Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સંયુત્તનિકાય (ટીકા) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā)

    ૩. કોસલસંયુત્તં

    3. Kosalasaṃyuttaṃ

    ૧. પઠમવગ્ગો

    1. Paṭhamavaggo

    ૧. દહરસુત્તવણ્ણના

    1. Daharasuttavaṇṇanā

    ૧૧૨. ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદીતિ ભગવતો ગુણે અજાનન્તો કોસલરાજા અત્તનો ખત્તિયમાનેન કેવલં ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદિ. પઠમાગતે હિ સત્થરિ તસ્સ સમ્મોદિતાકારં દસ્સેતું ‘‘યથા’’તિઆદિ વુત્તં. યથા ખમનીયાદીનિ પુચ્છન્તોતિ યથા ભગવા ‘‘કચ્ચિ તે, મહારાજ, ખમનીયં, કચ્ચિ યાપનીય’’ન્તિઆદિના તેન રઞ્ઞા સદ્ધિં પઠમં પવત્તમોદો અહોસિ પુબ્બભાસિતાય, તદનુકરણેન એવં સોપિ રાજા ભગવતા સદ્ધિં સમપ્પવત્તમોદો અહોસીતિ યોજના. તં પન સમપ્પવત્તમોદનં ઉપમાય દસ્સેતું ‘‘સીતોદકં વિયા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ સમ્મોદિતન્તિ સંસન્દિતં એકીભાવન્તિ સમ્મોદનકિરિયાય સમાનતં એકરૂપતં, ખમનીયન્તિ ‘‘ઇદં ચતુચક્કં નવદ્વારં સરીરયન્તં દુક્ખબહુલતાય સભાવતો દુસ્સહં, કચ્ચિ ખમિતું સક્કુણેય્ય’’ન્તિ પુચ્છતિ. યાપનીયન્તિ પચ્ચયાયત્તવુત્તિકં ચિરપબન્ધસઙ્ખાતાય યાપનાય કચ્ચિ યાપેતું સક્કુણેય્યં. સીસરોગાદિઆબાધાભાવેન કચ્ચિ અપ્પાબાધં. દુક્ખજીવિકાભાવેન કચ્ચિ અપ્પાતઙ્કં. તંતંકિચ્ચકરણે ઉટ્ઠાનસુખતાય કચ્ચિ લહુટ્ઠાનં. તદનુરૂપબલયોગતો કચ્ચિ બલં. સુખવિહારસમ્ભવેન કચ્ચિ ફાસુવિહારો અત્થીતિ તત્થ તત્થ કચ્ચિ-સદ્દં યોજેત્વા અત્થો વેદિતબ્બો. બલવપ્પત્તા પીતિ પીતિયેવ. તરુણપીતિ પામોજ્જં. સમ્મોદનં જનેતિ કરોતીતિ સમ્મોદનીયં. સમ્મોદિતબ્બતો સમ્મોદનીયન્તિ ઇમં પન અત્થં દસ્સેન્તો ‘‘સમ્મોદિતું યુત્તભાવતો’’તિ આહ. સરિતબ્બભાવતોતિ અનુસ્સરિતબ્બભાવતો. ‘‘સરણીય’’ન્તિ વત્તબ્બે દીઘં કત્વા ‘‘સારણીય’’ન્તિ વુત્તં.

    112.Bhagavatāsaddhiṃ sammodīti bhagavato guṇe ajānanto kosalarājā attano khattiyamānena kevalaṃ bhagavatā saddhiṃ sammodi. Paṭhamāgate hi satthari tassa sammoditākāraṃ dassetuṃ ‘‘yathā’’tiādi vuttaṃ. Yathā khamanīyādīni pucchantoti yathā bhagavā ‘‘kacci te, mahārāja, khamanīyaṃ, kacci yāpanīya’’ntiādinā tena raññā saddhiṃ paṭhamaṃ pavattamodo ahosi pubbabhāsitāya, tadanukaraṇena evaṃ sopi rājā bhagavatā saddhiṃ samappavattamodo ahosīti yojanā. Taṃ pana samappavattamodanaṃ upamāya dassetuṃ ‘‘sītodakaṃ viyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sammoditanti saṃsanditaṃ ekībhāvanti sammodanakiriyāya samānataṃ ekarūpataṃ, khamanīyanti ‘‘idaṃ catucakkaṃ navadvāraṃ sarīrayantaṃ dukkhabahulatāya sabhāvato dussahaṃ, kacci khamituṃ sakkuṇeyya’’nti pucchati. Yāpanīyanti paccayāyattavuttikaṃ cirapabandhasaṅkhātāya yāpanāya kacci yāpetuṃ sakkuṇeyyaṃ. Sīsarogādiābādhābhāvena kacci appābādhaṃ. Dukkhajīvikābhāvena kacci appātaṅkaṃ. Taṃtaṃkiccakaraṇe uṭṭhānasukhatāya kacci lahuṭṭhānaṃ. Tadanurūpabalayogato kacci balaṃ. Sukhavihārasambhavena kacci phāsuvihāro atthīti tattha tattha kacci-saddaṃ yojetvā attho veditabbo. Balavappattā pīti pītiyeva. Taruṇapīti pāmojjaṃ. Sammodanaṃ janeti karotīti sammodanīyaṃ. Sammoditabbato sammodanīyanti imaṃ pana atthaṃ dassento ‘‘sammodituṃ yuttabhāvato’’ti āha. Saritabbabhāvatoti anussaritabbabhāvato. ‘‘Saraṇīya’’nti vattabbe dīghaṃ katvā ‘‘sāraṇīya’’nti vuttaṃ.

    સુય્યમાનસુખતોતિ આપાથમધુરતં આહ, અનુસ્સરિયમાનસુખતોતિ વિમદ્દરમણીયતં. બ્યઞ્જનપરિસુદ્ધતાયાતિ સભાવનિરુત્તિભાવેન તસ્સા કથાય વચનચાતુરિયમાહ, અત્થપરિસુદ્ધતાયાતિ અત્થસ્સ નિરુપક્કિલેસતં. અનેકેહિ પરિયાયેહીતિ અનેકેહિ કારણેહિ. અદિટ્ઠત્તાતિ ઉપસઙ્કમનવસેન અદિટ્ઠત્તા. ગુણાગુણવસેનાતિ ગુણવસેન ગમ્ભીરભાવં વા અગુણવસેન ઉત્તાનભાવં વા. ઓવટ્ટિકસારં કત્વાતિ ઓવટ્ટિકાય ગહેતબ્બસારવત્થું કત્વા. લોકનિસ્સરણભવોક્કન્તિપઞ્હન્તિ લોકતો નિસ્સટભાવપઞ્હઞ્ચેવ આદિતો ભવોક્કમનપઞ્હઞ્ચ. સત્થુ સમ્માસમ્બુદ્ધતં પુચ્છન્તો હિ ‘‘કિં ભવં ગોતમો સબ્બલોકતો નિસ્સટો, સબ્બસત્તેહિ ચ જેટ્ઠો’’તિ? પુચ્છતિ નામ. યથા હિ સત્થુ સમ્માસમ્બુદ્ધતાય લોકતો નિસ્સટતા વિઞ્ઞાયતિ, એવં સબ્બસત્તેહિ જેટ્ઠભાવતો સેટ્ઠભાવતો. સ્વાયમત્થો અગ્ગપસાદસુત્તાદીહિ (ઇતિવુ॰ ૯૦; અ॰ નિ॰ ૪.૩૪) વિભાવેતબ્બો. કથં પન સમ્બુદ્ધતા વિઞ્ઞાયતીતિ? અવિપરીતધમ્મદેસનતો. અયમેત્થ સઙ્ખેપો, વિત્થારો પન વિસુદ્ધિમગ્ગસંવણ્ણનાદીસુ (વિસુદ્ધિ॰ મહાટી॰ ૧.૧૨૪) વુત્તનયેન વેદિતબ્બો.

    Suyyamānasukhatoti āpāthamadhurataṃ āha, anussariyamānasukhatoti vimaddaramaṇīyataṃ. Byañjanaparisuddhatāyāti sabhāvaniruttibhāvena tassā kathāya vacanacāturiyamāha, atthaparisuddhatāyāti atthassa nirupakkilesataṃ. Anekehi pariyāyehīti anekehi kāraṇehi. Adiṭṭhattāti upasaṅkamanavasena adiṭṭhattā. Guṇāguṇavasenāti guṇavasena gambhīrabhāvaṃ vā aguṇavasena uttānabhāvaṃ vā. Ovaṭṭikasāraṃ katvāti ovaṭṭikāya gahetabbasāravatthuṃ katvā. Lokanissaraṇabhavokkantipañhanti lokato nissaṭabhāvapañhañceva ādito bhavokkamanapañhañca. Satthu sammāsambuddhataṃ pucchanto hi ‘‘kiṃ bhavaṃ gotamo sabbalokato nissaṭo, sabbasattehi ca jeṭṭho’’ti? Pucchati nāma. Yathā hi satthu sammāsambuddhatāya lokato nissaṭatā viññāyati, evaṃ sabbasattehi jeṭṭhabhāvato seṭṭhabhāvato. Svāyamattho aggapasādasuttādīhi (itivu. 90; a. ni. 4.34) vibhāvetabbo. Kathaṃ pana sambuddhatā viññāyatīti? Aviparītadhammadesanato. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggasaṃvaṇṇanādīsu (visuddhi. mahāṭī. 1.124) vuttanayena veditabbo.

    રાજા સત્થુ અવિપરીતધમ્મદેસનં અજાનન્તો તતો એવસ્સ સમ્માસમ્બોધિં અસદ્દહન્તો ‘‘વુડ્ઢતરેસુપિ ચિરપબ્બજિતેસુ સમ્માસમ્બુદ્ધભાવે અલબ્ભમાને તબ્બિપરીતે કથં લબ્ભેય્યા’’તિ મઞ્ઞમાનો ‘‘કિં પન ભવં ગોતમો’’તિઆદિં વક્ખતિ. રાજા અત્તનો લદ્ધિયા ન પુચ્છતિ અત્તનો સમ્મુખા તેહિ અસમ્માસમ્બુદ્ધભાવસ્સેવ પટિઞ્ઞાતત્તા. યસ્મા તે મુસાવાદિતાય અત્તનો ઉપટ્ઠાકાદીનં ‘‘બુદ્ધા મય’’ન્તિ પટિજાનિંસુ, તસ્મા વુત્તં ‘‘લોકે મહાજનેન ગહિતપટિઞ્ઞાવસેન પુચ્છતી’’તિ. સ્વાયમત્થો આગમિસ્સતિ. બુદ્ધસીહનાદન્તિ બુદ્ધાનં એવ આવેણિકં સીહનાદં. કામં મગ્ગઞાણપદટ્ઠાનં સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં, સમ્બોધિઞાણે પન ગહિતે તં અત્થતો ગહિતમેવ હોતીતિ વુત્તં ‘‘સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણસઙ્ખાતં સમ્માસમ્બોધિ’’ન્તિ.

    Rājā satthu aviparītadhammadesanaṃ ajānanto tato evassa sammāsambodhiṃ asaddahanto ‘‘vuḍḍhataresupi cirapabbajitesu sammāsambuddhabhāve alabbhamāne tabbiparīte kathaṃ labbheyyā’’ti maññamāno ‘‘kiṃ pana bhavaṃ gotamo’’tiādiṃ vakkhati. Rājā attano laddhiyā na pucchati attano sammukhā tehi asammāsambuddhabhāvasseva paṭiññātattā. Yasmā te musāvāditāya attano upaṭṭhākādīnaṃ ‘‘buddhā maya’’nti paṭijāniṃsu, tasmā vuttaṃ ‘‘loke mahājanena gahitapaṭiññāvasena pucchatī’’ti. Svāyamattho āgamissati. Buddhasīhanādanti buddhānaṃ eva āveṇikaṃ sīhanādaṃ. Kāmaṃ maggañāṇapadaṭṭhānaṃ sabbaññutaññāṇaṃ, sambodhiñāṇe pana gahite taṃ atthato gahitameva hotīti vuttaṃ ‘‘sabbaññutaññāṇasaṅkhātaṃ sammāsambodhi’’nti.

    પબ્બજ્જૂપગમનેનાતિ યાય કાયચિ પબ્બજ્જાય ઉપગમનમત્તેન સમણા, ન સમિતપાપતાય. જાતિવસેનાતિ જાતિમત્તેન બ્રાહ્મણા, ન બાહિતપાપતાય. પબ્બજિતસમૂહસઙ્ખાતો સઙ્ઘોતિ પબ્બજિતસમૂહતામત્તેન સઙ્ઘો, ન નિય્યાનિકદિટ્ઠિવિસુદ્ધસીલસામઞ્ઞવસેન સંહતત્તાતિ અધિપ્પાયો. એતેસં અત્થીતિ એતેસં સબ્બઞ્ઞુપટિઞ્ઞાતાનં પરિવારભૂતો અત્થિ. સ્વેવાતિ પબ્બજિતસમૂહસઙ્ખાતો એવ. કેચિ પન ‘‘પબ્બજિતસમૂહવસેન. સઙ્ઘિનો, ગહટ્ઠસમૂહવસેન ગણિનો’’તિ વદન્તિ, તં તેસં મતિમત્તં ગણે એવ લોકે સઙ્ઘસદ્દસ્સ નિરુળ્હત્તા. આચારસિક્ખાપનવસેનાતિ અચેલકવતચરિયાદિ-આચારસિક્ખાપનવસેન. પાકટાતિ સઙ્ઘીઆદિભાવેન પકાસિતા. ‘‘અપ્પિચ્છા’’તિ વત્વા તત્થ લબ્ભમાનં અપ્પિચ્છતં દસ્સેતું ‘‘અપિચ્છતાય વત્થમ્પિ ન નિવાસેન્તી’’તિ વુત્તં. ન હિ તેસુ સાસનિકેસુ વિય સન્તગુણનિગુહના અપ્પિચ્છા લબ્ભતીતિ. યસોતિ કિત્તિસદ્દો. તરન્તિ એતેન સંસારોઘન્તિ એવં સમ્મતત્તા તિત્થં વુચ્ચતિ લદ્ધીતિ આહ ‘‘તિત્થકરાતિ લદ્ધિકરા’’તિ. સાધુસમ્મતાતિ ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્મતા, ન સાધૂહિ સમ્મતાતિ આહ ‘‘સન્તો…પે॰… પુથુજ્જનસ્સા’’તિ.

    Pabbajjūpagamanenāti yāya kāyaci pabbajjāya upagamanamattena samaṇā, na samitapāpatāya. Jātivasenāti jātimattena brāhmaṇā, na bāhitapāpatāya. Pabbajitasamūhasaṅkhāto saṅghoti pabbajitasamūhatāmattena saṅgho, na niyyānikadiṭṭhivisuddhasīlasāmaññavasena saṃhatattāti adhippāyo. Etesaṃ atthīti etesaṃ sabbaññupaṭiññātānaṃ parivārabhūto atthi. Svevāti pabbajitasamūhasaṅkhāto eva. Keci pana ‘‘pabbajitasamūhavasena. Saṅghino, gahaṭṭhasamūhavasena gaṇino’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ gaṇe eva loke saṅghasaddassa niruḷhattā. Ācārasikkhāpanavasenāti acelakavatacariyādi-ācārasikkhāpanavasena. Pākaṭāti saṅghīādibhāvena pakāsitā. ‘‘Appicchā’’ti vatvā tattha labbhamānaṃ appicchataṃ dassetuṃ ‘‘apicchatāya vatthampi na nivāsentī’’ti vuttaṃ. Na hi tesu sāsanikesu viya santaguṇaniguhanā appicchā labbhatīti. Yasoti kittisaddo. Taranti etena saṃsāroghanti evaṃ sammatattā titthaṃ vuccati laddhīti āha ‘‘titthakarāti laddhikarā’’ti. Sādhusammatāti ‘‘sādhū’’ti sammatā, na sādhūhi sammatāti āha ‘‘santo…pe… puthujjanassā’’ti.

    કપ્પકોલાહલન્તિ કપ્પતો કોલાહલં, ‘‘કપ્પુટ્ઠાનં ભવિસ્સતી’’તિ દેવપુત્તેહિ ઉગ્ઘોસિતમહાસદ્દો. ઇમેતિ પૂરણાદયો. બુદ્ધકોલાહલન્તિ દેવતાહિ ઘોસિતં બુદ્ધકોલાહલં. પયિરુપાસિત્વાતિ પુરિસસુતિપરમ્પરાય સુત્વા. ચિન્તામણિવિજ્જા નામ પરચિત્તજાનાપનવિજ્જા. સા કેવટ્ટસુત્તે ‘‘મણિકા’’તિ આગતા, આદિ-સદ્દેન ગન્ધારિસમ્ભવવિજ્જાદિં સઙ્ગણ્હાતિ. તત્થ ગન્ધારિયા વિકુબ્બનં દસ્સેતિ. અત્તભાવેતિ સરીરે. રાજુસ્માતિ રાજતેજો.

    Kappakolāhalanti kappato kolāhalaṃ, ‘‘kappuṭṭhānaṃ bhavissatī’’ti devaputtehi ugghositamahāsaddo. Imeti pūraṇādayo. Buddhakolāhalanti devatāhi ghositaṃ buddhakolāhalaṃ. Payirupāsitvāti purisasutiparamparāya sutvā. Cintāmaṇivijjā nāma paracittajānāpanavijjā. Sā kevaṭṭasutte ‘‘maṇikā’’ti āgatā, ādi-saddena gandhārisambhavavijjādiṃ saṅgaṇhāti. Tattha gandhāriyā vikubbanaṃ dasseti. Attabhāveti sarīre. Rājusmāti rājatejo.

    સુક્કધમ્મોતિ અનવજ્જધમ્મો નિક્કિલેસતા. ઇદં ગહેત્વાતિ ઇદં પરમ્મુખા ‘‘મયં બુદ્ધા’’તિ વત્વા અત્તનો સમ્મુખા ‘‘ન મયં બુદ્ધા’’તિ તેહિ વુત્તવચનં ગહેત્વા. એવમાહાતિ ‘‘યેપિ તે, ભો ગોતમ…પે॰… નવો ચ પબ્બજ્જાયા’’તિ એવં અવોચ. અત્તનો પટિઞ્ઞં ગહેત્વાતિ ‘‘ન મયં બુદ્ધા’’તિ તેસં અત્તનો પુરતો પવત્તિતં પટિઞ્ઞં ગહેત્વા. ઈદિસે ઠાને કિં-સદ્દો પટિસેધવાચકો હોતીતિ વુત્તં ‘‘કિન્તિ પટિક્ખેપવચન’’ન્તિ, કસ્મા પટિજાનાતીતિ અત્થો?

    Sukkadhammoti anavajjadhammo nikkilesatā. Idaṃ gahetvāti idaṃ parammukhā ‘‘mayaṃ buddhā’’ti vatvā attano sammukhā ‘‘na mayaṃ buddhā’’ti tehi vuttavacanaṃ gahetvā. Evamāhāti ‘‘yepi te, bho gotama…pe… navo ca pabbajjāyā’’ti evaṃ avoca. Attano paṭiññaṃ gahetvāti ‘‘na mayaṃ buddhā’’ti tesaṃ attano purato pavattitaṃ paṭiññaṃ gahetvā. Īdise ṭhāne kiṃ-saddo paṭisedhavācako hotīti vuttaṃ ‘‘kinti paṭikkhepavacana’’nti, kasmā paṭijānātīti attho?

    ન ઉઞ્ઞાતબ્બાતિ ન ગરહિતબ્બા. ગરહત્થો હિ અયં ઉ-સદ્દો. ‘‘દહરો’’તિ અધિકતત્તા વક્ખમાનત્તા ચ ‘‘ખત્તિયોતિ રાજકુમારો’’તિ વુત્તં. ઉરસા ગચ્છતીતિ ઉરગો, યો કોચિ સપ્પો, ઇધ પન અધિપ્પેતં દસ્સેતું ‘‘આસીવિસો’’તિ આહ. સીલવન્તં પબ્બજિતં દસ્સેતિ સામઞ્ઞતો ‘‘ભિક્ખૂ’’તિ વદન્તો. ઇધ પન યસ્મા ‘‘ભવમ્પિ નો ગોતમો’’તિઆદિના ભગવન્તં ઉદ્દિસ્સ કથં સમુટ્ઠાપેસિ, તસ્મા ભગવા અત્તાનં અબ્ભન્તરં અકાસિ. યદિપિ વિસેસો સામઞ્ઞજોતનાય વિભાવિતો હોતિ, સંસયુપ્પત્તિદીપકં નોતિ વુત્તગ્ગહણં પન તં પરિચ્છિજ્જતીતિ. તેનાહ ‘‘દેસનાકુસલતાયા’’તિઆદિ. ઇદાનિ અવઞ્ઞાપરિભવે પયોગતો વિભાવેતું ‘‘એત્થ ચા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ અચિત્તીકતાકારવસેન અવઞ્ઞાય પાકટભાવો, વમ્ભનવસેન પરિભવસ્સાતિ અધિપ્પાયેન કાયપયોગવસેન અવઞ્ઞા દસ્સિતા, વચીપયોગવસેન પરિભવો, ઉભયં પન ઉભયત્થાપિ પભેદતો ગહિતં, અવઞ્ઞપરિભવાનં દ્વિન્નમ્પિ ઉભયત્થ પરિગ્ગહો. તં સબ્બમ્પીતિ તં અવઞ્ઞાદિ સબ્બમ્પિ. ચતૂસુપિ તં ન કાતબ્બમેવ સમ્પતિ આયતિઞ્ચ અનત્થાવહત્તા.

    Na uññātabbāti na garahitabbā. Garahattho hi ayaṃ u-saddo. ‘‘Daharo’’ti adhikatattā vakkhamānattā ca ‘‘khattiyoti rājakumāro’’ti vuttaṃ. Urasā gacchatīti urago, yo koci sappo, idha pana adhippetaṃ dassetuṃ ‘‘āsīviso’’ti āha. Sīlavantaṃ pabbajitaṃ dasseti sāmaññato ‘‘bhikkhū’’ti vadanto. Idha pana yasmā ‘‘bhavampi no gotamo’’tiādinā bhagavantaṃ uddissa kathaṃ samuṭṭhāpesi, tasmā bhagavā attānaṃ abbhantaraṃ akāsi. Yadipi viseso sāmaññajotanāya vibhāvito hoti, saṃsayuppattidīpakaṃ noti vuttaggahaṇaṃ pana taṃ paricchijjatīti. Tenāha ‘‘desanākusalatāyā’’tiādi. Idāni avaññāparibhave payogato vibhāvetuṃ ‘‘ettha cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha acittīkatākāravasena avaññāya pākaṭabhāvo, vambhanavasena paribhavassāti adhippāyena kāyapayogavasena avaññā dassitā, vacīpayogavasena paribhavo, ubhayaṃ pana ubhayatthāpi pabhedato gahitaṃ, avaññaparibhavānaṃ dvinnampi ubhayattha pariggaho. Taṃ sabbampīti taṃ avaññādi sabbampi. Catūsupi taṃ na kātabbameva sampati āyatiñca anatthāvahattā.

    તદત્થદીપનાતિ તસ્સ આદિતો વુત્તસ્સ અત્થસ્સ દીપના. વિસેસત્થદીપનાતિ તતો વિસિટ્ઠત્થદીપના . ખેત્તાનં અધિપતીતિ ખત્તિયોતિ નિરુત્તિનયેન સદ્દસિદ્ધિ વેદિતબ્બા. ખેત્તતો વિવાદા સત્તે તાયતીતિ ખત્તિયોતિ લોકિયા કથયન્તિ. ‘‘મહાસમ્મતો, ખત્તિયો, રાજા’’તિ એવમાગતેસુ ઇમેસુ દુતિયં. અક્ખરન્તિ સમઞ્ઞા. સા હિ ઉદયબ્બયાભાવતો ‘‘ન કદાચિ ખરતીતિ અક્ખર’’ન્તિ વુત્તા. તેનાહ ‘‘નામગોત્તં ન જીરતી’’તિ. જાતિસમ્પન્નન્તિ સમ્પન્નજાતિં અતિવિસુદ્ધજાતિં. તીણિ કુલાનીતિ બ્રાહ્મણવેસ્સસુદ્દકુલાનિ. અતિક્કમિત્વાતિ અત્તનો જાતિસમ્પત્તિયા અભિભવિત્વા.

    Tadatthadīpanāti tassa ādito vuttassa atthassa dīpanā. Visesatthadīpanāti tato visiṭṭhatthadīpanā . Khettānaṃ adhipatīti khattiyoti niruttinayena saddasiddhi veditabbā. Khettato vivādā satte tāyatīti khattiyoti lokiyā kathayanti. ‘‘Mahāsammato, khattiyo, rājā’’ti evamāgatesu imesu dutiyaṃ. Akkharanti samaññā. Sā hi udayabbayābhāvato ‘‘na kadāci kharatīti akkhara’’nti vuttā. Tenāha ‘‘nāmagottaṃ na jīratī’’ti. Jātisampannanti sampannajātiṃ ativisuddhajātiṃ. Tīṇi kulānīti brāhmaṇavessasuddakulāni. Atikkamitvāti attano jātisampattiyā abhibhavitvā.

    કેવલં નામપદં વુત્તં આખ્યાતપદં અપેક્ખતેવાતિ આહ ‘‘ઠાનં હીતિ કારણં વિજ્જતી’’તિ. ઉદ્ધટદણ્ડેનાતિ સમન્તતો ઉબ્ભતેન દણ્ડેન સાસનેન, બલવં ઉપક્કમં ગરુકં રાજાનમ્પિ. તં ખત્તિયં પરિવજ્જેય્યાતિ ખત્તિયં અવઞ્ઞાપરિભવકરણતો વજ્જેય્ય. તેનાહ ‘‘ન ઘટ્ટેય્યા’’તિ.

    Kevalaṃ nāmapadaṃ vuttaṃ ākhyātapadaṃ apekkhatevāti āha ‘‘ṭhānaṃ hīti kāraṇaṃ vijjatī’’ti. Uddhaṭadaṇḍenāti samantato ubbhatena daṇḍena sāsanena, balavaṃ upakkamaṃ garukaṃ rājānampi. Taṃ khattiyaṃ parivajjeyyāti khattiyaṃ avaññāparibhavakaraṇato vajjeyya. Tenāha ‘‘na ghaṭṭeyyā’’ti.

    ઉરગસ્સ ચ નાનાવિધવણ્ણગ્ગહણે કારણં વદતિ ‘‘યેન યેન હી’’તિઆદિના. બહુભક્ખન્તિ મહાભક્ખં સબ્બભક્ખખાદકં. પાવકં સોધનત્થેન અસુદ્ધસ્સપિ દહનેન. સોતિ મગ્ગો. કણ્હો વત્તની ઇમસ્સાતિ કણ્હવત્તની. મહન્તો અગ્ગિક્ખન્ધો હુત્વા. યાવબ્રહ્મલોકપ્પમાણોતિ કપ્પવુટ્ઠાનકાલે અરઞ્ઞે અગ્ગિના ગહિતે કાલન્તરે એવ કટ્ઠતિણરુક્ખાદિસમ્ભવોતિ દસ્સેતું ‘‘જાયન્તિ તત્થ પારોહા’’તિ પાળિયં વુત્તન્તિ દસ્સેન્તો ‘‘તત્થા’’તિઆદિમાહ.

    Uragassa ca nānāvidhavaṇṇaggahaṇe kāraṇaṃ vadati ‘‘yena yena hī’’tiādinā. Bahubhakkhanti mahābhakkhaṃ sabbabhakkhakhādakaṃ. Pāvakaṃ sodhanatthena asuddhassapi dahanena. Soti maggo. Kaṇho vattanī imassāti kaṇhavattanī. Mahanto aggikkhandho hutvā. Yāvabrahmalokappamāṇoti kappavuṭṭhānakāle araññe agginā gahite kālantare eva kaṭṭhatiṇarukkhādisambhavoti dassetuṃ ‘‘jāyanti tattha pārohā’’ti pāḷiyaṃ vuttanti dassento ‘‘tatthā’’tiādimāha.

    ડહિતું ન સક્કોતિ પચ્ચક્કોસનાદિના. વિનસ્સન્તિ સમણતેજસા વિનાસિતત્તા. ‘‘ન તસ્સા’’તિ એત્થ ન-કારં ‘‘વિન્દરે’’તિ એત્થ આનેત્વા સમ્બન્ધિતબ્બન્તિ આહ ‘‘ન વિન્દન્તી’’તિ. વત્થુમત્તાવસિટ્ઠોતિ ઠાનમેવ નેસં અવસિસ્સતિ, સયં પન સબ્બસો સહ ધનેન વિનસ્સન્તીતિ અત્થો.

    Ḍahituṃ na sakkoti paccakkosanādinā. Vinassanti samaṇatejasā vināsitattā. ‘‘Na tassā’’ti ettha na-kāraṃ ‘‘vindare’’ti ettha ānetvā sambandhitabbanti āha ‘‘na vindantī’’ti. Vatthumattāvasiṭṭhoti ṭhānameva nesaṃ avasissati, sayaṃ pana sabbaso saha dhanena vinassantīti attho.

    ‘‘સમ્મદેવ સમાચરે’’તિ એત્થ યથા રાજાદીસુ સમ્મા સમાચરેય્ય, તં વિભાગેન દસ્સેન્તો ‘‘ખત્તિયં તાવા’’તિઆદિમાહ. તં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ. તિસ્સો કુલસમ્પત્તિયોતિ ખત્તિય-બ્રાહ્મણગહપતિ-મહાસાલકુલાનિ વદતિ. પઞ્ચ રૂપિબ્રહ્મલોકે, ચત્તારો અરૂપીબ્રહ્મલોકેતિ એવં નવ બ્રહ્મલોકે કમ્મભવવિભાગેન, સેસાનં ગણનાનં ઉપપત્તિભવવિભાગેન.

    ‘‘Sammadeva samācare’’ti ettha yathā rājādīsu sammā samācareyya, taṃ vibhāgena dassento ‘‘khattiyaṃ tāvā’’tiādimāha. Taṃ suviññeyyameva. Tisso kulasampattiyoti khattiya-brāhmaṇagahapati-mahāsālakulāni vadati. Pañca rūpibrahmaloke, cattāro arūpībrahmaloketi evaṃ nava brahmaloke kammabhavavibhāgena, sesānaṃ gaṇanānaṃ upapattibhavavibhāgena.

    અભિક્કન્તન્તિ અતિવિય કમનીયં. સા પનસ્સા કન્તતા અતિવિય ઇટ્ઠતાય મનવડ્ઢનતાય સોભનતાયાતિ આહ ‘‘અતિઇટ્ઠં અતિમનાપં અતિસુન્દરન્તિ અત્થો’’તિ. ‘‘અભિક્કન્ત’’ન્તિ વચનં અપેક્ખિત્વા નપુંસકનિદ્દેસો, વચનં પન ભગવતો ધમ્મદેસનાતિ તથા વુત્તં. અત્થમત્તદસ્સનં વા એતં, તસ્મા અત્થવસેન લિઙ્ગવિભત્તિવિપરિણામો વેદિતબ્બો. દુતિયપદેપિ એસેવ નયો.

    Abhikkantanti ativiya kamanīyaṃ. Sā panassā kantatā ativiya iṭṭhatāya manavaḍḍhanatāya sobhanatāyāti āha ‘‘atiiṭṭhaṃ atimanāpaṃ atisundaranti attho’’ti. ‘‘Abhikkanta’’nti vacanaṃ apekkhitvā napuṃsakaniddeso, vacanaṃ pana bhagavato dhammadesanāti tathā vuttaṃ. Atthamattadassanaṃ vā etaṃ, tasmā atthavasena liṅgavibhattivipariṇāmo veditabbo. Dutiyapadepi eseva nayo.

    અધોમુખઠપિતન્તિ કેનચિ અધોમુખં ઠપિતં. હેટ્ઠામુખજાતન્તિ સભાવેનેવ હેટ્ઠામુખં જાતં. ઉગ્ઘાટેય્યાતિ વિવટં કરેય્ય. હત્થે ગહેત્વાતિ ‘‘પુરત્થાભિમુખો ઉત્તરાભિમુખો વા ગચ્છા’’તિઆદીનિ અવત્વા હત્થે ગહેત્વા નિસ્સન્દેહં કત્વા ‘‘એસ મગ્ગો’’તિ એવં વત્વા ‘‘ગચ્છા’’તિ વદેય્ય. કાળપક્ખચાતુદ્દસીતિ કાળપક્ખે ચાતુદ્દસી. નિક્કુજ્જિતં ઉક્કુજ્જેય્યાતિ આધેય્યસ્સ અનાધારભૂતં ભાજનં તસ્સ આધારભાવાપાદનવસેન ઉક્કુજ્જેય્ય. અઞ્ઞાણસ્સ અભિમુખત્તા હેટ્ઠામુખજાતતાય સદ્ધમ્મવિમુખં, તતો એવ અધોમુખભાવેન અસદ્ધમ્મે પતિતન્તિ એવં પદદ્વયં યથારહં યોજેતબ્બં, ન યથાસઙ્ખયં. કામં કામચ્છન્દાદયોપિ પટિચ્છાદકા, મિચ્છાદિટ્ઠિ પન સવિસેસં પટિચ્છાદિકાતિ આહ ‘‘મિચ્છાદિટ્ઠિગહનપટિચ્છન્ન’’ન્તિ. તેનાહ ભગવા – ‘‘મિચ્છાદિટ્ઠિપરમાહં, ભિક્ખવે, વજ્જં વદામી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૧.૩૧૦). સબ્બાપાયગામિમગ્ગો કુમ્મગ્ગો ‘‘કુચ્છિતો મગ્ગો’’તિ કત્વા. સમ્માદિટ્ઠિઆદીનં ઉજુપટિપક્ખતાય મિચ્છાદિટ્ઠિઆદયો અટ્ઠ મિચ્છત્તધમ્મા મિચ્છામગ્ગો. તેનેવ હિ તદુભયપટિપક્ખતં સન્ધાય ‘‘સગ્ગમોક્ખમગ્ગં આવિકરોન્તેના’’તિ વુત્તં. સપ્પિઆદિસન્નિસ્સયો પદીપો ન તથા ઉજ્જલો, યથા તેલસન્નિસ્સયોતિ તેલપજ્જોતગ્ગહણં. એતેહિ પરિયાયેહીતિ એતેહિ નિક્કુજ્જિતુક્કુજ્જનપટિચ્છન્નવિવરણાદિઉપમોપમિતબ્બપ્પકારેહિ.

    Adhomukhaṭhapitanti kenaci adhomukhaṃ ṭhapitaṃ. Heṭṭhāmukhajātanti sabhāveneva heṭṭhāmukhaṃ jātaṃ. Ugghāṭeyyāti vivaṭaṃ kareyya. Hatthe gahetvāti ‘‘puratthābhimukho uttarābhimukho vā gacchā’’tiādīni avatvā hatthe gahetvā nissandehaṃ katvā ‘‘esa maggo’’ti evaṃ vatvā ‘‘gacchā’’ti vadeyya. Kāḷapakkhacātuddasīti kāḷapakkhe cātuddasī. Nikkujjitaṃ ukkujjeyyāti ādheyyassa anādhārabhūtaṃ bhājanaṃ tassa ādhārabhāvāpādanavasena ukkujjeyya. Aññāṇassa abhimukhattā heṭṭhāmukhajātatāya saddhammavimukhaṃ, tato eva adhomukhabhāvena asaddhamme patitanti evaṃ padadvayaṃ yathārahaṃ yojetabbaṃ, na yathāsaṅkhayaṃ. Kāmaṃ kāmacchandādayopi paṭicchādakā, micchādiṭṭhi pana savisesaṃ paṭicchādikāti āha ‘‘micchādiṭṭhigahanapaṭicchanna’’nti. Tenāha bhagavā – ‘‘micchādiṭṭhiparamāhaṃ, bhikkhave, vajjaṃ vadāmī’’ti (a. ni. 1.310). Sabbāpāyagāmimaggo kummaggo ‘‘kucchito maggo’’ti katvā. Sammādiṭṭhiādīnaṃ ujupaṭipakkhatāya micchādiṭṭhiādayo aṭṭha micchattadhammā micchāmaggo. Teneva hi tadubhayapaṭipakkhataṃ sandhāya ‘‘saggamokkhamaggaṃ āvikarontenā’’ti vuttaṃ. Sappiādisannissayo padīpo na tathā ujjalo, yathā telasannissayoti telapajjotaggahaṇaṃ. Etehi pariyāyehīti etehi nikkujjitukkujjanapaṭicchannavivaraṇādiupamopamitabbappakārehi.

    પસન્નાકારન્તિ પસન્નેહિ કાતબ્બં સક્કારં. સરણન્તિ પટિસરણં પરાયણં. અજ્જતાતિ અજ્જાતિ પદસ્સ વડ્ઢનમત્તં હેત્થ તા-સદ્દો યથા ‘‘દેવતા’’તિ. પાણેહિ ઉપેતન્તિ પાણેહિ સહ સરણં ઉપેતં. ‘‘યાવ મે પાણા ધરન્તિ, તાવ સરણં ગતમેવ મં ધારેતૂ’’તિ આપાણકોટિકં અત્તનો સરણગમનં પવેદેતિ. તેનાહ ‘‘યાવ મે’’તિઆદિ. યં પનેત્થ અત્થતો અવિભત્તં, તં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.

    Pasannākāranti pasannehi kātabbaṃ sakkāraṃ. Saraṇanti paṭisaraṇaṃ parāyaṇaṃ. Ajjatāti ajjāti padassa vaḍḍhanamattaṃ hettha -saddo yathā ‘‘devatā’’ti. Pāṇehi upetanti pāṇehi saha saraṇaṃ upetaṃ. ‘‘Yāva me pāṇā dharanti, tāva saraṇaṃ gatameva maṃ dhāretū’’ti āpāṇakoṭikaṃ attano saraṇagamanaṃ pavedeti. Tenāha ‘‘yāva me’’tiādi. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ suviññeyyameva.

    દહરસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Daharasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / સંયુત્તનિકાય • Saṃyuttanikāya / ૧. દહરસુત્તં • 1. Daharasuttaṃ

    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / સંયુત્તનિકાય (અટ્ઠકથા) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ૧. દહરસુત્તવણ્ણના • 1. Daharasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact