Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā |
૧૦. દન્તપોનસિક્ખાપદવણ્ણના
10. Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā
૨૬૪-૫. મુખદ્વારન્તિ કણ્ઠનાળિ. ઉચ્ચારણમત્તન્તિ ઉક્ખિપિતબ્બમત્તકં. કસટં છડ્ડેત્વાતિ સમુદાચારવસેન, અછડ્ડિતેપિ ‘‘વટ્ટતી’’તિ વુત્તં. હત્થપાસાતિક્કમન્તિ દાયકસ્સ. ભિક્ખુસ્સ દેતીતિ અઞ્ઞસ્સ ભિક્ખુસ્સ. કઞ્જિકન્તિ યં કિઞ્ચિ દ્રવં. પત્તો પટિગ્ગહેતબ્બોતિ ભૂમિયં ઠપિતે અભિહારાભાવતો. ‘‘યથા પઠમતરં પતિતથેવે દોસો નત્થિ, તથા આકિરિત્વા અપનેન્તાનં પતિતથેવેપિ અભિહટત્તા નેવત્થિ દોસો’’તિ લિખિતં. ચરુકેનાતિ ખુદ્દકપિણ્ડેન. જાગરન્તસ્સપીતિ ‘‘અપિ-સદ્દેન સુત્તસ્સપી’’તિ લિખિતં. કેચીતિ અભયગિરિવાસિનો. તેહિ કાયસંસગ્ગે કાયપટિબદ્ધેનાપિ તપ્પટિબદ્ધેનાપિ થુલ્લચ્ચયાપત્તિ દસ્સિતા એવાતિ અત્થો. કાયપટિબદ્ધપટિબદ્ધેનાતિ વચનમત્તમેવેતં. ‘‘સત્થકેનાતિ પટિગ્ગહિતકેના’’તિ લિખિતં, તં દુલ્લિખિતં સતિપિ મલે પુન પટિગ્ગહેતબ્બકિચ્ચાભાવતો. કેસઞ્ચિ અત્થાયાતિ અનુપસમ્પન્નાનં અત્થાય. ‘‘સામણેરસ્સ હત્થં ફુટ્ઠમત્તમેવ તં પરિચ્ચત્ત’’ન્તિ લિખિતં.
264-5.Mukhadvāranti kaṇṭhanāḷi. Uccāraṇamattanti ukkhipitabbamattakaṃ. Kasaṭaṃ chaḍḍetvāti samudācāravasena, achaḍḍitepi ‘‘vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Hatthapāsātikkamanti dāyakassa. Bhikkhussa detīti aññassa bhikkhussa. Kañjikanti yaṃ kiñci dravaṃ. Patto paṭiggahetabboti bhūmiyaṃ ṭhapite abhihārābhāvato. ‘‘Yathā paṭhamataraṃ patitatheve doso natthi, tathā ākiritvā apanentānaṃ patitathevepi abhihaṭattā nevatthi doso’’ti likhitaṃ. Carukenāti khuddakapiṇḍena. Jāgarantassapīti ‘‘api-saddena suttassapī’’ti likhitaṃ. Kecīti abhayagirivāsino. Tehi kāyasaṃsagge kāyapaṭibaddhenāpi tappaṭibaddhenāpi thullaccayāpatti dassitā evāti attho. Kāyapaṭibaddhapaṭibaddhenāti vacanamattamevetaṃ. ‘‘Satthakenāti paṭiggahitakenā’’ti likhitaṃ, taṃ dullikhitaṃ satipi male puna paṭiggahetabbakiccābhāvato. Kesañci atthāyāti anupasampannānaṃ atthāya. ‘‘Sāmaṇerassa hatthaṃ phuṭṭhamattameva taṃ pariccatta’’nti likhitaṃ.
પટિગ્ગહણુપગભારં નામ મજ્ઝિમપુરિસેન ઉક્ખિપિતબ્બકં. મૂલપટિગ્ગહણમેવ વટ્ટતીતિ એત્થ ‘‘મચ્છિકવારણત્થન્તિ વુત્તત્તા ‘અભુઞ્જનત્થાયાપિ પટિગ્ગહેત્વા ગહિતે વટ્ટતી’’’તિ યે વદન્તિ, તે વત્તબ્બા ‘‘સીસમક્ખનતેલં પટિગ્ગહેત્વા ‘ઇદં સીસમક્ખન’ન્તિ અનાભોગેનેવ સત્તાહં અતિક્કામેન્તસ્સ કિં નિસ્સગ્ગિયં ભવેય્યા’’તિઆદિ, સુત્તાધિપ્પાયો પન એવં ગહેતબ્બો ‘‘મચ્છિકવારણત્થં બીજન્તસ્સ તસ્મિં લગ્ગરજાદિમ્હિ પત્તે પતિતે સુખં પરિભુઞ્જિતું સક્કા’તિ સઞ્ઞાય પુબ્બે પટિગ્ગહિતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં. પરિવત્તનકથાયં ‘‘અમ્હાકં તણ્ડુલેસુ ખીણેસુ એતેહિ અમ્હાકં હત્થગતેહિ સામણેરસન્તકેહિપિ સક્કા પતિટ્ઠપેતુ’ન્તિ ભિક્ખૂનં ચિત્તુપ્પાદો ચે સમ્ભવતિ, ‘પરિવત્તનં સાત્થક’ન્તિ ઉપતિસ્સત્થેરો’’તિ વુત્તં. યદિ એવં સુદ્ધચિત્તાનં નિરત્થકન્તિ આપન્નમેવ, તથા ‘‘પણ્ડિતો એસ સામણેરો પત્તપરિવત્તનં કત્વા દસ્સતિ, મયમેવ ચ ઇમસ્સ વિસ્સાસેન વા યાચિત્વા વા ભુઞ્જિસ્સામા’’તિ ચિત્તે સતિ ભુઞ્જિતું ન વટ્ટતિ કતેપિ પરિવત્તનેતિ ચ આપન્નં, કિં બહુના. નિરપેક્ખેહેવ ગણ્હિતબ્બં, ન સાપેક્ખેહીતિ દસ્સનત્થં વુત્તન્તિ આચરિયો. અયમેવત્થો ‘‘સચે પન સક્કોતિ વિતક્કં સોધેતું, તતો લદ્ધં ખાદિતુમ્પિ વટ્ટતી’’તિ વચનેન સિદ્ધોવ. આધારકે પત્તો ઠપિતો હોતિ યથાપટિગ્ગહિતભાવે નિરાલયો. સમુદ્દોદકેન અપ્પટિગ્ગહિતકેન. મેણ્ડકસ્સ ખીરં ખીરત્તાવ વટ્ટતિ. ‘‘અત્તનો પન ખીરં મુખેનેવ પિવન્તસ્સ અનાપત્તીતિ દસ્સેતું વુત્ત’’ન્તિ વુત્તં. ‘‘સરીરનિસ્સિતમહાભૂતાનિ હિ ઇધાધિપ્પેતાની’’તિ લિખિતં, તદુભયમ્પિ ‘‘કપ્પિયમંસખીરં વા’’તિઆદિના નયેન વિરુજ્ઝતિ.
Paṭiggahaṇupagabhāraṃ nāma majjhimapurisena ukkhipitabbakaṃ. Mūlapaṭiggahaṇameva vaṭṭatīti ettha ‘‘macchikavāraṇatthanti vuttattā ‘abhuñjanatthāyāpi paṭiggahetvā gahite vaṭṭatī’’’ti ye vadanti, te vattabbā ‘‘sīsamakkhanatelaṃ paṭiggahetvā ‘idaṃ sīsamakkhana’nti anābhogeneva sattāhaṃ atikkāmentassa kiṃ nissaggiyaṃ bhaveyyā’’tiādi, suttādhippāyo pana evaṃ gahetabbo ‘‘macchikavāraṇatthaṃ bījantassa tasmiṃ laggarajādimhi patte patite sukhaṃ paribhuñjituṃ sakkā’ti saññāya pubbe paṭiggahitabba’’nti vuttaṃ. Parivattanakathāyaṃ ‘‘amhākaṃ taṇḍulesu khīṇesu etehi amhākaṃ hatthagatehi sāmaṇerasantakehipi sakkā patiṭṭhapetu’nti bhikkhūnaṃ cittuppādo ce sambhavati, ‘parivattanaṃ sātthaka’nti upatissatthero’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ suddhacittānaṃ niratthakanti āpannameva, tathā ‘‘paṇḍito esa sāmaṇero pattaparivattanaṃ katvā dassati, mayameva ca imassa vissāsena vā yācitvā vā bhuñjissāmā’’ti citte sati bhuñjituṃ na vaṭṭati katepi parivattaneti ca āpannaṃ, kiṃ bahunā. Nirapekkheheva gaṇhitabbaṃ, na sāpekkhehīti dassanatthaṃ vuttanti ācariyo. Ayamevattho ‘‘sace pana sakkoti vitakkaṃ sodhetuṃ, tato laddhaṃ khāditumpi vaṭṭatī’’ti vacanena siddhova. Ādhārake patto ṭhapito hoti yathāpaṭiggahitabhāve nirālayo. Samuddodakena appaṭiggahitakena. Meṇḍakassa khīraṃ khīrattāva vaṭṭati. ‘‘Attano pana khīraṃ mukheneva pivantassa anāpattīti dassetuṃ vutta’’nti vuttaṃ. ‘‘Sarīranissitamahābhūtāni hi idhādhippetānī’’ti likhitaṃ, tadubhayampi ‘‘kappiyamaṃsakhīraṃ vā’’tiādinā nayena virujjhati.
અપિચ ‘‘અપ્પટિગ્ગહિતભાજને અઞ્ઞભિક્ખુસન્તકે અત્તનો પિણ્ડપાતં પક્ખિપતિ, ‘તં થોક’ન્તિ વા અઞ્ઞેન વા કારણેન વદતિ, તં સબ્બેસં ન કપ્પતિ. કસ્મા? વિનયદુક્કટત્તા . અત્તના પટિગ્ગહેત્વા પક્ખિપિતબ્બં વિનયવિધિં અકત્વા દુક્કટન્તિ અધિપ્પાયો. એવં તાદિસં કિમત્થં ન ભુઞ્જતીતિ? અટ્ઠકથાયં ‘ઉગ્ગહિતકો હોતી’તિ વુત્તત્તા. એવઞ્હિ તત્થ વુત્તં ભૂમિયં વા ભાજને વા ફલં વા યં કિઞ્ચિ આમિસં વા યાવજીવિકમ્પિ અપ્પટિગ્ગહિતકં અજાનન્તો આમસતિ, ન વટ્ટતિ, ઉગ્ગહિતકં હોતી’’તિ અનુગણ્ઠિપદે વુત્તં, તસ્મા ઇમસ્સ મતેન ભિક્ખુ ભિક્ખુસ્સ સચે પત્તે અપ્પટિગ્ગહિતે પિણ્ડં ઠપેતિ, તં અકપ્પિયં ઉગ્ગહિતકન્તિ સિદ્ધં. અયમેવત્થો ‘‘સચે અત્તનો વા ભિક્ખૂનં વા યાગુપચનકભાજને…પે॰… નિરામિસં કત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બ’’ન્તિ વચનેન સંસન્દિત્વા કથેતબ્બો. ‘‘કપ્પિયમંસખીરં વા’’તિ પસઙ્ગવસેન વુત્તં. દધિ ચે પટિલદ્ધં, તઞ્ચ અધિપ્પેતન્તિ કેચિ.
Apica ‘‘appaṭiggahitabhājane aññabhikkhusantake attano piṇḍapātaṃ pakkhipati, ‘taṃ thoka’nti vā aññena vā kāraṇena vadati, taṃ sabbesaṃ na kappati. Kasmā? Vinayadukkaṭattā . Attanā paṭiggahetvā pakkhipitabbaṃ vinayavidhiṃ akatvā dukkaṭanti adhippāyo. Evaṃ tādisaṃ kimatthaṃ na bhuñjatīti? Aṭṭhakathāyaṃ ‘uggahitako hotī’ti vuttattā. Evañhi tattha vuttaṃ bhūmiyaṃ vā bhājane vā phalaṃ vā yaṃ kiñci āmisaṃ vā yāvajīvikampi appaṭiggahitakaṃ ajānanto āmasati, na vaṭṭati, uggahitakaṃ hotī’’ti anugaṇṭhipade vuttaṃ, tasmā imassa matena bhikkhu bhikkhussa sace patte appaṭiggahite piṇḍaṃ ṭhapeti, taṃ akappiyaṃ uggahitakanti siddhaṃ. Ayamevattho ‘‘sace attano vā bhikkhūnaṃ vā yāgupacanakabhājane…pe… nirāmisaṃ katvā paribhuñjitabba’’nti vacanena saṃsanditvā kathetabbo. ‘‘Kappiyamaṃsakhīraṃ vā’’ti pasaṅgavasena vuttaṃ. Dadhi ce paṭiladdhaṃ, tañca adhippetanti keci.
દન્તપોનસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
સમત્તો વણ્ણનાક્કમેન ભોજનવગ્ગો ચતુત્થો.
Samatto vaṇṇanākkamena bhojanavaggo catuttho.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવિભઙ્ગ • Mahāvibhaṅga / ૪. ભોજનવગ્ગો • 4. Bhojanavaggo
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવિભઙ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ૧૦. દન્તપોનસિક્ખાપદવણ્ણના • 10. Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ૧૦. દન્તપોનસિક્ખાપદવણ્ણના • 10. Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / ૧૦. દન્તપોનસિક્ખાપદવણ્ણના • 10. Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi / ૧૦. દન્તપોનસિક્ખાપદં • 10. Dantaponasikkhāpadaṃ