| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā |
ચતુત્થજ્ઝાનકથાવણ્ણના
Catutthajjhānakathāvaṇṇanā
કત્થ ચુપ્પન્નન્તિ એત્થ કત્થાતિ હેતુમ્હિ ભુમ્મં, કસ્મિં હેતુમ્હિ સતીતિ અત્થો. નાનાવજ્જનેતિ અપ્પનાવીથિઆવજ્જનતો નાના ભિન્નં પુરિમવીથીસુ આવજ્જનં યસ્સ ઉપચારસ્સ, તસ્મિં નાનાવજ્જને. વિસમનિસજ્જાય ઉપ્પન્નકિલમથો વિસમાસનુપતાપો. ઉપચારે વાતિઆદિ પક્ખન્તરદસ્સનં એકાવજ્જનૂપચારેપિ વાતિ અત્થો. પીતિફરણેનાતિ ઇમિના અપ્પનાવીથિયા વિય એકવીથિયમ્પિ કામાવચરપીતિયા ફરણમત્તસ્સ અભાવં દસ્સેતિ. દોમનસ્સિન્દ્રિયસ્સ અસ્સ સિયા ઉપ્પત્તીતિ સમ્બન્ધો. એતન્તિ દોમનસ્સિન્દ્રિયં ઉપ્પજ્જતીતિ સમ્બન્ધો. વિતક્કવિચારપ્પચ્ચયેપીતિ પિ-સદ્દો અટ્ઠાનપ્પયુત્તો. સો ‘‘પહીનસ્સા’’તિ હેટ્ઠા વુત્તપદાનન્તરં યોજેતબ્બો ‘‘પહીનસ્સાપિ દોમનસ્સિન્દ્રિયસ્સા’’તિ. વિતક્કવિચારભાવેતિ એત્થ ‘‘ઉપ્પજ્જતિ દોમનસ્સિન્દ્રિય’’ન્તિ આનેત્વા સમ્બન્ધિતબ્બં. નિમિત્તત્થે ચેતં ભુમ્મં, વિતક્કવિચારભાવહેતૂતિ અત્થો. વિતક્કવિચારાતિ એત્થ ઇતિ-સદ્દો તસ્માતિ એતસ્મિં અત્થે દટ્ઠબ્બો, તેન યસ્મા એતં દોમનસ્સિન્દ્રિયં વિતક્કવિચારપચ્ચયે…પે॰… નેવ ઉપ્પજ્જતિ, યત્થ પન ઉપ્પજ્જતિ, તત્થ વિતક્કવિચારભાવેયેવ ઉપ્પજ્જતિ. યસ્મા ચ અપ્પહીનાયેવ દુતિયજ્ઝાનૂપચારે વિતક્કવિચારા, તસ્મા તત્થસ્સ સિયા ઉપ્પત્તીતિ એવમેત્થ યોજના વેદિતબ્બા.
Kattha cuppannanti ettha katthāti hetumhi bhummaṃ, kasmiṃ hetumhi satīti attho. Nānāvajjaneti appanāvīthiāvajjanato nānā bhinnaṃ purimavīthīsu āvajjanaṃ yassa upacārassa, tasmiṃ nānāvajjane. Visamanisajjāya uppannakilamatho visamāsanupatāpo. Upacāre vātiādi pakkhantaradassanaṃ ekāvajjanūpacārepi vāti attho. Pītipharaṇenāti iminā appanāvīthiyā viya ekavīthiyampi kāmāvacarapītiyā pharaṇamattassa abhāvaṃ dasseti. Domanassindriyassa assa siyā uppattīti sambandho. Etanti domanassindriyaṃ uppajjatīti sambandho. Vitakkavicārappaccayepīti pi-saddo aṭṭhānappayutto. So ‘‘pahīnassā’’ti heṭṭhā vuttapadānantaraṃ yojetabbo ‘‘pahīnassāpi domanassindriyassā’’ti. Vitakkavicārabhāveti ettha ‘‘uppajjati domanassindriya’’nti ānetvā sambandhitabbaṃ. Nimittatthe cetaṃ bhummaṃ, vitakkavicārabhāvahetūti attho. Vitakkavicārāti ettha iti-saddo tasmāti etasmiṃ atthe daṭṭhabbo, tena yasmā etaṃ domanassindriyaṃ vitakkavicārapaccaye…pe… neva uppajjati, yattha pana uppajjati, tattha vitakkavicārabhāveyeva uppajjati. Yasmā ca appahīnāyeva dutiyajjhānūpacāre vitakkavicārā, tasmā tatthassa siyā uppattīti evamettha yojanā veditabbā.
તત્થાતિ દુતિયજ્ઝાનૂપચારે. અસ્સાતિ દોમનસ્સિન્દ્રિયસ્સ. સિયા ઉપ્પત્તીતિ ઇદઞ્ચ પચ્ચયમત્તદસ્સનેન સમ્ભાવનમત્તતો વુત્તં. દોમનસ્સુપ્પત્તિસમ્ભાવનાપિ હિ ઉપચારક્ખણેયેવ કાતું યુત્તા, વિતક્કવિચારરહિતે પન દુતિયજ્ઝાનક્ખણે તદુપ્પત્તિસમ્ભાવનાપિ ન યુત્તા કાતુન્તિ. ઇતરથા કુસલચિત્તક્ખણે અકુસલદોમનસ્સુપ્પત્તિયા અસમ્ભવતો ‘‘તત્થસ્સ સિયા ઉપ્પત્તી’’તિ ન વત્તબ્બં સિયા. સમીપત્થે વા એતં ભુમ્મં, ઉપચારજ્ઝાનાનન્તરવીથીસૂતિ અત્થો. દુતિયજ્ઝાનેતિ એત્થાપિ અનન્તરવીથીસુપિ ન ત્વેવ ઉપ્પજ્જતીતિ અત્થો, એવં ઉપરિ સુખિન્દ્રિયેપિ. સોમનસ્સિન્દ્રિયસ્સ ઉપ્પત્તીતિ સમ્બન્ધો. પહીનાતિ વુત્તાતિ ઇદં ‘‘પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા’’તિ વુત્તત્તા વુત્તં. દુક્ખાભાવેનાતિ દુક્ખતાભાવેન. એવં સુખાભાવેનાતિ એત્થાપિ. એતેનાતિ દુક્ખસુખપટિક્ખેપવચનેન. ઇટ્ઠાનિટ્ઠવિપરીતાનુભવનલક્ખણાતિ અતિઇટ્ઠઅતિઅનિટ્ઠાનં વિપરીતસ્સ મજ્ઝત્તારમ્મણસ્સ અનુભવનલક્ખણા, મજ્ઝત્તારમ્મણમ્પિ હિ ઇટ્ઠાનિટ્ઠેસુ એવ પવિટ્ઠં તબ્બિનિમુત્તસ્સ અભાવા.
Tatthāti dutiyajjhānūpacāre. Assāti domanassindriyassa. Siyā uppattīti idañca paccayamattadassanena sambhāvanamattato vuttaṃ. Domanassuppattisambhāvanāpi hi upacārakkhaṇeyeva kātuṃ yuttā, vitakkavicārarahite pana dutiyajjhānakkhaṇe taduppattisambhāvanāpi na yuttā kātunti. Itarathā kusalacittakkhaṇe akusaladomanassuppattiyā asambhavato ‘‘tatthassa siyā uppattī’’ti na vattabbaṃ siyā. Samīpatthe vā etaṃ bhummaṃ, upacārajjhānānantaravīthīsūti attho. Dutiyajjhāneti etthāpi anantaravīthīsupi na tveva uppajjatīti attho, evaṃ upari sukhindriyepi. Somanassindriyassa uppattīti sambandho. Pahīnāti vuttāti idaṃ ‘‘pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā’’ti vuttattā vuttaṃ. Dukkhābhāvenāti dukkhatābhāvena. Evaṃ sukhābhāvenāti etthāpi. Etenāti dukkhasukhapaṭikkhepavacanena. Iṭṭhāniṭṭhaviparītānubhavanalakkhaṇāti atiiṭṭhaatianiṭṭhānaṃ viparītassa majjhattārammaṇassa anubhavanalakkhaṇā, majjhattārammaṇampi hi iṭṭhāniṭṭhesu eva paviṭṭhaṃ tabbinimuttassa abhāvā.
ઝાનચતુક્કકથાવણ્ણનાનયો નિટ્ઠિતો.
Jhānacatukkakathāvaṇṇanānayo niṭṭhito.
