Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૪૯૮] ૨. ચિત્તસમ્ભૂતજાતકવણ્ણના
[498] 2. Cittasambhūtajātakavaṇṇanā
સબ્બં નરાનં સફલં સુચિણ્ણન્તિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો આયસ્મતો મહાકસ્સપસ્સ પિયસંવાસે દ્વે સદ્ધિવિહારિકે ભિક્ખૂ આરબ્ભ કથેસિ. તે કિર અઞ્ઞમઞ્ઞં અપ્પટિવિભત્તભોગા પરમવિસ્સાસિકા અહેસું, પિણ્ડાય ચરન્તાપિ એકતોવ ગચ્છન્તિ, એકતોવ આગચ્છન્તિ, વિના ભવિતું ન સક્કોન્તિ. ધમ્મસભાયં ભિક્ખૂ તેસંયેવ વિસ્સાસં વણ્ણયમાના નિસીદિંસુ. સત્થા આગન્ત્વા ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમાય નામા’’તિ વુત્તે ‘‘અનચ્છરિયં, ભિક્ખવે, ઇમેસં એકસ્મિં અત્તભાવે વિસ્સાસિકત્તં, પોરાણકપણ્ડિતા તીણિ ચત્તારિ ભવન્તરાનિ ગચ્છન્તાપિ મિત્તભાવં ન વિજહિંસુયેવા’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Sabbaṃ narānaṃ saphalaṃ suciṇṇanti idaṃ satthā jetavane viharanto āyasmato mahākassapassa piyasaṃvāse dve saddhivihārike bhikkhū ārabbha kathesi. Te kira aññamaññaṃ appaṭivibhattabhogā paramavissāsikā ahesuṃ, piṇḍāya carantāpi ekatova gacchanti, ekatova āgacchanti, vinā bhavituṃ na sakkonti. Dhammasabhāyaṃ bhikkhū tesaṃyeva vissāsaṃ vaṇṇayamānā nisīdiṃsu. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘anacchariyaṃ, bhikkhave, imesaṃ ekasmiṃ attabhāve vissāsikattaṃ, porāṇakapaṇḍitā tīṇi cattāri bhavantarāni gacchantāpi mittabhāvaṃ na vijahiṃsuyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે અવન્તિરટ્ઠે ઉજ્જેનિયં અવન્તિમહારાજા નામ રજ્જં કારેસિ. તદા ઉજ્જેનિયા બહિ ચણ્ડાલગામકો અહોસિ. મહાસત્તો તત્થ નિબ્બત્તિ, અપરોપિ સત્તો તસ્સેવ માતુચ્છાપુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ. તેસુ એકો ચિત્તો નામ અહોસિ, એકો સમ્ભૂતો નામ. તે ઉભોપિ વયપ્પત્તા ચણ્ડાલવંસધોવનં નામ સિપ્પં ઉગ્ગણ્હિત્વા એકદિવસં ‘‘ઉજ્જેનીનગરદ્વારે સિપ્પં દસ્સેસ્સામા’’તિ એકો ઉત્તરદ્વારે સિપ્પં દસ્સેસિ, એકો પાચીનદ્વારે. તસ્મિઞ્ચ નગરે દ્વે દિટ્ઠમઙ્ગલિકાયો અહેસું, એકા સેટ્ઠિધીતા, એકા પુરોહિતધીતા. તા બહુખાદનીયભોજનીયમાલાગન્ધાદીનિ ગાહાપેત્વા ‘‘ઉય્યાનકીળં કીળિસ્સામા’’તિ એકા ઉત્તરદ્વારેન નિક્ખમિ, એકા પાચીનદ્વારેન. તા તે ચણ્ડાલપુત્તે સિપ્પં દસ્સેન્તે દિસ્વા ‘‘કે એતે’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ચણ્ડાલપુત્તા’’તિ સુત્વા ‘‘અપસ્સિતબ્બયુત્તકં વત પસ્સિમ્હા’’તિ ગન્ધોદકેન અક્ખીનિ ધોવિત્વા નિવત્તિંસુ. મહાજનો ‘‘અરે દુટ્ઠચણ્ડાલ, તુમ્હે નિસ્સાય મયં અમૂલકાનિ સુરાભત્તાદીનિ ન લભિમ્હા’’તિ તે ઉભોપિ ભાતિકે પોથેત્વા અનયબ્યસનં પાપેસિ.
Atīte avantiraṭṭhe ujjeniyaṃ avantimahārājā nāma rajjaṃ kāresi. Tadā ujjeniyā bahi caṇḍālagāmako ahosi. Mahāsatto tattha nibbatti, aparopi satto tasseva mātucchāputto hutvā nibbatti. Tesu eko citto nāma ahosi, eko sambhūto nāma. Te ubhopi vayappattā caṇḍālavaṃsadhovanaṃ nāma sippaṃ uggaṇhitvā ekadivasaṃ ‘‘ujjenīnagaradvāre sippaṃ dassessāmā’’ti eko uttaradvāre sippaṃ dassesi, eko pācīnadvāre. Tasmiñca nagare dve diṭṭhamaṅgalikāyo ahesuṃ, ekā seṭṭhidhītā, ekā purohitadhītā. Tā bahukhādanīyabhojanīyamālāgandhādīni gāhāpetvā ‘‘uyyānakīḷaṃ kīḷissāmā’’ti ekā uttaradvārena nikkhami, ekā pācīnadvārena. Tā te caṇḍālaputte sippaṃ dassente disvā ‘‘ke ete’’ti pucchitvā ‘‘caṇḍālaputtā’’ti sutvā ‘‘apassitabbayuttakaṃ vata passimhā’’ti gandhodakena akkhīni dhovitvā nivattiṃsu. Mahājano ‘‘are duṭṭhacaṇḍāla, tumhe nissāya mayaṃ amūlakāni surābhattādīni na labhimhā’’ti te ubhopi bhātike pothetvā anayabyasanaṃ pāpesi.
તે પટિલદ્ધસઞ્ઞા ઉટ્ઠાય અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ સન્તિકં ગચ્છન્તા એકસ્મિં ઠાને સમાગન્ત્વા અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ તં દુક્ખુપ્પત્તિં આરોચેત્વા રોદિત્વા પરિદેવિત્વા ‘‘કિન્તિ કરિસ્સામા’’તિ મન્તેત્વા ‘‘ઇમં અમ્હાકં જાતિં નિસ્સાય દુક્ખં ઉપ્પન્નં, ચણ્ડાલકમ્મં કાતું ન સક્ખિસ્સામ, જાતિં પટિચ્છાદેત્વા બ્રાહ્મણમાણવવણ્ણેન તક્કસિલં ગન્ત્વા સિપ્પં ઉગ્ગણ્હિસ્સામા’’તિ સન્નિટ્ઠાનં કત્વા તત્થ ગન્ત્વા ધમ્મન્તેવાસિકા હુત્વા દિસાપામોક્ખાચરિયસ્સ સન્તિકે સિપ્પં પટ્ઠપેસું. જમ્બુદીપતલે ‘‘દ્વે કિર ચણ્ડાલા જાતિં પટિચ્છાદેત્વા સિપ્પં ઉગ્ગણ્હન્તી’’તિ સૂયિત્થ. તેસુ ચિત્તપણ્ડિતસ્સ સિપ્પં નિટ્ઠિતં, સમ્ભૂતસ્સ ન તાવ નિટ્ઠાતિ.
Te paṭiladdhasaññā uṭṭhāya aññamaññassa santikaṃ gacchantā ekasmiṃ ṭhāne samāgantvā aññamaññassa taṃ dukkhuppattiṃ ārocetvā roditvā paridevitvā ‘‘kinti karissāmā’’ti mantetvā ‘‘imaṃ amhākaṃ jātiṃ nissāya dukkhaṃ uppannaṃ, caṇḍālakammaṃ kātuṃ na sakkhissāma, jātiṃ paṭicchādetvā brāhmaṇamāṇavavaṇṇena takkasilaṃ gantvā sippaṃ uggaṇhissāmā’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā tattha gantvā dhammantevāsikā hutvā disāpāmokkhācariyassa santike sippaṃ paṭṭhapesuṃ. Jambudīpatale ‘‘dve kira caṇḍālā jātiṃ paṭicchādetvā sippaṃ uggaṇhantī’’ti sūyittha. Tesu cittapaṇḍitassa sippaṃ niṭṭhitaṃ, sambhūtassa na tāva niṭṭhāti.
અથેકદિવસં એકો ગામવાસી ‘‘બ્રાહ્મણવાચનકં કરિસ્સામી’’તિ આચરિયં નિમન્તેસિ. તમેવ રત્તિં દેવો વસ્સિત્વા મગ્ગે કન્દરાદીનિ પૂરેસિ. આચરિયો પાતોવ ચિત્તપણ્ડિતં પક્કોસાપેત્વા ‘‘તાત, અહં ગન્તું ન સક્ખિસ્સામિ, ત્વં માણવેહિ સદ્ધિં ગન્તા મઙ્ગલં વત્વા તુમ્હેહિ લદ્ધં ભુઞ્જિત્વા અમ્હેહિ લદ્ધં આહરા’’તિ પેસેસિ. સો ‘‘સાધૂ’’તિ માણવકે ગહેત્વા ગતો. યાવ માણવા ન્હાયન્તિ ચેવ મુખાનિ ચ ધોવન્તિ, તાવ મનુસ્સા પાયાસં વડ્ઢેત્વા નિબ્બાતૂતિ ઠપેસું. માણવા તસ્મિં અનિબ્બુતેયેવ આગન્ત્વા નિસીદિંસુ. મનુસ્સા દક્ખિણોદકં દત્વા તેસં પુરતો પાતિયો ઠપેસું. સમ્ભૂતો લુદ્ધધાતુકો વિય હુત્વા ‘‘સીતલો’’તિ સઞ્ઞાય પાયાસપિણ્ડં ઉક્ખિપિત્વા મુખે ઠપેસિ, સો તસ્સ આદિત્તઅયોગુળો વિય મુખં દહિ. સો કમ્પમાનો સતિં અનુપટ્ઠાપેત્વા ચિત્તપણ્ડિતં ઓલોકેત્વા ચણ્ડાલભાસાય એવ ‘‘ખળુ ખળૂ’’તિ આહ . સોપિ તથેવ સતિં અનુપટ્ઠાપેત્વા ચણ્ડાલભાસાય એવ ‘‘નિગ્ગલ નિગ્ગલા’’તિ આહ. માણવા અઞ્ઞમઞ્ઞં ઓલોકેત્વા ‘‘કિં ભાસા નામેસા’’તિ વદિંસુ. ચિત્તપણ્ડિતો મઙ્ગલં અભાસિ. માણવા બહિ નિક્ખમિત્વા વગ્ગવગ્ગા હુત્વા તત્થ તત્થ નિસીદિત્વા ભાસં સોધેન્તા ‘‘ચણ્ડાલભાસા’’તિ ઞત્વા ‘‘અરે દુટ્ઠચણ્ડાલા, એત્તકં કાલં ‘બ્રાહ્મણામ્હા’તિ વત્વા વઞ્ચયિત્થા’’તિ ઉભોપિ તે પોથયિંસુ. અથેકો સપ્પુરિસો ‘‘અપેથા’’તિ વારેત્વા ‘‘અયં તુમ્હાકં જાતિયા દોસો, ગચ્છથ કત્થચિ દેસેવ પબ્બજિત્વા જીવથા’’તિ તે ઉભો ઉય્યોજેસિ. માણવા તેસં ચણ્ડાલભાવં આચરિયસ્સ આરોચેસું.
Athekadivasaṃ eko gāmavāsī ‘‘brāhmaṇavācanakaṃ karissāmī’’ti ācariyaṃ nimantesi. Tameva rattiṃ devo vassitvā magge kandarādīni pūresi. Ācariyo pātova cittapaṇḍitaṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta, ahaṃ gantuṃ na sakkhissāmi, tvaṃ māṇavehi saddhiṃ gantā maṅgalaṃ vatvā tumhehi laddhaṃ bhuñjitvā amhehi laddhaṃ āharā’’ti pesesi. So ‘‘sādhū’’ti māṇavake gahetvā gato. Yāva māṇavā nhāyanti ceva mukhāni ca dhovanti, tāva manussā pāyāsaṃ vaḍḍhetvā nibbātūti ṭhapesuṃ. Māṇavā tasmiṃ anibbuteyeva āgantvā nisīdiṃsu. Manussā dakkhiṇodakaṃ datvā tesaṃ purato pātiyo ṭhapesuṃ. Sambhūto luddhadhātuko viya hutvā ‘‘sītalo’’ti saññāya pāyāsapiṇḍaṃ ukkhipitvā mukhe ṭhapesi, so tassa ādittaayoguḷo viya mukhaṃ dahi. So kampamāno satiṃ anupaṭṭhāpetvā cittapaṇḍitaṃ oloketvā caṇḍālabhāsāya eva ‘‘khaḷu khaḷū’’ti āha . Sopi tatheva satiṃ anupaṭṭhāpetvā caṇḍālabhāsāya eva ‘‘niggala niggalā’’ti āha. Māṇavā aññamaññaṃ oloketvā ‘‘kiṃ bhāsā nāmesā’’ti vadiṃsu. Cittapaṇḍito maṅgalaṃ abhāsi. Māṇavā bahi nikkhamitvā vaggavaggā hutvā tattha tattha nisīditvā bhāsaṃ sodhentā ‘‘caṇḍālabhāsā’’ti ñatvā ‘‘are duṭṭhacaṇḍālā, ettakaṃ kālaṃ ‘brāhmaṇāmhā’ti vatvā vañcayitthā’’ti ubhopi te pothayiṃsu. Atheko sappuriso ‘‘apethā’’ti vāretvā ‘‘ayaṃ tumhākaṃ jātiyā doso, gacchatha katthaci deseva pabbajitvā jīvathā’’ti te ubho uyyojesi. Māṇavā tesaṃ caṇḍālabhāvaṃ ācariyassa ārocesuṃ.
તેપિ અરઞ્ઞં પવિસિત્વા ઇસિપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા ન ચિરસ્સેવ તતો ચવિત્વા નેરઞ્જરાય તીરે મિગિયા કુચ્છિસ્મિં નિબ્બત્તિંસુ. તે માતુકુચ્છિતો નિક્ખન્તકાલતો પટ્ઠાય એકતોવ વિચરન્તિ, વિના ભવિતું ન સક્કોન્તિ. તે એકદિવસં ગોચરં ગહેત્વા એકસ્મિં રુક્ખમૂલે સીસેન સીસં, સિઙ્ગેન સિઙ્ગં, તુણ્ડેન તુણ્ડં અલ્લીયાપેત્વા રોમન્થયમાને ઠિતે દિસ્વા એકો લુદ્દકો સત્તિં ખિપિત્વા એકપ્પહારેનેવ જીવિતા વોરોપેસિ. તતો ચવિત્વા નમ્મદાનદીતીરે ઉક્કુસયોનિયં નિબ્બત્તિંસુ. તત્રાપિ વુદ્ધિપ્પત્તે ગોચરં ગહેત્વા સીસેન સીસં, તુણ્ડેન તુણ્ડં અલ્લીયાપેત્વા ઠિતે દિસ્વા એકો યટ્ઠિલુદ્દકો એકપ્પહારેનેવ બન્ધિત્વા વધિ. તતો પન ચવિત્વા ચિત્તપણ્ડિતો કોસમ્બિયં પુરોહિતસ્સ પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ. સમ્ભૂતપણ્ડિતો ઉત્તરપઞ્ચાલરઞ્ઞો પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ. તે નામગ્ગહણદિવસતો પટ્ઠાય અત્તનો જાતિં અનુસ્સરિંસુ. તેસુ સમ્ભૂતપણ્ડિતો નિરન્તરં સરિતું અસક્કોન્તો ચતુત્થં ચણ્ડાલજાતિમેવ અનુસ્સરતિ, ચિત્તપણ્ડિતો પટિપાટિયા ચતસ્સોપિ જાતિયો. સો સોળસવસ્સકાલે નિક્ખમિત્વા હિમવન્તં પવિસિત્વા ઇસિપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા ઝાનાભિઞ્ઞં નિબ્બત્તેત્વા ઝાનસુખેન વીતિનામેન્તો વસિ. સમ્ભૂતપણ્ડિતોપિ પિતુ અચ્ચયેન છત્તં ઉસ્સાપેત્વા છત્તમઙ્ગલદિવસેયેવ મહાજનમજ્ઝે મઙ્ગલગીતં કત્વા ઉદાનવસેન દ્વે ગાથા અભાસિ. તં સુત્વા ‘‘અમ્હાકં રઞ્ઞો મઙ્ગલગીત’’ન્તિ ઓરોધાપિ ગન્ધબ્બાપિ તમેવ ગીતં ગાયન્તિ. અનુક્કમેનેવ ‘‘રઞ્ઞો પિયગીત’’ન્તિ સબ્બેપિ નગરવાસિનો મનુસ્સા તમેવ ગાયન્તિ.
Tepi araññaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā na cirasseva tato cavitvā nerañjarāya tīre migiyā kucchismiṃ nibbattiṃsu. Te mātukucchito nikkhantakālato paṭṭhāya ekatova vicaranti, vinā bhavituṃ na sakkonti. Te ekadivasaṃ gocaraṃ gahetvā ekasmiṃ rukkhamūle sīsena sīsaṃ, siṅgena siṅgaṃ, tuṇḍena tuṇḍaṃ allīyāpetvā romanthayamāne ṭhite disvā eko luddako sattiṃ khipitvā ekappahāreneva jīvitā voropesi. Tato cavitvā nammadānadītīre ukkusayoniyaṃ nibbattiṃsu. Tatrāpi vuddhippatte gocaraṃ gahetvā sīsena sīsaṃ, tuṇḍena tuṇḍaṃ allīyāpetvā ṭhite disvā eko yaṭṭhiluddako ekappahāreneva bandhitvā vadhi. Tato pana cavitvā cittapaṇḍito kosambiyaṃ purohitassa putto hutvā nibbatti. Sambhūtapaṇḍito uttarapañcālarañño putto hutvā nibbatti. Te nāmaggahaṇadivasato paṭṭhāya attano jātiṃ anussariṃsu. Tesu sambhūtapaṇḍito nirantaraṃ sarituṃ asakkonto catutthaṃ caṇḍālajātimeva anussarati, cittapaṇḍito paṭipāṭiyā catassopi jātiyo. So soḷasavassakāle nikkhamitvā himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā jhānābhiññaṃ nibbattetvā jhānasukhena vītināmento vasi. Sambhūtapaṇḍitopi pitu accayena chattaṃ ussāpetvā chattamaṅgaladivaseyeva mahājanamajjhe maṅgalagītaṃ katvā udānavasena dve gāthā abhāsi. Taṃ sutvā ‘‘amhākaṃ rañño maṅgalagīta’’nti orodhāpi gandhabbāpi tameva gītaṃ gāyanti. Anukkameneva ‘‘rañño piyagīta’’nti sabbepi nagaravāsino manussā tameva gāyanti.
ચિત્તપણ્ડિતોપિ હિમવન્તપદેસે વસન્તોયેવ ‘‘કિં નુ ખો મમ ભાતિકેન સમ્ભૂતેન છત્તં લદ્ધં, ઉદાહુ ન વા’’તિ ઉપધારેન્તો લદ્ધભાવં ઞત્વા ‘‘નવરજ્જં તાવ ઇદાનિ ગન્ત્વાપિ બોધેતું ન સક્ખિસ્સામિ, મહલ્લકકાલે નં ઉપસઙ્કમિત્વા ધમ્મં કથેત્વા પબ્બાજેસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા પણ્ણાસ વસ્સાનિ અગન્ત્વા રઞ્ઞો પુત્તધીતાહિ વડ્ઢિતકાલે ઇદ્ધિયા ગન્ત્વા ઉય્યાને ઓતરિત્વા મઙ્ગલસિલાપટ્ટે સુવણ્ણપટિમા વિય નિસીદિ. તસ્મિં ખણે એકો દારકો તં ગીતં ગાયન્તો દારૂનિ ઉદ્ધરતિ. ચિત્તપણ્ડિતો તં પક્કોસિ. સો આગન્ત્વા વન્દિત્વા અટ્ઠાસિ. અથ નં આહ – ‘‘ત્વં પાતોવ પટ્ઠાય ઇમમેવ ગીતં ગાયસિ, કિં અઞ્ઞં ન જાનાસી’’તિ. ‘‘ભન્તે, અઞ્ઞાનિપિ બહૂનિ જાનામિ, ઇમાનિ પન દ્વે રઞ્ઞો પિયગીતાનિ, તસ્મા ઇમાનેવ ગાયામી’’તિ. ‘‘અત્થિ પન રઞ્ઞો ગીતસ્સ પટિગીતં ગાયન્તો’’તિ? ‘‘નત્થિ ભન્તે’’તિ. ‘‘સક્ખિસ્સસિ પન ત્વં પટિગીતં ગાયિતુ’’ન્તિ? ‘‘જાનન્તો સક્ખિસ્સામી’’તિ. ‘‘તેન હિ ત્વં રઞ્ઞા દ્વીસુ ગીતેસુ ગાયિતેસુ ઇદં તતિયં કત્વા ગાયસ્સૂ’’તિ ગીતંદત્વા ‘‘ગન્ત્વા રઞ્ઞો સન્તિકે ગાયિસ્સસિ, રાજા તે પસીદિત્વા મહન્તં ઇસ્સરિયં દસ્સતી’’તિ ઉય્યોજેસિ.
Cittapaṇḍitopi himavantapadese vasantoyeva ‘‘kiṃ nu kho mama bhātikena sambhūtena chattaṃ laddhaṃ, udāhu na vā’’ti upadhārento laddhabhāvaṃ ñatvā ‘‘navarajjaṃ tāva idāni gantvāpi bodhetuṃ na sakkhissāmi, mahallakakāle naṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ kathetvā pabbājessāmī’’ti cintetvā paṇṇāsa vassāni agantvā rañño puttadhītāhi vaḍḍhitakāle iddhiyā gantvā uyyāne otaritvā maṅgalasilāpaṭṭe suvaṇṇapaṭimā viya nisīdi. Tasmiṃ khaṇe eko dārako taṃ gītaṃ gāyanto dārūni uddharati. Cittapaṇḍito taṃ pakkosi. So āgantvā vanditvā aṭṭhāsi. Atha naṃ āha – ‘‘tvaṃ pātova paṭṭhāya imameva gītaṃ gāyasi, kiṃ aññaṃ na jānāsī’’ti. ‘‘Bhante, aññānipi bahūni jānāmi, imāni pana dve rañño piyagītāni, tasmā imāneva gāyāmī’’ti. ‘‘Atthi pana rañño gītassa paṭigītaṃ gāyanto’’ti? ‘‘Natthi bhante’’ti. ‘‘Sakkhissasi pana tvaṃ paṭigītaṃ gāyitu’’nti? ‘‘Jānanto sakkhissāmī’’ti. ‘‘Tena hi tvaṃ raññā dvīsu gītesu gāyitesu idaṃ tatiyaṃ katvā gāyassū’’ti gītaṃdatvā ‘‘gantvā rañño santike gāyissasi, rājā te pasīditvā mahantaṃ issariyaṃ dassatī’’ti uyyojesi.
સો સીઘં માતુ સન્તિકં ગન્ત્વા અત્તાનં અલઙ્કારાપેત્વા રાજદ્વારં ગન્ત્વા ‘‘એકો કિર દારકો તુમ્હેહિ સદ્ધિં પટિગીતં ગાયિસ્સતી’’તિ રઞ્ઞો આરોચાપેત્વા ‘‘આગચ્છતૂ’’તિ વુત્તે ગન્ત્વા વન્દિત્વા ‘‘ત્વં કિર, તાત, પટિગીતં ગાયિસ્સસી’’તિ પુટ્ઠો ‘‘આમ, દેવ, સબ્બં રાજપરિસં સન્નિપાતેથા’’તિ સન્નિપતિતાય પરિસાય રાજાનં આહ ‘‘તુમ્હે તાવ, દેવ, તુમ્હાકં ગીતં ગાયથ, અથાહં પટિગીતં ગાયિસ્સામી’’તિ. રાજા ગાથાદ્વયમાહ –
So sīghaṃ mātu santikaṃ gantvā attānaṃ alaṅkārāpetvā rājadvāraṃ gantvā ‘‘eko kira dārako tumhehi saddhiṃ paṭigītaṃ gāyissatī’’ti rañño ārocāpetvā ‘‘āgacchatū’’ti vutte gantvā vanditvā ‘‘tvaṃ kira, tāta, paṭigītaṃ gāyissasī’’ti puṭṭho ‘‘āma, deva, sabbaṃ rājaparisaṃ sannipātethā’’ti sannipatitāya parisāya rājānaṃ āha ‘‘tumhe tāva, deva, tumhākaṃ gītaṃ gāyatha, athāhaṃ paṭigītaṃ gāyissāmī’’ti. Rājā gāthādvayamāha –
૨૪.
24.
‘‘સબ્બં નરાનં સફલં સુચિણ્ણં, ન કમ્મુના કિઞ્ચન મોઘમત્થિ;
‘‘Sabbaṃ narānaṃ saphalaṃ suciṇṇaṃ, na kammunā kiñcana moghamatthi;
પસ્સામિ સમ્ભૂતં મહાનુભાવં, સકમ્મુના પુઞ્ઞફલૂપપન્નં.
Passāmi sambhūtaṃ mahānubhāvaṃ, sakammunā puññaphalūpapannaṃ.
૨૫.
25.
‘‘સબ્બં નરાનં સફલં સુચિણ્ણં, ન કમ્મુના કિઞ્ચન મોઘમત્થિ;
‘‘Sabbaṃ narānaṃ saphalaṃ suciṇṇaṃ, na kammunā kiñcana moghamatthi;
કચ્ચિન્નુ ચિત્તસ્સપિ એવમેવં, ઇદ્ધો મનો તસ્સ યથાપિ મય્હ’’ન્તિ.
Kaccinnu cittassapi evamevaṃ, iddho mano tassa yathāpi mayha’’nti.
તત્થ ન કમ્મુના કિઞ્ચન મોઘમત્થીતિ સુકતદુક્કટેસુ કમ્મેસુ કિઞ્ચન એકકમ્મમ્પિ મોઘં નામ નત્થિ, નિપ્ફલં ન હોતિ, વિપાકં દત્વાવ નસ્સતીતિ અપરાપરિયવેદનીયકમ્મં સન્ધાયાહ. સમ્ભૂતન્તિ અત્તાનં વદતિ, પસ્સામહં આયસ્મન્તં સમ્ભૂતં સકેન કમ્મેન પુઞ્ઞફલૂપપન્નં, સકમ્મં નિસ્સાય પુઞ્ઞફલેન ઉપપન્નં તં પસ્સામીતિ અત્થો. કચ્ચિન્નુ ચિત્તસ્સપીતિ મયઞ્હિ દ્વેપિ જના એકતો હુત્વા ન ચિરં સીલં રક્ખિમ્હ, અહં તાવ તસ્સ ફલેન મહન્તં યસં પત્તો, કચ્ચિ નુ ખો મે ભાતિકસ્સ ચિત્તસ્સપિ એવમેવ મનો ઇદ્ધો સમિદ્ધોતિ.
Tattha na kammunā kiñcana moghamatthīti sukatadukkaṭesu kammesu kiñcana ekakammampi moghaṃ nāma natthi, nipphalaṃ na hoti, vipākaṃ datvāva nassatīti aparāpariyavedanīyakammaṃ sandhāyāha. Sambhūtanti attānaṃ vadati, passāmahaṃ āyasmantaṃ sambhūtaṃ sakena kammena puññaphalūpapannaṃ, sakammaṃ nissāya puññaphalena upapannaṃ taṃ passāmīti attho. Kaccinnu cittassapīti mayañhi dvepi janā ekato hutvā na ciraṃ sīlaṃ rakkhimha, ahaṃ tāva tassa phalena mahantaṃ yasaṃ patto, kacci nu kho me bhātikassa cittassapi evameva mano iddho samiddhoti.
તસ્સ ગીતાવસાને દારકો ગાયન્તો તતિયં ગાથમાહ –
Tassa gītāvasāne dārako gāyanto tatiyaṃ gāthamāha –
૨૬.
26.
‘‘સબ્બં નરાનં સફલં સુચિણ્ણં, ન કમ્મુના કિઞ્ચન મોઘમત્થિ;
‘‘Sabbaṃ narānaṃ saphalaṃ suciṇṇaṃ, na kammunā kiñcana moghamatthi;
ચિત્તમ્પિ જાનાહિ તથેવ દેવ, ઇદ્ધો મનો તસ્સ યથાપિ તુય્હ’’ન્તિ.
Cittampi jānāhi tatheva deva, iddho mano tassa yathāpi tuyha’’nti.
તં સુત્વા રાજા ચતુત્થં ગાથમાહ –
Taṃ sutvā rājā catutthaṃ gāthamāha –
૨૭.
27.
‘‘ભવં નુ ચિત્તો સુતમઞ્ઞતો તે, ઉદાહુ તે કોચિ નં એતદક્ખા;
‘‘Bhavaṃ nu citto sutamaññato te, udāhu te koci naṃ etadakkhā;
ગાથા સુગીતા ન મમત્થિ કઙ્ખા, દદામિ તે ગામવરં સતઞ્ચા’’તિ.
Gāthā sugītā na mamatthi kaṅkhā, dadāmi te gāmavaraṃ satañcā’’ti.
તત્થ સુતમઞ્ઞતો તેતિ અહં સમ્ભૂતસ્સ ભાતા ચિત્તો નામાતિ વદન્તસ્સ ચિત્તસ્સેવ નુ તે સન્તિકા સુતન્તિ અત્થો. કોચિ નન્તિ ઉદાહુ મયા સમ્ભૂતસ્સ રઞ્ઞો ભાતા ચિત્તો દિટ્ઠોતિ કોચિ તે એતમત્થં આચિક્ખિ. સુગીતાતિ સબ્બથાપિ અયં ગાથા સુગીતા, નત્થેત્થ મમ કઙ્ખા. ગામવરં સતઞ્ચાતિ ગામવરાનં તે સતં દદામીતિ વદતિ.
Tattha sutamaññato teti ahaṃ sambhūtassa bhātā citto nāmāti vadantassa cittasseva nu te santikā sutanti attho. Koci nanti udāhu mayā sambhūtassa rañño bhātā citto diṭṭhoti koci te etamatthaṃ ācikkhi. Sugītāti sabbathāpi ayaṃ gāthā sugītā, natthettha mama kaṅkhā. Gāmavaraṃ satañcāti gāmavarānaṃ te sataṃ dadāmīti vadati.
તતો દારકો પઞ્ચમં ગાથમાહ –
Tato dārako pañcamaṃ gāthamāha –
૨૮.
28.
‘‘ન ચાહં ચિત્તો સુતમઞ્ઞતો મે, ઇસી ચ મે એતમત્થં અસંસિ;
‘‘Na cāhaṃ citto sutamaññato me, isī ca me etamatthaṃ asaṃsi;
ગન્ત્વાન રઞ્ઞો પટિગાહિ ગાથં, અપિ તે વરં અત્તમનો દદેય્યા’’તિ.
Gantvāna rañño paṭigāhi gāthaṃ, api te varaṃ attamano dadeyyā’’ti.
તત્થ એતમત્થન્તિ તુમ્હાકં ઉય્યાને નિસિન્નો એકો ઇસિ મય્હં એતમત્થં આચિક્ખિ.
Tattha etamatthanti tumhākaṃ uyyāne nisinno eko isi mayhaṃ etamatthaṃ ācikkhi.
તં સુત્વા રાજા ‘‘સો મમ ભાતા ચિત્તો ભવિસ્સતિ, ઇદાનેવ નં ગન્ત્વા પસ્સિસ્સામી’’તિ પુરિસે આણાપેન્તો ગાથાદ્વયમાહ –
Taṃ sutvā rājā ‘‘so mama bhātā citto bhavissati, idāneva naṃ gantvā passissāmī’’ti purise āṇāpento gāthādvayamāha –
૨૯.
29.
‘‘યોજેન્તુ વે રાજરથે, સુકતે ચિત્તસિબ્બને;
‘‘Yojentu ve rājarathe, sukate cittasibbane;
કચ્છં નાગાનં બન્ધથ, ગીવેય્યં પટિમુઞ્ચથ.
Kacchaṃ nāgānaṃ bandhatha, gīveyyaṃ paṭimuñcatha.
૩૦.
30.
‘‘આહઞ્ઞન્તુ ભેરિમુદિઙ્ગસઙ્ખે, સીઘાનિ યાનાનિ ચ યોજયન્તુ;
‘‘Āhaññantu bherimudiṅgasaṅkhe, sīghāni yānāni ca yojayantu;
અજ્જેવહં અસ્સમં તં ગમિસ્સં, યત્થેવ દક્ખિસ્સમિસિં નિસિન્ન’’ન્તિ.
Ajjevahaṃ assamaṃ taṃ gamissaṃ, yattheva dakkhissamisiṃ nisinna’’nti.
તત્થ આહઞ્ઞન્તૂતિ આહનન્તુ. અસ્સમં તન્તિ તં અસ્સમં.
Tattha āhaññantūti āhanantu. Assamaṃ tanti taṃ assamaṃ.
સો એવં વત્વા રથં અભિરુય્હ સીઘં ગન્ત્વા ઉય્યાનદ્વારે રથં ઠપેત્વા ચિત્તપણ્ડિતં ઉપસઙ્કમિત્વા વન્દિત્વા એકમન્તં નિસિન્નો તુટ્ઠમાનસો અટ્ઠમં ગાથમાહ –
So evaṃ vatvā rathaṃ abhiruyha sīghaṃ gantvā uyyānadvāre rathaṃ ṭhapetvā cittapaṇḍitaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisinno tuṭṭhamānaso aṭṭhamaṃ gāthamāha –
૩૧.
31.
‘‘સુલદ્ધલાભો વત મે અહોસિ, ગાથા સુગીતા પરિસાય મજ્ઝે;
‘‘Suladdhalābho vata me ahosi, gāthā sugītā parisāya majjhe;
સ્વાહં ઇસિં સીલવતૂપપન્નં, દિસ્વા પતીતો સુમનોહમસ્મી’’તિ.
Svāhaṃ isiṃ sīlavatūpapannaṃ, disvā patīto sumanohamasmī’’ti.
તસ્સત્થો – સુલદ્ધલાભો વત મય્હં છત્તમઙ્ગલદિવસે પરિસાય મજ્ઝે ગીતગાથા સુગીતાવ અહોસિ, સ્વાહં અજ્જ સીલવતસમ્પન્નં ઇસિં દિસ્વા પીતિસોમનસ્સપ્પત્તો જાતોતિ.
Tassattho – suladdhalābho vata mayhaṃ chattamaṅgaladivase parisāya majjhe gītagāthā sugītāva ahosi, svāhaṃ ajja sīlavatasampannaṃ isiṃ disvā pītisomanassappatto jātoti.
સો ચિત્તપણ્ડિતસ્સ દિટ્ઠકાલતો પટ્ઠાય સોમનસ્સપ્પત્તો ‘‘ભાતિકસ્સ મે પલ્લઙ્કં અત્થરથા’’તિઆદીનિ આણાપેન્તો નવમં ગાથમાહ –
So cittapaṇḍitassa diṭṭhakālato paṭṭhāya somanassappatto ‘‘bhātikassa me pallaṅkaṃ attharathā’’tiādīni āṇāpento navamaṃ gāthamāha –
૩૨.
32.
‘‘આસનં ઉદકં પજ્જં, પટિગ્ગણ્હાતુ નો ભવં;
‘‘Āsanaṃ udakaṃ pajjaṃ, paṭiggaṇhātu no bhavaṃ;
અગ્ઘે ભવન્તં પુચ્છામ, અગ્ઘં કુરુતુ નો ભવ’’ન્તિ.
Agghe bhavantaṃ pucchāma, agghaṃ kurutu no bhava’’nti.
તત્થ અગ્ઘેતિ અતિથિનો દાતબ્બયુત્તકસ્મિં અગ્ઘે ભવન્તં આપુચ્છામ. કુરુતુ નોતિ ઇમં નો અગ્ઘં ભવં પટિગ્ગણ્હાતુ.
Tattha aggheti atithino dātabbayuttakasmiṃ agghe bhavantaṃ āpucchāma. Kurutu noti imaṃ no agghaṃ bhavaṃ paṭiggaṇhātu.
એવં મધુરપટિસન્થારં કત્વા રજ્જં મજ્ઝે ભિન્દિત્વા દેન્તો ઇતરં ગાથમાહ –
Evaṃ madhurapaṭisanthāraṃ katvā rajjaṃ majjhe bhinditvā dento itaraṃ gāthamāha –
૩૩.
33.
‘‘રમ્મઞ્ચ તે આવસથં કરોન્તુ, નારીગણેહિ પરિચારયસ્સુ;
‘‘Rammañca te āvasathaṃ karontu, nārīgaṇehi paricārayassu;
કરોહિ ઓકાસમનુગ્ગહાય, ઉભોપિમં ઇસ્સરિયં કરોમા’’તિ.
Karohi okāsamanuggahāya, ubhopimaṃ issariyaṃ karomā’’ti.
તત્થ ઇમં ઇસ્સરિયન્તિ કપિલરટ્ઠે ઉત્તરપઞ્ચાલનગરે રજ્જં મજ્ઝે ભિન્દિત્વા દ્વેપિ જના કરોમ અનુભવામ.
Tattha imaṃ issariyanti kapilaraṭṭhe uttarapañcālanagare rajjaṃ majjhe bhinditvā dvepi janā karoma anubhavāma.
તસ્સ તં વચનં સુત્વા ચિત્તપણ્ડિતો ધમ્મં દેસેન્તો છ ગાથા અભાસિ –
Tassa taṃ vacanaṃ sutvā cittapaṇḍito dhammaṃ desento cha gāthā abhāsi –
૩૪.
34.
‘‘દિસ્વા ફલં દુચ્ચરિતસ્સ રાજ, અત્થો સુચિણ્ણસ્સ મહાવિપાકં;
‘‘Disvā phalaṃ duccaritassa rāja, attho suciṇṇassa mahāvipākaṃ;
અત્તાનમેવ પટિસંયમિસ્સં, ન પત્થયે પુત્ત પસું ધનં વા.
Attānameva paṭisaṃyamissaṃ, na patthaye putta pasuṃ dhanaṃ vā.
૩૫.
35.
‘‘દસેવિમા વસ્સદસા, મચ્ચાનં ઇધ જીવિતં;
‘‘Dasevimā vassadasā, maccānaṃ idha jīvitaṃ;
અપત્તઞ્ઞેવ તં ઓધિં, નળો છિન્નોવ સુસ્સતિ.
Apattaññeva taṃ odhiṃ, naḷo chinnova sussati.
૩૬.
36.
‘‘તત્થ કા નન્દિ કા ખિડ્ડા, કા રતી કા ધનેસના;
‘‘Tattha kā nandi kā khiḍḍā, kā ratī kā dhanesanā;
કિં મે પુત્તેહિ દારેહિ, રાજ મુત્તોસ્મિ બન્ધના.
Kiṃ me puttehi dārehi, rāja muttosmi bandhanā.
૩૭.
37.
‘‘સોહં એવં પજાનામિ, મચ્ચુ મે નપ્પમજ્જતિ;
‘‘Sohaṃ evaṃ pajānāmi, maccu me nappamajjati;
અન્તકેનાધિપન્નસ્સ, કા રતી કા ધનેસના.
Antakenādhipannassa, kā ratī kā dhanesanā.
૩૮.
38.
‘‘જાતિ નરાનં અધમા જનિન્દ, ચણ્ડાલયોનિ દ્વિપદાકનિટ્ઠા;
‘‘Jāti narānaṃ adhamā janinda, caṇḍālayoni dvipadākaniṭṭhā;
સકેહિ કમ્મેહિ સુપાપકેહિ, ચણ્ડાલગબ્ભે અવસિમ્હ પુબ્બે.
Sakehi kammehi supāpakehi, caṇḍālagabbhe avasimha pubbe.
૩૯.
39.
‘‘ચણ્ડાલાહુમ્હ અવન્તીસુ, મિગા નેરઞ્જરં પતિ;
‘‘Caṇḍālāhumha avantīsu, migā nerañjaraṃ pati;
ઉક્કુસા નમ્મદાતીરે, ત્યજ્જ બ્રાહ્મણખત્તિયા’’તિ.
Ukkusā nammadātīre, tyajja brāhmaṇakhattiyā’’ti.
તત્થ દુચ્ચરિતસ્સાતિ મહારાજ, ત્વં સુચરિતસ્સેવ ફલં જાનાસિ, અહં પન દુચ્ચરિતસ્સપિ ફલં પસ્સામિયેવ. મયઞ્હિ ઉભો દુચ્ચરિતસ્સ ફલેન ઇતો ચતુત્થે અત્તભાવે ચણ્ડાલયોનિયં નિબ્બત્તા. તત્થ ન ચિરં સીલં રક્ખિત્વા તસ્સ ફલેન ત્વં ખત્તિયકુલે નિબ્બત્તો, અહં બ્રાહ્મણકુલે, એવાહં દુચ્ચરિતસ્સ ચ ફલં સુચિણ્ણસ્સ ચ મહાવિપાકં દિસ્વા અત્તાનમેવ સીલસંયમેન પટિસંયમિસ્સં, પુત્તં વા પસું વા ધનં વા ન પત્થેમિ.
Tattha duccaritassāti mahārāja, tvaṃ sucaritasseva phalaṃ jānāsi, ahaṃ pana duccaritassapi phalaṃ passāmiyeva. Mayañhi ubho duccaritassa phalena ito catutthe attabhāve caṇḍālayoniyaṃ nibbattā. Tattha na ciraṃ sīlaṃ rakkhitvā tassa phalena tvaṃ khattiyakule nibbatto, ahaṃ brāhmaṇakule, evāhaṃ duccaritassa ca phalaṃ suciṇṇassa ca mahāvipākaṃ disvā attānameva sīlasaṃyamena paṭisaṃyamissaṃ, puttaṃ vā pasuṃ vā dhanaṃ vā na patthemi.
દસેવિમા વસ્સદસાતિ મહારાજ, મન્દદસકં ખિડ્ડાદસકં વણ્ણદસકં બલદસકં પઞ્ઞાદસકં હાનિદસકં પબ્ભારદસકં વઙ્કદસકં મોમૂહદસકં સયનદસકન્તિ ઇમેસઞ્હિ દસન્નં દસકાનં વસેન દસેવ વસ્સદસા ઇમેસં મચ્ચાનં ઇધ મનુસ્સલોકે જીવિતં. તયિદં ન નિયમેન સબ્બા એવ એતા દસા પાપુણાતિ, અથ ખો અપ્પત્તઞ્ઞેવ તં ઓધિં નળો છિન્નોવ સુસ્સતિ. યેપિ સકલં વસ્સસતં જીવન્તિ, તેસમ્પિ મન્દદસકે પવત્તા રૂપારૂપધમ્મા વિચ્છિન્દિત્વા આતપે ખિત્તનળો વિય તત્થેવ સુસ્સન્તિ અન્તરધાયન્તિ, તં ઓધિં અતિક્કમિત્વા ખિડ્ડાદસકં ન પાપુણન્તિ, તથા ખિટ્ટાદસકાદીસુ પવત્તા વણ્ણદસકાદીનિ.
Dasevimā vassadasāti mahārāja, mandadasakaṃ khiḍḍādasakaṃ vaṇṇadasakaṃ baladasakaṃ paññādasakaṃ hānidasakaṃ pabbhāradasakaṃ vaṅkadasakaṃ momūhadasakaṃ sayanadasakanti imesañhi dasannaṃ dasakānaṃ vasena daseva vassadasā imesaṃ maccānaṃ idha manussaloke jīvitaṃ. Tayidaṃ na niyamena sabbā eva etā dasā pāpuṇāti, atha kho appattaññeva taṃ odhiṃ naḷo chinnova sussati. Yepi sakalaṃ vassasataṃ jīvanti, tesampi mandadasake pavattā rūpārūpadhammā vicchinditvā ātape khittanaḷo viya tattheva sussanti antaradhāyanti, taṃ odhiṃ atikkamitvā khiḍḍādasakaṃ na pāpuṇanti, tathā khiṭṭādasakādīsu pavattā vaṇṇadasakādīni.
તત્થાતિ તસ્મિં એવં સુસ્સમાને જીવિતે કા પઞ્ચ કામગુણે નિસ્સાય અભિનન્દી, કા કાયકીળાદિવસેન ખિડ્ડા, કા સોમનસ્સવસેન રતિ, કા ધનેસના, કિં મે પુત્તેહિ, કિં દારેહિ, મુત્તોસ્મિ તમ્હા પુત્તદારબન્ધનાતિ અત્થો. અન્તકેનાધિપન્નસ્સાતિ જીવિતન્તકરેન મચ્ચુના અભિભૂતસ્સ. દ્વિપદાકનિટ્ઠાતિ દ્વિપદાનં અન્તરે લામકા. અવસિમ્હાતિ દ્વેપિ મયં વસિમ્હ.
Tatthāti tasmiṃ evaṃ sussamāne jīvite kā pañca kāmaguṇe nissāya abhinandī, kā kāyakīḷādivasena khiḍḍā, kā somanassavasena rati, kā dhanesanā, kiṃ me puttehi, kiṃ dārehi, muttosmi tamhā puttadārabandhanāti attho. Antakenādhipannassāti jīvitantakarena maccunā abhibhūtassa. Dvipadākaniṭṭhāti dvipadānaṃ antare lāmakā. Avasimhāti dvepi mayaṃ vasimha.
ચણ્ડાલાહુમ્હાતિ મહારાજ, ઇતો પુબ્બે ચતુત્થં જાતિં અવન્તિરટ્ઠે ઉજ્જેનિનગરે ચણ્ડાલા અહુમ્હ, તતો ચવિત્વા નેરઞ્જરાય નદિયા તીરે ઉભોપિ મિગા અહુમ્હ. તત્થ દ્વેપિ અમ્હે એકસ્મિં રુક્ખમૂલે અઞ્ઞમઞ્ઞં નિસ્સાય ઠિતે એકો લુદ્દકો એકેનેવ સત્તિપહારેન જીવિતા વોરોપેસિ, તતો ચવિત્વા નમ્મદાનદીતીરે કુરરા અહુમ્હ. તત્રાપિ નો નિસ્સાય ઠિતે એકો નેસાદો એકપ્પહારેનેવ બન્ધિત્વા જીવિતક્ખયં પાપેસિ, તતો ચવિત્વા તે મયં અજ્જ બ્રાહ્મણખત્તિયા જાતા. અહં કોસમ્બિયં બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તો, ત્વં ઇધ રાજા જાતોતિ.
Caṇḍālāhumhāti mahārāja, ito pubbe catutthaṃ jātiṃ avantiraṭṭhe ujjeninagare caṇḍālā ahumha, tato cavitvā nerañjarāya nadiyā tīre ubhopi migā ahumha. Tattha dvepi amhe ekasmiṃ rukkhamūle aññamaññaṃ nissāya ṭhite eko luddako ekeneva sattipahārena jīvitā voropesi, tato cavitvā nammadānadītīre kurarā ahumha. Tatrāpi no nissāya ṭhite eko nesādo ekappahāreneva bandhitvā jīvitakkhayaṃ pāpesi, tato cavitvā te mayaṃ ajja brāhmaṇakhattiyā jātā. Ahaṃ kosambiyaṃ brāhmaṇakule nibbatto, tvaṃ idha rājā jātoti.
એવમસ્સ અતીતે લામકજાતિયો પકાસેત્વા ઇદાનિ ઇમિસ્સાપિ જાતિયા આયુસઙ્ખારપરિત્તતં દસ્સેત્વા પુઞ્ઞેસુ ઉસ્સાહં જનેન્તો ચતસ્સો ગાથા અભાસિ –
Evamassa atīte lāmakajātiyo pakāsetvā idāni imissāpi jātiyā āyusaṅkhāraparittataṃ dassetvā puññesu ussāhaṃ janento catasso gāthā abhāsi –
૪૦.
40.
‘‘ઉપનીયતિ જીવિતમપ્પમાયુ, જરૂપનીતસ્સ ન સન્તિ તાણા;
‘‘Upanīyati jīvitamappamāyu, jarūpanītassa na santi tāṇā;
કરોહિ પઞ્ચાલ મમેત વાક્યં, માકાસિ કમ્માનિ દુક્ખુદ્રયાનિ.
Karohi pañcāla mameta vākyaṃ, mākāsi kammāni dukkhudrayāni.
૪૧.
41.
‘‘ઉપનીયતિ જીવિતમપ્પમાયુ, જરૂપનીતસ્સ ન સન્તિ તાણા;
‘‘Upanīyati jīvitamappamāyu, jarūpanītassa na santi tāṇā;
કરોહિ પઞ્ચાલ મમેત વાક્યં, માકાસિ કમ્માનિ દુક્ખપ્ફલાનિ.
Karohi pañcāla mameta vākyaṃ, mākāsi kammāni dukkhapphalāni.
૪૨.
42.
‘‘ઉપનીયતિ જીવિતમપ્પમાયુ, જરૂપનીતસ્સ ન સન્તિ તાણા;
‘‘Upanīyati jīvitamappamāyu, jarūpanītassa na santi tāṇā;
કરોહિ પઞ્ચાલ મમેત વાક્યં, માકાસિ કમ્માનિ રજસ્સિરાનિ.
Karohi pañcāla mameta vākyaṃ, mākāsi kammāni rajassirāni.
૪૩.
43.
‘‘ઉપનીયતિ જીવિતમપ્પમાયુ, વણ્ણં જરા હન્તિ નરસ્સ જિય્યતો;
‘‘Upanīyati jīvitamappamāyu, vaṇṇaṃ jarā hanti narassa jiyyato;
કરોહિ પઞ્ચાલ મમેત વાક્યં, માકાસિ કમ્મં નિરયૂપપત્તિયા’’તિ.
Karohi pañcāla mameta vākyaṃ, mākāsi kammaṃ nirayūpapattiyā’’ti.
તત્થ ઉપનીયતીતિ મહારાજ, ઇદં જીવિતં મરણં ઉપગચ્છતિ. ઇદઞ્હિ ઇમેસં સત્તાનં અપ્પમાયુ સરસપરિત્તતાયપિ ઠિતિપરિત્તતાયપિ પરિત્તકં, સૂરિયુગ્ગમને તિણગ્ગે ઉસ્સાવબિન્દુસદિસં. ન સન્તિ તાણાતિ ન હિ જરાય મરણં ઉપનીતસ્સ પુત્તાદયો તાણા નામ હોન્તિ. મમેત વાક્યન્તિ મમ એતં વચનં. માકાસીતિ મા રૂપાદિકામગુણહેતુ પમાદં આપજ્જિત્વા નિરયાદીસુ દુક્ખવડ્ઢનાનિ કમ્માનિ કરિ. દુક્ખપ્ફલાનીતિ દુક્ખવિપાકાનિ. રજસ્સિરાનીતિ કિલેસરજેન ઓકિણ્ણસીસાનિ. વણ્ણન્તિ જીરમાનસ્સ નરસ્સ સરીરવણ્ણં જરા હન્તિ. નિરયૂપપત્તિયાતિ નિરસ્સાદે નિરયે ઉપ્પજ્જનત્થાય.
Tattha upanīyatīti mahārāja, idaṃ jīvitaṃ maraṇaṃ upagacchati. Idañhi imesaṃ sattānaṃ appamāyu sarasaparittatāyapi ṭhitiparittatāyapi parittakaṃ, sūriyuggamane tiṇagge ussāvabindusadisaṃ. Na santi tāṇāti na hi jarāya maraṇaṃ upanītassa puttādayo tāṇā nāma honti. Mameta vākyanti mama etaṃ vacanaṃ. Mākāsīti mā rūpādikāmaguṇahetu pamādaṃ āpajjitvā nirayādīsu dukkhavaḍḍhanāni kammāni kari. Dukkhapphalānīti dukkhavipākāni. Rajassirānīti kilesarajena okiṇṇasīsāni. Vaṇṇanti jīramānassa narassa sarīravaṇṇaṃ jarā hanti. Nirayūpapattiyāti nirassāde niraye uppajjanatthāya.
એવં મહાસત્તે કથેન્તે રાજા તુસ્સિત્વા તિસ્સો ગાથા અભાસિ –
Evaṃ mahāsatte kathente rājā tussitvā tisso gāthā abhāsi –
૪૪.
44.
‘‘અદ્ધા હિ સચ્ચં વચનં તવેતં, યથા ઇસી ભાસસિ એવમેતં;
‘‘Addhā hi saccaṃ vacanaṃ tavetaṃ, yathā isī bhāsasi evametaṃ;
કામા ચ મે સન્તિ અનપ્પરૂપા, તે દુચ્ચજા માદિસકેન ભિક્ખુ.
Kāmā ca me santi anapparūpā, te duccajā mādisakena bhikkhu.
૪૫.
45.
‘‘નાગો યથા પઙ્કમજ્ઝે બ્યસન્નો, પસ્સં થલં નાભિસમ્ભોતિ ગન્તું;
‘‘Nāgo yathā paṅkamajjhe byasanno, passaṃ thalaṃ nābhisambhoti gantuṃ;
એવમ્પહં કામપઙ્કે બ્યસન્નો, ન ભિક્ખુનો મગ્ગમનુબ્બજામિ.
Evampahaṃ kāmapaṅke byasanno, na bhikkhuno maggamanubbajāmi.
૪૬.
46.
‘‘યથાપિ માતા ચ પિતા ચ પુત્તં, અનુસાસરે કિન્તિ સુખી ભવેય્ય;
‘‘Yathāpi mātā ca pitā ca puttaṃ, anusāsare kinti sukhī bhaveyya;
એવમ્પિ મં ત્વં અનુસાસ ભન્તે, યથા ચિરં પેચ્ચ સુખી ભવેય્ય’’ન્તિ.
Evampi maṃ tvaṃ anusāsa bhante, yathā ciraṃ pecca sukhī bhaveyya’’nti.
તત્થ અનપ્પરૂપાતિ અપરિત્તજાતિકા બહૂ અપરિમિતા. તે દુચ્ચજા માદિસકેનાતિ ભાતિક, ત્વં કિલેસે પહાય ઠિતો, અહં પન કામપઙ્કે નિમુગ્ગો, તસ્મા માદિસકેન તે કામા દુચ્ચજા. ‘‘નાગો યથા’’તિ ઇમિના અત્તનો કામપઙ્કે નિમુગ્ગભાવસ્સ ઉપમં દસ્સેતિ. તત્થ બ્યસન્નોતિ વિસન્નો અનુપવિટ્ઠો અયમેવ વા પાઠો. મગ્ગન્તિ તુમ્હાકં ઓવાદાનુસાસનીમગ્ગં નાનુબ્બજામિ પબ્બજિતું ન સક્કોમિ, ઇધેવ પન મે ઠિતસ્સ ઓવાદં દેથાતિ. અનુસાસરેતિ અનુસાસન્તિ.
Tattha anapparūpāti aparittajātikā bahū aparimitā. Te duccajā mādisakenāti bhātika, tvaṃ kilese pahāya ṭhito, ahaṃ pana kāmapaṅke nimuggo, tasmā mādisakena te kāmā duccajā. ‘‘Nāgo yathā’’ti iminā attano kāmapaṅke nimuggabhāvassa upamaṃ dasseti. Tattha byasannoti visanno anupaviṭṭho ayameva vā pāṭho. Magganti tumhākaṃ ovādānusāsanīmaggaṃ nānubbajāmi pabbajituṃ na sakkomi, idheva pana me ṭhitassa ovādaṃ dethāti. Anusāsareti anusāsanti.
અથ નં મહાસત્તો આહ –
Atha naṃ mahāsatto āha –
૪૭.
47.
‘‘નો ચે તુવં ઉસ્સહસે જનિન્દ, કામે ઇમે માનુસકે પહાતું;
‘‘No ce tuvaṃ ussahase janinda, kāme ime mānusake pahātuṃ;
ધમ્મિં બલિં પટ્ઠપયસ્સુ રાજ, અધમ્મકારો તવ માહુ રટ્ઠે.
Dhammiṃ baliṃ paṭṭhapayassu rāja, adhammakāro tava māhu raṭṭhe.
૪૮.
48.
‘‘દૂતા વિધાવન્તુ દિસા ચતસ્સો, નિમન્તકા સમણબ્રાહ્મણાનં;
‘‘Dūtā vidhāvantu disā catasso, nimantakā samaṇabrāhmaṇānaṃ;
તે અન્નપાનેન ઉપટ્ઠહસ્સુ, વત્થેન સેનાસનપચ્ચયેન ચ.
Te annapānena upaṭṭhahassu, vatthena senāsanapaccayena ca.
૪૯.
49.
‘‘અન્નેન પાનેન પસન્નચિત્તો, સન્તપ્પય સમણબ્રાહ્મણે ચ;
‘‘Annena pānena pasannacitto, santappaya samaṇabrāhmaṇe ca;
દત્વા ચ ભુત્વા ચ યથાનુભાવં, અનિન્દિતો સગ્ગમુપેહિ ઠાનં.
Datvā ca bhutvā ca yathānubhāvaṃ, anindito saggamupehi ṭhānaṃ.
૫૦.
50.
‘‘સચે ચ તં રાજ મદો સહેય્ય, નારીગણેહિ પરિચારયન્તં;
‘‘Sace ca taṃ rāja mado saheyya, nārīgaṇehi paricārayantaṃ;
ઇમમેવ ગાથં મનસી કરોહિ, ભાસેસિ ચેનં પરિસાય મજ્ઝે.
Imameva gāthaṃ manasī karohi, bhāsesi cenaṃ parisāya majjhe.
૫૧.
51.
‘‘અબ્ભોકાસસયો જન્તુ, વજન્ત્યા ખીરપાયિતો;
‘‘Abbhokāsasayo jantu, vajantyā khīrapāyito;
પરિકિણ્ણો સુવાનેહિ, સ્વાજ્જ રાજાતિ વુચ્ચતી’’તિ.
Parikiṇṇo suvānehi, svājja rājāti vuccatī’’ti.
તત્થ ઉસ્સહસેતિ ઉસ્સહસિ. ધમ્મિં બલિન્તિ ધમ્મેન સમેન અનતિરિત્તં બલિં ગણ્હાતિ અત્થો. અધમ્મકારોતિ પોરાણકરાજૂહિ ઠપિતં વિનિચ્છયધમ્મં ભિન્દિત્વા પવત્તા અધમ્મકિરિયા. નિમન્તકાતિ ધમ્મિકસમણબ્રાહ્મણે નિમન્તેત્વા પક્કોસકા. યથાનુભાવન્તિ યથાબલં યથાસત્તિં. ઇમમેવ ગાથન્તિ ઇદાનિ વત્તબ્બં સન્ધાયાહ. તત્રાયં અધિપ્પાયો – ‘‘મહારાજ, સચે તં મદો અભિભવેય્ય, સચે તે નારીગણપરિવુતસ્સ રૂપાદયો વા કામગુણે રજ્જસુખં વા આરબ્ભ માનો ઉપ્પજ્જેય્ય, અથેવં ચિન્તેય્યાસિ ‘અહં પુરે ચણ્ડાલયોનિયં નિબ્બત્તો છન્નસ્સ તિણકુટિમત્તસ્સપિ અભાવા અબ્ભોકાસસયો અહોસિં, તદા હિ મે માતા ચણ્ડાલી અરઞ્ઞં દારુપણ્ણાદીનં અત્થાય ગચ્છન્તી મં કુક્કુરગણસ્સ મજ્ઝે અબ્ભોકાસે નિપજ્જાપેત્વા અત્તનો ખીરં પાયેત્વા ગચ્છતિ, સોહં કુક્કુરેહિ પરિવારિતો તેહિયેવ સદ્ધિં સુનખિયા ખીરં પિવિત્વા વડ્ઢિતો, એવં નીચજચ્ચો હુત્વા અજ્જ રાજા નામ જાતો’તિ. ‘ઇતિ ખો, ત્વં મહારાજ, ઇમિના અત્થેન અત્તાનં ઓવદન્તો યો સો પુબ્બે અબ્ભોકાસસયો જન્તુ અરઞ્ઞે વજન્તિયા ચણ્ડાલિયા ઇતો ચિતો ચ અનુસઞ્ચરન્તિયા સુનખિયા ચ ખીરં પાયિતો સુનખેહિ પરિકિણ્ણો વડ્ઢિતો, સો અજ્જ રાજાતિ વુચ્ચતી’તિ ઇમં ગાથં ભાસેય્યાસી’’તિ.
Tattha ussahaseti ussahasi. Dhammiṃ balinti dhammena samena anatirittaṃ baliṃ gaṇhāti attho. Adhammakāroti porāṇakarājūhi ṭhapitaṃ vinicchayadhammaṃ bhinditvā pavattā adhammakiriyā. Nimantakāti dhammikasamaṇabrāhmaṇe nimantetvā pakkosakā. Yathānubhāvanti yathābalaṃ yathāsattiṃ. Imameva gāthanti idāni vattabbaṃ sandhāyāha. Tatrāyaṃ adhippāyo – ‘‘mahārāja, sace taṃ mado abhibhaveyya, sace te nārīgaṇaparivutassa rūpādayo vā kāmaguṇe rajjasukhaṃ vā ārabbha māno uppajjeyya, athevaṃ cinteyyāsi ‘ahaṃ pure caṇḍālayoniyaṃ nibbatto channassa tiṇakuṭimattassapi abhāvā abbhokāsasayo ahosiṃ, tadā hi me mātā caṇḍālī araññaṃ dārupaṇṇādīnaṃ atthāya gacchantī maṃ kukkuragaṇassa majjhe abbhokāse nipajjāpetvā attano khīraṃ pāyetvā gacchati, sohaṃ kukkurehi parivārito tehiyeva saddhiṃ sunakhiyā khīraṃ pivitvā vaḍḍhito, evaṃ nīcajacco hutvā ajja rājā nāma jāto’ti. ‘Iti kho, tvaṃ mahārāja, iminā atthena attānaṃ ovadanto yo so pubbe abbhokāsasayo jantu araññe vajantiyā caṇḍāliyā ito cito ca anusañcarantiyā sunakhiyā ca khīraṃ pāyito sunakhehi parikiṇṇo vaḍḍhito, so ajja rājāti vuccatī’ti imaṃ gāthaṃ bhāseyyāsī’’ti.
એવં મહાસત્તો તસ્સ ઓવાદં દત્વા ‘‘દિન્નો તે મયા ઓવાદો, ઇદાનિ ત્વં પબ્બજ વા મા વા, અત્તનાવ અત્તનો કમ્મસ્સ વિપાકં પટિસેવિસ્સતી’’તિ વત્વા આકાસે ઉપ્પતિત્વા તસ્સ મત્થકે પાદરજં પાતેન્તો હિમવન્તમેવ ગતો. રાજાપિ તં દિસ્વા ઉપ્પન્નસંવેગો જેટ્ઠપુત્તસ્સ રજ્જં દત્વા બલકાયં નિવત્તેત્વા હિમવન્તાભિમુખો પાયાસિ. મહાસત્તો તસ્સાગમનં ઞત્વા ઇસિગણપરિવુતો આગન્ત્વા તં આદાય ગન્ત્વા પબ્બાજેત્વા કસિણપરિકમ્મં આચિક્ખિ. સો ઝાનાભિઞ્ઞં નિબ્બત્તેસિ. ઇતિ તે ઉભોપિ બ્રહ્મલોકૂપગા અહેસું.
Evaṃ mahāsatto tassa ovādaṃ datvā ‘‘dinno te mayā ovādo, idāni tvaṃ pabbaja vā mā vā, attanāva attano kammassa vipākaṃ paṭisevissatī’’ti vatvā ākāse uppatitvā tassa matthake pādarajaṃ pātento himavantameva gato. Rājāpi taṃ disvā uppannasaṃvego jeṭṭhaputtassa rajjaṃ datvā balakāyaṃ nivattetvā himavantābhimukho pāyāsi. Mahāsatto tassāgamanaṃ ñatvā isigaṇaparivuto āgantvā taṃ ādāya gantvā pabbājetvā kasiṇaparikammaṃ ācikkhi. So jhānābhiññaṃ nibbattesi. Iti te ubhopi brahmalokūpagā ahesuṃ.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા ‘‘એવં, ભિક્ખવે, પોરાણકપણ્ડિતા તીણિ ચત્તારિ ભવન્તરાનિ ગચ્છન્તાપિ દળ્હવિસ્સાસાવ અહેસુ’’ન્તિ વત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા સમ્ભૂતપણ્ડિતો આનન્દો અહોસિ, ચિત્તપણ્ડિતો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ, bhikkhave, porāṇakapaṇḍitā tīṇi cattāri bhavantarāni gacchantāpi daḷhavissāsāva ahesu’’nti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā sambhūtapaṇḍito ānando ahosi, cittapaṇḍito pana ahameva ahosi’’nti.
ચિત્તસમ્ભૂતજાતકવણ્ણના દુતિયા
Cittasambhūtajātakavaṇṇanā dutiyā
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૪૯૮. ચિત્તસમ્ભૂતજાતકં • 498. Cittasambhūtajātakaṃ