેન વા તદઙ્ગપ્પહાનેન વા સમુચ્છેદપ્પહાનેન વા અપ્પહીનો.

    186. Sarāgādīsu – appahīnoti vikkhambhanappahānena vā tadaṅgappahānena vā samucchedappahānena vā appahīno.

    ૧૮૭. લાભી હોતીતિઆદીસુ – લાભીતિ લાભવા પટિલભિત્વા ઠિતો. અજ્ઝત્તં ચેતોસમથસ્સાતિ નિયકજ્ઝત્તસઙ્ખાતે અત્તનો ચિત્તે ઉપ્પન્નસ્સ ચેતોસમથસ્સ. અધિપઞ્ઞાધમ્મવિપસ્સનાયાતિ અધિપઞ્ઞાસઙ્ખાતાય ખન્ધધમ્મેસુ અનિચ્ચાદિવસેન પવત્તાય વિપસ્સનાય. રૂપસહગતાનન્તિ રૂપનિમિત્તારમ્મણાનં રૂપાવચરસમાપત્તીનં. અરૂપસહગતાનન્તિ ન રૂપનિમિત્તારમ્મણાનં અરૂપસમાપત્તીનં. એત્થ ચ પઠમો અટ્ઠસમાપત્તિલાભી પુથુજ્જનો. દુતિયો સુક્ખવિપસ્સકઅરિયસાવકો. તતિયો અટ્ઠસમાપત્તિલાભી અરિયસાવકો. ચતુત્થો લોકિયમહાજનો વેદિતબ્બો.

    187. Lābhī hotītiādīsu – lābhīti lābhavā paṭilabhitvā ṭhito. Ajjhattaṃ cetosamathassāti niyakajjhattasaṅkhāte attano citte uppannassa cetosamathassa. Adhipaññādhammavipassanāyāti adhipaññāsaṅkhātāya khandhadhammesu aniccādivasena pavattāya vipassanāya. Rūpasahagatānanti rūpanimittārammaṇānaṃ rūpāvacarasamāpattīnaṃ. Arūpasahagatānanti na rūpanimittārammaṇānaṃ arūpasamāpattīnaṃ. Ettha ca paṭhamo aṭṭhasamāpattilābhī puthujjano. Dutiyo sukkhavipassakaariyasāvako. Tatiyo aṭṭhasamāpattilābhī ariyasāvako. Catuttho lokiyamahājano veditabbo.

    ૧૮૮. અનુસોતગામીઆદીસુ – અનુસોતગામીતિ વટ્ટસોતં અનુગતો, વટ્ટસોતે નિમુગ્ગો પુથુજ્જનો વેદિતબ્બો. પટિસોતગામીતિ પટિસોતગમનો . અનુસોતં અગન્ત્વા પટિસોતં ગચ્છન્તસ્સેતં અધિવચનં. પાપઞ્ચ કમ્મં ન કરોતીતિ પઞ્ઞત્તં વીતિક્કમન્તો ન કરોતિ. સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેનાતિ કિલેસપરિયુટ્ઠાને સતિ ઉપ્પન્નેન દુક્ખદોમનસ્સેન સદ્ધિમ્પિ. પરિપુણ્ણન્તિ તિસ્સન્નં સિક્ખાનં એકાયપિ અનૂનં. પરિસુદ્ધન્તિ નિરુપક્કિલેસં. બ્રહ્મચરિયન્તિ સેટ્ઠચરિયં. ઇમિના વારેન સોતાપન્નસકદાગામિનો કથિતા. કિં પન તે રુદન્તા બ્રહ્મચરિયં ચરન્તીતિ? આમ. કિલેસરોદનેન રુદન્તા ચરન્તિ નામ. સીલસમ્પન્નો પુથુજ્જનભિક્ખુપિ એત્થેવ સઙ્ગહિતો.

    188. Anusotagāmīādīsu – anusotagāmīti vaṭṭasotaṃ anugato, vaṭṭasote nimuggo puthujjano veditabbo. Paṭisotagāmīti paṭisotagamano . Anusotaṃ agantvā paṭisotaṃ gacchantassetaṃ adhivacanaṃ. Pāpañca kammaṃ na karotīti paññattaṃ vītikkamanto na karoti. Sahāpi dukkhena sahāpi domanassenāti kilesapariyuṭṭhāne sati uppannena dukkhadomanassena saddhimpi. Paripuṇṇanti tissannaṃ sikkhānaṃ ekāyapi anūnaṃ. Parisuddhanti nirupakkilesaṃ. Brahmacariyanti seṭṭhacariyaṃ. Iminā vārena sotāpannasakadāgāmino kathitā. Kiṃ pana te rudantā brahmacariyaṃ carantīti? Āma. Kilesarodanena rudantā caranti nāma. Sīlasampanno puthujjanabhikkhupi ettheva saṅgahito.

    ઠિતત્તોતિ ઠિતસભાવો. અનાગામીતિ કામરાગબ્યાપાદેહિ અકમ્પનીયચિત્તતાય ચ તમ્હા લોકા અનાવત્તિધમ્મતાય ચ ઠિતસભાવો નામ. તિણ્ણોતિ તણ્હાસોતં ઉત્તિણ્ણો. પારઙ્ગતોતિ નિબ્બાનપારં ગતો. થલે તિટ્ઠતીતિ અરહત્તફલસમાપત્તિથલે તિટ્ઠતિ. ચેતોવિમુત્તિન્તિ ફલસમાધિં. પઞ્ઞાવિમુત્તિન્તિ ફલઞાણં. અયં વુચ્ચતીતિ અયં ખીણાસવો ‘‘તિણ્ણો પારઙ્ગતો થલે તિટ્ઠતિ બ્રાહ્મણો’’તિ વુચ્ચતિ. બાહિતપાપતાય હિ એસ બ્રાહ્મણો નામ.

    Ṭhitattoti ṭhitasabhāvo. Anāgāmīti kāmarāgabyāpādehi akampanīyacittatāya ca tamhā lokā anāvattidhammatāya ca ṭhitasabhāvo nāma. Tiṇṇoti taṇhāsotaṃ uttiṇṇo. Pāraṅgatoti nibbānapāraṃ gato. Thale tiṭṭhatīti arahattaphalasamāpattithale tiṭṭhati. Cetovimuttinti phalasamādhiṃ. Paññāvimuttinti phalañāṇaṃ. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ khīṇāsavo ‘‘tiṇṇo pāraṅgato thale tiṭṭhati brāhmaṇo’’ti vuccati. Bāhitapāpatāya hi esa brāhmaṇo nāma.

    ૧૮૯. અપ્પસ્સુતાદીસુ – અપ્પકં સુતં હોતીતિ નવઙ્ગે સત્થુસાસને કિઞ્ચિદેવ થોકં સુતં હોતિ. ન અત્થમઞ્ઞાય, ન ધમ્મમઞ્ઞાય ધમ્માનુધમ્મપટિપન્નો હોતીતિ અટ્ઠકથઞ્ચ પાળિઞ્ચ જાનિત્વા લોકુત્તરધમ્મસ્સ અનુરૂપધમ્મં પુબ્બભાગપટિપદં પટિપન્નો ન હોતિ. ઇમિના નયેન સબ્બત્થ અત્થો વેદિતબ્બો.

    189. Appassutādīsu – appakaṃ sutaṃ hotīti navaṅge satthusāsane kiñcideva thokaṃ sutaṃ hoti. Na atthamaññāya, na dhammamaññāya dhammānudhammapaṭipanno hotīti aṭṭhakathañca pāḷiñca jānitvā lokuttaradhammassa anurūpadhammaṃ pubbabhāgapaṭipadaṃ paṭipanno na hoti. Iminā nayena sabbattha attho veditabbo.

    ૧૯૦. સમણમચલાદીસુ – સમણમચલોતિ સમણઅચલો, મકારો પદસન્ધિકરો. નિચ્ચલસમણો, થિરસમણોતિ અત્થો . અયં વુચ્ચતીતિ અયં સોતાપન્નો સાસને મૂલજાતાય સદ્ધાય પતિટ્ઠિતત્તા ‘સમણમચલો’તિ વુચ્ચતિ. સકદાગામી પન રજ્જનકિલેસસ્સ અત્થિતાય સમણપદુમોતિ વુત્તો. રત્તટ્ઠો હિ ઇધ પદુમટ્ઠો નામાતિ વુત્તં. અનાગામી કામરાગસઙ્ખાતસ્સ રજ્જનકિલેસસ્સ નત્થિતાય સમણપુણ્ડરીકોતિ વુત્તો. પણ્ડરટ્ઠો હિ ઇધ પુણ્ડરીકટ્ઠો નામાતિ વુત્તં . ખીણાસવો ચ થદ્ધભાવકરાનં કિલેસાનં અભાવેન સમણેસુ સમણસુખુમાલો નામાતિ વુત્તો. અપ્પદુક્ખટ્ઠેનપિ ચેસ સમણસુખુમાલોયેવાતિ.

    190. Samaṇamacalādīsu – samaṇamacaloti samaṇaacalo, makāro padasandhikaro. Niccalasamaṇo, thirasamaṇoti attho . Ayaṃ vuccatīti ayaṃ sotāpanno sāsane mūlajātāya saddhāya patiṭṭhitattā ‘samaṇamacalo’ti vuccati. Sakadāgāmī pana rajjanakilesassa atthitāya samaṇapadumoti vutto. Rattaṭṭho hi idha padumaṭṭho nāmāti vuttaṃ. Anāgāmī kāmarāgasaṅkhātassa rajjanakilesassa natthitāya samaṇapuṇḍarīkoti vutto. Paṇḍaraṭṭho hi idha puṇḍarīkaṭṭho nāmāti vuttaṃ . Khīṇāsavo ca thaddhabhāvakarānaṃ kilesānaṃ abhāvena samaṇesu samaṇasukhumālo nāmāti vutto. Appadukkhaṭṭhenapi cesa samaṇasukhumāloyevāti.

    ચતુક્કનિદ્દેસવણ્ણના.

    Catukkaniddesavaṇṇanā.




    Next: ૫. પઞ્ચકનિદ્દેસવણ્ણના • 5. Pañcakaniddesavaṇṇanā




    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / પુગ્ગલપઞ્ઞત્તિપાળિ • Puggalapaññattipāḷi / ૪. ચતુક્કપુગ્ગલપઞ્ઞત્તિ • 4. Catukkapuggalapaññatti

    ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-મૂલટીકા • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ૪. ચતુક્કનિદ્દેસવણ્ણના • 4. Catukkaniddesavaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-અનુટીકા • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ૪. ચતુક્કનિદ્દેસવણ્ણના • 4. Catukkaniddesavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact