Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૬. ચૂળકત્થેરગાથાવણ્ણના
6. Cūḷakattheragāthāvaṇṇanā
નદન્તિ મોરા સુસિખા સુપેખુણાતિ આયસ્મતો ચૂળકત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં કુસલં ઉપચિનન્તો ઇતો એકતિંસે કપ્પે સિખિસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં સત્થારં દિસ્વા પસન્નમાનસો છત્તપણ્ણિફલં અદાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે રાજગહે બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિત્વા ચૂળકોતિ લદ્ધનામો વયપ્પત્તો ધનપાલદમને સત્થરિ લદ્ધપ્પસાદો પબ્બજિત્વા સમણધમ્મં કરોન્તો ઇન્દસાલગુહાયં વસતિ, સો એકદિવસં ગુહાદ્વારે નિસિન્નો મગધક્ખેત્તં ઓલોકેસિ. તસ્મિં ખણે પાવુસકાલમેઘો ગમ્ભીરમધુરનિગ્ઘોસો સતપટલસહસ્સપટલો અઞ્જન સિખરસન્નિકાસો નભં પૂરેત્વા પવસ્સતિ, મયૂરસઙ્ઘા ચ મેઘગજ્જિતં સુત્વા હટ્ઠતુટ્ઠા કેકાસદ્દં મુઞ્ચિત્વા તત્થ તત્થ પદેસે નચ્ચન્તા વિચરન્તિ. થેરસ્સપિ આવાસગબ્ભે મેઘવાતફસ્સેહિ અપગતધમ્મત્તા પસ્સદ્ધકરજકાયે કલ્લતં પત્તે ઉતુસપ્પાયલાભેન ચિત્તં એકગ્ગં અહોસિ, કમ્મટ્ઠાનવીથિં ઓતરિ, સો તં ઞત્વા કાલસમ્પદાદિકિત્તનમુખેન અત્તાનં ભાવનાય ઉસ્સાહેન્તો –
Nadanti morā susikhā supekhuṇāti āyasmato cūḷakattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto ito ekatiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso chattapaṇṇiphalaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe brāhmaṇakule nibbattitvā cūḷakoti laddhanāmo vayappatto dhanapāladamane satthari laddhappasādo pabbajitvā samaṇadhammaṃ karonto indasālaguhāyaṃ vasati, so ekadivasaṃ guhādvāre nisinno magadhakkhettaṃ olokesi. Tasmiṃ khaṇe pāvusakālamegho gambhīramadhuranigghoso satapaṭalasahassapaṭalo añjana sikharasannikāso nabhaṃ pūretvā pavassati, mayūrasaṅghā ca meghagajjitaṃ sutvā haṭṭhatuṭṭhā kekāsaddaṃ muñcitvā tattha tattha padese naccantā vicaranti. Therassapi āvāsagabbhe meghavātaphassehi apagatadhammattā passaddhakarajakāye kallataṃ patte utusappāyalābhena cittaṃ ekaggaṃ ahosi, kammaṭṭhānavīthiṃ otari, so taṃ ñatvā kālasampadādikittanamukhena attānaṃ bhāvanāya ussāhento –
૨૧૧.
211.
‘‘નદન્તિ મોરા સુસિખા સુપેખુણા, સુનીલગીવા સુમુખા સુગજ્જિનો;
‘‘Nadanti morā susikhā supekhuṇā, sunīlagīvā sumukhā sugajjino;
સુસદ્દલા ચાપિ મહામહી અયં, સુબ્યાપિતમ્બુ સુવલાહકં નભં.
Susaddalā cāpi mahāmahī ayaṃ, subyāpitambu suvalāhakaṃ nabhaṃ.
૨૧૨.
212.
