Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૯. છન્નત્થેરગાથાવણ્ણના
9. Channattheragāthāvaṇṇanā
સુત્વાન ધમ્મં મહતો મહારસન્તિ આયસ્મતો છન્નત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં પુઞ્ઞં ઉપચિનન્તો સિદ્ધત્થસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં સિદ્ધત્થં ભગવન્તં અઞ્ઞતરં રુક્ખમૂલં ઉપગચ્છન્તં દિસ્વા પસન્નચિત્તો મુદુસમ્ફસ્સં પણ્ણસન્થરં સન્થરિત્વા અદાસિ. પુપ્ફેહિ ચ સમન્તતો ઓકિરિત્વા પૂજં અકાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવલોકે નિબ્બત્તિત્વા પુનપિ અપરાપરં પુઞ્ઞાનિ કત્વા સુગતીસુયેવ સંસરન્તો અમ્હાકં ભગવતો કાલે સુદ્ધોદનમહારાજસ્સ ગેહે દાસિયા કુચ્છિમ્હિ નિબ્બત્તિ, છન્નોતિસ્સ નામં અહોસિ, બોધિસત્તેન સહજાતો. સો સત્થુ ઞાતિસમાગમે પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા ભગવતિ પેમેન, ‘‘અમ્હાકં બુદ્ધો, અમ્હાકં ધમ્મો’’તિ મમત્તં ઉપ્પાદેત્વા સિનેહં છિન્દિતું અસક્કોન્તો સમણધમ્મં અકત્વા સત્થરિ પરિનિબ્બુતે સત્થારા આણત્તવિધિના કતેન બ્રહ્મદણ્ડેન સન્તજ્જિતો સંવેગપ્પત્તો હુત્વા સિનેહં છિન્દિત્વા વિપસ્સન્તો નચિરેનેવ અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૧૦.૪૫-૫૦) –
Sutvānadhammaṃ mahato mahārasanti āyasmato channattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ siddhatthaṃ bhagavantaṃ aññataraṃ rukkhamūlaṃ upagacchantaṃ disvā pasannacitto mudusamphassaṃ paṇṇasantharaṃ santharitvā adāsi. Pupphehi ca samantato okiritvā pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā punapi aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto amhākaṃ bhagavato kāle suddhodanamahārājassa gehe dāsiyā kucchimhi nibbatti, channotissa nāmaṃ ahosi, bodhisattena sahajāto. So satthu ñātisamāgame paṭiladdhasaddho pabbajitvā bhagavati pemena, ‘‘amhākaṃ buddho, amhākaṃ dhammo’’ti mamattaṃ uppādetvā sinehaṃ chindituṃ asakkonto samaṇadhammaṃ akatvā satthari parinibbute satthārā āṇattavidhinā katena brahmadaṇḍena santajjito saṃvegappatto hutvā sinehaṃ chinditvā vipassanto nacireneva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.10.45-50) –
‘‘સિદ્ધત્થસ્સ ભગવતો, અદાસિં પણ્ણસન્થરં;
‘‘Siddhatthassa bhagavato, adāsiṃ paṇṇasantharaṃ;
સમન્તા ઉપહારઞ્ચ, કુસુમં ઓકિરિં અહં.
Samantā upahārañca, kusumaṃ okiriṃ ahaṃ.
‘‘પાસાદેવં ગુણં રમ્મં, અનુભોમિ મહારહં;
‘‘Pāsādevaṃ guṇaṃ rammaṃ, anubhomi mahārahaṃ;
મહગ્ઘાનિ ચ પુપ્ફાનિ, સયનેભિસવન્તિ મે.
Mahagghāni ca pupphāni, sayanebhisavanti me.
‘‘સયનેહં તુવટ્ટામિ, વિચિત્તે પુપ્ફસન્થતે;
‘‘Sayanehaṃ tuvaṭṭāmi, vicitte pupphasanthate;
પુપ્ફવુટ્ઠિ ચ સયને, અભિવસ્સતિ તાવદે.
Pupphavuṭṭhi ca sayane, abhivassati tāvade.
‘‘ચતુન્નવુતિતો કપ્પે, અદાસિં પણ્ણસન્થરં;
‘‘Catunnavutito kappe, adāsiṃ paṇṇasantharaṃ;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, સન્થરસ્સ ઇદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, santharassa idaṃ phalaṃ.
‘‘તિણસન્થરકા નામ, સત્તેતે ચક્કવત્તિનો;
‘‘Tiṇasantharakā nāma, sattete cakkavattino;
ઇતો તે પઞ્ચમે કપ્પે, ઉપ્પજ્જિંસુ જનાધિપા.
Ito te pañcame kappe, uppajjiṃsu janādhipā.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા વિમુત્તિસુખસન્તપ્પિતો પીતિવેગવિસ્સટ્ઠં ઉદાનં ઉદાનેન્તો –
Arahattaṃ pana patvā vimuttisukhasantappito pītivegavissaṭṭhaṃ udānaṃ udānento –
૬૯.
69.
‘‘સુત્વાન ધમ્મં મહતો મહારસં,
‘‘Sutvāna dhammaṃ mahato mahārasaṃ,
સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણવરેન દેસિતં;
Sabbaññutaññāṇavarena desitaṃ;
મગ્ગં પપજ્જિં અમતસ્સ પત્તિયા,
Maggaṃ papajjiṃ amatassa pattiyā,
સો યોગક્ખેમસ્સ પથસ્સ કોવિદો’’તિ. – ગાથં અભાસિ;
So yogakkhemassa pathassa kovido’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
તત્થ સુત્વાનાતિ સુણિત્વા, સોતેન ગહેત્વા ઓહિતસોતો સોતદ્વારાનુસારેન ઉપધારેત્વા. ધમ્મન્તિ ચતુસચ્ચધમ્મં. મહતોતિ ભગવતો. ભગવા હિ મહન્તેહિ ઉળારતમેહિ સીલાદિગુણેહિ સમન્નાગતત્તા, સદેવકેન લોકેન વિસેસતો મહનીયતાય ચ ‘‘મહા’’તિ વુચ્ચતિ, યા તસ્સ મહાસમણોતિ સમઞ્ઞા જાતા. નિસ્સક્કવચનઞ્ચેતં ‘‘મહતો ધમ્મં સુત્વાના’’તિ. મહારસન્તિ વિમુત્તિરસસ્સ દાયકત્તા ઉળારરસં. સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણવરેન દેસિતન્તિ સબ્બં જાનાતીતિ સબ્બઞ્ઞૂ, તસ્સ ભાવો સબ્બઞ્ઞુતા. ઞાણમેવ વરં, ઞાણેસુ વા વરન્તિ ઞાણવરં, સબ્બઞ્ઞુતા ઞાણવરં એતસ્સાતિ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણવરો, ભગવા. તેન સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણસઙ્ખાતઅગ્ગઞાણેન વા કરણભૂતેન દેસિતં કથિતં ધમ્મં સુત્વાનાતિ યોજના. યં પનેત્થ વત્તબ્બં, તં પરમત્થદીપનિયં ઇતિવુત્તકવણ્ણનાયં વુત્તનયેન વેદિતબ્બં. મગ્ગન્તિ અટ્ઠઙ્ગિકં અરિયમગ્ગં. પપજ્જિન્તિ પટિપજ્જિં. અમતસ્સ પત્તિયાતિ નિબ્બાનસ્સ અધિગમાય ઉપાયભૂતં પટિપજ્જિન્તિ યોજના. સોતિ સો ભગવા. યોગક્ખેમસ્સ પથસ્સ કોવિદોતિ ચતૂહિ યોગેહિ અનુપદ્દુતસ્સ નિબ્બાનસ્સ યો પથો, તસ્સ કોવિદો તત્થ સુકુસલો. અયઞ્હેત્થ અત્થો – ભગવતો ચતુસચ્ચદેસનં સુત્વા અમતાધિગમૂપાયમગ્ગં અહં પટિપજ્જિં પટિપજ્જનમગ્ગં મયા કતં, સો એવ પન ભગવા સબ્બથા યોગક્ખેમસ્સ પથસ્સ કોવિદો, પરસન્તાને વા પરમનેસુ કુસલો, યસ્સ સંવિધાનમાગમ્મ અહમ્પિ મગ્ગં પટિપજ્જિન્તિ. અયમેવ ચ થેરસ્સ અઞ્ઞાબ્યાકરણગાથા અહોસીતિ.
Tattha sutvānāti suṇitvā, sotena gahetvā ohitasoto sotadvārānusārena upadhāretvā. Dhammanti catusaccadhammaṃ. Mahatoti bhagavato. Bhagavā hi mahantehi uḷāratamehi sīlādiguṇehi samannāgatattā, sadevakena lokena visesato mahanīyatāya ca ‘‘mahā’’ti vuccati, yā tassa mahāsamaṇoti samaññā jātā. Nissakkavacanañcetaṃ ‘‘mahato dhammaṃ sutvānā’’ti. Mahārasanti vimuttirasassa dāyakattā uḷārarasaṃ. Sabbaññutaññāṇavarena desitanti sabbaṃ jānātīti sabbaññū, tassa bhāvo sabbaññutā. Ñāṇameva varaṃ, ñāṇesu vā varanti ñāṇavaraṃ, sabbaññutā ñāṇavaraṃ etassāti sabbaññutaññāṇavaro, bhagavā. Tena sabbaññutaññāṇasaṅkhātaaggañāṇena vā karaṇabhūtena desitaṃ kathitaṃ dhammaṃ sutvānāti yojanā. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ paramatthadīpaniyaṃ itivuttakavaṇṇanāyaṃ vuttanayena veditabbaṃ. Magganti aṭṭhaṅgikaṃ ariyamaggaṃ. Papajjinti paṭipajjiṃ. Amatassa pattiyāti nibbānassa adhigamāya upāyabhūtaṃ paṭipajjinti yojanā. Soti so bhagavā. Yogakkhemassa pathassa kovidoti catūhi yogehi anupaddutassa nibbānassa yo patho, tassa kovido tattha sukusalo. Ayañhettha attho – bhagavato catusaccadesanaṃ sutvā amatādhigamūpāyamaggaṃ ahaṃ paṭipajjiṃ paṭipajjanamaggaṃ mayā kataṃ, so eva pana bhagavā sabbathā yogakkhemassa pathassa kovido, parasantāne vā paramanesu kusalo, yassa saṃvidhānamāgamma ahampi maggaṃ paṭipajjinti. Ayameva ca therassa aññābyākaraṇagāthā ahosīti.
છન્નત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Channattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૯. છન્નત્થેરગાથા • 9. Channattheragāthā