Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૫૧૪] ૪. છદ્દન્તજાતકવણ્ણના
[514] 4. Chaddantajātakavaṇṇanā
કિં નુ સોચસીતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો એકં દહરભિક્ખુનિં આરબ્ભ કથેસિ. સા કિર સાવત્થિયં કુલધીતા ઘરાવાસે આદીનવં દિસ્વા સાસને પબ્બજિત્વા એકદિવસં ભિક્ખુનીહિ સદ્ધિં ધમ્મસવનાય ગન્ત્વા અલઙ્કતધમ્માસને નિસીદિત્વા ધમ્મં દેસેન્તસ્સ દસબલસ્સ અપરિમાણપુઞ્ઞપભાવાભિનિબ્બત્તં ઉત્તમરૂપસમ્પત્તિયુત્તં અત્તભાવં ઓલોકેત્વા ‘‘પરિચિણ્ણપુબ્બા નુ ખો મે ભવસ્મિં વિચરન્તિયા ઇમસ્સ મહાપુરિસસ્સ પાદપરિચારિકા’’તિ ચિન્તેસિ. અથસ્સા તઙ્ખણઞ્ઞેવ જાતિસ્સરઞાણં ઉપ્પજ્જિ – ‘‘છદ્દન્તવારણકાલે અહં ઇમસ્સ મહાપુરિસસ્સ પાદપરિચારિકા ભૂતપુબ્બા’’તિ. અથસ્સા સરન્તિયા મહન્તં પીતિપામોજ્જં ઉપ્પજ્જિ. સા પીતિવેગેન મહાહસિતં હસિત્વા પુન ચિન્તેસિ – ‘‘પાદપરિચારિકા નામ સામિકાનં હિતજ્ઝાસયા અપ્પકા, અહિતજ્ઝાસયાવ બહુતરા, હિતજ્ઝાસયા નુ ખો અહં ઇમસ્સ મહાપુરિસસ્સ અહોસિં, અહિતજ્ઝાસયા’’તિ. સા અનુસ્સરમાના ‘‘અહં અપ્પમત્તકં દોસં હદયે ઠપેત્વા વીસરતનસતિકં છદ્દન્તમહાગજિસ્સરં સોનુત્તરં નામ નેસાદં પેસેત્વા વિસપીતસલ્લેન વિજ્ઝાપેત્વા જીવિતક્ખયં પાપેસિ’’ન્તિ અદ્દસ. અથસ્સા સોકો ઉદપાદિ, હદયં ઉણ્હં અહોસિ, સોકં સન્ધારેતું અસક્કોન્તી અસ્સસિત્વા પસ્સસિત્વા મહાસદ્દેન પરોદિ. તં દિસ્વા સત્થા સિતં પાતુ કરિત્વા ‘‘કો નુ ખો, ભન્તે, હેતુ, કો પચ્ચયો સિતસ્સ પાતુકમ્માયા’’તિ ભિક્ખુસઙ્ઘેન પુટ્ઠો ‘‘ભિક્ખવે, અયં દહરભિક્ખુની પુબ્બે મયિ કતં અપરાધં સરિત્વા રોદતી’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Kiṃ nu socasīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ daharabhikkhuniṃ ārabbha kathesi. Sā kira sāvatthiyaṃ kuladhītā gharāvāse ādīnavaṃ disvā sāsane pabbajitvā ekadivasaṃ bhikkhunīhi saddhiṃ dhammasavanāya gantvā alaṅkatadhammāsane nisīditvā dhammaṃ desentassa dasabalassa aparimāṇapuññapabhāvābhinibbattaṃ uttamarūpasampattiyuttaṃ attabhāvaṃ oloketvā ‘‘pariciṇṇapubbā nu kho me bhavasmiṃ vicarantiyā imassa mahāpurisassa pādaparicārikā’’ti cintesi. Athassā taṅkhaṇaññeva jātissarañāṇaṃ uppajji – ‘‘chaddantavāraṇakāle ahaṃ imassa mahāpurisassa pādaparicārikā bhūtapubbā’’ti. Athassā sarantiyā mahantaṃ pītipāmojjaṃ uppajji. Sā pītivegena mahāhasitaṃ hasitvā puna cintesi – ‘‘pādaparicārikā nāma sāmikānaṃ hitajjhāsayā appakā, ahitajjhāsayāva bahutarā, hitajjhāsayā nu kho ahaṃ imassa mahāpurisassa ahosiṃ, ahitajjhāsayā’’ti. Sā anussaramānā ‘‘ahaṃ appamattakaṃ dosaṃ hadaye ṭhapetvā vīsaratanasatikaṃ chaddantamahāgajissaraṃ sonuttaraṃ nāma nesādaṃ pesetvā visapītasallena vijjhāpetvā jīvitakkhayaṃ pāpesi’’nti addasa. Athassā soko udapādi, hadayaṃ uṇhaṃ ahosi, sokaṃ sandhāretuṃ asakkontī assasitvā passasitvā mahāsaddena parodi. Taṃ disvā satthā sitaṃ pātu karitvā ‘‘ko nu kho, bhante, hetu, ko paccayo sitassa pātukammāyā’’ti bhikkhusaṅghena puṭṭho ‘‘bhikkhave, ayaṃ daharabhikkhunī pubbe mayi kataṃ aparādhaṃ saritvā rodatī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે હિમવન્તપદેસે છદ્દન્તદહં ઉપનિસ્સાય અટ્ઠસહસ્સા હત્થિનાગા વસિંસુ ઇદ્ધિમન્તા વેહાસઙ્ગમા. તદા બોધિસત્તો જેટ્ઠકવારણસ્સ પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ, સો સબ્બસેતો અહોસિ રત્તમુખપાદો. સો અપરભાગે વુદ્ધિપ્પત્તો અટ્ઠાસીતિહત્થુબ્બેધો અહોસિ વીસરતનસતાયામો. અટ્ઠપણ્ણાસહત્થાય રજતદામસદિસાય સોણ્ડાય સમન્નાગતો. દન્તા પનસ્સ પરિક્ખેપતો પન્નરસહત્થા અહેસું દીઘતો તિંસહત્થા છબ્બણ્ણરંસીહિ સમન્નાગતા. સો અટ્ઠન્નં નાગસહસ્સાનં જેટ્ઠકો અહોસિ, પઞ્ચસતે પચ્ચેકબુદ્ધે પૂજેસિ. તસ્સ દ્વે અગ્ગમહેસિયો અહેસું – ચૂળસુભદ્દા, મહાસુભદ્દા ચાતિ. નાગરાજા અટ્ઠનાગસહસ્સપરિવારો કઞ્ચનગુહાયં વસતિ. સો પન છદ્દન્તદહો આયામતો ચ વિત્થારતો ચ પણ્ણાસયોજનો હોતિ. તસ્સ મજ્ઝે દ્વાદસયોજનપ્પમાણે ઠાને સેવાલો વા પણકં વા નત્થિ, મણિક્ખન્ધવણ્ણઉદકમેવ સન્તિટ્ઠતિ, તદનન્તરં યોજનવિત્થતં સુદ્ધં કલ્લહારવનં, તં ઉદકં પરિક્ખિપિત્વા ઠિતં, તદનન્તરં યોજનવિત્થતમેવ સુદ્ધં નીલુપ્પલવનં તં પરિક્ખિપિત્વા ઠિતં, તતો યોજનયોજનવિત્થતાનેવ રત્તુપ્પલસેતુપ્પલરત્તપદુમસેતપદુમકુમુદવનાનિ પુરિમં પુરિમં પરિક્ખિપિત્વા ઠિતાનિ. ઇમેસં પન સત્તન્નં વનાનં અનન્તરં સબ્બેસમ્પિ તેસં કલ્લહારાદિવનાનં વસેન ઓમિસ્સકવનં યોજનવિત્થતમેવ તાનિ પરિક્ખિપિત્વા ઠિતં. તદનન્તરં નાગાનં કટિપ્પમાણે ઉદકે યોજનવિત્થતમેવ રત્તસાલિવનં, તદનન્તરં ઉદકપરિયન્તે યોજનવિત્થતમેવ નીલપીતલોહિતઓદાતસુરભિસુખુમકુસુમસમાકિણ્ણં ખુદ્દકગચ્છવનં, ઇતિ ઇમાનિ દસ વનાનિ યોજનવિત્થતાનેવ. તતો ખુદ્દકરાજમાસમહારાજમાસમુગ્ગવનં, તદનન્તરં તિપુસએલાલુકલાબુકુમ્ભણ્ડવલ્લિવનાનિ, તતો પૂગરુક્ખપ્પમાણં ઉચ્છુવનં, તતો હત્થિદન્તપ્પમાણફલં કદલિવનં , તતો સાલવનં, તદનન્તરં ચાટિપ્પમાણફલં પનસવનં, તતો મધુરફલં ચિઞ્ચવનં, તતો અમ્બવનં, તતો કપિટ્ઠવનં, તતો ઓમિસ્સકો મહાવનસણ્ડો, તતો વેળુવનં, અયમસ્સ તસ્મિં કાલે સમ્પત્તિ. સંયુત્તટ્ઠકથાયં પન ઇદાનિ પવત્તમાનસમ્પત્તિયેવ કથિતા.
Atīte himavantapadese chaddantadahaṃ upanissāya aṭṭhasahassā hatthināgā vasiṃsu iddhimantā vehāsaṅgamā. Tadā bodhisatto jeṭṭhakavāraṇassa putto hutvā nibbatti, so sabbaseto ahosi rattamukhapādo. So aparabhāge vuddhippatto aṭṭhāsītihatthubbedho ahosi vīsaratanasatāyāmo. Aṭṭhapaṇṇāsahatthāya rajatadāmasadisāya soṇḍāya samannāgato. Dantā panassa parikkhepato pannarasahatthā ahesuṃ dīghato tiṃsahatthā chabbaṇṇaraṃsīhi samannāgatā. So aṭṭhannaṃ nāgasahassānaṃ jeṭṭhako ahosi, pañcasate paccekabuddhe pūjesi. Tassa dve aggamahesiyo ahesuṃ – cūḷasubhaddā, mahāsubhaddā cāti. Nāgarājā aṭṭhanāgasahassaparivāro kañcanaguhāyaṃ vasati. So pana chaddantadaho āyāmato ca vitthārato ca paṇṇāsayojano hoti. Tassa majjhe dvādasayojanappamāṇe ṭhāne sevālo vā paṇakaṃ vā natthi, maṇikkhandhavaṇṇaudakameva santiṭṭhati, tadanantaraṃ yojanavitthataṃ suddhaṃ kallahāravanaṃ, taṃ udakaṃ parikkhipitvā ṭhitaṃ, tadanantaraṃ yojanavitthatameva suddhaṃ nīluppalavanaṃ taṃ parikkhipitvā ṭhitaṃ, tato yojanayojanavitthatāneva rattuppalasetuppalarattapadumasetapadumakumudavanāni purimaṃ purimaṃ parikkhipitvā ṭhitāni. Imesaṃ pana sattannaṃ vanānaṃ anantaraṃ sabbesampi tesaṃ kallahārādivanānaṃ vasena omissakavanaṃ yojanavitthatameva tāni parikkhipitvā ṭhitaṃ. Tadanantaraṃ nāgānaṃ kaṭippamāṇe udake yojanavitthatameva rattasālivanaṃ, tadanantaraṃ udakapariyante yojanavitthatameva nīlapītalohitaodātasurabhisukhumakusumasamākiṇṇaṃ khuddakagacchavanaṃ, iti imāni dasa vanāni yojanavitthatāneva. Tato khuddakarājamāsamahārājamāsamuggavanaṃ, tadanantaraṃ tipusaelālukalābukumbhaṇḍavallivanāni, tato pūgarukkhappamāṇaṃ ucchuvanaṃ, tato hatthidantappamāṇaphalaṃ kadalivanaṃ , tato sālavanaṃ, tadanantaraṃ cāṭippamāṇaphalaṃ panasavanaṃ, tato madhuraphalaṃ ciñcavanaṃ, tato ambavanaṃ, tato kapiṭṭhavanaṃ, tato omissako mahāvanasaṇḍo, tato veḷuvanaṃ, ayamassa tasmiṃ kāle sampatti. Saṃyuttaṭṭhakathāyaṃ pana idāni pavattamānasampattiyeva kathitā.
વેળુવનં પન પરિક્ખિપિત્વા સત્ત પબ્બતા ઠિતા. તેસં બાહિરન્તતો પટ્ઠાય પઠમો ચૂળકાળપબ્બતો નામ, દુતિયો મહાકાળપબ્બતો નામ, તતો ઉદકપબ્બતો નામ, તતો ચન્દિમપસ્સપબ્બતો નામ, તતો સૂરિયપસ્સપબ્બતો નામ, તતો મણિપસ્સપબ્બતો નામ, સત્તમો સુવણ્ણપસ્સપબ્બતો નામ. સો ઉબ્બેધતો સત્તયોજનિકો છદ્દન્તદહં પરિક્ખિપિત્વા પત્તસ્સ મુખવટ્ટિ વિય ઠિતો. તસ્સ અબ્ભન્તરિમં પસ્સં સુવણ્ણવણ્ણં, તતો નિક્ખન્તેન ઓભાસેન છદ્દન્તદહો સમુગ્ગતબાલસૂરિયો વિય હોતિ. બાહિરપબ્બતેસુ પન એકો ઉબ્બેધતો છયોજનિકો, એકો પઞ્ચ, એકો ચત્તારિ, એકો તીણિ, એકો દ્વે, એકો યોજનિકો, એવં સત્તપબ્બતપરિક્ખિત્તસ્સ પન તસ્સ દહસ્સ પુબ્બુત્તરકણ્ણે ઉદકવાતપ્પહરણોકાસે મહાનિગ્રોધરુક્ખો અત્થિ. તસ્સ ખન્ધો પરિક્ખેપતો પઞ્ચયોજનિકો, ઉબ્બેધતો સત્તયોજનિકો, ચતૂસુ દિસાસુ ચતસ્સો સાખા છયોજનિકા, ઉદ્ધં ઉગ્ગતસાખાપિ છયોજનિકાવ, ઇતિ સો મૂલતો પટ્ઠાય ઉબ્બેધેન તેરસયોજનિકો, સાખાનં ઓરિમન્તતો યાવ પારિમન્તા દ્વાદસયોજનિકો, અટ્ઠહિ પારોહસહસ્સેહિ પટિમણ્ડિતો મુણ્ડમણિપબ્બતો વિય વિલાસમાનો તિટ્ઠતિ. છદ્દન્તદહસ્સ પન પચ્છિમદિસાભાગે સુવણ્ણપસ્સપબ્બતે દ્વાદસયોજનિકા કઞ્ચનગુહા તિટ્ઠતિ. છદ્દન્તો નામ નાગરાજા વસ્સારત્તે હેમન્તે અટ્ઠસહસ્સનાગપરિવુતો કઞ્ચનગુહાયં વસતિ. ગિમ્હકાલે ઉદકવાતં સમ્પટિચ્છમાનો મહાનિગ્રોધમૂલે પારોહન્તરે તિટ્ઠતી.
Veḷuvanaṃ pana parikkhipitvā satta pabbatā ṭhitā. Tesaṃ bāhirantato paṭṭhāya paṭhamo cūḷakāḷapabbato nāma, dutiyo mahākāḷapabbato nāma, tato udakapabbato nāma, tato candimapassapabbato nāma, tato sūriyapassapabbato nāma, tato maṇipassapabbato nāma, sattamo suvaṇṇapassapabbato nāma. So ubbedhato sattayojaniko chaddantadahaṃ parikkhipitvā pattassa mukhavaṭṭi viya ṭhito. Tassa abbhantarimaṃ passaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ, tato nikkhantena obhāsena chaddantadaho samuggatabālasūriyo viya hoti. Bāhirapabbatesu pana eko ubbedhato chayojaniko, eko pañca, eko cattāri, eko tīṇi, eko dve, eko yojaniko, evaṃ sattapabbataparikkhittassa pana tassa dahassa pubbuttarakaṇṇe udakavātappaharaṇokāse mahānigrodharukkho atthi. Tassa khandho parikkhepato pañcayojaniko, ubbedhato sattayojaniko, catūsu disāsu catasso sākhā chayojanikā, uddhaṃ uggatasākhāpi chayojanikāva, iti so mūlato paṭṭhāya ubbedhena terasayojaniko, sākhānaṃ orimantato yāva pārimantā dvādasayojaniko, aṭṭhahi pārohasahassehi paṭimaṇḍito muṇḍamaṇipabbato viya vilāsamāno tiṭṭhati. Chaddantadahassa pana pacchimadisābhāge suvaṇṇapassapabbate dvādasayojanikā kañcanaguhā tiṭṭhati. Chaddanto nāma nāgarājā vassāratte hemante aṭṭhasahassanāgaparivuto kañcanaguhāyaṃ vasati. Gimhakāle udakavātaṃ sampaṭicchamāno mahānigrodhamūle pārohantare tiṭṭhatī.
અથસ્સ એકદિવસં ‘‘મહાસાલવનં પુપ્ફિત’’ન્તિ તરુણનાગા આગન્ત્વા આરોચયિંસુ. સો સપરિવારો ‘‘સાલકીળં કીળિસ્સામી’’તિ સાલવનં ગન્ત્વા એકં સુપુપ્ફિતં સાલરુક્ખં કુમ્ભેન પહરિ. તદા ચૂળસુભદ્દા પટિવાતપસ્સે ઠિતા, તસ્સા સરીરે સુક્ખદણ્ડકમિસ્સકાનિ પુરાણપણ્ણાનિ ચેવ તમ્બકિપિલ્લિકાનિ ચ પતિંસુ. મહાસુભદ્દા અધોવાતપસ્સે ઠિતા, તસ્સા સરીરે પુપ્ફરેણુકિઞ્જક્ખપત્તાનિ પતિંસુ. ચૂળસુભદ્દા ‘‘અયં નાગરાજા અત્તનો પિયભરિયાય ઉપરિ પુપ્ફરેણુકિઞ્જક્ખપત્તાનિ પાતેસિ, મમ સરીરે સુક્ખદણ્ડકમિસ્સાનિ પુરાણપણ્ણાનિ ચેવ તમ્બકિપિલ્લિકાનિ ચ પાતેસિ, હોતુ, કાતબ્બં જાનિસ્સામી’’તિ મહાસત્તે વેરં બન્ધિ.
Athassa ekadivasaṃ ‘‘mahāsālavanaṃ pupphita’’nti taruṇanāgā āgantvā ārocayiṃsu. So saparivāro ‘‘sālakīḷaṃ kīḷissāmī’’ti sālavanaṃ gantvā ekaṃ supupphitaṃ sālarukkhaṃ kumbhena pahari. Tadā cūḷasubhaddā paṭivātapasse ṭhitā, tassā sarīre sukkhadaṇḍakamissakāni purāṇapaṇṇāni ceva tambakipillikāni ca patiṃsu. Mahāsubhaddā adhovātapasse ṭhitā, tassā sarīre pupphareṇukiñjakkhapattāni patiṃsu. Cūḷasubhaddā ‘‘ayaṃ nāgarājā attano piyabhariyāya upari pupphareṇukiñjakkhapattāni pātesi, mama sarīre sukkhadaṇḍakamissāni purāṇapaṇṇāni ceva tambakipillikāni ca pātesi, hotu, kātabbaṃ jānissāmī’’ti mahāsatte veraṃ bandhi.
અપરમ્પિ દિવસં નાગરાજા સપરિવારો ન્હાનત્થાય છદ્દન્તદહં ઓતરિ. અથ દ્વે તરુણનાગા સોણ્ડાહિ ઉસિરકલાપે ગહેત્વા કેલાસકૂટં મજ્જન્તા વિય ન્હાપેસું. તસ્મિં ન્હત્વા ઉત્તિણ્ણે દ્વે કરેણુયો ન્હાપેસું. તાપિ ઉત્તરિત્વા મહાસત્તસ્સ સન્તિકે અટ્ઠંસુ. તતો અટ્ઠસહસ્સનાગાસરં ઓતરિત્વા ઉદકકીળં કીળિત્વા સરતો નાનાપુપ્ફાનિ આહરિત્વા રજતથૂપં અલઙ્કરોન્તા વિય મહાસત્તં અલઙ્કરિત્વા પચ્છા દ્વે કરેણુયો અલઙ્કરિંસુ. અથેકો હત્થી સરે વિચરન્તો સત્તુદ્દયં નામ મહાપદુમં લભિત્વા આહરિત્વા મહાસત્તસ્સ અદાસિ. સો તં સોણ્ડાય ગહેત્વા રેણું કુમ્ભે ઓકિરિત્વા જેટ્ઠકાય મહાસુભદ્દાય અદાસિ. તં દિસ્વા ઇતરા ‘‘ઇદમ્પિ સત્તુદ્દયં મહાપદુમં અત્તનો પિયભરિયાય એવ અદાસિ, ન મય્હ’’ન્તિ પુનપિ તસ્મિં વેરં બન્ધિ.
Aparampi divasaṃ nāgarājā saparivāro nhānatthāya chaddantadahaṃ otari. Atha dve taruṇanāgā soṇḍāhi usirakalāpe gahetvā kelāsakūṭaṃ majjantā viya nhāpesuṃ. Tasmiṃ nhatvā uttiṇṇe dve kareṇuyo nhāpesuṃ. Tāpi uttaritvā mahāsattassa santike aṭṭhaṃsu. Tato aṭṭhasahassanāgāsaraṃ otaritvā udakakīḷaṃ kīḷitvā sarato nānāpupphāni āharitvā rajatathūpaṃ alaṅkarontā viya mahāsattaṃ alaṅkaritvā pacchā dve kareṇuyo alaṅkariṃsu. Atheko hatthī sare vicaranto sattuddayaṃ nāma mahāpadumaṃ labhitvā āharitvā mahāsattassa adāsi. So taṃ soṇḍāya gahetvā reṇuṃ kumbhe okiritvā jeṭṭhakāya mahāsubhaddāya adāsi. Taṃ disvā itarā ‘‘idampi sattuddayaṃ mahāpadumaṃ attano piyabhariyāya eva adāsi, na mayha’’nti punapi tasmiṃ veraṃ bandhi.
અથેકદિવસં બોધિસત્તે મધુરફલાનિ ચેવ ભિસમુળાલાનિ ચ પોક્ખરમધુના યોજેત્વા પઞ્ચસતે પચ્ચેકબુદ્ધે ભોજેન્તે ચૂળસુભદ્દા અત્તના લદ્ધફલાફલં પચ્ચેકબુદ્ધાનં દત્વા ‘‘ભન્તે, ઇતો ચવિત્વા મદ્દરાજકુલે નિબ્બત્તિત્વા સુભદ્દા નામ રાજકઞ્ઞા હુત્વા વયપ્પત્તા બારાણસિરઞ્ઞો અગ્ગમહેસિભાવં પત્વા તસ્સ પિયા મનાપા તં અત્તનો રુચિં કારેતું સમત્થા હુત્વા તસ્સ આચિક્ખિત્વા એકં લુદ્દકં પેસેત્વા ઇમં હત્થિં વિસપીતેન સલ્લેન વિજ્ઝાપેત્વા જીવિતક્ખયં પાપેત્વા છબ્બણ્ણરંસિં વિસ્સજ્જેન્તે યમકદન્તે આહરાપેતું સમત્થા હોમી’’તિ પત્થનં ઠપેસિ. સા તતો પટ્ઠાય ગોચરં અગ્ગહેત્વા સુસ્સિત્વા નચિરસ્સેવ કાલં કત્વા મદ્દરટ્ઠે રાજઅગ્ગમહેસિયા કુચ્છિમ્હિ નિબ્બત્તિ, સુભદ્દાતિસ્સા નામં કરિંસુ. અથ નં વયપ્પત્તં બારાણસિરઞ્ઞો અદંસુ. સા તસ્સ પિયા અહોસિ મનાપા, સોળસન્નં ઇત્થિસહસ્સાનં જેટ્ઠિકા હુત્વા જાતિસ્સરઞાણઞ્ચ પટિલભિ. સા ચિન્તેસિ – ‘‘સમિદ્ધા મે પત્થના, ઇદાનિ તસ્સ નાગસ્સ યમકદન્તે આહરાપેસ્સામી’’તિ. તતો સરીરં તેલેન મક્ખેત્વા કિલિટ્ઠવત્થં નિવાસેત્વા ગિલાનાકારં દસ્સેત્વા સિરિગબ્ભં પવિસિત્વા મઞ્ચકે નિપજ્જિ. રાજા ‘‘કુહિં સુભદ્દા’’તિ વત્વા ‘‘ગિલાના’’તિ સુત્વા સિરિગબ્ભં પવિસિત્વા મઞ્ચકે નિસીદિત્વા તસ્સા પિટ્ઠિં પરિમજ્જન્તો પઠમં ગાથમાહ –
Athekadivasaṃ bodhisatte madhuraphalāni ceva bhisamuḷālāni ca pokkharamadhunā yojetvā pañcasate paccekabuddhe bhojente cūḷasubhaddā attanā laddhaphalāphalaṃ paccekabuddhānaṃ datvā ‘‘bhante, ito cavitvā maddarājakule nibbattitvā subhaddā nāma rājakaññā hutvā vayappattā bārāṇasirañño aggamahesibhāvaṃ patvā tassa piyā manāpā taṃ attano ruciṃ kāretuṃ samatthā hutvā tassa ācikkhitvā ekaṃ luddakaṃ pesetvā imaṃ hatthiṃ visapītena sallena vijjhāpetvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā chabbaṇṇaraṃsiṃ vissajjente yamakadante āharāpetuṃ samatthā homī’’ti patthanaṃ ṭhapesi. Sā tato paṭṭhāya gocaraṃ aggahetvā sussitvā nacirasseva kālaṃ katvā maddaraṭṭhe rājaaggamahesiyā kucchimhi nibbatti, subhaddātissā nāmaṃ kariṃsu. Atha naṃ vayappattaṃ bārāṇasirañño adaṃsu. Sā tassa piyā ahosi manāpā, soḷasannaṃ itthisahassānaṃ jeṭṭhikā hutvā jātissarañāṇañca paṭilabhi. Sā cintesi – ‘‘samiddhā me patthanā, idāni tassa nāgassa yamakadante āharāpessāmī’’ti. Tato sarīraṃ telena makkhetvā kiliṭṭhavatthaṃ nivāsetvā gilānākāraṃ dassetvā sirigabbhaṃ pavisitvā mañcake nipajji. Rājā ‘‘kuhiṃ subhaddā’’ti vatvā ‘‘gilānā’’ti sutvā sirigabbhaṃ pavisitvā mañcake nisīditvā tassā piṭṭhiṃ parimajjanto paṭhamaṃ gāthamāha –
૯૭.
97.
‘‘કિં નુ સોચસિનુચ્ચઙ્ગિ, પણ્ડૂસિ વરવણ્ણિનિ;
‘‘Kiṃ nu socasinuccaṅgi, paṇḍūsi varavaṇṇini;
મિલાયસિ વિસાલક્ખિ, માલાવ પરિમદ્દિતા’’તિ.
Milāyasi visālakkhi, mālāva parimadditā’’ti.
તત્થ અનુચ્ચઙ્ગીતિ કઞ્ચનસન્નિભસરીરે. માલાવ પરિમદ્દિતાતિ હત્થેહિ પરિમદ્દિતા પદુમમાલા વિય.
Tattha anuccaṅgīti kañcanasannibhasarīre. Mālāva parimadditāti hatthehi parimadditā padumamālā viya.
તં સુત્વા સા ઇતરં ગાથમાહ –
Taṃ sutvā sā itaraṃ gāthamāha –
૯૮.
98.
‘‘દોહળો મે મહારાજ, સુપિનન્તેનુપજ્ઝગા;
‘‘Dohaḷo me mahārāja, supinantenupajjhagā;
ન સો સુલભરૂપોવ, યાદિસો મમ દોહળો’’તિ.
Na so sulabharūpova, yādiso mama dohaḷo’’ti.
તત્થ ન સોતિ યાદિસો મમ સુપિનન્તેનુપજ્ઝગા સુપિને પસ્સન્તિયા મયા દિટ્ઠો દોહળો, સો સુલભરૂપો વિય ન હોતિ, દુલ્લભો સો, મય્હં પન તં અલભન્તિયા જીવિતં નત્થીતિ અવચ.
Tattha na soti yādiso mama supinantenupajjhagā supine passantiyā mayā diṭṭho dohaḷo, so sulabharūpo viya na hoti, dullabho so, mayhaṃ pana taṃ alabhantiyā jīvitaṃ natthīti avaca.
તં સુત્વા રાજા ગાથમાહ –
Taṃ sutvā rājā gāthamāha –
૯૯.
99.
‘‘યે કેચિ માનુસા કામા, ઇધ લોકમ્હિ નન્દને;
‘‘Ye keci mānusā kāmā, idha lokamhi nandane;
સબ્બે તે પચુરા મય્હં, અહં તે દમ્મિ દોહળ’’ન્તિ.
Sabbe te pacurā mayhaṃ, ahaṃ te dammi dohaḷa’’nti.
તત્થ પચુરાતિ બહૂ સુલભા.
Tattha pacurāti bahū sulabhā.
તં સુત્વા દેવી, ‘‘મહારાજ, દુલ્લભો મમ દોહળો, ન તં ઇદાનિ કથેમિ, યાવત્તકા પન તે વિજિતે લુદ્દા, તે સબ્બે સન્નિપાતેથ , તેસં મજ્ઝે કથેસ્સામી’’તિ દીપેન્તી અનન્તરં ગાથમાહ –
Taṃ sutvā devī, ‘‘mahārāja, dullabho mama dohaḷo, na taṃ idāni kathemi, yāvattakā pana te vijite luddā, te sabbe sannipātetha , tesaṃ majjhe kathessāmī’’ti dīpentī anantaraṃ gāthamāha –
૧૦૦.
100.
‘‘લુદ્દા દેવ સમાયન્તુ, યે કેચિ વિજિતે તવ;
‘‘Luddā deva samāyantu, ye keci vijite tava;
એતેસં અહમક્ખિસ્સં, યાદિસો મમ દોહળો’’તિ.
Etesaṃ ahamakkhissaṃ, yādiso mama dohaḷo’’ti.
રાજા ‘‘સાધૂ’’તિ સિરિગબ્ભા નિક્ખમિત્વા ‘‘યાવતિકા તિયોજનસતિકે કાસિકરટ્ઠે લુદ્દા, તેસં સન્નિપાતત્થાય ભેરિં ચરાપેથા’’તિ અમચ્ચે આણાપેસિ. તે તથા અકંસુ. નચિરસ્સેવ કાસિરટ્ઠવાસિનો લુદ્દા યથાબલં પણ્ણાકારં ગહેત્વા આગન્ત્વા આગતભાવં રઞ્ઞો આરોચાપેસું . તે સબ્બેપિ સટ્ઠિસહસ્સમત્તા અહેસું. રાજા તેસં આગતભાવં ઞત્વા વાતપાને ઠિતો હત્થં પસારેત્વા તેસં આગતભાવં દેવિયા કથેન્તો આહ –
Rājā ‘‘sādhū’’ti sirigabbhā nikkhamitvā ‘‘yāvatikā tiyojanasatike kāsikaraṭṭhe luddā, tesaṃ sannipātatthāya bheriṃ carāpethā’’ti amacce āṇāpesi. Te tathā akaṃsu. Nacirasseva kāsiraṭṭhavāsino luddā yathābalaṃ paṇṇākāraṃ gahetvā āgantvā āgatabhāvaṃ rañño ārocāpesuṃ . Te sabbepi saṭṭhisahassamattā ahesuṃ. Rājā tesaṃ āgatabhāvaṃ ñatvā vātapāne ṭhito hatthaṃ pasāretvā tesaṃ āgatabhāvaṃ deviyā kathento āha –
૧૦૧.
101.
‘‘ઇમે તે લુદ્દકા દેવિ, કતહત્થા વિસારદા;
‘‘Ime te luddakā devi, katahatthā visāradā;
વનઞ્ઞૂ ચ મિગઞ્ઞૂ ચ, મમત્થે ચત્તજીવિતા’’તિ.
Vanaññū ca migaññū ca, mamatthe cattajīvitā’’ti.
તત્થ ઇમે તેતિ યે ત્વં સન્નિપાતાપેસિ, ઇમે તે. કતહત્થાતિ વિજ્ઝનછેદનેસુ કતહત્થા કુસલા સુસિક્ખિતા. વિસારદાતિ નિબ્ભયા. વનઞ્ઞૂ ચ મિગઞ્ઞૂ ચાતિ વનાનિ ચ મિગે ચ જાનન્તિ. મમત્થેતિ સબ્બેપિ ચેતે મમત્થે ચત્તજીવિતા, યમહં ઇચ્છામિ, તં કરોન્તીતિ.
Tattha ime teti ye tvaṃ sannipātāpesi, ime te. Katahatthāti vijjhanachedanesu katahatthā kusalā susikkhitā. Visāradāti nibbhayā. Vanaññū ca migaññū cāti vanāni ca mige ca jānanti. Mamattheti sabbepi cete mamatthe cattajīvitā, yamahaṃ icchāmi, taṃ karontīti.
તં સુત્વા દેવી તે આમન્તેત્વા ઇતરં ગાથમાહ –
Taṃ sutvā devī te āmantetvā itaraṃ gāthamāha –
૧૦૨.
102.
‘‘લુદ્દપુત્તા નિસામેથ, યાવન્તેત્થ સમાગતા;
‘‘Luddaputtā nisāmetha, yāvantettha samāgatā;
છબ્બિસાણં ગજં સેતં, અદ્દસં સુપિને અહં;
Chabbisāṇaṃ gajaṃ setaṃ, addasaṃ supine ahaṃ;
તસ્સ દન્તેહિ મે અત્થો, અલાભે નત્થિ જીવિત’’ન્તિ.
Tassa dantehi me attho, alābhe natthi jīvita’’nti.
તત્થ નિસામેથાતિ સુણાથ. છબ્બિસાણન્તિ છબ્બણ્ણવિસાણં.
Tattha nisāmethāti suṇātha. Chabbisāṇanti chabbaṇṇavisāṇaṃ.
તં સુત્વા લુદ્દપુત્તા આહંસુ –
Taṃ sutvā luddaputtā āhaṃsu –
૧૦૩.
103.
‘‘ન નો પિતૂનં ન પિતામહાનં, દિટ્ઠો સુતો કુઞ્જરો છબ્બિસાણો;
‘‘Na no pitūnaṃ na pitāmahānaṃ, diṭṭho suto kuñjaro chabbisāṇo;
યમદ્દસા સુપિને રાજપુત્તી, અક્ખાહિ નો યાદિસો હત્થિનાગો’’તિ.
Yamaddasā supine rājaputtī, akkhāhi no yādiso hatthināgo’’ti.
તત્થ પિતૂનન્તિ કરણત્થે સામિવચનં. ઇદં વુત્તં હોતિ – દેવિ નેવ અમ્હાકં પિતૂહિ, ન પિતામહેહિ એવરૂપો કુઞ્જરો દિટ્ઠપુબ્બો, પગેવ અમ્હેહિ, તસ્મા અત્તના દિટ્ઠલક્ખણવસેન અક્ખાહિ નો, યાદિસો તયા દિટ્ઠો હત્થિનાગોતિ.
Tattha pitūnanti karaṇatthe sāmivacanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – devi neva amhākaṃ pitūhi, na pitāmahehi evarūpo kuñjaro diṭṭhapubbo, pageva amhehi, tasmā attanā diṭṭhalakkhaṇavasena akkhāhi no, yādiso tayā diṭṭho hatthināgoti.
અનન્તરગાથાપિ તેહેવ વુત્તા –
Anantaragāthāpi teheva vuttā –
૧૦૪.
104.
‘‘દિસા ચતસ્સો વિદિસા ચતસ્સો, ઉદ્ધં અધો દસ દિસા ઇમાયો;
‘‘Disā catasso vidisā catasso, uddhaṃ adho dasa disā imāyo;
કતમં દિસં તિટ્ઠતિ નાગરાજા, યમદ્દસા સુપિને છબ્બિસાણ’’ન્તિ.
Katamaṃ disaṃ tiṭṭhati nāgarājā, yamaddasā supine chabbisāṇa’’nti.
તત્થ દિસાતિ દિસાસુ. કતમન્તિ એતાસુ દિસાસુ કતમાય દિસાયાતિ.
Tattha disāti disāsu. Katamanti etāsu disāsu katamāya disāyāti.
એવં વુત્તે સુભદ્દા સબ્બે લુદ્દે ઓલોકેત્વા તેસં અન્તરે પત્થટપાદં ભત્તપુટસદિસજઙ્ઘં મહાજાણુકં મહાફાસુકં બહલમસ્સુતમ્બદાઠિકં નિબ્બિદ્ધપિઙ્ગલં દુસ્સણ્ઠાનં બીભચ્છં સબ્બેસં મત્થકમત્થકેન પઞ્ઞાયમાનં મહાસત્તસ્સ પુબ્બવેરિં સોનુત્તરં નામ નેસાદં દિસ્વા ‘‘એસ મમ વચનં કાતું સક્ખિસ્સતી’’તિ રાજાનં અનુજાનાપેત્વા તં આદાય સત્તભૂમિકપાસાદસ્સ ઉપરિમતલં આરુય્હ ઉત્તરસીહપઞ્જરં વિવરિત્વા ઉત્તરહિમવન્તાભિમુખં હત્થં પસારેત્વા ચતસ્સો ગાથા અભાસિ –
Evaṃ vutte subhaddā sabbe ludde oloketvā tesaṃ antare patthaṭapādaṃ bhattapuṭasadisajaṅghaṃ mahājāṇukaṃ mahāphāsukaṃ bahalamassutambadāṭhikaṃ nibbiddhapiṅgalaṃ dussaṇṭhānaṃ bībhacchaṃ sabbesaṃ matthakamatthakena paññāyamānaṃ mahāsattassa pubbaveriṃ sonuttaraṃ nāma nesādaṃ disvā ‘‘esa mama vacanaṃ kātuṃ sakkhissatī’’ti rājānaṃ anujānāpetvā taṃ ādāya sattabhūmikapāsādassa uparimatalaṃ āruyha uttarasīhapañjaraṃ vivaritvā uttarahimavantābhimukhaṃ hatthaṃ pasāretvā catasso gāthā abhāsi –
૧૦૫.
105.
‘‘ઇતો ઉજું ઉત્તરિયં દિસાયં, અતિક્કમ્મ સો સત્ત ગિરી બ્રહ્મન્તે;
‘‘Ito ujuṃ uttariyaṃ disāyaṃ, atikkamma so satta girī brahmante;
સુવણ્ણપસ્સો નામ ગિરી ઉળારો, સુપુપ્ફિતો કિમ્પુરિસાનુચિણ્ણો.
Suvaṇṇapasso nāma girī uḷāro, supupphito kimpurisānuciṇṇo.
૧૦૬.
106.
‘‘આરુય્હ સેલં ભવનં કિન્નરાનં, ઓલોકય પબ્બતપાદમૂલં;
‘‘Āruyha selaṃ bhavanaṃ kinnarānaṃ, olokaya pabbatapādamūlaṃ;
અથ દક્ખસી મેઘસમાનવણ્ણં, નિગ્રોધરાજં અટ્ઠસહસ્સપાદં.
Atha dakkhasī meghasamānavaṇṇaṃ, nigrodharājaṃ aṭṭhasahassapādaṃ.
૧૦૭.
107.
‘‘તત્થચ્છતી કુઞ્જરો છબ્બિસાણો, સબ્બસેતો દુપ્પસહો પરેભિ;
‘‘Tatthacchatī kuñjaro chabbisāṇo, sabbaseto duppasaho parebhi;
રક્ખન્તિ નં અટ્ઠસહસ્સનાગા, ઈસાદન્તા વાતજવપ્પહારિનો.
Rakkhanti naṃ aṭṭhasahassanāgā, īsādantā vātajavappahārino.
૧૦૮.
108.
‘‘તિટ્ઠન્તિ તે તુમૂલં પસ્સસન્તા, કુપ્પન્તિ વાતસ્સપિ એરિતસ્સ;
‘‘Tiṭṭhanti te tumūlaṃ passasantā, kuppanti vātassapi eritassa;
મનુસ્સભૂતં પન તત્થ દિસ્વા, ભસ્મં કરેય્યું નાસ્સ રજોપિ તસ્સા’’તિ.
Manussabhūtaṃ pana tattha disvā, bhasmaṃ kareyyuṃ nāssa rajopi tassā’’ti.
તત્થ ઇતોતિ ઇમમ્હા ઠાના. ઉત્તરિયન્તિ ઉત્તરાય. ઉળારોતિ મહા ઇતરેહિ છહિ પબ્બતેહિ ઉચ્ચતરો. ઓલોકયાતિ આલોકેય્યાસિ. તત્થચ્છતીતિ તસ્મિં નિગ્રોધમૂલે ગિમ્હસમયે ઉદકવાતં સમ્પટિચ્છન્તો તિટ્ઠતિ. દુપ્પસહોતિ અઞ્ઞે તં ઉપગન્ત્વા પસય્હકારં કાતું સમત્થા નામ નત્થીતિ દુપ્પસહો પરેભિ. ઈસાદન્તાતિ રથીસાય સમાનદન્તા. વાતજવપ્પહારિનોતિ વાતજવેન ગન્ત્વા પચ્ચામિત્તે પહરણસીલા એવરૂપા અટ્ઠસહસ્સનાગા નાગરાજાનં રક્ખન્તિ. તુમૂલન્તિ ભિંસનકં મહાસદ્દાનુબન્ધં અસ્સાસં મુઞ્ચન્તા તિટ્ઠન્તિ. એરિતસ્સાતિ વાતપહરિતસ્સ યં સદ્દાનુબન્ધં એરિતં ચલનં કમ્પનં, તસ્સપિ કુપ્પન્તિ, એવંફરુસા તે નાગા. નાસ્સાતિ તસ્સ નાસવાતેન વિદ્ધંસેત્વા ભસ્મં કતસ્સ તસ્સ રજોપિ ન ભવેય્યાતિ.
Tattha itoti imamhā ṭhānā. Uttariyanti uttarāya. Uḷāroti mahā itarehi chahi pabbatehi uccataro. Olokayāti ālokeyyāsi. Tatthacchatīti tasmiṃ nigrodhamūle gimhasamaye udakavātaṃ sampaṭicchanto tiṭṭhati. Duppasahoti aññe taṃ upagantvā pasayhakāraṃ kātuṃ samatthā nāma natthīti duppasaho parebhi. Īsādantāti rathīsāya samānadantā. Vātajavappahārinoti vātajavena gantvā paccāmitte paharaṇasīlā evarūpā aṭṭhasahassanāgā nāgarājānaṃ rakkhanti. Tumūlanti bhiṃsanakaṃ mahāsaddānubandhaṃ assāsaṃ muñcantā tiṭṭhanti. Eritassāti vātapaharitassa yaṃ saddānubandhaṃ eritaṃ calanaṃ kampanaṃ, tassapi kuppanti, evaṃpharusā te nāgā. Nāssāti tassa nāsavātena viddhaṃsetvā bhasmaṃ katassa tassa rajopi na bhaveyyāti.
તં સુત્વા સોનુત્તરો મરણભયભીતો આહ –
Taṃ sutvā sonuttaro maraṇabhayabhīto āha –
૧૦૯.
109.
‘‘બહૂ હિમે રાજકુલમ્હિ સન્તિ, પિળન્ધના જાતરૂપસ્સ દેવિ;
‘‘Bahū hime rājakulamhi santi, piḷandhanā jātarūpassa devi;
મુત્તા મણી વેળુરિયામયા ચ, કિં કાહસિ દન્તપિળન્ધનેન;
Muttā maṇī veḷuriyāmayā ca, kiṃ kāhasi dantapiḷandhanena;
મારેતુકામા કુઞ્જરં છબ્બિસાણં, ઉદાહુ ઘાતેસ્સસિ લુદ્દપુત્તે’’તિ.
Māretukāmā kuñjaraṃ chabbisāṇaṃ, udāhu ghātessasi luddaputte’’ti.
તત્થ પિળન્ધનાતિ આભરણાનિ. વેળુરિયામયાતિ વેળુરિયમયાનિ. ઘાતેસ્સસીતિ ઉદાહુ પિળન્ધનાપદેસેન લુદ્દપુત્તે ઘાતાપેતુકામાસીતિ પુચ્છતિ.
Tattha piḷandhanāti ābharaṇāni. Veḷuriyāmayāti veḷuriyamayāni. Ghātessasīti udāhu piḷandhanāpadesena luddaputte ghātāpetukāmāsīti pucchati.
તતો દેવી ગાથમાહ –
Tato devī gāthamāha –
૧૧૦.
110.
‘‘સા ઇસ્સિતા દુક્ખિતા ચસ્મિ લુદ્દ, ઉદ્ધઞ્ચ સુસ્સામિ અનુસ્સરન્તી;
‘‘Sā issitā dukkhitā casmi ludda, uddhañca sussāmi anussarantī;
કરોહિ મે લુદ્દક એતમત્થં, દસ્સામિ તે ગામવરાનિ પઞ્ચા’’તિ.
Karohi me luddaka etamatthaṃ, dassāmi te gāmavarāni pañcā’’ti.
તત્થ સાતિ સા અહં. અનુસ્સરન્તીતિ તેન વારણેન પુરે મયિ કતં વેરં અનુસ્સરમાના. દસ્સામિ તેતિ એતસ્મિં તે અત્થે નિપ્ફાદિતે સંવચ્છરે સતસહસ્સુટ્ઠાનકે પઞ્ચ ગામવરે દદામીતિ.
Tattha sāti sā ahaṃ. Anussarantīti tena vāraṇena pure mayi kataṃ veraṃ anussaramānā. Dassāmi teti etasmiṃ te atthe nipphādite saṃvacchare satasahassuṭṭhānake pañca gāmavare dadāmīti.
એવઞ્ચ પન વત્વા ‘‘સમ્મ લુદ્દપુત્ત અહં ‘એતં છદ્દન્તહત્થિં મારાપેત્વા યમકદન્તે આહરાપેતું સમત્થા હોમી’તિ પુબ્બે પચ્ચેકબુદ્ધાનં દાનં દત્વા પત્થનં પટ્ઠપેસિં, મયા સુપિનન્તેન દિટ્ઠં નામ નત્થિ, સા પન મયા પત્થિતપત્થના સમિજ્ઝિસ્સતિ, ત્વં ગચ્છન્તો મા ભાયી’’તિ તં સમસ્સાસેત્વા પેસેસિ. સો ‘‘સાધુ, અય્યે’’તિ તસ્સા વચનં સમ્પટિચ્છિત્વા ‘‘તેન હિ મે પાકટં કત્વા તસ્સ વસનટ્ઠાનં કથેહી’’તિ પુચ્છન્તો ઇમં ગાથમાહ –
Evañca pana vatvā ‘‘samma luddaputta ahaṃ ‘etaṃ chaddantahatthiṃ mārāpetvā yamakadante āharāpetuṃ samatthā homī’ti pubbe paccekabuddhānaṃ dānaṃ datvā patthanaṃ paṭṭhapesiṃ, mayā supinantena diṭṭhaṃ nāma natthi, sā pana mayā patthitapatthanā samijjhissati, tvaṃ gacchanto mā bhāyī’’ti taṃ samassāsetvā pesesi. So ‘‘sādhu, ayye’’ti tassā vacanaṃ sampaṭicchitvā ‘‘tena hi me pākaṭaṃ katvā tassa vasanaṭṭhānaṃ kathehī’’ti pucchanto imaṃ gāthamāha –
૧૧૧.
111.
‘‘કત્થચ્છતી કત્થ મુપેતિ ઠાનં, વીથિસ્સ કા ન્હાનગતસ્સ હોતિ;
‘‘Katthacchatī kattha mupeti ṭhānaṃ, vīthissa kā nhānagatassa hoti;
કથઞ્હિ સો ન્હાયતિ નાગરાજા, કથં વિજાનેમુ ગતિં ગજસ્સા’’તિ.
Kathañhi so nhāyati nāgarājā, kathaṃ vijānemu gatiṃ gajassā’’ti.
તત્થ કત્થચ્છતીતિ કત્થ વસતિ. કત્થ મુપેતીતિ કત્થ ઉપેતિ, કત્થ તિટ્ઠતીતિ અત્થો. વીથિસ્સ કાતિ તસ્સ ન્હાનગતસ્સ કા વીથિ હોતિ, કતરમગ્ગેન સો ગચ્છતિ. કથં વિજાનેમુ ગતિન્તિ તયા અકથિતે મયં કથં તસ્સ નાગરાજસ્સ ગતિં વિજાનિસ્સામ, તસ્મા કથેહિ નોતિ અત્થો.
Tattha katthacchatīti kattha vasati. Kattha mupetīti kattha upeti, kattha tiṭṭhatīti attho. Vīthissa kāti tassa nhānagatassa kā vīthi hoti, kataramaggena so gacchati. Kathaṃ vijānemu gatinti tayā akathite mayaṃ kathaṃ tassa nāgarājassa gatiṃ vijānissāma, tasmā kathehi noti attho.
તતો સા જાતિસ્સરઞાણેન પચ્ચક્ખતો દિટ્ઠટ્ઠાનં તસ્સ આચિક્ખન્તી દ્વે ગાથા અભાસિ –
Tato sā jātissarañāṇena paccakkhato diṭṭhaṭṭhānaṃ tassa ācikkhantī dve gāthā abhāsi –
૧૧૨.
112.
‘‘તત્થેવ સા પોક્ખરણી અદૂરે, રમ્મા સુતિત્થા ચ મહોદિકા ચ;
‘‘Tattheva sā pokkharaṇī adūre, rammā sutitthā ca mahodikā ca;
સમ્પુપ્ફિતા ભમરગણાનુચિણ્ણા, એત્થ હિ સો ન્હાયતિ નાગરાજા.
Sampupphitā bhamaragaṇānuciṇṇā, ettha hi so nhāyati nāgarājā.
૧૧૩.
113.
‘‘સીસં નહાતુપ્પલમાલભારી, સબ્બસેતો પુણ્ડરીકત્તચઙ્ગી;
‘‘Sīsaṃ nahātuppalamālabhārī, sabbaseto puṇḍarīkattacaṅgī;
આમોદમાનો ગચ્છતિ સન્નિકેતં, પુરક્ખત્વા મહેસિં સબ્બભદ્દ’’ન્તિ.
Āmodamāno gacchati sanniketaṃ, purakkhatvā mahesiṃ sabbabhadda’’nti.
તત્થ તત્થેવાતિ તસ્સ વસનટ્ઠાનેયેવ. પોક્ખરણીતિ છદ્દન્તદહં સન્ધાયાહ. સમ્પુપ્ફિતાતિ દુવિધેહિ કુમુદેહિ તિવિધેહિ ઉપ્પલેહિ પઞ્ચવણ્ણેહિ ચ પદુમેહિ સમન્તતો પુપ્ફિતા. એત્થ હિ સોતિ સો નાગરાજા એત્થ છદ્દન્તદહે ન્હાયતિ. ઉપ્પલમાલભારીતિ ઉપ્પલાદીનં જલજથલજાનં પુપ્ફાનં માલં ધારેન્તો. પુણ્ડરીકત્તચઙ્ગીતિ પુણ્ડરીકસદિસતચેન ઓદાતેન અઙ્ગેન સમન્નાગતો. આમોદમાનોતિ આમોદિતપમોદિતો. સન્નિકેતન્તિ અત્તનો વસનટ્ઠાનં. પુરક્ખત્વાતિ સબ્બભદ્દં નામ મહેસિં પુરતો કત્વા અટ્ઠહિ નાગસહસ્સેહિ પરિવુતો અત્તનો વસનટ્ઠાનં ગચ્છતીતિ.
Tattha tatthevāti tassa vasanaṭṭhāneyeva. Pokkharaṇīti chaddantadahaṃ sandhāyāha. Sampupphitāti duvidhehi kumudehi tividhehi uppalehi pañcavaṇṇehi ca padumehi samantato pupphitā. Ettha hi soti so nāgarājā ettha chaddantadahe nhāyati. Uppalamālabhārīti uppalādīnaṃ jalajathalajānaṃ pupphānaṃ mālaṃ dhārento. Puṇḍarīkattacaṅgīti puṇḍarīkasadisatacena odātena aṅgena samannāgato. Āmodamānoti āmoditapamodito. Sanniketanti attano vasanaṭṭhānaṃ. Purakkhatvāti sabbabhaddaṃ nāma mahesiṃ purato katvā aṭṭhahi nāgasahassehi parivuto attano vasanaṭṭhānaṃ gacchatīti.
તં સુત્વા સોનુત્તરો ‘‘સાધુ અય્યે, અહં તં વારણં મારેત્વા તસ્સ દન્તે આહરિસ્સામી’’તિ સમ્પટિચ્છિ. અથસ્સ સા તુટ્ઠા સહસ્સં દત્વા ‘‘ગેહં તાવ ગચ્છ, ઇતો સત્તાહચ્ચયેન તત્થ ગમિસ્સસી’’તિ તં ઉય્યોજેત્વા કમ્મારે પક્કોસાપેત્વા ‘‘તાતા અમ્હાકં વાસિફરસુ-કુદ્દાલ-નિખાદન-મુટ્ઠિકવેળુગુમ્બચ્છેદન-સત્થ-તિણલાયન-અસિલોહદણ્ડકકચખાણુક- અયસિઙ્ઘાટકેહિ અત્થો, સબ્બં સીઘં કત્વા આહરથા’’તિ આણાપેત્વા ચમ્મકારે પક્કોસાપેત્વા ‘‘તાતા અમ્હાકં કુમ્ભભારગાહિતં ચમ્મભસ્તં કાતું વટ્ટતિ, ચમ્મયોત્તવરત્તહત્થિપાદઉપાહનચમ્મછત્તેહિપિ નો અત્થો, સબ્બં સીઘં કત્વા આહરથા’’તિ આણાપેસિ. તે ઉભોપિ સબ્બાનિ તાનિ સીઘં કત્વા આહરિત્વા અદંસુ. સા તસ્સ પાથેય્યં સંવિદહિત્વા અરણિસહિતં આદિં કત્વા સબ્બં ઉપકરણઞ્ચ બદ્ધસત્તુમાદિં કત્વા પાથેય્યઞ્ચ ચમ્મભસ્તાયં પક્ખિપિ, તં સબ્બમ્પિ કુમ્ભભારમત્તં અહોસિ.
Taṃ sutvā sonuttaro ‘‘sādhu ayye, ahaṃ taṃ vāraṇaṃ māretvā tassa dante āharissāmī’’ti sampaṭicchi. Athassa sā tuṭṭhā sahassaṃ datvā ‘‘gehaṃ tāva gaccha, ito sattāhaccayena tattha gamissasī’’ti taṃ uyyojetvā kammāre pakkosāpetvā ‘‘tātā amhākaṃ vāsipharasu-kuddāla-nikhādana-muṭṭhikaveḷugumbacchedana-sattha-tiṇalāyana-asilohadaṇḍakakacakhāṇuka- ayasiṅghāṭakehi attho, sabbaṃ sīghaṃ katvā āharathā’’ti āṇāpetvā cammakāre pakkosāpetvā ‘‘tātā amhākaṃ kumbhabhāragāhitaṃ cammabhastaṃ kātuṃ vaṭṭati, cammayottavarattahatthipādaupāhanacammachattehipi no attho, sabbaṃ sīghaṃ katvā āharathā’’ti āṇāpesi. Te ubhopi sabbāni tāni sīghaṃ katvā āharitvā adaṃsu. Sā tassa pātheyyaṃ saṃvidahitvā araṇisahitaṃ ādiṃ katvā sabbaṃ upakaraṇañca baddhasattumādiṃ katvā pātheyyañca cammabhastāyaṃ pakkhipi, taṃ sabbampi kumbhabhāramattaṃ ahosi.
સોનુત્તરોપિ અત્તનો પરિવચ્છં કત્વા સત્તમે દિવસે આગન્ત્વા દેવિં વન્દિત્વા અટ્ઠાસિ. અથ નં સા ‘‘નિટ્ઠિતં તે સમ્મ સબ્બૂપકરણં, ઇમં તાવ પસિબ્બકં ગણ્હા’’તિ આહ. સો પન મહાથામો પઞ્ચન્નં હત્થીનં બલં ધારેતિ, તસ્મા તમ્બૂલપસિબ્બકં વિય ઉક્ખિપિત્વા ઉપકચ્છન્તરે ઠપેત્વા રિત્તહત્થો વિય અટ્ઠાસિ. સુભદ્દા લુદ્દસ્સ પુત્તદારાનં પરિબ્બયં દત્વા રઞ્ઞો આચિક્ખિત્વા સોનુત્તરં ઉય્યોજેસિ. સોપિ રાજાનઞ્ચ દેવિઞ્ચ વન્દિત્વા રાજનિવેસના ઓરુય્હ રથે ઠત્વા મહન્તેન પરિવારેન નગરા નિક્ખમિત્વા ગામનિગમજનપદપરમ્પરાય પચ્ચન્તં પત્વા જાનપદે નિવત્તેત્વા પચ્ચન્તવાસીહિ સદ્ધિં અરઞ્ઞં પવિસિત્વા મનુસ્સપથં અતિક્કમ્મ પચ્ચન્તવાસિનોપિ નિવત્તેત્વા એકકોવ ગચ્છન્તો તિંસયોજનં પત્વા પઠમં દબ્બગહનં કાસગહનં તિણગહનં તુલસિગહનં સરગહનં તિરિવચ્છગહનન્તિ છ ગહનાનિ, કણ્ટકવેળુગુમ્બગહનાનિ વેત્તગહનં ઓમિસ્સકગહનં નળગહનં સરગહનસદિસં ઉરગેનપિ દુબ્બિનિવિજ્ઝં ઘનવનગહનં રુક્ખગહનં વેળુગહનં અપરમ્પિ વેળુગુમ્બગહનં કલલગહનં ઉદકગહનં પબ્બતગહનન્તિ અટ્ઠારસ ગહનાનિ પટિપાટિયા પત્વા દબ્બગહનાદીનિ અસિતેન લાયિત્વા તુલસિગહનાદીનિ વેળુગુમ્બચ્છેદનસત્થેન છિન્દિત્વા રુક્ખે ફરસુના કોટ્ટેત્વા અતિમહન્તે રુક્ખે નિખાદનેન વિજ્ઝિત્વા મગ્ગં કરોન્તો વેળુવને નિસ્સેણિં કત્વા વેળુગુમ્બં આરુય્હ વેળું છિન્દિત્વા અપરસ્સ વેળુગુમ્બસ્સ ઉપરિ પાતેત્વા વેળુગુમ્બમત્થકેન ગન્ત્વા કલલગહને સુક્ખરુક્ખપદરં અત્થરિત્વા તેન ગન્ત્વા અપરં અત્થરિત્વા ઇતરં ઉક્ખિપિત્વા પુન પુરતો અત્થરન્તો તં અતિક્કમિત્વા ઉદકગહને દોણિં કત્વા તાય ઉદકગહનં તરિત્વા પબ્બતપાદે ઠત્વા અયસિઙ્ઘાટકં યોત્તેન બન્ધિત્વા ઉદ્ધં ખિપિત્વા પબ્બતે લગ્ગાપેત્વા યોત્તેનારુય્હ વજિરગ્ગેન લોહદણ્ડેન પબ્બતં વિજ્ઝિત્વા ખાણુકં કોટ્ટેત્વા તત્થ ઠત્વા સિઙ્ઘાટકં આકડ્ઢિત્વા પુન ઉપરિ લગ્ગાપેત્વા તત્થ ઠિતો ચમ્મયોત્તં ઓલમ્બેત્વા તં આદાય ઓતરિત્વા હેટ્ઠિમખાણુકે બન્ધિત્વા વામહત્થેન યોત્તં ગહેત્વા દક્ખિણહત્થેન મુગ્ગરં આદાય યોત્તં પહરિત્વા ખાણુકં નીહરિત્વા પુન અભિરુહતિ. એતેનુપાયેન પબ્બતમત્થકં અભિરુય્હ પરતો ઓતરન્તો પુરિમનયેનેવ પઠમં પબ્બતમત્થકે ખાણુકં કોટ્ટેત્વા ચમ્મપસિબ્બકે યોત્તં બન્ધિત્વા ખાણુકે વેઠેત્વા સયં અન્તોપસિબ્બકે નિસીદિત્વા મક્કટકાનં મક્કટસુત્તવિસ્સજ્જનાકારેન યોત્તં વિનિવેઠેન્તો ઓતરતિ. ચમ્મછત્તેન વાતં ગાહાપેત્વા સકુણો વિય ઓતરતીતિપિ વદન્તિયેવ.
Sonuttaropi attano parivacchaṃ katvā sattame divase āgantvā deviṃ vanditvā aṭṭhāsi. Atha naṃ sā ‘‘niṭṭhitaṃ te samma sabbūpakaraṇaṃ, imaṃ tāva pasibbakaṃ gaṇhā’’ti āha. So pana mahāthāmo pañcannaṃ hatthīnaṃ balaṃ dhāreti, tasmā tambūlapasibbakaṃ viya ukkhipitvā upakacchantare ṭhapetvā rittahattho viya aṭṭhāsi. Subhaddā luddassa puttadārānaṃ paribbayaṃ datvā rañño ācikkhitvā sonuttaraṃ uyyojesi. Sopi rājānañca deviñca vanditvā rājanivesanā oruyha rathe ṭhatvā mahantena parivārena nagarā nikkhamitvā gāmanigamajanapadaparamparāya paccantaṃ patvā jānapade nivattetvā paccantavāsīhi saddhiṃ araññaṃ pavisitvā manussapathaṃ atikkamma paccantavāsinopi nivattetvā ekakova gacchanto tiṃsayojanaṃ patvā paṭhamaṃ dabbagahanaṃ kāsagahanaṃ tiṇagahanaṃ tulasigahanaṃ saragahanaṃ tirivacchagahananti cha gahanāni, kaṇṭakaveḷugumbagahanāni vettagahanaṃ omissakagahanaṃ naḷagahanaṃ saragahanasadisaṃ uragenapi dubbinivijjhaṃ ghanavanagahanaṃ rukkhagahanaṃ veḷugahanaṃ aparampi veḷugumbagahanaṃ kalalagahanaṃ udakagahanaṃ pabbatagahananti aṭṭhārasa gahanāni paṭipāṭiyā patvā dabbagahanādīni asitena lāyitvā tulasigahanādīni veḷugumbacchedanasatthena chinditvā rukkhe pharasunā koṭṭetvā atimahante rukkhe nikhādanena vijjhitvā maggaṃ karonto veḷuvane nisseṇiṃ katvā veḷugumbaṃ āruyha veḷuṃ chinditvā aparassa veḷugumbassa upari pātetvā veḷugumbamatthakena gantvā kalalagahane sukkharukkhapadaraṃ attharitvā tena gantvā aparaṃ attharitvā itaraṃ ukkhipitvā puna purato attharanto taṃ atikkamitvā udakagahane doṇiṃ katvā tāya udakagahanaṃ taritvā pabbatapāde ṭhatvā ayasiṅghāṭakaṃ yottena bandhitvā uddhaṃ khipitvā pabbate laggāpetvā yottenāruyha vajiraggena lohadaṇḍena pabbataṃ vijjhitvā khāṇukaṃ koṭṭetvā tattha ṭhatvā siṅghāṭakaṃ ākaḍḍhitvā puna upari laggāpetvā tattha ṭhito cammayottaṃ olambetvā taṃ ādāya otaritvā heṭṭhimakhāṇuke bandhitvā vāmahatthena yottaṃ gahetvā dakkhiṇahatthena muggaraṃ ādāya yottaṃ paharitvā khāṇukaṃ nīharitvā puna abhiruhati. Etenupāyena pabbatamatthakaṃ abhiruyha parato otaranto purimanayeneva paṭhamaṃ pabbatamatthake khāṇukaṃ koṭṭetvā cammapasibbake yottaṃ bandhitvā khāṇuke veṭhetvā sayaṃ antopasibbake nisīditvā makkaṭakānaṃ makkaṭasuttavissajjanākārena yottaṃ viniveṭhento otarati. Cammachattena vātaṃ gāhāpetvā sakuṇo viya otaratītipi vadantiyeva.
એવં તસ્સ સુભદ્દાય વચનં આદાય નગરા નિક્ખમિત્વા સત્તરસ ગહનાનિ અતિક્કમિત્વા પબ્બતગહનં પત્વા તત્રાપિ છ પબ્બતે અતિક્કમિત્વા સુવણ્ણપસ્સપબ્બતમત્થકં આરુળ્હભાવં આવિકરોન્તો સત્થા આહ –
Evaṃ tassa subhaddāya vacanaṃ ādāya nagarā nikkhamitvā sattarasa gahanāni atikkamitvā pabbatagahanaṃ patvā tatrāpi cha pabbate atikkamitvā suvaṇṇapassapabbatamatthakaṃ āruḷhabhāvaṃ āvikaronto satthā āha –
૧૧૪.
114.
‘‘તત્થેવ સો ઉગ્ગહેત્વાન વાક્યં, આદાય તૂણિઞ્ચ ધનુઞ્ચ લુદ્દો;
‘‘Tattheva so uggahetvāna vākyaṃ, ādāya tūṇiñca dhanuñca luddo;
વિતુરિયતિ સત્ત ગિરી બ્રહન્તે, સુવણ્ણપસ્સં નામ ગિરિં ઉળારં.
Vituriyati satta girī brahante, suvaṇṇapassaṃ nāma giriṃ uḷāraṃ.
૧૧૫.
115.
‘‘આરુય્હ સેલં ભવનં કિન્નરાનં, ઓલોકયી પબ્બતપાદમૂલં;
‘‘Āruyha selaṃ bhavanaṃ kinnarānaṃ, olokayī pabbatapādamūlaṃ;
તત્થદ્દસા મેઘસમાનવણ્ણં, નિગ્રોધરાજં અટ્ઠસહસ્સપાદં.
Tatthaddasā meghasamānavaṇṇaṃ, nigrodharājaṃ aṭṭhasahassapādaṃ.
૧૧૬.
116.
‘‘તત્થદ્દસા કુઞ્જરં છબ્બિસાણં, સબ્બસેતં દુપ્પસહં પરેભિ;
‘‘Tatthaddasā kuñjaraṃ chabbisāṇaṃ, sabbasetaṃ duppasahaṃ parebhi;
રક્ખન્તિ નં અટ્ઠસહસ્સનાગા, ઈસાદન્તા વાતજવપ્પહારિનો.
Rakkhanti naṃ aṭṭhasahassanāgā, īsādantā vātajavappahārino.
૧૧૭.
117.
‘‘તત્થદ્દસા પોક્ખરણિં અદૂરે, રમ્મં સુતિત્થઞ્ચ મહોદિકઞ્ચ;
‘‘Tatthaddasā pokkharaṇiṃ adūre, rammaṃ sutitthañca mahodikañca;
સમ્પુપ્ફિતં ભમરગણાનુચિણ્ણં, યત્થ હિ સો ન્હાયતિ નાગરાજા.
Sampupphitaṃ bhamaragaṇānuciṇṇaṃ, yattha hi so nhāyati nāgarājā.
૧૧૮.
118.
‘‘દિસ્વાન નાગસ્સ ગતિં ઠિતિઞ્ચ, વીથિસ્સયા ન્હાનગતસ્સ હોતિ;
‘‘Disvāna nāgassa gatiṃ ṭhitiñca, vīthissayā nhānagatassa hoti;
ઓપાતમાગચ્છિ અનરિયરૂપો, પયોજિતો ચિત્તવસાનુગાયા’’તિ.
Opātamāgacchi anariyarūpo, payojito cittavasānugāyā’’ti.
તત્થ સોતિ, ભિક્ખવે, સો લુદ્દો તત્થેવ સત્તભૂમિકપાસાદતલે ઠિતાય તસ્સા સુભદ્દાય વચનં ઉગ્ગહેત્વા સરતૂણિઞ્ચ મહાધનુઞ્ચ આદાય પબ્બતગહનં પત્વા ‘‘કતરો નુ ખો સુવણ્ણપસ્સપબ્બતો નામા’’તિ સત્ત મહાપબ્બતે વિતુરિયતિ, તસ્મિં કાલે તુલેતિ તીરેતિ. સો એવં તીરેન્તો સુવણ્ણપસ્સં નામ ગિરિં ઉળારં દિસ્વા ‘‘અયં સો ભવિસ્સતી’’તિ ચિન્તેસિ. ઓલોકયીતિ તં કિન્નરાનં ભવનભૂતં પબ્બતં આરુય્હ સુભદ્દાય દિન્નસઞ્ઞાવસેન હેટ્ઠા ઓલોકેસિ. તત્થાતિ તસ્મિં પબ્બતપાદમૂલે અવિદૂરેયેવ તં નિગ્રોધં અદ્દસ.
Tattha soti, bhikkhave, so luddo tattheva sattabhūmikapāsādatale ṭhitāya tassā subhaddāya vacanaṃ uggahetvā saratūṇiñca mahādhanuñca ādāya pabbatagahanaṃ patvā ‘‘kataro nu kho suvaṇṇapassapabbato nāmā’’ti satta mahāpabbate vituriyati, tasmiṃ kāle tuleti tīreti. So evaṃ tīrento suvaṇṇapassaṃ nāma giriṃ uḷāraṃ disvā ‘‘ayaṃ so bhavissatī’’ti cintesi. Olokayīti taṃ kinnarānaṃ bhavanabhūtaṃ pabbataṃ āruyha subhaddāya dinnasaññāvasena heṭṭhā olokesi. Tatthāti tasmiṃ pabbatapādamūle avidūreyeva taṃ nigrodhaṃ addasa.
તત્થાતિ તસ્મિં નિગ્રોધરુક્ખમૂલે ઠિતં. તત્થાતિ તત્થેવ અન્તોપબ્બતે તસ્સ નિગ્રોધસ્સાવિદૂરે યત્થ સો ન્હાયતિ, તં પોક્ખરણિં અદ્દસ. દિસ્વાનાતિ સુવણ્ણપસ્સપબ્બતા ઓરુય્હ હત્થીનં ગતકાલે હત્થિપાદઉપાહનં આરુય્હ તસ્સ નાગરઞ્ઞો ગતટ્ઠાનં નિબદ્ધવસનટ્ઠાનં ઉપધારેન્તો ‘‘ઇમિના મગ્ગેન ગચ્છતિ, ઇધ ન્હાયતિ, ન્હત્વા ઉત્તિણ્ણો, ઇધ તિટ્ઠતી’’તિ સબ્બં દિસ્વા અહિરિકભાવેન અનરિયરૂપો તાય ચિત્તવસાનુગાય પયોજિતો, તસ્મા ઓપાતં આગચ્છિ પટિપજ્જિ, આવાટં ખણીતિ અત્થો.
Tatthāti tasmiṃ nigrodharukkhamūle ṭhitaṃ. Tatthāti tattheva antopabbate tassa nigrodhassāvidūre yattha so nhāyati, taṃ pokkharaṇiṃ addasa. Disvānāti suvaṇṇapassapabbatā oruyha hatthīnaṃ gatakāle hatthipādaupāhanaṃ āruyha tassa nāgarañño gataṭṭhānaṃ nibaddhavasanaṭṭhānaṃ upadhārento ‘‘iminā maggena gacchati, idha nhāyati, nhatvā uttiṇṇo, idha tiṭṭhatī’’ti sabbaṃ disvā ahirikabhāvena anariyarūpo tāya cittavasānugāya payojito, tasmā opātaṃ āgacchi paṭipajji, āvāṭaṃ khaṇīti attho.
તત્રાયં અનુપુબ્બિકથા – ‘‘સો કિર મહાસત્તસ્સ વસનોકાસં સત્તમાસાધિકેહિ સત્તહિ સંવચ્છરેહિ સત્તહિ ચ દિવસેહિ પત્વા વુત્તનયેનેવ તસ્સ વસનોકાસં સલ્લક્ખેત્વા ‘‘ઇધ આવાટં ખણિત્વા તસ્મિં ઠિતો વારણાધિપતિં વિસપીતેન સલ્લેન વિજ્ઝિત્વા જીવિતક્ખયં પાપેસ્સામી’’તિ વવત્થપેત્વા અરઞ્ઞં પવિસિત્વા થમ્ભાદીનં અત્થાય રુક્ખે છિન્દિત્વા દબ્બસમ્ભારે સજ્જેત્વા હત્થીસુ ન્હાનત્થાય ગતેસુ તસ્સ વસનોકાસે મહાકુદ્દાલેન ચતુરસ્સં આવાટં ખણિત્વા ઉદ્ધતપંસું બીજં વપન્તો વિય ઉદકેન વિકિરિત્વા ઉદુક્ખલપાસાણાનં ઉપરિ થમ્ભે પતિટ્ઠપેત્વા તુલા ચ કાજે ચ દત્વા પદરાનિ અત્થરિત્વા કણ્ડપ્પમાણં છિદ્દં કત્વા ઉપરિ પંસુઞ્ચ કચવરઞ્ચ પક્ખિપિત્વા એકેન પસ્સેન અત્તનો પવિસનટ્ઠાનં કત્વા એવં નિટ્ઠિતે આવાટે પચ્ચૂસકાલેયેવ પતિસીસકં પટિમુઞ્ચિત્વા કાસાયાનિ પરિદહિત્વા સદ્ધિં વિસપીતેન સલ્લેન ધનું આદાય આવાટં ઓતરિત્વા અટ્ઠાસિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –
Tatrāyaṃ anupubbikathā – ‘‘so kira mahāsattassa vasanokāsaṃ sattamāsādhikehi sattahi saṃvaccharehi sattahi ca divasehi patvā vuttanayeneva tassa vasanokāsaṃ sallakkhetvā ‘‘idha āvāṭaṃ khaṇitvā tasmiṃ ṭhito vāraṇādhipatiṃ visapītena sallena vijjhitvā jīvitakkhayaṃ pāpessāmī’’ti vavatthapetvā araññaṃ pavisitvā thambhādīnaṃ atthāya rukkhe chinditvā dabbasambhāre sajjetvā hatthīsu nhānatthāya gatesu tassa vasanokāse mahākuddālena caturassaṃ āvāṭaṃ khaṇitvā uddhatapaṃsuṃ bījaṃ vapanto viya udakena vikiritvā udukkhalapāsāṇānaṃ upari thambhe patiṭṭhapetvā tulā ca kāje ca datvā padarāni attharitvā kaṇḍappamāṇaṃ chiddaṃ katvā upari paṃsuñca kacavarañca pakkhipitvā ekena passena attano pavisanaṭṭhānaṃ katvā evaṃ niṭṭhite āvāṭe paccūsakāleyeva patisīsakaṃ paṭimuñcitvā kāsāyāni paridahitvā saddhiṃ visapītena sallena dhanuṃ ādāya āvāṭaṃ otaritvā aṭṭhāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
૧૧૯.
119.
‘‘ખણિત્વાન કાસું ફલકેહિ છાદયિ, અત્તાનમોધાય ધનુઞ્ચ લુદ્દો;
‘‘Khaṇitvāna kāsuṃ phalakehi chādayi, attānamodhāya dhanuñca luddo;
પસ્સાગતં પુથુસલ્લેન નાગં, સમપ્પયી દુક્કટકમ્મકારી.
Passāgataṃ puthusallena nāgaṃ, samappayī dukkaṭakammakārī.
૧૨૦.
120.
‘‘વિદ્ધો ચ નાગો કોઞ્ચમનાદિ ઘોરં, સબ્બે ચ નાગા નિન્નદું ઘોરરૂપં;
‘‘Viddho ca nāgo koñcamanādi ghoraṃ, sabbe ca nāgā ninnaduṃ ghorarūpaṃ;
તિણઞ્ચ કટ્ઠઞ્ચ રણં કરોન્તા, ધાવિંસુ તે અટ્ઠ દિસા સમન્તતો.
Tiṇañca kaṭṭhañca raṇaṃ karontā, dhāviṃsu te aṭṭha disā samantato.
૧૨૧.
121.
‘‘વધિસ્સમેતન્તિ પરામસન્તો, કાસાવમદ્દક્ખિ ધજં ઇસીનં;
‘‘Vadhissametanti parāmasanto, kāsāvamaddakkhi dhajaṃ isīnaṃ;
દુક્ખેન ફુટ્ઠસ્સુદપાદિ સઞ્ઞા, અરહદ્ધજો સબ્ભિ અવજ્ઝરૂપો’’તિ.
Dukkhena phuṭṭhassudapādi saññā, arahaddhajo sabbhi avajjharūpo’’ti.
તત્થ ઓધાયાતિ ઓદહિત્વા પવેસેત્વા. પસ્સાગતન્તિ અત્તનો આવાટસ્સ પસ્સં આગતં. સો કિર દુતિયદિવસે આગન્ત્વા ન્હત્વા ઉત્તિણ્ણો તસ્મિં મહાવિસાલમાલકે નામ પદેસે અટ્ઠાસિ. અથસ્સ સરીરતો ઉદકં નાભિપદેસેન ઓગલિત્વા તેન છિદ્દેન લુદ્દસ્સ સરીરે પતિ. તાય સઞ્ઞાય સો મહાસત્તસ્સ આગન્ત્વા ઠિતભાવં ઞત્વા તં પસ્સાગતં પુથુના સલ્લેન સમપ્પયિ વિજ્ઝિ. દુક્કટકમ્મકારીતિ તસ્સ મહાસત્તસ્સ કાયિકચેતસિકસ્સ દુક્ખસ્સ ઉપ્પાદનેન દુક્કટસ્સ કમ્મસ્સ કારકો.
Tattha odhāyāti odahitvā pavesetvā. Passāgatanti attano āvāṭassa passaṃ āgataṃ. So kira dutiyadivase āgantvā nhatvā uttiṇṇo tasmiṃ mahāvisālamālake nāma padese aṭṭhāsi. Athassa sarīrato udakaṃ nābhipadesena ogalitvā tena chiddena luddassa sarīre pati. Tāya saññāya so mahāsattassa āgantvā ṭhitabhāvaṃ ñatvā taṃ passāgataṃ puthunā sallena samappayi vijjhi. Dukkaṭakammakārīti tassa mahāsattassa kāyikacetasikassa dukkhassa uppādanena dukkaṭassa kammassa kārako.
કોઞ્ચમનાદીતિ કોઞ્ચનાદં અકરિ. તસ્સ કિર તં સલ્લં નાભિયં પવિસિત્વા પિહકાદીનિ સઞ્ચુણ્ણેત્વા અન્તાનિ છિન્દિત્વા પિટ્ઠિભાગં ફરસુના પદાલેન્તં વિય ઉગ્ગન્ત્વા આકાસે પક્ખન્દિ. ભિન્નરજતકુમ્ભતો રજનં વિય પહારમુખેન લોહિતં પગ્ઘરિ, બલવવેદના ઉપ્પજ્જિ. સો વેદનં અધિવાસેતું અસક્કોન્તો વેદનાપ્પત્તો સકલપબ્બતં એકનિન્નાદં કરોન્તો તિક્ખત્તું મહન્તં કોઞ્ચનાદં નદિ. સબ્બે ચાતિ તેપિ સબ્બે અટ્ઠસહસ્સનાગા તં સદ્દં સુત્વા મરણભયભીતા ઘોરરૂપં નિન્નદું અનુરવં કરિંસુ. રણં કરોન્તાતિ તેન સદ્દેન ગન્ત્વા છદ્દન્તવારણં વેદનાપ્પત્તં દિસ્વા ‘‘પચ્ચામિત્તં ગણ્હિસ્સામા’’તિ તિણઞ્ચ કટ્ઠઞ્ચ ચુણ્ણવિચુણ્ણં કરોન્તા સમન્તા ધાવિંસુ.
Koñcamanādīti koñcanādaṃ akari. Tassa kira taṃ sallaṃ nābhiyaṃ pavisitvā pihakādīni sañcuṇṇetvā antāni chinditvā piṭṭhibhāgaṃ pharasunā padālentaṃ viya uggantvā ākāse pakkhandi. Bhinnarajatakumbhato rajanaṃ viya pahāramukhena lohitaṃ pagghari, balavavedanā uppajji. So vedanaṃ adhivāsetuṃ asakkonto vedanāppatto sakalapabbataṃ ekaninnādaṃ karonto tikkhattuṃ mahantaṃ koñcanādaṃ nadi. Sabbe cāti tepi sabbe aṭṭhasahassanāgā taṃ saddaṃ sutvā maraṇabhayabhītā ghorarūpaṃ ninnaduṃ anuravaṃ kariṃsu. Raṇaṃ karontāti tena saddena gantvā chaddantavāraṇaṃ vedanāppattaṃ disvā ‘‘paccāmittaṃ gaṇhissāmā’’ti tiṇañca kaṭṭhañca cuṇṇavicuṇṇaṃ karontā samantā dhāviṃsu.
વધિસ્સમેતન્તિ ‘‘ભિક્ખવે, સો છદ્દન્તવારણો દિસા પક્કન્તેસુ નાગેસુ સુભદ્દાય કરેણુયા પસ્સે ઠત્વા સન્ધારેત્વા સમસ્સાસયમાનાય વેદનં અધિવાસેત્વા કણ્ડસ્સ આગતટ્ઠાનં સલ્લક્ખેન્તો ‘સચે ઇદં પુરત્થિમદિસાદીહિ આગતં અભવિસ્સ, કુમ્ભાદીહિ પવિસિત્વા પચ્છિમકાયીદીહિ નિક્ખમિસ્સ, ઇદં પન નાભિયા પવિસિત્વા આકાસં પક્ખન્દિ, તસ્મા પથવિયં ઠિતેન વિસ્સટ્ઠં ભવિસ્સતી’તિ ઉપધારેત્વા ઠિતટ્ઠાનં ઉપપરિક્ખિતુકામો ‘‘કો જાનાતિ, કિં ભવિસ્સતિ, સુભદ્દં અપનેતું વટ્ટતી’’તિ ચિન્તેત્વા ‘‘ભદ્દે, અટ્ઠસહસ્સનાગા મમ પચ્ચામિત્તં પરિયેસન્તા દિસા પક્ખન્દા, ત્વં ઇધ કિં કરોસી’’તિ વત્વા, ‘‘દેવ, અહં તુમ્હે સન્ધારેત્વા સમસ્સાસેન્તી ઠિતા, ખમથ મે’’તિ તિક્ખત્તું પદક્ખિણં કત્વા ચતૂસુ ઠાનેસુ વન્દિત્વા તાય આકાસં પક્ખન્દાય નાગરાજા ભૂમિં પાદનખેન પહરિ, પદરં ઉપ્પતિત્વા ગતં. સો છિદ્દેન ઓલોકેન્તો સોનુત્તરં દિસ્વા ‘‘વધિસ્સામિ ન’’ન્તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેત્વા રજતદામવણ્ણસોણ્ડં પવેસેત્વા પરામસન્તો બુદ્ધાનં ઇસીનં ધજં કાસાવં અદ્દક્ખિ. લુદ્દો કાસાવં મહાસત્તસ્સ હત્થે ઠપેસિ. સો તં ઉક્ખિપિત્વા પુરતો ઠપેસિ. અથસ્સ તેન તથારૂપેનપિ દુક્ખેન ફુટ્ઠસ્સ ‘‘અરહદ્ધજો નામ સબ્ભિ પણ્ડિતેહિ અવજ્ઝરૂપો, અઞ્ઞદત્થુ સક્કાતબ્બો ગરુકાતબ્બોયેવા’’તિ અયં સઞ્ઞા ઉદપાદિ.
Vadhissametanti ‘‘bhikkhave, so chaddantavāraṇo disā pakkantesu nāgesu subhaddāya kareṇuyā passe ṭhatvā sandhāretvā samassāsayamānāya vedanaṃ adhivāsetvā kaṇḍassa āgataṭṭhānaṃ sallakkhento ‘sace idaṃ puratthimadisādīhi āgataṃ abhavissa, kumbhādīhi pavisitvā pacchimakāyīdīhi nikkhamissa, idaṃ pana nābhiyā pavisitvā ākāsaṃ pakkhandi, tasmā pathaviyaṃ ṭhitena vissaṭṭhaṃ bhavissatī’ti upadhāretvā ṭhitaṭṭhānaṃ upaparikkhitukāmo ‘‘ko jānāti, kiṃ bhavissati, subhaddaṃ apanetuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā ‘‘bhadde, aṭṭhasahassanāgā mama paccāmittaṃ pariyesantā disā pakkhandā, tvaṃ idha kiṃ karosī’’ti vatvā, ‘‘deva, ahaṃ tumhe sandhāretvā samassāsentī ṭhitā, khamatha me’’ti tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā catūsu ṭhānesu vanditvā tāya ākāsaṃ pakkhandāya nāgarājā bhūmiṃ pādanakhena pahari, padaraṃ uppatitvā gataṃ. So chiddena olokento sonuttaraṃ disvā ‘‘vadhissāmi na’’nti cittaṃ uppādetvā rajatadāmavaṇṇasoṇḍaṃ pavesetvā parāmasanto buddhānaṃ isīnaṃ dhajaṃ kāsāvaṃ addakkhi. Luddo kāsāvaṃ mahāsattassa hatthe ṭhapesi. So taṃ ukkhipitvā purato ṭhapesi. Athassa tena tathārūpenapi dukkhena phuṭṭhassa ‘‘arahaddhajo nāma sabbhi paṇḍitehi avajjharūpo, aññadatthu sakkātabbo garukātabboyevā’’ti ayaṃ saññā udapādi.
સો તેન સદ્ધિં સલ્લપન્તો ગાથાદ્વયમાહ –
So tena saddhiṃ sallapanto gāthādvayamāha –
૧૨૨.
122.
‘‘અનિક્કસાવો કાસાવં, યો વત્થં પરિદહિસ્સતિ;
‘‘Anikkasāvo kāsāvaṃ, yo vatthaṃ paridahissati;
અપેતો દમસચ્ચેન, ન સો કાસાવમરહતિ.
Apeto damasaccena, na so kāsāvamarahati.
૧૨૩.
123.
‘‘યો ચ વન્તકસાવસ્સ, સીલેસુ સુસમાહિતો;
‘‘Yo ca vantakasāvassa, sīlesu susamāhito;
ઉપેતો દમસચ્ચેન, સ વે કાસાવમરહતી’’તિ.
Upeto damasaccena, sa ve kāsāvamarahatī’’ti.
તસ્સત્થો – સમ્મ લુદ્દપુત્ત યો પુરિસો રાગાદીહિ કસાવેહિ અનિક્કસાવો ઇન્દ્રિયદમેન ચેવ વચીસચ્ચેન ચ અપેતો અનુપગતો તેહિ ગુણેહિ કસાવરસપીતં કાસાવવત્થં પરિદહતિ, સો તં કાસાવં નારહતિ, નાનુચ્છવિકો સો તસ્સ વત્થસ્સ. યો પન તેસં કસાવાનં વન્તત્તા વન્તકસાવો અસ્સ સીલેસુ સુસમાહિતો સુપતિટ્ઠિતો પરિપુણ્ણસીલાચારો, સો તં કાસાવં અરહતિ નામાતિ.
Tassattho – samma luddaputta yo puriso rāgādīhi kasāvehi anikkasāvo indriyadamena ceva vacīsaccena ca apeto anupagato tehi guṇehi kasāvarasapītaṃ kāsāvavatthaṃ paridahati, so taṃ kāsāvaṃ nārahati, nānucchaviko so tassa vatthassa. Yo pana tesaṃ kasāvānaṃ vantattā vantakasāvo assa sīlesu susamāhito supatiṭṭhito paripuṇṇasīlācāro, so taṃ kāsāvaṃ arahati nāmāti.
એવં વત્વા મહાસત્તો તસ્મિં ચિત્તં નિબ્બાપેત્વા ‘‘સમ્મ કિમત્થં ત્વં મં વિજ્ઝસિ, કિં અત્તનો અત્થાય, ઉદાહુ અઞ્ઞેન પયોજિતોસી’’તિ પુચ્છિ. તમત્થં આવીકરોન્તો સત્થા આહ –
Evaṃ vatvā mahāsatto tasmiṃ cittaṃ nibbāpetvā ‘‘samma kimatthaṃ tvaṃ maṃ vijjhasi, kiṃ attano atthāya, udāhu aññena payojitosī’’ti pucchi. Tamatthaṃ āvīkaronto satthā āha –
૧૨૪.
124.
‘‘સમપ્પિતો પુથુસલ્લેન નાગો, અદુટ્ઠચિત્તો લુદ્દકમજ્ઝભાસિ;
‘‘Samappito puthusallena nāgo, aduṭṭhacitto luddakamajjhabhāsi;
કિમત્થયં કિસ્સ વા સમ્મ હેતુ, મમં વધી કસ્સ વાયં પયોગો’’તિ.
Kimatthayaṃ kissa vā samma hetu, mamaṃ vadhī kassa vāyaṃ payogo’’ti.
તત્થ કિમત્થયન્તિ આયતિં કિં પત્થેન્તો. કિસ્સ વાતિ કિસ્સ હેતુ કેન કારણેન, કિં નામ તવ મયા સદ્ધિં વેરન્તિ અધિપ્પાયો. કસ્સ વાતિ કસ્સ વા અઞ્ઞસ્સ અયં પયોગો, કેન પયોજિતો મં અવધીતિ અત્થો.
Tattha kimatthayanti āyatiṃ kiṃ patthento. Kissa vāti kissa hetu kena kāraṇena, kiṃ nāma tava mayā saddhiṃ veranti adhippāyo. Kassa vāti kassa vā aññassa ayaṃ payogo, kena payojito maṃ avadhīti attho.
અથસ્સ આચિક્ખન્તો લુદ્દો ગાથમાહ –
Athassa ācikkhanto luddo gāthamāha –
૧૨૫.
125.
‘‘કાસિસ્સ રઞ્ઞો મહેસી ભદન્તે, સા પૂજિતા રાજકુલે સુભદ્દા;
‘‘Kāsissa rañño mahesī bhadante, sā pūjitā rājakule subhaddā;
તં અદ્દસા સા ચ મમં અસંસિ, દન્તેહિ અત્થોતિ ચ મં અવોચા’’તિ.
Taṃ addasā sā ca mamaṃ asaṃsi, dantehi atthoti ca maṃ avocā’’ti.
તત્થ પૂજિતાતિ અગ્ગમહેસિટ્ઠાને ઠપેત્વા પૂજિતા. અદ્દસાતિ સા કિર તં સુપિનન્તે અદ્દસ. અસંસીતિ સા ચ મમ સક્કારં કારેત્વા ‘‘હિમવન્તપદેસે એવરૂપો નામ નાગો અસુકસ્મિં નામ ઠાને વસતી’’તિ મમં આચિક્ખિ. દન્તેહીતિ તસ્સ નાગસ્સ છબ્બણ્ણરંસિસમુજ્જલા દન્તા, તેહિ મમ અત્થો, પિળન્ધનં કારેતુકામામ્હિ, તે મે આહરાતિ મં અવોચાતિ.
Tattha pūjitāti aggamahesiṭṭhāne ṭhapetvā pūjitā. Addasāti sā kira taṃ supinante addasa. Asaṃsīti sā ca mama sakkāraṃ kāretvā ‘‘himavantapadese evarūpo nāma nāgo asukasmiṃ nāma ṭhāne vasatī’’ti mamaṃ ācikkhi. Dantehīti tassa nāgassa chabbaṇṇaraṃsisamujjalā dantā, tehi mama attho, piḷandhanaṃ kāretukāmāmhi, te me āharāti maṃ avocāti.
તં સુત્વા ‘‘ઇદં ચૂળસુભદ્દાય કમ્મ’’ન્તિ ઞત્વા મહાસત્તો વેદનં અધિવાસેત્વા ‘‘તસ્સા મમ દન્તેહિ અત્થો નત્થિ, મં મારેતુકામતાય પન પહિણી’’તિ દીપેન્તો ગાથાદ્વયમાહ –
Taṃ sutvā ‘‘idaṃ cūḷasubhaddāya kamma’’nti ñatvā mahāsatto vedanaṃ adhivāsetvā ‘‘tassā mama dantehi attho natthi, maṃ māretukāmatāya pana pahiṇī’’ti dīpento gāthādvayamāha –
૧૨૬.
126.
‘‘બહૂ હિમે દન્તયુગા ઉળારા, યે મે પિતૂનઞ્ચ પિતામહાનં;
‘‘Bahū hime dantayugā uḷārā, ye me pitūnañca pitāmahānaṃ;
જાનાતિ સા કોધના રાજપુત્તી, વધત્થિકા વેરમકાસિ બાલા.
Jānāti sā kodhanā rājaputtī, vadhatthikā veramakāsi bālā.
૧૨૭.
127.
‘‘ઉટ્ઠેહિ ત્વં લુદ્દ ખરં ગહેત્વા, દન્તે ઇમે છિન્દ પુરા મરામિ;
‘‘Uṭṭhehi tvaṃ ludda kharaṃ gahetvā, dante ime chinda purā marāmi;
વજ્જાસિ તં કોધનં રાજપુત્તિં, નાગો હતો હન્દ ઇમસ્સ દન્તા’’તિ.
Vajjāsi taṃ kodhanaṃ rājaputtiṃ, nāgo hato handa imassa dantā’’ti.
તત્થ ઇમેતિ તસ્સ કિર પિતુ પિતામહાનં દન્તા મા વિનસ્સન્તૂતિ ગુહાયં સન્નિચિતા, તે સન્ધાય એવમાહ. જાનાતીતિ બહૂનં વારણાનં ઇધ સન્નિચિહે દન્તે જાનાતિ. વધત્થિકાતિ કેવલં પન સા મં મારેતુકામા અપ્પમત્તકં દોસં હદયે ઠપેત્વા અત્તનો વેરં અકાસિ, એવરૂપેન ફરુસકમ્મેન મત્થકં પાપેસિ. ખરન્તિ કકચં. પુરા મરામીતિ યાવ ન મરામિ. વજ્જસીતિ વદેય્યાસિ. હન્દ ઇમસ્સ દન્તાતિ હતો સો મયા નાગો, મનોરથો તે મત્થકપ્પત્તો, ગણ્હ, ઇમે તસ્સ દન્તાતિ.
Tattha imeti tassa kira pitu pitāmahānaṃ dantā mā vinassantūti guhāyaṃ sannicitā, te sandhāya evamāha. Jānātīti bahūnaṃ vāraṇānaṃ idha sannicihe dante jānāti. Vadhatthikāti kevalaṃ pana sā maṃ māretukāmā appamattakaṃ dosaṃ hadaye ṭhapetvā attano veraṃ akāsi, evarūpena pharusakammena matthakaṃ pāpesi. Kharanti kakacaṃ. Purā marāmīti yāva na marāmi. Vajjasīti vadeyyāsi. Handa imassa dantāti hato so mayā nāgo, manoratho te matthakappatto, gaṇha, ime tassa dantāti.
સો તસ્સ વચનં સુત્વા નિસીદનટ્ઠાના વુટ્ઠાય કકચં આદાય ‘‘દન્તે છિન્દિસ્સામી’’તિ તસ્સ સન્તિકં ઉપગતો. સો પન ઉબ્બેધતો અટ્ઠાસીતિહત્થો રજતપબ્બતો વિય ઠિતો, તેનસ્સ સો દન્તટ્ઠાનં ન પાપુણિ. અથ મહાસત્તો કાયં ઉપનામેન્તો હેટ્ઠાસીસકો નિપજ્જિ. તદા નેસાદો મહાસત્તસ્સ રજતદામસદિસં સોણ્ડં મદ્દન્તો અભિરુહિત્વા કેલાસકૂટે વિય કુમ્ભે ઠત્વા મુખકોટિમંસં ધનુકેન પહરિત્વા અન્તો પક્ખિપિત્વા કુમ્ભતો ઓરુય્હ કકચં અન્તોમુખે પવેસેસિ, ઉભોહિ હત્થેહિ દળ્હં અપરાપરં કડ્ઢિ. મહાસત્તસ્સ બલવવેદના ઉપ્પજ્જિ, મુખં લોહિતેન પૂરિ. નેસાદો ઇતો ચિતો ચ સઞ્ચારેન્તો કકચેન છિન્દિતું નાસક્ખિ. અથ નં મહાસત્તો મુખતો લોહિતં છડ્ડેત્વા વેદનં અધિવાસેત્વા ‘‘કિં સમ્મ છિન્દિતું ન સક્કોસી’’તિ પુચ્છિ. ‘‘આમ, સામી’’તિ. મહાસત્તો સતિં પચ્ચુપટ્ઠપેત્વા ‘‘તેન હિ સમ્મ મમ સોણ્ડં ઉક્ખિપિત્વા કકચકોટિં ગણ્હાપેહિ, મમ સયં સોણ્ડં ઉક્ખિપિતું બલં નત્થી’’તિ આહ. નેસાદો તથા અકાસિ.
So tassa vacanaṃ sutvā nisīdanaṭṭhānā vuṭṭhāya kakacaṃ ādāya ‘‘dante chindissāmī’’ti tassa santikaṃ upagato. So pana ubbedhato aṭṭhāsītihattho rajatapabbato viya ṭhito, tenassa so dantaṭṭhānaṃ na pāpuṇi. Atha mahāsatto kāyaṃ upanāmento heṭṭhāsīsako nipajji. Tadā nesādo mahāsattassa rajatadāmasadisaṃ soṇḍaṃ maddanto abhiruhitvā kelāsakūṭe viya kumbhe ṭhatvā mukhakoṭimaṃsaṃ dhanukena paharitvā anto pakkhipitvā kumbhato oruyha kakacaṃ antomukhe pavesesi, ubhohi hatthehi daḷhaṃ aparāparaṃ kaḍḍhi. Mahāsattassa balavavedanā uppajji, mukhaṃ lohitena pūri. Nesādo ito cito ca sañcārento kakacena chindituṃ nāsakkhi. Atha naṃ mahāsatto mukhato lohitaṃ chaḍḍetvā vedanaṃ adhivāsetvā ‘‘kiṃ samma chindituṃ na sakkosī’’ti pucchi. ‘‘Āma, sāmī’’ti. Mahāsatto satiṃ paccupaṭṭhapetvā ‘‘tena hi samma mama soṇḍaṃ ukkhipitvā kakacakoṭiṃ gaṇhāpehi, mama sayaṃ soṇḍaṃ ukkhipituṃ balaṃ natthī’’ti āha. Nesādo tathā akāsi.
મહાસત્તો સોણ્ડાય કકચં ગહેત્વા અપરાપરં ચારેસિ, દન્તા કળીરા વિય છિજ્જિંસુ. અથ નં તે આહરાપેત્વા ગણ્હિત્વા ‘‘સમ્મ લુદ્દપુત્ત અહં ઇમે દન્તે તુય્હં દદમાનો નેવ ‘મય્હં અપ્પિયા’તિ દમ્મિ, ન સક્કત્તમારત્તબ્રહ્મત્તાનિ પત્થેન્તો, ઇમેહિ પન મે દન્તેહિ સતગુણેન સહસ્સગુણેન સતસહસ્સગુણેન સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણદન્તાવ પિયતરા, સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણપ્પટિવેધાય મે ઇદં પુઞ્ઞં પચ્ચયો હોતૂ’’તિ દન્તે દત્વા ‘‘સમ્મ ઇદં ઠાનં કિત્તકેન કાલેન આગતોસી’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘સત્તમાસસત્તદિવસાધિકેહિ સત્તહિ સંવચ્છરેહી’’તિ વુત્તે – ‘‘ગચ્છ ઇમેસં દન્તાનં આનુભાવેન સત્તદિવસબ્ભન્તરેયેવ બારાણસિં પાપુણિસ્સસી’’તિ વત્વા તસ્સ પરિત્તં કત્વા તં ઉય્યોજેસિ . ઉય્યોજેત્વા ચ પન અનાગતેસુયેવ તેસુ નાગેસુ સુભદ્દાય ચ અનાગતાય કાલમકાસિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –
Mahāsatto soṇḍāya kakacaṃ gahetvā aparāparaṃ cāresi, dantā kaḷīrā viya chijjiṃsu. Atha naṃ te āharāpetvā gaṇhitvā ‘‘samma luddaputta ahaṃ ime dante tuyhaṃ dadamāno neva ‘mayhaṃ appiyā’ti dammi, na sakkattamārattabrahmattāni patthento, imehi pana me dantehi sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena sabbaññutaññāṇadantāva piyatarā, sabbaññutaññāṇappaṭivedhāya me idaṃ puññaṃ paccayo hotū’’ti dante datvā ‘‘samma idaṃ ṭhānaṃ kittakena kālena āgatosī’’ti pucchitvā ‘‘sattamāsasattadivasādhikehi sattahi saṃvaccharehī’’ti vutte – ‘‘gaccha imesaṃ dantānaṃ ānubhāvena sattadivasabbhantareyeva bārāṇasiṃ pāpuṇissasī’’ti vatvā tassa parittaṃ katvā taṃ uyyojesi . Uyyojetvā ca pana anāgatesuyeva tesu nāgesu subhaddāya ca anāgatāya kālamakāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
૧૨૮.
128.
‘‘ઉટ્ઠાય સો લુદ્દો ખરં ગહેત્વા, છેત્વાન દન્તાનિ ગજુત્તમસ્સ;
‘‘Uṭṭhāya so luddo kharaṃ gahetvā, chetvāna dantāni gajuttamassa;
વગ્ગૂ સુભે અપ્પટિમે પથબ્યા, આદાય પક્કામિ તતો હિ ખિપ્પ’’ન્તિ.
Vaggū subhe appaṭime pathabyā, ādāya pakkāmi tato hi khippa’’nti.
તત્થ વગ્ગૂતિ વિલાસવન્તે. સુભેતિ સુન્દરે. અપ્પટિમેતિ ઇમિસ્સં પથવિયં અઞ્ઞેહિ દન્તેહિ અસદિસેતિ.
Tattha vaggūti vilāsavante. Subheti sundare. Appaṭimeti imissaṃ pathaviyaṃ aññehi dantehi asadiseti.
તસ્મિં પક્કન્તે તે નાગા પચ્ચામિત્તં અદિસ્વા આગમિંસુ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –
Tasmiṃ pakkante te nāgā paccāmittaṃ adisvā āgamiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
૧૨૯.
129.
‘‘ભયટ્ટિતા નાગવધેન અટ્ટા, યે તે નાગા અટ્ઠ દિસા વિધાવું;
‘‘Bhayaṭṭitā nāgavadhena aṭṭā, ye te nāgā aṭṭha disā vidhāvuṃ;
અદિસ્વાન પોસં ગજપચ્ચમિત્તં, પચ્ચાગમું યેન સો નાગરાજા’’તિ.
Adisvāna posaṃ gajapaccamittaṃ, paccāgamuṃ yena so nāgarājā’’ti.
તત્થ ભયટ્ટિતાતિ મરણભયેન ઉપદ્દુતા. અટ્ટાતિ દુક્ખિતા. ગજપચ્ચમિત્તન્તિ ગજસ્સ પચ્ચામિત્તં. યેન સોતિ યત્થ વિસાલમાલકે સો નાગરાજા કાલં કત્વા કેલાસપબ્બતો વિય પતિતો, તં ઠાનં પચ્ચાગમુન્તિ અત્થો.
Tattha bhayaṭṭitāti maraṇabhayena upaddutā. Aṭṭāti dukkhitā. Gajapaccamittanti gajassa paccāmittaṃ. Yena soti yattha visālamālake so nāgarājā kālaṃ katvā kelāsapabbato viya patito, taṃ ṭhānaṃ paccāgamunti attho.
તેહિ પન સદ્ધિં મહાસુભદ્દાપિ આગતા. તે સબ્બેપિ અટ્ઠસહસ્સનાગા તત્થ રોદિત્વા કન્દિત્વા મહાસત્તસ્સ કુલુપકાનં પચ્ચેકબુદ્ધાનં સન્તિકં ગન્ત્વા, ‘‘ભન્તે, તુમ્હાકં પચ્ચયદાયકો વિસપીતેન સલ્લેન વિદ્ધો કાલકતો, સીવથિકદસ્સનમસ્સ આગચ્છથા’’તિ વદિંસુ. પઞ્ચસતા પચ્ચેકબુદ્ધાપિ આકાસેનાગન્ત્વા વિસાલમાલકે ઓતરિંસુ. તસ્મિં ખણે દ્વે તરુણનાગા નાગરઞ્ઞો સરીરં દન્તેહિ ઉક્ખિપિત્વા પચ્ચેકબુદ્ધે વન્દાપેત્વા ચિતકં આરોપેત્વા ઝાપયિંસુ. પચ્ચેકબુદ્ધા સબ્બરત્તિં આળાહને ધમ્મસજ્ઝાયમકંસુ. અટ્ઠસહસ્સનાગા આળાહનં નિબ્બાપેત્વા વન્દિત્વા ન્હત્વા મહાસુભદ્દં પુરતો કત્વા અત્તનો વસનટ્ઠાનં અગમંસુ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –
Tehi pana saddhiṃ mahāsubhaddāpi āgatā. Te sabbepi aṭṭhasahassanāgā tattha roditvā kanditvā mahāsattassa kulupakānaṃ paccekabuddhānaṃ santikaṃ gantvā, ‘‘bhante, tumhākaṃ paccayadāyako visapītena sallena viddho kālakato, sīvathikadassanamassa āgacchathā’’ti vadiṃsu. Pañcasatā paccekabuddhāpi ākāsenāgantvā visālamālake otariṃsu. Tasmiṃ khaṇe dve taruṇanāgā nāgarañño sarīraṃ dantehi ukkhipitvā paccekabuddhe vandāpetvā citakaṃ āropetvā jhāpayiṃsu. Paccekabuddhā sabbarattiṃ āḷāhane dhammasajjhāyamakaṃsu. Aṭṭhasahassanāgā āḷāhanaṃ nibbāpetvā vanditvā nhatvā mahāsubhaddaṃ purato katvā attano vasanaṭṭhānaṃ agamaṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
૧૩૦.
130.
‘‘તે તત્થ કન્દિત્વા રોદિત્વાન નાગા, સીસે સકે પંસુકં ઓકિરિત્વા;
‘‘Te tattha kanditvā roditvāna nāgā, sīse sake paṃsukaṃ okiritvā;
અગમંસુ તે સબ્બે સકં નિકેતં, પુરક્ખત્વા મહેસિં સબ્બભદ્દ’’ન્તિ.
Agamaṃsu te sabbe sakaṃ niketaṃ, purakkhatvā mahesiṃ sabbabhadda’’nti.
તત્થ પંસુકન્તિ આળાહનપંસુકં.
Tattha paṃsukanti āḷāhanapaṃsukaṃ.
સોનુત્તરોપિ અપ્પત્તેયેવ સત્તમે દિવસે દન્તે આદાય બારાણસિં સમ્પાપુણિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –
Sonuttaropi appatteyeva sattame divase dante ādāya bārāṇasiṃ sampāpuṇi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
૧૩૧.
131.
‘‘આદાય દન્તાનિ ગજુત્તમસ્સ, વગ્ગૂ સુભે અપ્પટિમે પથબ્યા;
‘‘Ādāya dantāni gajuttamassa, vaggū subhe appaṭime pathabyā;
સુવણ્ણરાજીહિ સમન્તમોદરે, સો લુદ્દકો કાસિપુરં ઉપાગમિ;
Suvaṇṇarājīhi samantamodare, so luddako kāsipuraṃ upāgami;
ઉપનેસિ સો રાજકઞ્ઞાય દન્તે, નાગો હતો હન્દ ઇમસ્સ દન્તા’’તિ.
Upanesi so rājakaññāya dante, nāgo hato handa imassa dantā’’ti.
તત્થ સુવણ્ણરાજીહીતિ સુવણ્ણરાજિરંસીહિ. સમન્તમોદરેતિ સમન્તતો ઓભાસન્તે સકલવનસણ્ડં સુવણ્ણવણ્ણં વિય કરોન્તે. ઉપનેસીતિ અહં છદ્દન્તવારણસ્સ છબ્બણ્ણરંસિવિસ્સજ્જને યમકદન્તે આદાય આગચ્છામિ, નગરં અલઙ્કારાપેથાતિ દેવિયા સાસનં પેસેત્વા તાય રઞ્ઞો આરોચાપેત્વા દેવનગરં વિય નગરે અલઙ્કારાપિતે સોનુત્તરોપિ નગરં પવિસિત્વા પાસાદં આરુહિત્વા દન્તે ઉપનેસિ, ઉપનેત્વા ચ પન, ‘‘અય્યે, યસ્સ કિર તુમ્હે અપ્પમત્તકં દોસં હદયે કરિત્થ, સો નાગો મયા હતો મતો, ‘મતભાવં મે આરોચેય્યાસી’તિ આહ, તસ્સ મતભાવં તુમ્હે જાનાથ, ગણ્હથ, ઇમે તસ્સ દન્તા’’તિ દન્તે અદાસિ.
Tattha suvaṇṇarājīhīti suvaṇṇarājiraṃsīhi. Samantamodareti samantato obhāsante sakalavanasaṇḍaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ viya karonte. Upanesīti ahaṃ chaddantavāraṇassa chabbaṇṇaraṃsivissajjane yamakadante ādāya āgacchāmi, nagaraṃ alaṅkārāpethāti deviyā sāsanaṃ pesetvā tāya rañño ārocāpetvā devanagaraṃ viya nagare alaṅkārāpite sonuttaropi nagaraṃ pavisitvā pāsādaṃ āruhitvā dante upanesi, upanetvā ca pana, ‘‘ayye, yassa kira tumhe appamattakaṃ dosaṃ hadaye karittha, so nāgo mayā hato mato, ‘matabhāvaṃ me āroceyyāsī’ti āha, tassa matabhāvaṃ tumhe jānātha, gaṇhatha, ime tassa dantā’’ti dante adāsi.
સા મહાસત્તસ્સ છબ્બણ્ણરંસિવિચિત્તદન્તે મણિતાલવણ્ટેન ગહેત્વા ઊરૂસુ ઠપેત્વા પુરિમભવે અત્તનો પિરસામિકસ્સ દન્તે ઓલોકેન્તી ‘‘એવરૂપં સોભગ્ગપ્પત્તં વારણં વિસપીતેન સલ્લેન જીવિતક્ખયં પાપેત્વા ઇમે દન્તે છિન્દિત્વા સોનુત્તરો આગતો’’તિ મહાસત્તં અનુસ્સરન્તી સોકં ઉપ્પાદેત્વા અધિવાસેતું નાસક્ખિ. અથસ્સા તત્થેવ હદયં ફલિ, તં દિવસમેવ કાલમકાસિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –
Sā mahāsattassa chabbaṇṇaraṃsivicittadante maṇitālavaṇṭena gahetvā ūrūsu ṭhapetvā purimabhave attano pirasāmikassa dante olokentī ‘‘evarūpaṃ sobhaggappattaṃ vāraṇaṃ visapītena sallena jīvitakkhayaṃ pāpetvā ime dante chinditvā sonuttaro āgato’’ti mahāsattaṃ anussarantī sokaṃ uppādetvā adhivāsetuṃ nāsakkhi. Athassā tattheva hadayaṃ phali, taṃ divasameva kālamakāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
૧૩૨.
132.
‘‘દિસ્વાન દન્તાનિ ગજુત્તમસ્સ, ભત્તુપ્પિયસ્સ પુરિમાય જાતિયા;
‘‘Disvāna dantāni gajuttamassa, bhattuppiyassa purimāya jātiyā;
તત્થેવ તસ્સા હદયં અફાલિ, તેનેવ સા કાલમકાસિ બાલા’’તિ.
Tattheva tassā hadayaṃ aphāli, teneva sā kālamakāsi bālā’’ti.
૧૩૩.
133.
‘‘સમ્બોધિપત્તો સ મહાનુભાવો, સિતં અકાસી પરિસાય મજ્ઝે;
‘‘Sambodhipatto sa mahānubhāvo, sitaṃ akāsī parisāya majjhe;
પુચ્છિંસુ ભિક્ખૂ સુવિમુત્તચિત્તા, નાકારણે પાતુકરોન્તિ બુદ્ધા.
Pucchiṃsu bhikkhū suvimuttacittā, nākāraṇe pātukaronti buddhā.
૧૩૪.
134.
‘‘યમદ્દસાથ દહરિં કુમારિં, કાસાયવત્થં અનગારિયં ચરન્તિં;
‘‘Yamaddasātha dahariṃ kumāriṃ, kāsāyavatthaṃ anagāriyaṃ carantiṃ;
સા ખો તદા રાજકઞ્ઞા અહોસિ, અહં તદા નાગરાજા અહોસિં.
Sā kho tadā rājakaññā ahosi, ahaṃ tadā nāgarājā ahosiṃ.
૧૩૫.
135.
‘‘આદાય દન્તાનિ ગજુત્તમસ્સ, વગ્ગૂ સુભે અપ્પટિમે પથબ્યા;
‘‘Ādāya dantāni gajuttamassa, vaggū subhe appaṭime pathabyā;
યો લુદ્દકો કાસિપુરં ઉપાગમિ, સો ખો તદા દેવદત્તો અહોસિ.
Yo luddako kāsipuraṃ upāgami, so kho tadā devadatto ahosi.
૧૩૬.
136.
‘‘અનાવસૂરં ચિરરત્તસંસિતં, ઉચ્ચાવચં ચરિતમિદં પુરાણં;
‘‘Anāvasūraṃ cirarattasaṃsitaṃ, uccāvacaṃ caritamidaṃ purāṇaṃ;
વીતદ્દરો વીતસોકો વિસલ્લો, સયં અભિઞ્ઞાય અભાસિ બુદ્ધો.
Vītaddaro vītasoko visallo, sayaṃ abhiññāya abhāsi buddho.
૧૩૭.
137.
‘‘અહં વો તેન કાલેન, અહોસિં તત્થ ભિક્ખવો;
‘‘Ahaṃ vo tena kālena, ahosiṃ tattha bhikkhavo;
નાગરાજા તદા હોમિ, એવં ધારેથ જાતક’’ન્તિ. –
Nāgarājā tadā homi, evaṃ dhāretha jātaka’’nti. –
ઇમા ગાથા દસબલસ્સ ગુણે વણ્ણેન્તેહિ ધમ્મસઙ્ગાહકત્થેરેહિ ઠપિતા.
Imā gāthā dasabalassa guṇe vaṇṇentehi dhammasaṅgāhakattherehi ṭhapitā.
તત્થ સિતં અકાસીતિ સો સમ્બોધિપ્પત્તો સત્થા મહાનુભાવો અલઙ્કતધમ્મસભાયં અલઙ્કતધમ્માસને પરિસમજ્ઝે નિસિન્નો એકદિવસં સિતં અકાસિ. નાકારણેતિ ‘‘ભન્તે, બુદ્ધા નામ અકારણે સિતં ન કરોન્તિ, તુમ્હેહિ ચ સિતં કતં, કેન નુ ખો કારણેન સિતં કત’’ન્તિ મહાખીણાસવા ભિક્ખૂ પુચ્છિંસુ. યમદ્દસાથાતિ એવં પુટ્ઠો, આવુસો, સત્થા અત્તનો સિતકારણં આચિક્ખન્તો એકં દહરભિક્ખુનિં દસ્સેત્વા એવમાહ – ‘‘ભિક્ખવે, યં એકં દહરં યોબ્બનપ્પત્તં કુમારિં કાસાયવત્થં અનગારિયં ઉપેતં પબ્બજિત્વા ઇમસ્મિં સાસને ચરન્તિં અદ્દસાથ પસ્સથ, સા તદા ‘વિસપીતેન સલ્લેન નાગરાજં વિજ્ઝિત્વા વધેહી’’’તિ સોનુત્તરસ્સ પેસેતા રાજકઞ્ઞા અહોસિ. તેન ગન્ત્વા જીવિતક્ખયં પાપિતો અહં તદા સો નાગરાજા અહોસિન્તિ અત્થો. દેવદત્તોતિ, ભિક્ખવે, ઇદાનિ દેવદત્તો તદા સો લુદ્દકો અહોસિ.
Tattha sitaṃ akāsīti so sambodhippatto satthā mahānubhāvo alaṅkatadhammasabhāyaṃ alaṅkatadhammāsane parisamajjhe nisinno ekadivasaṃ sitaṃ akāsi. Nākāraṇeti ‘‘bhante, buddhā nāma akāraṇe sitaṃ na karonti, tumhehi ca sitaṃ kataṃ, kena nu kho kāraṇena sitaṃ kata’’nti mahākhīṇāsavā bhikkhū pucchiṃsu. Yamaddasāthāti evaṃ puṭṭho, āvuso, satthā attano sitakāraṇaṃ ācikkhanto ekaṃ daharabhikkhuniṃ dassetvā evamāha – ‘‘bhikkhave, yaṃ ekaṃ daharaṃ yobbanappattaṃ kumāriṃ kāsāyavatthaṃ anagāriyaṃ upetaṃ pabbajitvā imasmiṃ sāsane carantiṃ addasātha passatha, sā tadā ‘visapītena sallena nāgarājaṃ vijjhitvā vadhehī’’’ti sonuttarassa pesetā rājakaññā ahosi. Tena gantvā jīvitakkhayaṃ pāpito ahaṃ tadā so nāgarājā ahosinti attho. Devadattoti, bhikkhave, idāni devadatto tadā so luddako ahosi.
અનાવસૂરન્તિ ન અવસૂરં, અનત્થઙ્ગતસૂરિયન્તિ અત્થો. ચિરરત્તસંસિતન્તિ ઇતો ચિરરત્તે અનેકવસ્સકોટિમત્થકે સંસિતં સંસરિતં અનુચિણ્ણં. ઇદં વુત્તં હોતિ – આવુસો, ઇતો અનેકવસ્સકોટિમત્થકે સંસરિતમ્પિ પુબ્બણ્હે કતં તં દિવસમેવ સાયન્હે સરન્તો વિય અત્તનો ચરિતવસેન ઉચ્ચત્તા તાય રાજધીતાય ચ સોનુત્તરસ્સ ચ ચરિતવસેન નીચત્તા ઉચ્ચાનીચં ચરિતં ઇદં પુરાણં રાગાદીનં દરાનં વિગતતાય વીતદ્દરો, ઞાતિધનસોકાદીનં અભાવેન વીતસોકો, રાગસલ્લાદીનં વિગતત્તા વિસલ્લો અત્તનાવ જાનિત્વા બુદ્ધો અભાસીતિ. અહં વોતિ એત્થ વોતિ નિપાતમત્તં, ભિક્ખવે, અહં તેન કાલેન તત્થ છદ્દન્તદહે અહોસિન્તિ અત્થો. નાગરાજાતિ હોન્તો ચ પન ન અઞ્ઞો કોચિ તદા હોમિ, અથ ખો નાગરાજા હોમીતિ અત્થો. એવં ચારેથાતિ તુમ્હે તં જાતકં એવં ધારેથ ઉગ્ગણ્હાથ પરિયાપુણાથાતિ.
Anāvasūranti na avasūraṃ, anatthaṅgatasūriyanti attho. Cirarattasaṃsitanti ito ciraratte anekavassakoṭimatthake saṃsitaṃ saṃsaritaṃ anuciṇṇaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – āvuso, ito anekavassakoṭimatthake saṃsaritampi pubbaṇhe kataṃ taṃ divasameva sāyanhe saranto viya attano caritavasena uccattā tāya rājadhītāya ca sonuttarassa ca caritavasena nīcattā uccānīcaṃ caritaṃ idaṃ purāṇaṃ rāgādīnaṃ darānaṃ vigatatāya vītaddaro, ñātidhanasokādīnaṃ abhāvena vītasoko, rāgasallādīnaṃ vigatattā visallo attanāva jānitvā buddho abhāsīti. Ahaṃ voti ettha voti nipātamattaṃ, bhikkhave, ahaṃ tena kālena tattha chaddantadahe ahosinti attho. Nāgarājāti honto ca pana na añño koci tadā homi, atha kho nāgarājā homīti attho. Evaṃ cārethāti tumhe taṃ jātakaṃ evaṃ dhāretha uggaṇhātha pariyāpuṇāthāti.
ઇમઞ્ચ પન ધમ્મદેસનં સુત્વા બહૂ સોતાપન્નાદયો અહેસું. સા પન ભિક્ખુની પચ્છા વિપસ્સિત્વા અરહત્તં પત્તાતિ.
Imañca pana dhammadesanaṃ sutvā bahū sotāpannādayo ahesuṃ. Sā pana bhikkhunī pacchā vipassitvā arahattaṃ pattāti.
છદ્દન્તજાતકવણ્ણના ચતુત્થા.
Chaddantajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૫૧૪. છદ્દન્તજાતકં • 514. Chaddantajātakaṃ