‘‘સુકલ્લરૂપો સુમનસ્સ ઝાયતં, સુનિક્કમો સાધુ સુબુદ્ધસાસને;
‘‘Sukallarūpo sumanassa jhāyataṃ, sunikkamo sādhu subuddhasāsane;
સુસુક્કસુક્કં નિપુણં સુદુદ્દસં, ફુસાહિ તં ઉત્તમમચ્ચુતં પદ’’ન્તિ. –
Susukkasukkaṃ nipuṇaṃ sududdasaṃ, phusāhi taṃ uttamamaccutaṃ pada’’nti. –
દ્વે ગાથા અભાસિ.
Dve gāthā abhāsi.
તત્થ નદન્તિ મોરા સુસિખા સુપેખુણા, સુનીલગીવા સુમુખા સુગજ્જિનોતિ એતે મત્થકે ઉટ્ઠિતાહિ સુન્દરાહિ સિખાહિ સમન્નાગતત્તા સુસિખા, નાનાવણ્ણેહિ અનેકેહિ સોભનેહિ ભદ્દકપિઞ્છેહિ સમન્નાગતત્તા સુપેખુણા, રાજીવવણ્ણસઙ્કાસાય સુન્દરાય નીલવણ્ણાય ગીવાય સમન્નાગતત્તા સુનીલગીવા, સુન્દરમુખતાય સુમુખા, મનુઞ્ઞવાદિતાય સુગજ્જિનો, મોરા સિખણ્ડિનો છજ્જસંવાદી કેકાસદ્દં મુઞ્ચન્તા નદન્તિ રવન્તિ. સુસદ્દલા ચાપિ મહામહી અયન્તિ અયઞ્ચ મહાપથવી સુસદ્દલા સુન્દરહરિતતિણા. સુબ્યાપિતમ્બૂતિ અભિનવવુટ્ઠિયા તહં તહં વિસ્સન્દમાનસલિલતાય સુટ્ઠુ બ્યાપિતજલા વિતતજલા. ‘‘સુસુક્કતમ્બૂ’’તિપિ પાઠો, સુવિસુદ્ધજલાતિ અત્થો. સુવલાહકં નભન્તિ ઇદઞ્ચ નભં આકાસં નીલુપ્પલદલસન્નિભેહિ સમન્તતો પૂરેત્વા ઠિતેહિ સુન્દરેહિ વલાહકેહિ મેઘેહિ સુવલાહકં.
Tattha nadanti morā susikhā supekhuṇā, sunīlagīvā sumukhā sugajjinoti ete matthake uṭṭhitāhi sundarāhi sikhāhi samannāgatattā susikhā, nānāvaṇṇehi anekehi sobhanehi bhaddakapiñchehi samannāgatattā supekhuṇā, rājīvavaṇṇasaṅkāsāya sundarāya nīlavaṇṇāya gīvāya samannāgatattā sunīlagīvā, sundaramukhatāya sumukhā, manuññavāditāya sugajjino, morā sikhaṇḍino chajjasaṃvādī kekāsaddaṃ muñcantā nadanti ravanti. Susaddalā cāpi mahāmahī ayanti ayañca mahāpathavī susaddalā sundaraharitatiṇā. Subyāpitambūti abhinavavuṭṭhiyā tahaṃ tahaṃ vissandamānasalilatāya suṭṭhu byāpitajalā vitatajalā. ‘‘Susukkatambū’’tipi pāṭho, suvisuddhajalāti attho. Suvalāhakaṃ nabhanti idañca nabhaṃ ākāsaṃ nīluppaladalasannibhehi samantato pūretvā ṭhitehi sundarehi valāhakehi meghehi suvalāhakaṃ.
સુકલ્લરૂપો સુમનસ્સ ઝાયતન્તિ ઇદાનિ ઉતુસપ્પાયલાભેન સુટ્ઠુ કલ્લરૂપો કમ્મનિયસભાવો ત્વં, નીવરણેહિ અનજ્ઝારૂળ્હચિત્તતાય સુન્દરમનસ્સ યોગાવચરસ્સ યં આરમ્મણૂપનિજ્ઝાનવસેન લક્ખણૂપનિજ્ઝાનવસેન ચ ઝાયતં. સુનિક્કમો…પે॰… અચ્ચુતં પદન્તિ એવં ઝાયન્તો ચ સાધુ સુબુદ્ધસ્સ સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ સાસને સુન્દરનિક્કમો હુત્વા સુપરિસુદ્ધસીલતાય સુસુક્કં, વિસુદ્ધસભાવતાય સબ્બસ્સપિ સંકિલેસસ્સ ગોચરભાવાનુપગમનતો સુક્કં, નિપુણઞાણગોચરતાય નિપુણં, પરમગમ્ભીરતાય સુદુદ્દસં, પણીતભાવેન સેટ્ઠભાવેન ચ ઉત્તમં, નિચ્ચસભાવતાય અચ્ચુતં પદં તં નિબ્બાનં ફુસાહિ અત્તપચ્ચક્ખકરણેન સમ્માપટિપત્તિયા સચ્છિકરોહીતિ.
Sukallarūposumanassa jhāyatanti idāni utusappāyalābhena suṭṭhu kallarūpo kammaniyasabhāvo tvaṃ, nīvaraṇehi anajjhārūḷhacittatāya sundaramanassa yogāvacarassa yaṃ ārammaṇūpanijjhānavasena lakkhaṇūpanijjhānavasena ca jhāyataṃ. Sunikkamo…pe… accutaṃ padanti evaṃ jhāyanto ca sādhu subuddhassa sammāsambuddhassa sāsane sundaranikkamo hutvā suparisuddhasīlatāya susukkaṃ, visuddhasabhāvatāya sabbassapi saṃkilesassa gocarabhāvānupagamanato sukkaṃ, nipuṇañāṇagocaratāya nipuṇaṃ, paramagambhīratāya sududdasaṃ, paṇītabhāvena seṭṭhabhāvena ca uttamaṃ, niccasabhāvatāya accutaṃ padaṃ taṃ nibbānaṃ phusāhi attapaccakkhakaraṇena sammāpaṭipattiyā sacchikarohīti.
એવં થેરો અત્તાનં ઓવદન્તોવ ઉતુસપ્પાયલાભેન સમાહિતચિત્તો વિપસ્સનં ઉસ્સુક્કાપેત્વા અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૩૯.૩૭-૪૨) –
Evaṃ thero attānaṃ ovadantova utusappāyalābhena samāhitacitto vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.39.37-42) –
‘‘કણિકારંવ જલિતં, પુણ્ણમાયેવ ચન્દિમં;
‘‘Kaṇikāraṃva jalitaṃ, puṇṇamāyeva candimaṃ;
જલન્તં દીપરુક્ખંવ, અદ્દસં લોકનાયકં.
Jalantaṃ dīparukkhaṃva, addasaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘કદલિફલં પગ્ગય્હ, અદાસિં સત્થુનો અહં;
‘‘Kadaliphalaṃ paggayha, adāsiṃ satthuno ahaṃ;
પસન્નચિત્તો સુમનો, વન્દિત્વાન અપક્કમિં.
Pasannacitto sumano, vanditvāna apakkamiṃ.
‘‘એકતિંસે ઇતો કપ્પે, યં ફલમદદિં તદા;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ phalamadadiṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, ફલદાનસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા થેરો અત્તનો પટિપત્તિં પચ્ચવેક્ખિત્વા પીતિસોમનસ્સજાતો ‘‘નદન્તિ મોરા’’તિઆદિના તાયેવ ગાથા પચ્ચુદાહાસિ. તેનસ્સ ઇદમેવ અઞ્ઞાબ્યાકરણં અહોસીતિ.
Arahattaṃ pana patvā thero attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā pītisomanassajāto ‘‘nadanti morā’’tiādinā tāyeva gāthā paccudāhāsi. Tenassa idameva aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
ચૂળકત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Cūḷakattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૬. ચૂળકત્થેરગાથા • 6. Cūḷakattheragāthā