Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૪૩૮] ૧૨. દદ્દરજાતકવણ્ણના
[438] 12. Daddarajātakavaṇṇanā
યો તે પુત્તકેતિ ઇદં સત્થા ગિજ્ઝકૂટે વિહરન્તો દેવદત્તસ્સ વધાય પરિસક્કનં આરબ્ભ કથેસિ. તસ્મિઞ્હિ સમયે ધમ્મસભાયં કથં સમુટ્ઠાપેસું ‘‘અહો આવુસો દેવદત્તો નિલ્લજ્જો અનરિયો એવં ઉત્તમગુણધરસ્સ સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ અજાતસત્તુના સદ્ધિં એકતો હુત્વા ધનુગ્ગહપયોજનસિલાપવિજ્ઝનનાળાગિરિવિસ્સજ્જનેહિ વધાય ઉપાયં કરોતી’’તિ. સત્થા આગન્ત્વા ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમાય નામા’’તિ વુત્તે ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઇદાનેવ, પુબ્બેપિ દેવદત્તો મય્હં વધાય પરિસક્કિ, ઇદાનિ પન મે તાસમત્તમ્પિ કાતું નાસક્ખી’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Yote puttaketi idaṃ satthā gijjhakūṭe viharanto devadattassa vadhāya parisakkanaṃ ārabbha kathesi. Tasmiñhi samaye dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘aho āvuso devadatto nillajjo anariyo evaṃ uttamaguṇadharassa sammāsambuddhassa ajātasattunā saddhiṃ ekato hutvā dhanuggahapayojanasilāpavijjhananāḷāgirivissajjanehi vadhāya upāyaṃ karotī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi devadatto mayhaṃ vadhāya parisakki, idāni pana me tāsamattampi kātuṃ nāsakkhī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે એકો દિસાપામોક્ખો આચરિયો પઞ્ચસતાનં માણવકાનં સિપ્પં વાચેન્તો એકદિવસં ચિન્તેસિ ‘‘મય્હં ઇધ વસન્તસ્સ પલિબોધો હોતિ, માણવકાનમ્પિ સિપ્પં ન નિટ્ઠાતિ, હિમવન્તપદેસે અરઞ્ઞાયતનં પવિસિત્વા તત્થ વસન્તો વાચેસ્સામી’’તિ. સો માણવકાનં કથેત્વા તિલતણ્ડુલતેલવત્થાદીનિ ગાહાપેત્વા અરઞ્ઞં પવિસિત્વા મગ્ગતો અવિદૂરે ઠાને પણ્ણસાલં કારેત્વા નિવાસં કપ્પેસિ, માણવાપિ અત્તનો પણ્ણસાલં કરિંસુ. માણવકાનં ઞાતકા તેલતણ્ડુલાદીનિ પેસેન્તિ. રટ્ઠવાસિનોપિ ‘‘દિસાપામોક્ખો આચરિયો કિર અરઞ્ઞે અસુકટ્ઠાને નામ વસન્તો સિપ્પં ઉગ્ગણ્હાપેતી’’તિ તસ્સ તણ્ડુલાદીનિ અભિહરન્તિ, કન્તારપ્પટિપન્નાપિ દેન્તિ, અઞ્ઞતરોપિ પુરિસો ખીરપાનત્થાય સવચ્છં ધેનું અદાસિ. આચરિયસ્સ પણ્ણસાલાય સન્તિકે દ્વીહિ પોતકેહિ સદ્ધિં એકા ગોધા વસતિ, સીહબ્યગ્ઘાપિસ્સ ઉપટ્ઠાનં આગચ્છન્તિ. એકો તિત્તિરોપિ તત્થ નિબદ્ધવાસો અહોસિ. સો આચરિયસ્સ માણવાનં મન્તે વાચેન્તસ્સ સદ્દં સુત્વા તયોપિ વેદે ઉગ્ગણ્હિ. માણવા તેન સદ્ધિં અતિવિસ્સાસિકા અહેસું.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente eko disāpāmokkho ācariyo pañcasatānaṃ māṇavakānaṃ sippaṃ vācento ekadivasaṃ cintesi ‘‘mayhaṃ idha vasantassa palibodho hoti, māṇavakānampi sippaṃ na niṭṭhāti, himavantapadese araññāyatanaṃ pavisitvā tattha vasanto vācessāmī’’ti. So māṇavakānaṃ kathetvā tilataṇḍulatelavatthādīni gāhāpetvā araññaṃ pavisitvā maggato avidūre ṭhāne paṇṇasālaṃ kāretvā nivāsaṃ kappesi, māṇavāpi attano paṇṇasālaṃ kariṃsu. Māṇavakānaṃ ñātakā telataṇḍulādīni pesenti. Raṭṭhavāsinopi ‘‘disāpāmokkho ācariyo kira araññe asukaṭṭhāne nāma vasanto sippaṃ uggaṇhāpetī’’ti tassa taṇḍulādīni abhiharanti, kantārappaṭipannāpi denti, aññataropi puriso khīrapānatthāya savacchaṃ dhenuṃ adāsi. Ācariyassa paṇṇasālāya santike dvīhi potakehi saddhiṃ ekā godhā vasati, sīhabyagghāpissa upaṭṭhānaṃ āgacchanti. Eko tittiropi tattha nibaddhavāso ahosi. So ācariyassa māṇavānaṃ mante vācentassa saddaṃ sutvā tayopi vede uggaṇhi. Māṇavā tena saddhiṃ ativissāsikā ahesuṃ.
અપરભાગે માણવેસુ નિપ્ફત્તિં અપ્પત્તેસુયેવ આચરિયો કાલમકાસિ. માણવા તસ્સ સરીરં ઝાપેત્વા વાલુકાય થૂપં કત્વા નાનાપુપ્ફેહિ પૂજેત્વા રોદન્તિ પરિદેવન્તિ. અથ ને તિત્તિરો ‘‘કસ્મા રોદથા’’તિ આહ. ‘‘આચરિયો નો સિપ્પે અનિટ્ઠિતેયેવ કાલકતો, તસ્મા રોદામા’’તિ. ‘‘એવં સન્તે મા સોચિત્થ, અહં વો સિપ્પં વાચેસ્સામી’’તિ. ‘‘ત્વં કથં જાનાસી’’તિ? ‘‘અહં આચરિયે તુમ્હાકં વાચેન્તે સદ્દં સુત્વા તયો વેદે પગુણે અકાસિન્તિ. તેન હિ અત્તનો પગુણભાવં અમ્હે જાનાપેહી’’તિ. તિત્તિરો ‘‘તેન હિ સુણાથા’’તિ તેસં ગણ્ઠિટ્ઠાનમેવ પબ્બતમત્થકા નદિં ઓતરન્તો વિય ઓસારેસિ. માણવા હટ્ઠતુટ્ઠા હુત્વા તિત્તિરપણ્ડિતસ્સ સન્તિકે સિપ્પં પટ્ઠપેસું. સોપિ દિસાપામોક્ખાચરિયસ્સ ઠાને ઠત્વા તેસં સિપ્પં વાચેસિ. માણવા તસ્સ સુવણ્ણપઞ્જરં કરિત્વા ઉપરિ વિતાનં બન્ધિત્વા સુવણ્ણતટ્ટકે મધુલાજાદીનિ ઉપહરન્તા નાનાવણ્ણેહિ પુપ્ફેહિ પૂજેન્તા મહન્તં સક્કારં કરિંસુ. ‘‘તિત્તિરો કિર અરઞ્ઞાયતને પઞ્ચસતે માણવકે મન્તં વાચેતી’’તિ સકલજમ્બુદીપે પાકટો અહોસિ.
Aparabhāge māṇavesu nipphattiṃ appattesuyeva ācariyo kālamakāsi. Māṇavā tassa sarīraṃ jhāpetvā vālukāya thūpaṃ katvā nānāpupphehi pūjetvā rodanti paridevanti. Atha ne tittiro ‘‘kasmā rodathā’’ti āha. ‘‘Ācariyo no sippe aniṭṭhiteyeva kālakato, tasmā rodāmā’’ti. ‘‘Evaṃ sante mā socittha, ahaṃ vo sippaṃ vācessāmī’’ti. ‘‘Tvaṃ kathaṃ jānāsī’’ti? ‘‘Ahaṃ ācariye tumhākaṃ vācente saddaṃ sutvā tayo vede paguṇe akāsinti. Tena hi attano paguṇabhāvaṃ amhe jānāpehī’’ti. Tittiro ‘‘tena hi suṇāthā’’ti tesaṃ gaṇṭhiṭṭhānameva pabbatamatthakā nadiṃ otaranto viya osāresi. Māṇavā haṭṭhatuṭṭhā hutvā tittirapaṇḍitassa santike sippaṃ paṭṭhapesuṃ. Sopi disāpāmokkhācariyassa ṭhāne ṭhatvā tesaṃ sippaṃ vācesi. Māṇavā tassa suvaṇṇapañjaraṃ karitvā upari vitānaṃ bandhitvā suvaṇṇataṭṭake madhulājādīni upaharantā nānāvaṇṇehi pupphehi pūjentā mahantaṃ sakkāraṃ kariṃsu. ‘‘Tittiro kira araññāyatane pañcasate māṇavake mantaṃ vācetī’’ti sakalajambudīpe pākaṭo ahosi.
તદા જમ્બુદીપે ગિરગ્ગસમજ્જસદિસં મહન્તં છણં ઘોસયિંસુ. માણવાનં માતાપિતરો ‘‘છણદસ્સનત્થાય આગચ્છન્તૂ’’તિ પેસેસું. માણવા તિત્તિરસ્સ આરોચેત્વા તિત્તિરપણ્ડિતં સબ્બઞ્ચ અસ્સમપદં ગોધં પટિચ્છાપેત્વા અત્તનો અત્તનો નગરમેવ અગમિંસુ. તદા એકો નિક્કારુણિકો દુટ્ઠતાપસો તત્થ તત્થ વિચરન્તો તં ઠાનં સમ્પાપુણિ. ગોધા તં દિસ્વા પટિસન્થારં કત્વા ‘‘અસુકટ્ઠાને તણ્ડુલા, અસુકટ્ઠાને તેલાદીનિ અત્થિ, ભત્તં પચિત્વા ભુઞ્જાહી’’તિ વત્વા ગોચરત્થાય ગતા. તાપસો પાતોવ ભત્તં પચિત્વા દ્વે ગોધાપુત્તકે મારેત્વા ખાદિ, દિવા તિત્તિરપણ્ડિતઞ્ચ વચ્છકઞ્ચ મારેત્વા ખાદિ, સાયં ધેનું આગચ્છન્તં દિસ્વા તમ્પિ મારેત્વા મંસં ખાદિત્વા રુક્ખમૂલે નિપજ્જિત્વા ઘુરુઘુરાયન્તો નિદ્દં ઓક્કમિ. ગોધા સાયં આગન્ત્વા પુત્તકે અપસ્સન્તી ઉપધારયમાના વિચરિ. રુક્ખદેવતા ગોધં પુત્તકે અદિસ્વા કમ્પમાનં ઓલોકેત્વા ખન્ધવિટપબ્ભન્તરે દિબ્બાનુભાવેન ઠત્વા ‘‘ગોધે મા કમ્પિ, ઇમિના પાપપુરિસેન તવ પુત્તકા ચ તિત્તિરો ચ વચ્છો ચ ધેનુ ચ મારિતા, ગીવાય નં ડંસિત્વા જીવિતક્ખયં પાપેહી’’તિ સલ્લપન્તી પઠમં ગાથમાહ –
Tadā jambudīpe giraggasamajjasadisaṃ mahantaṃ chaṇaṃ ghosayiṃsu. Māṇavānaṃ mātāpitaro ‘‘chaṇadassanatthāya āgacchantū’’ti pesesuṃ. Māṇavā tittirassa ārocetvā tittirapaṇḍitaṃ sabbañca assamapadaṃ godhaṃ paṭicchāpetvā attano attano nagarameva agamiṃsu. Tadā eko nikkāruṇiko duṭṭhatāpaso tattha tattha vicaranto taṃ ṭhānaṃ sampāpuṇi. Godhā taṃ disvā paṭisanthāraṃ katvā ‘‘asukaṭṭhāne taṇḍulā, asukaṭṭhāne telādīni atthi, bhattaṃ pacitvā bhuñjāhī’’ti vatvā gocaratthāya gatā. Tāpaso pātova bhattaṃ pacitvā dve godhāputtake māretvā khādi, divā tittirapaṇḍitañca vacchakañca māretvā khādi, sāyaṃ dhenuṃ āgacchantaṃ disvā tampi māretvā maṃsaṃ khāditvā rukkhamūle nipajjitvā ghurughurāyanto niddaṃ okkami. Godhā sāyaṃ āgantvā puttake apassantī upadhārayamānā vicari. Rukkhadevatā godhaṃ puttake adisvā kampamānaṃ oloketvā khandhaviṭapabbhantare dibbānubhāvena ṭhatvā ‘‘godhe mā kampi, iminā pāpapurisena tava puttakā ca tittiro ca vaccho ca dhenu ca māritā, gīvāya naṃ ḍaṃsitvā jīvitakkhayaṃ pāpehī’’ti sallapantī paṭhamaṃ gāthamāha –
૧૦૫.
105.
‘‘યો તે પુત્તકે અખાદિ, દિન્નભત્તો અદૂસકે;
‘‘Yo te puttake akhādi, dinnabhatto adūsake;
તસ્મિં દાઠં નિપાતેહિ, મા તે મુચ્ચિત્થ જીવતો’’તિ.
Tasmiṃ dāṭhaṃ nipātehi, mā te muccittha jīvato’’ti.
તત્થ દિન્નભત્તોતિ ભત્તં પચિત્વા ભુઞ્જાહીતિ તયા દિન્નભત્તો. અદૂસકેતિ નિદ્દોસે નિરપરાધે. તસ્મિં દાઠં નિપાતેહીતિ તસ્મિં પાપપુરિસે ચતસ્સોપિ દાઠા નિપાતેહીતિ અધિપ્પાયો. મા તે મુચ્ચિત્થ જીવતોતિ જીવન્તો સજીવો હુત્વા તવ હત્થતો એસો પાપધમ્મો મા મુચ્ચિત્થ, મોક્ખં મા લભતુ, જીવિતક્ખયં પાપેહીતિ અત્થો.
Tattha dinnabhattoti bhattaṃ pacitvā bhuñjāhīti tayā dinnabhatto. Adūsaketi niddose niraparādhe. Tasmiṃ dāṭhaṃ nipātehīti tasmiṃ pāpapurise catassopi dāṭhā nipātehīti adhippāyo. Mā te muccittha jīvatoti jīvanto sajīvo hutvā tava hatthato eso pāpadhammo mā muccittha, mokkhaṃ mā labhatu, jīvitakkhayaṃ pāpehīti attho.
તતો ગોધા દ્વે ગાથા અભાસિ –
Tato godhā dve gāthā abhāsi –
૧૦૬.
106.
‘‘આકિણ્ણલુદ્દો પુરિસો, ધાતિચેલંવ મક્ખિતો;
‘‘Ākiṇṇaluddo puriso, dhāticelaṃva makkhito;
પદેસં તં ન પસ્સામિ, યત્થ દાઠં નિપાતયે.
Padesaṃ taṃ na passāmi, yattha dāṭhaṃ nipātaye.
૧૦૭.
107.
‘‘અકતઞ્ઞુસ્સ પોસસ્સ, નિચ્ચં વિવરદસ્સિનો;
‘‘Akataññussa posassa, niccaṃ vivaradassino;
સબ્બં ચે પથવિં દજ્જા, નેવ નં અભિરાધયે’’તિ.
Sabbaṃ ce pathaviṃ dajjā, neva naṃ abhirādhaye’’ti.
તત્થ આકિણ્ણલુદ્દોતિ ગાળ્હલુદ્દો. વિવરદસ્સિનોતિ છિદ્દં ઓતારં પરિયેસન્તસ્સ. નેવ નં અભિરાધયેતિ એવરૂપં પુગ્ગલં સકલપથવિં દેન્તોપિ તોસેતું ન સક્કુણેય્ય, કિમઙ્ગં પનાહં ભત્તમત્તદાયિકાતિ દસ્સેતિ.
Tattha ākiṇṇaluddoti gāḷhaluddo. Vivaradassinoti chiddaṃ otāraṃ pariyesantassa. Neva naṃ abhirādhayeti evarūpaṃ puggalaṃ sakalapathaviṃ dentopi tosetuṃ na sakkuṇeyya, kimaṅgaṃ panāhaṃ bhattamattadāyikāti dasseti.
ગોધા એવં વત્વા ‘‘અયં પબુજ્ઝિત્વા મમ્પિ ખાદેય્યા’’તિ અત્તનો જીવિતં રક્ખમાના પલાયિ. તેપિ પન સીહબ્યગ્ઘા તિત્તિરસ્સ સહાયકાવ, કદાચિ તે આગન્ત્વા તિત્તિરં પસ્સન્તિ, કદાચિ સો ગન્ત્વા તેસં ધમ્મં દેસેત્વા આગચ્છતિ, તસ્મિં પન દિવસે સીહો બ્યગ્ઘં આહ – ‘‘સમ્મ, ચિરં દિટ્ઠો નો તિત્તિરો, અજ્જ સત્તટ્ઠદિવસા હોન્તિ, ગચ્છ, તાવસ્સ પવત્તિં ઞત્વા એહી’’તિ. બ્યગ્ઘો ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા ગોધાય પલાયનકાલે તં ઠાનં પત્વા તં પાપપુરિસં નિદ્દાયન્તં પસ્સિ. તસ્સ જટન્તરે તિત્તિરપણ્ડિતસ્સ લોમાનિ પઞ્ઞાયન્તિ, ધેનુયા ચ વચ્છકસ્સ ચ અટ્ઠીનિ પઞ્ઞાયન્તિ. બ્યગ્ઘરાજા તં સબ્બં દિસ્વા સુવણ્ણપઞ્જરે ચ તિત્તિરપણ્ડિતં અદિસ્વા ‘‘ઇમિના પાપપુરિસેન એતે મારિતા ભવિસ્સન્તી’’તિ તં પાદેન પહરિત્વા ઉટ્ઠાપેસિ. સોપિ તં દિસ્વા ભીતતસિતો અહોસિ. અથ નં બ્યગ્ઘો ‘‘ત્વં એતે મારેત્વા ખાદસી’’તિ પુચ્છિ. ‘‘નેવ મારેમિ, ન ખાદામી’’તિ. ‘‘પાપધમ્મ તયિ અમારેન્તે અઞ્ઞો કો મારેસ્સતિ, કથેહિ તાવ કારણં, અકથેન્તસ્સ જીવિતં તે નત્થી’’તિ. સો મરણભયભીતો ‘‘આમ, સામિ, ગોધાપુત્તકે ચ વચ્છકઞ્ચ ધેનુઞ્ચ મારેત્વા ખાદામિ, તિત્તિરં પન ન મારેમી’’તિઆહ. સો તસ્સ બહું કથેન્તસ્સપિ અસદ્દહિત્વા ‘‘ત્વં કુતો આગતોસી’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘સામિ, કલિઙ્ગરટ્ઠતો વાણિજકાનં ભણ્ડં વહન્તો જીવિકહેતુ ઇદઞ્ચિદઞ્ચ કમ્મં કત્વા ઇદાનિમ્હિ ઇધાગતો’’તિ તેન સબ્બસ્મિં અત્તના કતકમ્મે કથિતે ‘‘પાપધમ્મ તયિ તિત્તિરં અમારેન્તે અઞ્ઞો કો મારેસ્સતિ, એહિ સીહસ્સ મિગરઞ્ઞો સન્તિકં તં નેસ્સામી’’તિ તં પુરતો કત્વા તાસેન્તો અગમાસિ. સીહરાજા તં આનેન્તં બ્યગ્ઘં પુચ્છન્તો ચતુત્થં ગાથમાહ –
Godhā evaṃ vatvā ‘‘ayaṃ pabujjhitvā mampi khādeyyā’’ti attano jīvitaṃ rakkhamānā palāyi. Tepi pana sīhabyagghā tittirassa sahāyakāva, kadāci te āgantvā tittiraṃ passanti, kadāci so gantvā tesaṃ dhammaṃ desetvā āgacchati, tasmiṃ pana divase sīho byagghaṃ āha – ‘‘samma, ciraṃ diṭṭho no tittiro, ajja sattaṭṭhadivasā honti, gaccha, tāvassa pavattiṃ ñatvā ehī’’ti. Byaggho ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā godhāya palāyanakāle taṃ ṭhānaṃ patvā taṃ pāpapurisaṃ niddāyantaṃ passi. Tassa jaṭantare tittirapaṇḍitassa lomāni paññāyanti, dhenuyā ca vacchakassa ca aṭṭhīni paññāyanti. Byaggharājā taṃ sabbaṃ disvā suvaṇṇapañjare ca tittirapaṇḍitaṃ adisvā ‘‘iminā pāpapurisena ete māritā bhavissantī’’ti taṃ pādena paharitvā uṭṭhāpesi. Sopi taṃ disvā bhītatasito ahosi. Atha naṃ byaggho ‘‘tvaṃ ete māretvā khādasī’’ti pucchi. ‘‘Neva māremi, na khādāmī’’ti. ‘‘Pāpadhamma tayi amārente añño ko māressati, kathehi tāva kāraṇaṃ, akathentassa jīvitaṃ te natthī’’ti. So maraṇabhayabhīto ‘‘āma, sāmi, godhāputtake ca vacchakañca dhenuñca māretvā khādāmi, tittiraṃ pana na māremī’’tiāha. So tassa bahuṃ kathentassapi asaddahitvā ‘‘tvaṃ kuto āgatosī’’ti pucchitvā ‘‘sāmi, kaliṅgaraṭṭhato vāṇijakānaṃ bhaṇḍaṃ vahanto jīvikahetu idañcidañca kammaṃ katvā idānimhi idhāgato’’ti tena sabbasmiṃ attanā katakamme kathite ‘‘pāpadhamma tayi tittiraṃ amārente añño ko māressati, ehi sīhassa migarañño santikaṃ taṃ nessāmī’’ti taṃ purato katvā tāsento agamāsi. Sīharājā taṃ ānentaṃ byagghaṃ pucchanto catutthaṃ gāthamāha –
૧૦૮.
108.
‘‘કિં નુ સુબાહુ તરમાનરૂપો, પચ્ચાગતોસિ સહ માણવેન;
‘‘Kiṃ nu subāhu taramānarūpo, paccāgatosi saha māṇavena;
કિં કિચ્ચમત્થં ઇધમત્થિ તુય્હં, અક્ખાહિ મે પુચ્છિતો એતમત્થ’’ન્તિ.
Kiṃ kiccamatthaṃ idhamatthi tuyhaṃ, akkhāhi me pucchito etamattha’’nti.
તત્થ સુબાહૂતિ બ્યગ્ઘં નામેનાલપતિ. બ્યગ્ઘસ્સ હિ પુરિમકાયો મનાપો હોતિ, તેન તં એવમાહ. કિં કિચ્ચમત્થં ઇધમત્થિ તુય્હન્તિ કિં કરણીયં અત્થસઞ્ઞિતં ઇમિના માણવેન ઇધ અત્થિ. ‘‘તુય્હં કિં કિચ્ચમત્થ’’ન્તિપિ પાઠો, અયમેવત્થો.
Tattha subāhūti byagghaṃ nāmenālapati. Byagghassa hi purimakāyo manāpo hoti, tena taṃ evamāha. Kiṃ kiccamatthaṃ idhamatthi tuyhanti kiṃ karaṇīyaṃ atthasaññitaṃ iminā māṇavena idha atthi. ‘‘Tuyhaṃ kiṃ kiccamattha’’ntipi pāṭho, ayamevattho.
તં સુત્વા બ્યગ્ઘો પઞ્ચમં ગાથમાહ –
Taṃ sutvā byaggho pañcamaṃ gāthamāha –
૧૦૯.
109.
‘‘યો તે સખા દદ્દરો સાધુરૂપો, તસ્સ વધં પરિસઙ્કામિ અજ્જ;
‘‘Yo te sakhā daddaro sādhurūpo, tassa vadhaṃ parisaṅkāmi ajja;
પુરિસસ્સ કમ્માયતનાનિ સુત્વા, નાહં સુખિં દદ્દરં અજ્જ મઞ્ઞે’’તિ.
Purisassa kammāyatanāni sutvā, nāhaṃ sukhiṃ daddaraṃ ajja maññe’’ti.
તત્થ દદ્દરોતિ તિત્તિરો. તસ્સ વધન્તિ તસ્સ તિત્તિરપણ્ડિતસ્સ ઇમમ્હા પુરિસમ્હા અજ્જ વધં પરિસઙ્કામિ. નાહં સુખિન્તિ અહં અજ્જ દદ્દરં સુખિં અરોગં ન મઞ્ઞામિ.
Tattha daddaroti tittiro. Tassa vadhanti tassa tittirapaṇḍitassa imamhā purisamhā ajja vadhaṃ parisaṅkāmi. Nāhaṃ sukhinti ahaṃ ajja daddaraṃ sukhiṃ arogaṃ na maññāmi.
અથ નં સીહો છટ્ઠં ગાથમાહ –
Atha naṃ sīho chaṭṭhaṃ gāthamāha –
૧૧૦.
110.
‘‘કાનિસ્સ કમ્માયતનાનિ અસ્સુ, પુરિસસ્સ વુત્તિસમોધાનતાય;
‘‘Kānissa kammāyatanāni assu, purisassa vuttisamodhānatāya;
કં વા પટિઞ્ઞં પુરિસસ્સ સુત્વા, પરિસઙ્કસિ દદ્દરં માણવેના’’તિ.
Kaṃ vā paṭiññaṃ purisassa sutvā, parisaṅkasi daddaraṃ māṇavenā’’ti.
તત્થ અસ્સૂતિ અસ્સોસિ. વુત્તિસમોધાનતાયાતિ જીવિતવુત્તિસમોધાનતાય, કાનિ નામ ઇમિના અત્તનો કમ્માનિ તુય્હં કથિતાનીતિ અત્થો. માણવેનાતિ કિં સુત્વા ઇમિના માણવેન મારિતં પરિસઙ્કસિ.
Tattha assūti assosi. Vuttisamodhānatāyāti jīvitavuttisamodhānatāya, kāni nāma iminā attano kammāni tuyhaṃ kathitānīti attho. Māṇavenāti kiṃ sutvā iminā māṇavena māritaṃ parisaṅkasi.
અથસ્સ કથેન્તો બ્યગ્ઘરાજા સેસગાથા અભાસિ –
Athassa kathento byaggharājā sesagāthā abhāsi –
૧૧૧.
111.
‘‘ચિણ્ણા કલિઙ્ગા ચરિતા વણિજ્જા, વેત્તાચરો સઙ્કુપથોપિ ચિણ્ણો;
‘‘Ciṇṇā kaliṅgā caritā vaṇijjā, vettācaro saṅkupathopi ciṇṇo;
નટેહિ ચિણ્ણં સહ વાકુરેહિ, દણ્ડેન યુદ્ધમ્પિ સમજ્જમજ્ઝે.
Naṭehi ciṇṇaṃ saha vākurehi, daṇḍena yuddhampi samajjamajjhe.
૧૧૨.
112.
‘‘બદ્ધા કુલીકા મિતમાળકેન, અક્ખા જિતા સંયમો અબ્ભતીતો;
‘‘Baddhā kulīkā mitamāḷakena, akkhā jitā saṃyamo abbhatīto;
અબ્બાહિતં પુબ્બકં અડ્ઢરત્તં, હત્થા દડ્ઢા પિણ્ડપટિગ્ગહેન.
Abbāhitaṃ pubbakaṃ aḍḍharattaṃ, hatthā daḍḍhā piṇḍapaṭiggahena.
૧૧૩.
113.
‘‘તાનિસ્સ કમ્માયતનાનિ અસ્સુ, પુરિસસ્સ વુત્તિસમોધાનતાય;
‘‘Tānissa kammāyatanāni assu, purisassa vuttisamodhānatāya;
યથા અયં દિસ્સતિ લોમપિણ્ડો, ગાવો હતા કિં પન દદ્દરસ્સા’’તિ.
Yathā ayaṃ dissati lomapiṇḍo, gāvo hatā kiṃ pana daddarassā’’ti.
તત્થ ચિણ્ણા કલિઙ્ગાતિ વાણિજકાનં ભણ્ડં વહન્તેન કિર તેન કલિઙ્ગરટ્ઠે ચિણ્ણા. ચરિતા વણિજ્જાતિ વણિજ્જાપિ તેન કતા. વેત્તાચરોતિ વેત્તેહિ સઞ્ચરિતબ્બો. સઙ્કુપથોપિ ચિણ્ણોતિ ખાણુકમગ્ગોપિ વલઞ્જિતો. નટેહીતિ જીવિકહેતુયેવ નટેહિપિ સદ્ધિં. ચિણ્ણં સહ વાકુરેહીતિ વાકુરં વહન્તેન વાકુરેહિ સદ્ધિં ચરિતં. દણ્ડેન યુદ્ધન્તિ દણ્ડેન યુદ્ધમ્પિ કિર તેન યુજ્ઝિતં.
Tattha ciṇṇā kaliṅgāti vāṇijakānaṃ bhaṇḍaṃ vahantena kira tena kaliṅgaraṭṭhe ciṇṇā. Caritā vaṇijjāti vaṇijjāpi tena katā. Vettācaroti vettehi sañcaritabbo. Saṅkupathopi ciṇṇoti khāṇukamaggopi valañjito. Naṭehīti jīvikahetuyeva naṭehipi saddhiṃ. Ciṇṇaṃ saha vākurehīti vākuraṃ vahantena vākurehi saddhiṃ caritaṃ. Daṇḍena yuddhanti daṇḍena yuddhampi kira tena yujjhitaṃ.
બદ્ધા કુલીકાતિ સકુણિકાપિ કિર તેન બદ્ધા. મિતમાળકેનાતિ ધઞ્ઞમાપકકમ્મમ્પિ કિર તેન કતં. અક્ખા જિતાતિ અક્ખધુત્તાનં વેય્યાવચ્ચં કરોન્તેન અક્ખા હટા. સંયમો અબ્ભતીતોતિ જીવિતવુત્તિં નિસ્સાય પબ્બજન્તેનેવ સીલસંયમો અતિક્કન્તો. અબ્બાહિતન્તિ અપગ્ઘરણં કતં. પુબ્બકન્તિ લોહિતં. ઇદં વુત્તં હોતિ – ઇમિના કિર જીવિકં નિસ્સાય રાજાપરાધિકાનં હત્થપાદે છિન્દિત્વા તે આનેત્વા સાલાય નિપજ્જાપેત્વા વણમુખેહિ પગ્ઘરન્તં લોહિતં અડ્ઢરત્તસમયે તત્થ ગન્ત્વા કુણ્ડકધૂમં દત્વા ઠપિતન્તિ. હત્થા દડ્ઢાતિ આજીવિકપબ્બજ્જં પબ્બજિતકાલે ઉણ્હપિણ્ડપાતપટિગ્ગહણે હત્થાપિ કિરસ્સ દડ્ઢા.
Baddhā kulīkāti sakuṇikāpi kira tena baddhā. Mitamāḷakenāti dhaññamāpakakammampi kira tena kataṃ. Akkhā jitāti akkhadhuttānaṃ veyyāvaccaṃ karontena akkhā haṭā. Saṃyamo abbhatītoti jīvitavuttiṃ nissāya pabbajanteneva sīlasaṃyamo atikkanto. Abbāhitanti apaggharaṇaṃ kataṃ. Pubbakanti lohitaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – iminā kira jīvikaṃ nissāya rājāparādhikānaṃ hatthapāde chinditvā te ānetvā sālāya nipajjāpetvā vaṇamukhehi paggharantaṃ lohitaṃ aḍḍharattasamaye tattha gantvā kuṇḍakadhūmaṃ datvā ṭhapitanti. Hatthā daḍḍhāti ājīvikapabbajjaṃ pabbajitakāle uṇhapiṇḍapātapaṭiggahaṇe hatthāpi kirassa daḍḍhā.
તાનિસ્સ કમ્માયતનાનીતિ તાનિ અસ્સ કમ્માનિ. અસ્સૂતિ અસ્સોસિં. યથા અયન્તિ યથા એસ એતસ્સ જટન્તરે તિત્તિરલોમપિણ્ડોપિ દિસ્સતિ, ઇમિના કારણેન વેદિતબ્બમેતં ‘‘એતેનેવ સો મારિતો’’તિ. ગાવો હતા કિં પન દદ્દરસ્સાતિ ગાવોપિ એતેન હતા, દદ્દરસ્સ પન કિં ન હનિતબ્બં, કસ્મા એસ તં ન મારેસ્સતીતિ.
Tānissa kammāyatanānīti tāni assa kammāni. Assūti assosiṃ. Yathā ayanti yathā esa etassa jaṭantare tittiralomapiṇḍopi dissati, iminā kāraṇena veditabbametaṃ ‘‘eteneva so mārito’’ti. Gāvo hatā kiṃ pana daddarassāti gāvopi etena hatā, daddarassa pana kiṃ na hanitabbaṃ, kasmā esa taṃ na māressatīti.
સીહો તં પુરિસં પુચ્છિ ‘‘મારિતો તે તિત્તિરપણ્ડિતો’’તિ? ‘‘આમ, સામી’’તિ. અથસ્સ સચ્ચવચનં સુત્વા સીહો તં વિસ્સજ્જેતુકામો અહોસિ. બ્યગ્ઘરાજા પન ‘‘મારેતબ્બયુત્તકો એસો’’તિ વત્વા તત્થેવ નં દાઠાહિ પહરિત્વા મારેત્વા આવાટં ખણિત્વા પક્ખિપિ. માણવા આગન્ત્વા તિત્તિરપણ્ડિકં અદિસ્વા રોદિત્વા પરિદેવિત્વા નિવત્તિંસુ.
Sīho taṃ purisaṃ pucchi ‘‘mārito te tittirapaṇḍito’’ti? ‘‘Āma, sāmī’’ti. Athassa saccavacanaṃ sutvā sīho taṃ vissajjetukāmo ahosi. Byaggharājā pana ‘‘māretabbayuttako eso’’ti vatvā tattheva naṃ dāṭhāhi paharitvā māretvā āvāṭaṃ khaṇitvā pakkhipi. Māṇavā āgantvā tittirapaṇḍikaṃ adisvā roditvā paridevitvā nivattiṃsu.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા ‘‘એવં, ભિક્ખવે, દેવદત્તો પુબ્બેપિ મય્હં વધાય પરિસક્કી’’તિ વત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા કૂટજટિલો દેવદત્તો અહોસિ, ગોધા ઉપ્પલવણ્ણા, બ્યગ્ઘો મોગ્ગલ્લાનો, સીહો સારિપુત્તો, દિસાપામોક્ખો આચરિયો મહાકસ્સપો, તિત્તિરપણ્ડિતો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ, bhikkhave, devadatto pubbepi mayhaṃ vadhāya parisakkī’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kūṭajaṭilo devadatto ahosi, godhā uppalavaṇṇā, byaggho moggallāno, sīho sāriputto, disāpāmokkho ācariyo mahākassapo, tittirapaṇḍito pana ahameva ahosi’’nti.
દદ્દરજાતકવણ્ણના દ્વાદસમા.
Daddarajātakavaṇṇanā dvādasamā.
જાતકુદ્દાનં –
Jātakuddānaṃ –
ગિજ્ઝકોસમ્બી સુવઞ્ચ, ચૂળસૂવં હરિત્તચં;
Gijjhakosambī suvañca, cūḷasūvaṃ harittacaṃ;
કુસલં લોમકસ્સપં, ચક્કવાકં હલિદ્દિ ચ.
Kusalaṃ lomakassapaṃ, cakkavākaṃ haliddi ca.
સમુગ્ગં પૂતિમંસઞ્ચ, દદ્દરઞ્ચેવ દ્વાદસ;
Samuggaṃ pūtimaṃsañca, daddarañceva dvādasa;
જાતકે નવનિપાતે, ગીયિંસુ ગીતિકારકા.
Jātake navanipāte, gīyiṃsu gītikārakā.
નવકનિપાતવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Navakanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
(તતિયો ભાગો નિટ્ઠિતો.)
(Tatiyo bhāgo niṭṭhito.)
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૪૩૮. દદ્દરજાતકં • 438. Daddarajātakaṃ