Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā

    ૫. દબ્બત્થેરગાથાવણ્ણના

    5. Dabbattheragāthāvaṇṇanā

    યો દુદ્દમિયોતિ આયસ્મતો દબ્બત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પદુમુત્તરબુદ્ધકાલે હંસવતીનગરે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વયપ્પત્તો હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ ધમ્મદેસનં સુણન્તો સત્થારં એકં ભિક્ખું સેનાસનપઞ્ઞાપકાનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપેન્તં દિસ્વા અધિકારકમ્મં કત્વા તં ઠાનન્તરં પત્થેત્વા સત્થારા બ્યાકતો યાવજીવં કુસલં કત્વા દેવમનુસ્સેસુ સંસરિત્વા કસ્સપદસબલસ્સ સાસનોસક્કનકાલે પબ્બજિ. તદા તેન સદ્ધિં અપરે છ જનાતિ સત્ત ભિક્ખૂ એકચિત્તા હુત્વા અઞ્ઞે સાસને અગારવં કરોન્તે દિસ્વા – ‘‘ઇધ કિં કરોમ એકમન્તે સમણધમ્મં કત્વા દુક્ખસ્સન્તં કરિસ્સામા’’તિ નિસ્સેણિં બન્ધિત્વા ઉચ્ચં પબ્બતસિખરં આરુહિત્વા, ‘‘અત્તનો ચિત્તબલં જાનન્તા નિસ્સેણિં નિપાતેન્તુ, જીવિતે સાલયા ઓતરન્તુ, મા પચ્છાનુતપ્પિનો અહુવત્થા’’તિ વત્વા સબ્બે એકચિત્તા હુત્વા નિસ્સેણિં પાતેત્વા – ‘‘અપ્પમત્તા હોથ, આવુસો’’તિ અઞ્ઞમઞ્ઞં ઓવદિત્વા ચિત્તરુચિકેસુ ઠાનેસુ નિસીદિત્વા સમણધમ્મં કાતું આરભિંસુ.

    Yo duddamiyoti āyasmato dabbattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā vayappatto heṭṭhā vuttanayeneva dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ senāsanapaññāpakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā satthārā byākato yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaritvā kassapadasabalassa sāsanosakkanakāle pabbaji. Tadā tena saddhiṃ apare cha janāti satta bhikkhū ekacittā hutvā aññe sāsane agāravaṃ karonte disvā – ‘‘idha kiṃ karoma ekamante samaṇadhammaṃ katvā dukkhassantaṃ karissāmā’’ti nisseṇiṃ bandhitvā uccaṃ pabbatasikharaṃ āruhitvā, ‘‘attano cittabalaṃ jānantā nisseṇiṃ nipātentu, jīvite sālayā otarantu, mā pacchānutappino ahuvatthā’’ti vatvā sabbe ekacittā hutvā nisseṇiṃ pātetvā – ‘‘appamattā hotha, āvuso’’ti aññamaññaṃ ovaditvā cittarucikesu ṭhānesu nisīditvā samaṇadhammaṃ kātuṃ ārabhiṃsu.

    તત્રેકો થેરો પઞ્ચમે દિવસે અરહત્તં પત્વા, ‘‘મમ કિચ્ચં નિપ્ફન્નં, અહં ઇમસ્મિં ઠાને કિં કરિસ્સામિ’’તિ ઇદ્ધિયા ઉત્તરકુરુતો પિણ્ડપાતં આહરિત્વા, ‘‘આવુસો, ઇમં પિણ્ડપાતં પરિભુઞ્જથ, ભિક્ખાચારકિચ્ચં મમાયત્તં હોતુ, તુમ્હે અત્તનો કમ્મં કરોથા’’તિ આહ. ‘‘કિં નુ ખો મયં, આવુસો, નિસ્સેણિં પાતેન્તા એવં અવોચુમ્હ – ‘યો પઠમં ધમ્મં સચ્છિકરોતિ, સો ભિક્ખં આહરતુ, તેનાભતં સેસા પરિભુઞ્જિત્વા સમણધમ્મં કરિસ્સન્તી’’’તિ. ‘‘નત્થિ, આવુસો’’તિ. તુમ્હે અત્તનો પુબ્બહેતુના લભિત્થ, મયમ્પિ સક્કોન્તા વટ્ટસ્સન્તં કરિસ્સામ, ગચ્છથ તુમ્હેતિ. થેરો તે સઞ્ઞાપેતું અસક્કોન્તો ફાસુકટ્ઠાને પિણ્ડપાતં પરિભુઞ્જિત્વા ગતો . અપરો થેરો સત્તમે દિવસે અનાગામિફલં પત્વા તતો ચુતો સુદ્ધાવાસબ્રહ્મલોકે નિબ્બત્તો. ઇતરે થેરા તતો ચુતા એકં બુદ્ધન્તરં દેવમનુસ્સેસુ સંસરિત્વા તેસુ તેસુ કુલેસુ નિબ્બત્તા. એકો ગન્ધારરટ્ઠે તક્કસિલાનગરે રાજગેહે નિબ્બત્તો, એકો મજ્ઝન્તિકરટ્ઠે પરિબ્બાજિકાય કુચ્છિમ્હિ નિબ્બત્તો, એકો બાહિયરટ્ઠે કુટુમ્બિયગેહે નિબ્બત્તો, એકો ભિક્ખુનુપસ્સયે જાતો.

    Tatreko thero pañcame divase arahattaṃ patvā, ‘‘mama kiccaṃ nipphannaṃ, ahaṃ imasmiṃ ṭhāne kiṃ karissāmi’’ti iddhiyā uttarakuruto piṇḍapātaṃ āharitvā, ‘‘āvuso, imaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjatha, bhikkhācārakiccaṃ mamāyattaṃ hotu, tumhe attano kammaṃ karothā’’ti āha. ‘‘Kiṃ nu kho mayaṃ, āvuso, nisseṇiṃ pātentā evaṃ avocumha – ‘yo paṭhamaṃ dhammaṃ sacchikaroti, so bhikkhaṃ āharatu, tenābhataṃ sesā paribhuñjitvā samaṇadhammaṃ karissantī’’’ti. ‘‘Natthi, āvuso’’ti. Tumhe attano pubbahetunā labhittha, mayampi sakkontā vaṭṭassantaṃ karissāma, gacchatha tumheti. Thero te saññāpetuṃ asakkonto phāsukaṭṭhāne piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā gato . Aparo thero sattame divase anāgāmiphalaṃ patvā tato cuto suddhāvāsabrahmaloke nibbatto. Itare therā tato cutā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā tesu tesu kulesu nibbattā. Eko gandhāraraṭṭhe takkasilānagare rājagehe nibbatto, eko majjhantikaraṭṭhe paribbājikāya kucchimhi nibbatto, eko bāhiyaraṭṭhe kuṭumbiyagehe nibbatto, eko bhikkhunupassaye jāto.

    અયં પન દબ્બત્થેરો મલ્લરટ્ઠે અનુપિયનગરે એકસ્સ મલ્લરઞ્ઞો ગેહે પટિસન્ધિં ગણ્હિ. તસ્સ માતા ઉપવિજઞ્ઞા કાલમકાસિ, મતસરીરં સુસાનં નેત્વા દારુચિતકં આરોપેત્વા અગ્ગિં અદંસુ. તસ્સા અગ્ગિવેગસન્તત્તં ઉદરપટલં દ્વેધા અહોસિ. દારકો અત્તનો પુઞ્ઞબલેન ઉપ્પતિત્વા એકસ્મિં દબ્બત્થમ્ભે નિપતિ. તં દારકં ગહેત્વા અય્યિકાય અદંસુ. સા તસ્સ નામં ગણ્હન્તી દબ્બત્થમ્ભે પતિત્વા લદ્ધજીવિતત્તા ‘‘દબ્બો’’તિસ્સ નામં અકાસિ. તસ્સ ચ સત્તવસ્સિકકાલે સત્થા ભિક્ખુસઙ્ઘપરિવારો મલ્લરટ્ઠે ચારિકં ચરમાનો અનુપિયમ્બવને વિહરતિ. દબ્બકુમારો સત્થારં દિસ્વા દસ્સનેનેવ પસીદિત્વા પબ્બજિતુકામો હુત્વા ‘‘અહં દસબલસ્સ સન્તિકે પબ્બજિસ્સામી’’તિ અય્યિકં આપુચ્છિ. સા ‘‘સાધુ, તાતા’’તિ દબ્બકુમારં આદાય સત્થુ સન્તિકં ગન્ત્વા, ‘‘ભન્તે, ઇમં કુમારં પબ્બાજેથા’’તિ આહ. સત્થા અઞ્ઞતરસ્સ ભિક્ખુનો સઞ્ઞં અદાસિ – ‘‘ભિક્ખુ ઇમં દારકં પબ્બાજેહી’’તિ. સો થેરો સત્થુ વચનં સુત્વા દબ્બકુમારં પબ્બાજેન્તો તચપઞ્ચકકમ્મટ્ઠાનં આચિક્ખિ. પુબ્બહેતુસમ્પન્નો કતાભિનીહારો સત્તો પઠમકેસવટ્ટિયા વોરોપનક્ખણે સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિ, દુતિયાય કેસવટ્ટિયા ઓરોપિયમાનાય સકદાગામિફલે, તતિયાય અનાગામિફલે, સબ્બકેસાનં પન ઓરોપનઞ્ચ અરહત્તફલસચ્છિકિરિયા ચ અપચ્છા અપુરે અહોસિ. સત્થા મલ્લરટ્ઠે યથાભિરન્તં વિહરિત્વા રાજગહં ગન્ત્વા વેળુવને વાસં કપ્પેસિ.

    Ayaṃ pana dabbatthero mallaraṭṭhe anupiyanagare ekassa mallarañño gehe paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassa mātā upavijaññā kālamakāsi, matasarīraṃ susānaṃ netvā dārucitakaṃ āropetvā aggiṃ adaṃsu. Tassā aggivegasantattaṃ udarapaṭalaṃ dvedhā ahosi. Dārako attano puññabalena uppatitvā ekasmiṃ dabbatthambhe nipati. Taṃ dārakaṃ gahetvā ayyikāya adaṃsu. Sā tassa nāmaṃ gaṇhantī dabbatthambhe patitvā laddhajīvitattā ‘‘dabbo’’tissa nāmaṃ akāsi. Tassa ca sattavassikakāle satthā bhikkhusaṅghaparivāro mallaraṭṭhe cārikaṃ caramāno anupiyambavane viharati. Dabbakumāro satthāraṃ disvā dassaneneva pasīditvā pabbajitukāmo hutvā ‘‘ahaṃ dasabalassa santike pabbajissāmī’’ti ayyikaṃ āpucchi. Sā ‘‘sādhu, tātā’’ti dabbakumāraṃ ādāya satthu santikaṃ gantvā, ‘‘bhante, imaṃ kumāraṃ pabbājethā’’ti āha. Satthā aññatarassa bhikkhuno saññaṃ adāsi – ‘‘bhikkhu imaṃ dārakaṃ pabbājehī’’ti. So thero satthu vacanaṃ sutvā dabbakumāraṃ pabbājento tacapañcakakammaṭṭhānaṃ ācikkhi. Pubbahetusampanno katābhinīhāro satto paṭhamakesavaṭṭiyā voropanakkhaṇe sotāpattiphale patiṭṭhahi, dutiyāya kesavaṭṭiyā oropiyamānāya sakadāgāmiphale, tatiyāya anāgāmiphale, sabbakesānaṃ pana oropanañca arahattaphalasacchikiriyā ca apacchā apure ahosi. Satthā mallaraṭṭhe yathābhirantaṃ viharitvā rājagahaṃ gantvā veḷuvane vāsaṃ kappesi.

    તત્રાયસ્મા દબ્બો મલ્લપુત્તો રહોગતો અત્તનો કિચ્ચનિપ્ફત્તિં ઓલોકેત્વા સઙ્ઘસ્સ વેય્યાવચ્ચકરણે કાયં યોજેતુકામો ચિન્તેસિ – ‘‘યંનૂનાહં સઙ્ઘસ્સ સેનાસનઞ્ચ પઞ્ઞાપેય્યં ભત્તાનિ ચ ઉદ્દિસેય્ય’’ન્તિ. સો સત્થુ સન્તિકં ગન્ત્વા અત્તનો પરિવિતક્કં આરોચેસિ. સત્થા તસ્સ સાધુકારં દત્વા સેનાસનપઞ્ઞાપકત્તઞ્ચ ભત્તુદ્દેસકત્તઞ્ચ સમ્પટિચ્છિ. અથ નં ‘‘અયં દબ્બો દહરોવ સમાનો મહન્તે ઠાને ઠિતો’’તિ સત્તવસ્સિકકાલેયેવ ઉપસમ્પાદેસિ. થેરો ઉપસમ્પન્નકાલતો પટ્ઠાય રાજગહં ઉપનિસ્સાય વિહરન્તાનં સબ્બભિક્ખૂનં સેનાસનાનિ ચ પઞ્ઞાપેતિ, ભિક્ખઞ્ચ ઉદ્દિસતિ. તસ્સ સેનાસનપઞ્ઞાપકભાવો સબ્બદિસાસુ પાકટો અહોસિ – ‘‘દબ્બો કિર મલ્લપુત્તો સભાગસભાગાનં ભિક્ખૂનં એકટ્ઠાને સેનાસનાનિ પઞ્ઞાપેતિ, આસન્નેપિ દૂરેપિ સેનાસનં પઞ્ઞાપેતિ, ગન્તું અસક્કોન્તે ઇદ્ધિયા નેતી’’તિ.

    Tatrāyasmā dabbo mallaputto rahogato attano kiccanipphattiṃ oloketvā saṅghassa veyyāvaccakaraṇe kāyaṃ yojetukāmo cintesi – ‘‘yaṃnūnāhaṃ saṅghassa senāsanañca paññāpeyyaṃ bhattāni ca uddiseyya’’nti. So satthu santikaṃ gantvā attano parivitakkaṃ ārocesi. Satthā tassa sādhukāraṃ datvā senāsanapaññāpakattañca bhattuddesakattañca sampaṭicchi. Atha naṃ ‘‘ayaṃ dabbo daharova samāno mahante ṭhāne ṭhito’’ti sattavassikakāleyeva upasampādesi. Thero upasampannakālato paṭṭhāya rājagahaṃ upanissāya viharantānaṃ sabbabhikkhūnaṃ senāsanāni ca paññāpeti, bhikkhañca uddisati. Tassa senāsanapaññāpakabhāvo sabbadisāsu pākaṭo ahosi – ‘‘dabbo kira mallaputto sabhāgasabhāgānaṃ bhikkhūnaṃ ekaṭṭhāne senāsanāni paññāpeti, āsannepi dūrepi senāsanaṃ paññāpeti, gantuṃ asakkonte iddhiyā netī’’ti.

    અથ નં ભિક્ખૂ કાલેપિ વિકાલેપિ – ‘‘અમ્હાકં, આવુસો, જીવકમ્બવને સેનાસનં પઞ્ઞાપેહિ, અમ્હાકં મદ્દકુચ્છિસ્મિં મિગદાયે’’તિ એવં સેનાસનં ઉદ્દિસાપેત્વા તસ્સ ઇદ્ધિં પસ્સન્તા ગચ્છન્તિ. સોપિ ઇદ્ધિયા મનોમયે કાયે અભિસઙ્ખરિત્વા એકેકસ્સ થેરસ્સ એકેકં અત્તના સદિસં ભિક્ખું દત્વા અઙ્ગુલિયા જલમાનાય પુરતો ગન્ત્વા ‘‘અયં મઞ્ચો ઇદં પીઠ’’ન્તિઆદીનિ વત્વા સેનાસનં પઞ્ઞાપેત્વા પુન અત્તનો વસનટ્ઠાનમેવ આગચ્છતિ . અયમેત્થ સઙ્ખેપો, વિત્થારતો પનિદં વત્થુ પાળિયં આગતમેવ. સત્થા ઇદમેવ કારણં અટ્ઠુપ્પત્તિં કત્વા અપરભાગે અરિયગણમજ્ઝે નિસિન્નો થેરં સેનાસનપઞ્ઞાપકાનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપેસિ – ‘‘એતદગ્ગં, ભિક્ખવે, મમ સાવકાનં ભિક્ખૂનં સેનાસનપઞ્ઞાપકાનં યદિદં દબ્બો મલ્લપુત્તો’’તિ (અ॰ નિ॰ ૧.૨૦૯; ૨૧૪). વુત્તમ્પિ ચેતં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૫૪, ૧૦૮-૧૪૯) –

    Atha naṃ bhikkhū kālepi vikālepi – ‘‘amhākaṃ, āvuso, jīvakambavane senāsanaṃ paññāpehi, amhākaṃ maddakucchismiṃ migadāye’’ti evaṃ senāsanaṃ uddisāpetvā tassa iddhiṃ passantā gacchanti. Sopi iddhiyā manomaye kāye abhisaṅkharitvā ekekassa therassa ekekaṃ attanā sadisaṃ bhikkhuṃ datvā aṅguliyā jalamānāya purato gantvā ‘‘ayaṃ mañco idaṃ pīṭha’’ntiādīni vatvā senāsanaṃ paññāpetvā puna attano vasanaṭṭhānameva āgacchati . Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panidaṃ vatthu pāḷiyaṃ āgatameva. Satthā idameva kāraṇaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā aparabhāge ariyagaṇamajjhe nisinno theraṃ senāsanapaññāpakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ senāsanapaññāpakānaṃ yadidaṃ dabbo mallaputto’’ti (a. ni. 1.209; 214). Vuttampi cetaṃ apadāne (apa. thera 2.54, 108-149) –

    ‘‘પદુમુત્તરો નામ જિનો, સબ્બલોકવિદૂ મુનિ;

    ‘‘Padumuttaro nāma jino, sabbalokavidū muni;

    ઇતો સતસહસ્સમ્હિ, કપ્પે ઉપ્પજ્જિ ચક્ખુમા.

    Ito satasahassamhi, kappe uppajji cakkhumā.

    ‘‘ઓવાદકો વિઞ્ઞાપકો, તારકો સબ્બપાણિનં;

    ‘‘Ovādako viññāpako, tārako sabbapāṇinaṃ;

    દેસનાકુસલો બુદ્ધો, તારેસિ જનતં બહું.

    Desanākusalo buddho, tāresi janataṃ bahuṃ.

    ‘‘અનુકમ્પકો કારુણિકો, હિતેસી સબ્બપાણિનં;

    ‘‘Anukampako kāruṇiko, hitesī sabbapāṇinaṃ;

    સમ્પત્તે તિત્થિયે સબ્બે, પઞ્ચસીલે પતિટ્ઠપિ.

    Sampatte titthiye sabbe, pañcasīle patiṭṭhapi.

    ‘‘એવં નિરાકુલં આસિ, સુઞ્ઞતં તિત્થિયેહિ ચ;

    ‘‘Evaṃ nirākulaṃ āsi, suññataṃ titthiyehi ca;

    વિચિત્તં અરહન્તેહિ, વસીભૂતેહિ તાદિભિ.

    Vicittaṃ arahantehi, vasībhūtehi tādibhi.

    ‘‘રતનાનટ્ઠપઞ્ઞાસં, ઉગ્ગતો સો મહામુનિ;

    ‘‘Ratanānaṭṭhapaññāsaṃ, uggato so mahāmuni;

    કઞ્ચનગ્ઘિયસઙ્કાસો, બાત્તિંસવરલક્ખણો.

    Kañcanagghiyasaṅkāso, bāttiṃsavaralakkhaṇo.

    ‘‘વસ્સસતસહસ્સાનિ, આયુ વિજ્જતિ તાવદે;

    ‘‘Vassasatasahassāni, āyu vijjati tāvade;

    તાવતા તિટ્ઠમાનો સો, તારેસિ જનતં બહું.

    Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.

    ‘‘તદાહં હંસવતિયં, સેટ્ઠિપુત્તો મહાયસો;

    ‘‘Tadāhaṃ haṃsavatiyaṃ, seṭṭhiputto mahāyaso;

    ઉપેત્વા લોકપજ્જોતં, અસ્સોસિં ધમ્મદેસનં.

    Upetvā lokapajjotaṃ, assosiṃ dhammadesanaṃ.

    ‘‘સેનાસનાનિ ભિક્ખૂનં, પઞ્ઞાપેન્તં સસાવકં;

    ‘‘Senāsanāni bhikkhūnaṃ, paññāpentaṃ sasāvakaṃ;

    કિત્તયન્તસ્સ વચનં, સુણિત્વા મુદિતો અહં.

    Kittayantassa vacanaṃ, suṇitvā mudito ahaṃ.

    ‘‘અધિકારં સસઙ્ઘસ્સ, કત્વા તસ્સ મહેસિનો;

    ‘‘Adhikāraṃ sasaṅghassa, katvā tassa mahesino;

    નિપચ્ચ સિરસા પાદે, તં ઠાનમભિપત્થયિં.

    Nipacca sirasā pāde, taṃ ṭhānamabhipatthayiṃ.

    ‘‘તદાહ સ મહાવીરો, મમ કમ્મં પકિત્તયં;

    ‘‘Tadāha sa mahāvīro, mama kammaṃ pakittayaṃ;

    યો સસઙ્ઘમભોજેસિ, સત્તાહં લોકનાયકં.

    Yo sasaṅghamabhojesi, sattāhaṃ lokanāyakaṃ.

    ‘‘સોયં કમલપત્તક્ખો, સીહંસો કનકત્તચો;

    ‘‘Soyaṃ kamalapattakkho, sīhaṃso kanakattaco;

    મમ પાદમૂલે નિપતિ, પત્થયં ઠાનમુત્તમં.

    Mama pādamūle nipati, patthayaṃ ṭhānamuttamaṃ.

    ‘‘સતસહસ્સિતો કપ્પે, ઓક્કાકકુલસમ્ભવો;

    ‘‘Satasahassito kappe, okkākakulasambhavo;

    ગોતમો નામ ગોત્તેન, સત્થા લોકે ભવિસ્સતિ.

    Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.

    ‘‘સાવકો તસ્સ બુદ્ધસ્સ, દબ્બો નામેન વિસ્સુતો;

    ‘‘Sāvako tassa buddhassa, dabbo nāmena vissuto;

    સેનાસનપઞ્ઞાપકો, અગ્ગો હેસ્સતિયં તદા.

    Senāsanapaññāpako, aggo hessatiyaṃ tadā.

    ‘‘તેન કમ્મેન સુકતેન, ચેતનાપણિધીહિ ચ;

    ‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;

    જહિત્વા માનુસં દેહં, તાવતિંસમગચ્છહં.

    Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.

    ‘‘સતાનં તીણિક્ખત્તુઞ્ચ, દેવરજ્જમકારયિં;

    ‘‘Satānaṃ tīṇikkhattuñca, devarajjamakārayiṃ;

    સતાનં પઞ્ચક્ખત્તુઞ્ચ, ચક્કવત્તી અહોસહં.

    Satānaṃ pañcakkhattuñca, cakkavattī ahosahaṃ.

    ‘‘પદેસરજ્જં વિપુલં, ગણનાતો અસઙ્ખિયં;

    ‘‘Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ;

    સબ્બત્થ સુખિતો આસિં, તસ્સ કમ્મસ્સ વાહસા.

    Sabbattha sukhito āsiṃ, tassa kammassa vāhasā.

    ‘‘એકનવુતિતો કપ્પે, વિપસ્સી નામ નાયકો;

    ‘‘Ekanavutito kappe, vipassī nāma nāyako;

    ઉપ્પજ્જિ ચારુદસ્સનો, સબ્બધમ્મવિપસ્સકો.

    Uppajji cārudassano, sabbadhammavipassako.

    ‘‘દુટ્ઠચિત્તો ઉપવદિં, સાવકં તસ્સ તાદિનો;

    ‘‘Duṭṭhacitto upavadiṃ, sāvakaṃ tassa tādino;

    સબ્બાસવપરિક્ખીણં, સુદ્ધોતિ ચ વિજાનિય.

    Sabbāsavaparikkhīṇaṃ, suddhoti ca vijāniya.

    ‘‘તસ્સેવ નરવીરસ્સ, સાવકાનં મહેસિનં;

    ‘‘Tasseva naravīrassa, sāvakānaṃ mahesinaṃ;

    સલાકઞ્ચ ગહેત્વાન, ખીરોદનમદાસહં.

    Salākañca gahetvāna, khīrodanamadāsahaṃ.

    ‘‘ઇમમ્હિ ભદ્દકે કપ્પે, બ્રહ્મબન્ધુ મહાયસો;

    ‘‘Imamhi bhaddake kappe, brahmabandhu mahāyaso;

    કસ્સપો નામ ગોત્તેન, ઉપ્પજ્જિ વદતં વરો.

    Kassapo nāma gottena, uppajji vadataṃ varo.

    ‘‘સાસનં જોતયિત્વાન, અભિભુય્ય કુતિત્થિયે;

    ‘‘Sāsanaṃ jotayitvāna, abhibhuyya kutitthiye;

    વિનેય્યે વિનયિત્વાવ, નિબ્બુતો સો સસાવકો.

    Vineyye vinayitvāva, nibbuto so sasāvako.

    ‘‘સસિસ્સે નિબ્બુતે નાથે, અત્થમેન્તમ્હિ સાસને;

    ‘‘Sasisse nibbute nāthe, atthamentamhi sāsane;

    દેવા કન્દિંસુ સંવિગ્ગા, મુત્તકેસા રુદમ્મુખા.

    Devā kandiṃsu saṃviggā, muttakesā rudammukhā.

    ‘‘નિબ્બાયિસ્સતિ ધમ્મક્ખો, ન પસ્સિસામ સુબ્બતે;

    ‘‘Nibbāyissati dhammakkho, na passisāma subbate;

    ન સુણિસ્સામ સદ્ધમ્મં, અહો નો અપ્પપુઞ્ઞતા.

    Na suṇissāma saddhammaṃ, aho no appapuññatā.

    ‘‘તદાયં પથવી સબ્બા, અચલા સા ચલાચલા;

    ‘‘Tadāyaṃ pathavī sabbā, acalā sā calācalā;

    સાગરો ચ સસોકોવ, વિનદી કરુણં ગિરં.

    Sāgaro ca sasokova, vinadī karuṇaṃ giraṃ.

    ‘‘ચતુદ્દિસા દુન્દુભિયો, નાદયિંસુ અમાનુસા;

    ‘‘Catuddisā dundubhiyo, nādayiṃsu amānusā;

    સમન્તતો અસનિયો, ફલિંસુ ચ ભયાવહા.

    Samantato asaniyo, phaliṃsu ca bhayāvahā.

    ‘‘ઉક્કા પતિંસુ નભસા, ધૂમકેતુ ચ દિસ્સતિ;

    ‘‘Ukkā patiṃsu nabhasā, dhūmaketu ca dissati;

    સધૂમા જાલવટ્ટા ચ, રવિંસુ કરુણં મિગા.

    Sadhūmā jālavaṭṭā ca, raviṃsu karuṇaṃ migā.

    ‘‘ઉપ્પાદે દારુણે દિસ્વા, સાસનત્થઙ્ગસૂચકે;

    ‘‘Uppāde dāruṇe disvā, sāsanatthaṅgasūcake;

    સંવિગ્ગા ભિક્ખવો સત્ત, ચિન્તયિમ્હ મયં તદા.

    Saṃviggā bhikkhavo satta, cintayimha mayaṃ tadā.

    ‘‘સાસનેન વિનામ્હાકં, જીવિતેન અલં મયં;

    ‘‘Sāsanena vināmhākaṃ, jīvitena alaṃ mayaṃ;

    પવિસિત્વા મહારઞ્ઞં, યુઞ્જામ જિનસાસને.

    Pavisitvā mahāraññaṃ, yuñjāma jinasāsane.

    ‘‘અદ્દસમ્હ તદારઞ્ઞે, ઉબ્બિદ્ધં સેલમુત્તમં;

    ‘‘Addasamha tadāraññe, ubbiddhaṃ selamuttamaṃ;

    નિસ્સેણિયા તમારુય્હ, નિસ્સેણિં પાતયિમ્હસે.

    Nisseṇiyā tamāruyha, nisseṇiṃ pātayimhase.

    ‘‘તદા ઓવદિ નો થેરો, બુદ્ધુપ્પાદો સુદુલ્લભો;

    ‘‘Tadā ovadi no thero, buddhuppādo sudullabho;

    સદ્ધાતિદુલ્લભા લદ્ધા, થોકં સેસઞ્ચ સાસનં.

    Saddhātidullabhā laddhā, thokaṃ sesañca sāsanaṃ.

    ‘‘નિપતન્તિ ખણાતીતા, અનન્તે દુક્ખસાગરે;

    ‘‘Nipatanti khaṇātītā, anante dukkhasāgare;

    તસ્મા પયોગો કત્તબ્બો, યાવ ઠાતિ મુને મતં.

    Tasmā payogo kattabbo, yāva ṭhāti mune mataṃ.

    ‘‘અરહા આસિ સો થેરો, અનાગામી તદાનુગો;

    ‘‘Arahā āsi so thero, anāgāmī tadānugo;

    સુસીલા ઇતરે યુત્તા, દેવલોકં અગમ્હસે.

    Susīlā itare yuttā, devalokaṃ agamhase.

    ‘‘નિબ્બુતો તિણ્ણસંસારો, સુદ્ધાવાસે ચ એકકો;

    ‘‘Nibbuto tiṇṇasaṃsāro, suddhāvāse ca ekako;

    અહઞ્ચ પક્કુસાતિ ચ, સભિયો બાહિયો તથા.

    Ahañca pakkusāti ca, sabhiyo bāhiyo tathā.

    ‘‘કુમારકસ્સપો, ચેવ, તત્થ તત્થૂપગા મયં;

    ‘‘Kumārakassapo, ceva, tattha tatthūpagā mayaṃ;

    સંસારબન્ધના મુત્તા, ગોતમેનાનુકમ્પિતા.

    Saṃsārabandhanā muttā, gotamenānukampitā.

    ‘‘મલ્લેસુ કુસિનારાયં, ગબ્ભે જાતસ્સ મે સતો;

    ‘‘Mallesu kusinārāyaṃ, gabbhe jātassa me sato;

    માતા મતા ચિતારુળ્હા, તતો નિપ્પતિતો અહં.

    Mātā matā citāruḷhā, tato nippatito ahaṃ.

    ‘‘પતિતો દબ્બપુઞ્જમ્હિ, તતો દબ્બોતિ વિસ્સુતો;

    ‘‘Patito dabbapuñjamhi, tato dabboti vissuto;

    બ્રહ્મચારીબલેનાહં, વિમુત્તો સત્તવસ્સિકો.

    Brahmacārībalenāhaṃ, vimutto sattavassiko.

    ‘‘ખીરોદનબલેનાહં , પઞ્ચહઙ્ગેહુપાગતો;

    ‘‘Khīrodanabalenāhaṃ , pañcahaṅgehupāgato;

    ખીણાસવોપવાદેન, પાપેહિ બહુ ચોદિતો.

    Khīṇāsavopavādena, pāpehi bahu codito.

    ‘‘ઉભો પુઞ્ઞઞ્ચ પાપઞ્ચ, વીતિવત્તોમ્હિ દાનિહં;

    ‘‘Ubho puññañca pāpañca, vītivattomhi dānihaṃ;

    પત્વાન પરમં સન્તિં, વિહરામિ અનાસવો.

    Patvāna paramaṃ santiṃ, viharāmi anāsavo.

    ‘‘સેનાસનં પઞ્ઞાપયિં, હાસયિત્વાન સુબ્બતે;

    ‘‘Senāsanaṃ paññāpayiṃ, hāsayitvāna subbate;

    જિનો તસ્મિં ગુણે તુટ્ઠો, એતદગ્ગે ઠપેસિ મં.

    Jino tasmiṃ guṇe tuṭṭho, etadagge ṭhapesi maṃ.

    ‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં, ભવા સબ્બે સમૂહતા;

    ‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;

    નાગોવ બન્ધનં છેત્વા, વિહરામિ અનાસવો.

    Nāgova bandhanaṃ chetvā, viharāmi anāsavo.

    ‘‘સ્વાગતં વત મે આસિ, બુદ્ધસેટ્ઠસ્સ સન્તિકે;

    ‘‘Svāgataṃ vata me āsi, buddhaseṭṭhassa santike;

    તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં.

    Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.

    ‘‘પટિસમ્ભિદા ચતસ્સો…પે॰…કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.

    ‘‘Paṭisambhidā catasso…pe…kataṃ buddhassa sāsana’’nti.

    એવંભૂતં પન તં યેન પુબ્બે એકસ્સ ખીણાસવત્થેરસ્સ અનુદ્ધંસનવસેન કતેન પાપકમ્મેન બહૂનિ વસ્સસતસહસ્સાનિ નિરયે પચ્ચિ, તાય એવ કમ્મપિલોતિકાય ચોદિયમાના મેત્તિયભૂમજકા ભિક્ખૂ ‘‘ઇમિના મયં કલ્યાણભત્તિકસ્સ ગહપતિનો અન્તરે પરિભેદિતા’’તિ દુગ્ગહિતગાહિનો અમૂલકેન પારાજિકેન ધમ્મેન અનુદ્ધંસેસું. તસ્મિઞ્ચ અધિકરણે સઙ્ઘેન સતિવિનયેન વૂપસમિતે અયં થેરો લોકાનુકમ્પાય અત્તનો ગુણે વિભાવેન્તો ‘‘યો દુદ્દમિયો’’તિ ઇમં ગાથં અભાસિ.

    Evaṃbhūtaṃ pana taṃ yena pubbe ekassa khīṇāsavattherassa anuddhaṃsanavasena katena pāpakammena bahūni vassasatasahassāni niraye pacci, tāya eva kammapilotikāya codiyamānā mettiyabhūmajakā bhikkhū ‘‘iminā mayaṃ kalyāṇabhattikassa gahapatino antare paribheditā’’ti duggahitagāhino amūlakena pārājikena dhammena anuddhaṃsesuṃ. Tasmiñca adhikaraṇe saṅghena sativinayena vūpasamite ayaṃ thero lokānukampāya attano guṇe vibhāvento ‘‘yo duddamiyo’’ti imaṃ gāthaṃ abhāsi.

    . તત્થ યોતિ અનિયમિતનિદ્દેસો, તસ્સ ‘‘સો’’તિ ઇમિના નિયમત્તં દટ્ઠબ્બં. ઉભયેનપિ અઞ્ઞં વિય કત્વા અત્તાનમેવ વદતિ. દુદ્દમિયોતિ દુદ્દમો, દમેતું અસક્કુણેય્યો. ઇદઞ્ચ અત્તનો પુથુજ્જનકાલે દિટ્ઠિગતાનં વિસૂકાયિકાનં કિલેસાનં મદાલેપચિત્તસ્સ વિપ્ફન્દિતં ઇન્દ્રિયાનં અવૂપસમનઞ્ચ ચિન્તેત્વા વદતિ. દમેનાતિ ઉત્તમેન અગ્ગમગ્ગદમેન, તેન હિ દન્તો પુન દમેતબ્બતાભાવતો ‘‘દન્તો’’તિ વત્તબ્બતં અરહતિ, ન અઞ્ઞેન. અથ વા દમેનાતિ દમકેન પુરિસદમ્મસારથિના દમિતો . દબ્બોતિ દ્રબ્યો, ભબ્બોતિ અત્થો. તેનાહ ભગવા ઇમમેવ થેરં સન્ધાય – ‘‘ન ખો, દબ્બ, દબ્બા એવં નિબ્બેઠેન્તી’’તિ (પારા॰ ૩૮૪; ચૂળવ॰ ૧૯૩) . સન્તુસિતોતિ યથાલદ્ધપચ્ચયસન્તોસેન ઝાનસમાપત્તિસન્તોસેન મગ્ગફલસન્તોસેન ચ સન્તુટ્ઠો. વિતિણ્ણકઙ્ખોતિ સોળસવત્થુકાય અટ્ઠવત્થુકાય ચ કઙ્ખાય પઠમમગ્ગેનેવ સમુગ્ઘાટિતત્તા વિગતકઙ્ખો. વિજિતાવીતિ પુરિસાજાનીયેન વિજેતબ્બસ્સ સબ્બસ્સપિ સંકિલેસપક્ખસ્સ વિજિતત્તા વિધમિતત્તા વિજિતાવી. અપેતભેરવોતિ પઞ્ચવીસતિયા ભયાનં સબ્બસો અપેતત્તા અપગતભેરવો અભયૂપરતો . પુન દબ્બોતિ નામકિત્તનં. પરિનિબ્બુતોતિ દ્વે પરિનિબ્બાનાનિ કિલેસપરિનિબ્બાનઞ્ચ, યા સઉપાદિસેસનિબ્બાનધાતુ, ખન્ધપરિનિબ્બાનઞ્ચ, યા અનુપાદિસેસનિબ્બાનધાતુ. તેસુ ઇધ કિલેસપરિનિબ્બાનં અધિપ્પેતં, તસ્મા પહાતબ્બધમ્માનં મગ્ગેન સબ્બસો પહીનત્તા કિલેસપરિનિબ્બાનેન પરિનિબ્બુતોતિ અત્થો. ઠિતત્તોતિ ઠિતસભાવો અચલો ઇટ્ઠાદીસુ તાદિભાવપ્પત્તિયા લોકધમ્મેહિ અકમ્પનીયો. હીતિ ચ હેતુઅત્થે નિપાતો, તેન યો પુબ્બે દુદ્દમો હુત્વા ઠિતો યસ્મા દબ્બત્તા સત્થારા ઉત્તમેન દમેન દમિતો સન્તુસિતો વિતિણ્ણકઙ્ખો વિજિતાવી અપેતભેરવો, તસ્મા સો દબ્બો પરિનિબ્બુતો તતોયેવ ચ ઠિતત્તો, એવંભૂતે ચ તસ્મિં ચિત્તપસાદોવ કાતબ્બો, ન પસાદઞ્ઞથત્તન્તિ પરનેય્યબુદ્ધિકે સત્તે અનુકમ્પન્તો થેરો અઞ્ઞં બ્યાકાસિ.

    5. Tattha yoti aniyamitaniddeso, tassa ‘‘so’’ti iminā niyamattaṃ daṭṭhabbaṃ. Ubhayenapi aññaṃ viya katvā attānameva vadati. Duddamiyoti duddamo, dametuṃ asakkuṇeyyo. Idañca attano puthujjanakāle diṭṭhigatānaṃ visūkāyikānaṃ kilesānaṃ madālepacittassa vipphanditaṃ indriyānaṃ avūpasamanañca cintetvā vadati. Damenāti uttamena aggamaggadamena, tena hi danto puna dametabbatābhāvato ‘‘danto’’ti vattabbataṃ arahati, na aññena. Atha vā damenāti damakena purisadammasārathinā damito . Dabboti drabyo, bhabboti attho. Tenāha bhagavā imameva theraṃ sandhāya – ‘‘na kho, dabba, dabbā evaṃ nibbeṭhentī’’ti (pārā. 384; cūḷava. 193) . Santusitoti yathāladdhapaccayasantosena jhānasamāpattisantosena maggaphalasantosena ca santuṭṭho. Vitiṇṇakaṅkhoti soḷasavatthukāya aṭṭhavatthukāya ca kaṅkhāya paṭhamamaggeneva samugghāṭitattā vigatakaṅkho. Vijitāvīti purisājānīyena vijetabbassa sabbassapi saṃkilesapakkhassa vijitattā vidhamitattā vijitāvī. Apetabheravoti pañcavīsatiyā bhayānaṃ sabbaso apetattā apagatabheravo abhayūparato . Puna dabboti nāmakittanaṃ. Parinibbutoti dve parinibbānāni kilesaparinibbānañca, yā saupādisesanibbānadhātu, khandhaparinibbānañca, yā anupādisesanibbānadhātu. Tesu idha kilesaparinibbānaṃ adhippetaṃ, tasmā pahātabbadhammānaṃ maggena sabbaso pahīnattā kilesaparinibbānena parinibbutoti attho. Ṭhitattoti ṭhitasabhāvo acalo iṭṭhādīsu tādibhāvappattiyā lokadhammehi akampanīyo. ti ca hetuatthe nipāto, tena yo pubbe duddamo hutvā ṭhito yasmā dabbattā satthārā uttamena damena damito santusito vitiṇṇakaṅkho vijitāvī apetabheravo, tasmā so dabbo parinibbuto tatoyeva ca ṭhitatto, evaṃbhūte ca tasmiṃ cittapasādova kātabbo, na pasādaññathattanti paraneyyabuddhike satte anukampanto thero aññaṃ byākāsi.

    દબ્બત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Dabbattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૫. દબ્બત્થેરગાથા • 5. Dabbattheragāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact