Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-મૂલટીકા • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
૪. ચતુત્થનયો સઙ્ગહિતેનસઙ્ગહિતપદવણ્ણના
4. Catutthanayo saṅgahitenasaṅgahitapadavaṇṇanā
૧૯૧. સઙ્ગહિતેનસઙ્ગહિતપદનિદ્દેસે યસ્મા યથા દુતિયતતિયનયા તિણ્ણં સઙ્ગહાનં સઙ્ગહણાસઙ્ગહણપ્પવત્તિવિસેસેન ‘‘સઙ્ગહિતેન અસઙ્ગહિતં, અસઙ્ગહિતેન સઙ્ગહિત’’ન્તિ ચ ઉદ્દિટ્ઠા, નેવં ચતુત્થપઞ્ચમા. સઙ્ગહણપ્પવત્તિયા એવ હિ સઙ્ગહિતેન સઙ્ગહિતં ઉદ્દિટ્ઠં, અસઙ્ગહણપ્પવત્તિયા એવ ચ અસઙ્ગહિતેન અસઙ્ગહિતન્તિ, તસ્મા સઙ્ગહણપ્પવત્તિવિસેસવિરહે સઙ્ગહિતધમ્માસઙ્ગહિતધમ્મવિસેસે નિસ્સિતા એતે દ્વે નયાતિ એત્થ કેનચિ સઙ્ગહિતેન ધમ્મવિસેસેન પુન સઙ્ગહિતો ધમ્મવિસેસો સઙ્ગહિતેન સઙ્ગહિતો સઙ્ગહિતતાય પુચ્છિતબ્બો વિસ્સજ્જિતબ્બો ચ, તમેવ તાવ યથાનિદ્ધારિતં દસ્સેન્તો ‘‘સમુદયસચ્ચેન યે ધમ્મા ખન્ધ…પે॰… સઙ્ગહિતા, તેહિ ધમ્મેહિ યે ધમ્મા ખન્ધ…પે॰… સઙ્ગહિતા’’તિ આહ. એત્થ ચ યે તીહિપિ સઙ્ગહેહિ ન સઙ્ગાહકા રૂપક્ખન્ધવિઞ્ઞાણક્ખન્ધધમ્માયતનદુક્ખસચ્ચાદીનિ વિય, યે ચ દ્વીહાયતનધાતુસઙ્ગહેહિ અસઙ્ગાહકા ચક્ખાયતનાદીનિ વિય, યે ચ એકેન ખન્ધસઙ્ગહેનેવ ધાતુસઙ્ગહેનેવ ચ ન સઙ્ગાહકા વેદનાદિક્ખન્ધનિરોધસચ્ચજીવિતિન્દ્રિયાદીનિ વિય ચક્ખુવિઞ્ઞાણધાતાદયો વિય ચ, તે ધમ્મા સઙ્ગાહકત્તાભાવસબ્ભાવા સઙ્ગાહકભાવેન ન ઉદ્ધટા, તીહિપિ પન સઙ્ગહેહિ યે સઙ્ગાહકા, તે સઙ્ગાહકત્તાભાવાભાવતો ઇધ ઉદ્ધટા. તેહિ સઙ્ગહિતાપિ હિ એકન્તેન અત્તનો સઙ્ગાહકસ્સ સઙ્ગાહકા હોન્તિ, યસ્સ પુન સઙ્ગહો પુચ્છિતબ્બો વિસ્સજ્જિતબ્બો ચાતિ.
191. Saṅgahitenasaṅgahitapadaniddese yasmā yathā dutiyatatiyanayā tiṇṇaṃ saṅgahānaṃ saṅgahaṇāsaṅgahaṇappavattivisesena ‘‘saṅgahitena asaṅgahitaṃ, asaṅgahitena saṅgahita’’nti ca uddiṭṭhā, nevaṃ catutthapañcamā. Saṅgahaṇappavattiyā eva hi saṅgahitena saṅgahitaṃ uddiṭṭhaṃ, asaṅgahaṇappavattiyā eva ca asaṅgahitena asaṅgahitanti, tasmā saṅgahaṇappavattivisesavirahe saṅgahitadhammāsaṅgahitadhammavisese nissitā ete dve nayāti ettha kenaci saṅgahitena dhammavisesena puna saṅgahito dhammaviseso saṅgahitena saṅgahito saṅgahitatāya pucchitabbo vissajjitabbo ca, tameva tāva yathāniddhāritaṃ dassento ‘‘samudayasaccena ye dhammā khandha…pe… saṅgahitā, tehi dhammehi ye dhammā khandha…pe… saṅgahitā’’ti āha. Ettha ca ye tīhipi saṅgahehi na saṅgāhakā rūpakkhandhaviññāṇakkhandhadhammāyatanadukkhasaccādīni viya, ye ca dvīhāyatanadhātusaṅgahehi asaṅgāhakā cakkhāyatanādīni viya, ye ca ekena khandhasaṅgaheneva dhātusaṅgaheneva ca na saṅgāhakā vedanādikkhandhanirodhasaccajīvitindriyādīni viya cakkhuviññāṇadhātādayo viya ca, te dhammā saṅgāhakattābhāvasabbhāvā saṅgāhakabhāvena na uddhaṭā, tīhipi pana saṅgahehi ye saṅgāhakā, te saṅgāhakattābhāvābhāvato idha uddhaṭā. Tehi saṅgahitāpi hi ekantena attano saṅgāhakassa saṅgāhakā honti, yassa puna saṅgaho pucchitabbo vissajjitabbo cāti.
અટ્ઠકથાયં પન સકલેન હિ ખન્ધાદિપદેનાતિ સકલવાચકેન રૂપક્ખન્ધાદિપદેનાતિ અત્થો. યં પનેતં વુત્તં ‘‘યં અત્તનો સઙ્ગાહકં સઙ્ગણ્હિત્વા પુન તેનેવ સઙ્ગહં ગચ્છેય્યા’’તિ, તં તેન ખન્ધાદિપદેનાતિ એવં અયોજેત્વા તં અઞ્ઞં સઙ્ગહિતં નામ નત્થીતિ એવં ન સક્કા વત્તું. ન હિ યેન યં સઙ્ગહિતં, તેનેવ તસ્સ સઙ્ગહો પુચ્છિતો વિસ્સજ્જિતો, ન ચ તસ્સેવ, અથ ખો તેન સઙ્ગહિતસ્સાતિ. યથા વેદના સદ્દો ચ ખન્ધો આયતનઞ્ચ, ન એવં સુખુમરૂપં, તં પન ખન્ધાયતનાનં એકદેસોવ, તસ્મા ‘‘સુખુમરૂપેકદેસં વા’’તિ અવત્વા ‘‘સુખુમરૂપં વા’’તિ વુત્તં. સબ્બત્થ ચ અઞ્ઞેન અસમ્મિસ્સન્તિ યોજેતબ્બં. યમ્પિ ચેતં વુત્તં ‘‘તદેવ યેહિ ધમ્મેહિ ખન્ધાદિવસેન સઙ્ગહિતં, તે ધમ્મે સન્ધાયા’’તિ, તમ્પિ તથા ન સક્કા વત્તું. ન હિ સઙ્ગહિતેન સઙ્ગહિતસ્સ સઙ્ગહિતેન સઙ્ગહો એત્થ પુચ્છિતો વિસ્સજ્જિતો ચ, અથ ખો સઙ્ગહોવ, તસ્મા એકેન ખન્ધેનાતિ એકેન ખન્ધગણનેનાતિ અયમેવેત્થ અત્થો, ન સઙ્ગાહકેનાતિ. ન હિ એકો ખન્ધો અત્તનો એકદેસસ્સ સઙ્ગાહકોતિ.
Aṭṭhakathāyaṃ pana sakalena hi khandhādipadenāti sakalavācakena rūpakkhandhādipadenāti attho. Yaṃ panetaṃ vuttaṃ ‘‘yaṃ attano saṅgāhakaṃ saṅgaṇhitvā puna teneva saṅgahaṃ gaccheyyā’’ti, taṃ tena khandhādipadenāti evaṃ ayojetvā taṃ aññaṃ saṅgahitaṃ nāma natthīti evaṃ na sakkā vattuṃ. Na hi yena yaṃ saṅgahitaṃ, teneva tassa saṅgaho pucchito vissajjito, na ca tasseva, atha kho tena saṅgahitassāti. Yathā vedanā saddo ca khandho āyatanañca, na evaṃ sukhumarūpaṃ, taṃ pana khandhāyatanānaṃ ekadesova, tasmā ‘‘sukhumarūpekadesaṃ vā’’ti avatvā ‘‘sukhumarūpaṃ vā’’ti vuttaṃ. Sabbattha ca aññena asammissanti yojetabbaṃ. Yampi cetaṃ vuttaṃ ‘‘tadeva yehi dhammehi khandhādivasena saṅgahitaṃ, te dhamme sandhāyā’’ti, tampi tathā na sakkā vattuṃ. Na hi saṅgahitena saṅgahitassa saṅgahitena saṅgaho ettha pucchito vissajjito ca, atha kho saṅgahova, tasmā ekena khandhenāti ekena khandhagaṇanenāti ayamevettha attho, na saṅgāhakenāti. Na hi eko khandho attano ekadesassa saṅgāhakoti.
ચતુત્થનયસઙ્ગહિતેનસઙ્ગહિતપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Catutthanayasaṅgahitenasaṅgahitapadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / ધાતુકથાપાળિ • Dhātukathāpāḷi / ૪. સઙ્ગહિતેનસઙ્ગહિતપદનિદ્દેસો • 4. Saṅgahitenasaṅgahitapadaniddeso
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / પઞ્ચપકરણ-અટ્ઠકથા • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ૪. ચતુત્થનયો સઙ્ગહિતેનસઙ્ગહિતપદવણ્ણના • 4. Catutthanayo saṅgahitenasaṅgahitapadavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-અનુટીકા • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ૪. ચતુત્થનયો સઙ્ગહિતેનસઙ્ગહિતપદવણ્ણના • 4. Catutthanayo saṅgahitenasaṅgahitapadavaṇṇanā