Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરીગાથા-અટ્ઠકથા • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
૪. દન્તિકાથેરીગાથાવણ્ણના
4. Dantikātherīgāthāvaṇṇanā
દિવાવિહારા નિક્ખમ્માતિઆદિકા દન્તિકાય થેરિયા ગાથા. અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારા તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં કુસલં ઉપચિનન્તી બુદ્ધસુઞ્ઞકાલે ચન્દભાગાય નદિયા તીરે કિન્નરયોનિયં નિબ્બત્તિ. સા એકદિવસં કિન્નરેહિ સદ્ધિં કીળન્તી વિચરમાના અદ્દસ અઞ્ઞતરં પચ્ચેકબુદ્ધં અઞ્ઞતરસ્મિં રુક્ખમૂલે દિવાવિહારં નિસિન્નં. દિસ્વાન પસન્નમાનસા ઉપસઙ્કમિત્વા સાલપુપ્ફેહિ પૂજં કત્વા વન્દિત્વા પક્કામિ. સા તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તી ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે સાવત્થિયં કોસલરઞ્ઞો પુરોહિતબ્રાહ્મણસ્સ ગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્વા જેતવનપટિગ્ગહણે પટિલદ્ધસદ્ધા ઉપાસિકા હુત્વા પચ્છા મહાપજાપતિગોતમિયા સન્તિકે પબ્બજિત્વા રાજગહે વસમાના એકદિવસં પચ્છાભત્તં ગિજ્ઝકૂટં અભિરુહિત્વા દિવાવિહારં નિસિન્ના હત્થારોહકસ્સ અભિરુહનત્થાય પાદં પસારેન્તં હત્થિં દિસ્વા તદેવ આરમ્મણં કત્વા વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેરી ૨.૨.૮૬-૯૬) –
Divāvihārā nikkhammātiādikā dantikāya theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī buddhasuññakāle candabhāgāya nadiyā tīre kinnarayoniyaṃ nibbatti. Sā ekadivasaṃ kinnarehi saddhiṃ kīḷantī vicaramānā addasa aññataraṃ paccekabuddhaṃ aññatarasmiṃ rukkhamūle divāvihāraṃ nisinnaṃ. Disvāna pasannamānasā upasaṅkamitvā sālapupphehi pūjaṃ katvā vanditvā pakkāmi. Sā tena puññakammena devamanussesu saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kosalarañño purohitabrāhmaṇassa gehe nibbattitvā viññutaṃ patvā jetavanapaṭiggahaṇe paṭiladdhasaddhā upāsikā hutvā pacchā mahāpajāpatigotamiyā santike pabbajitvā rājagahe vasamānā ekadivasaṃ pacchābhattaṃ gijjhakūṭaṃ abhiruhitvā divāvihāraṃ nisinnā hatthārohakassa abhiruhanatthāya pādaṃ pasārentaṃ hatthiṃ disvā tadeva ārammaṇaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. therī 2.2.86-96) –
‘‘ચન્દભાગાનદીતીરે , અહોસિં કિન્નરી તદા;
‘‘Candabhāgānadītīre , ahosiṃ kinnarī tadā;
અદ્દસં વિરજં બુદ્ધં, સયમ્ભું અપરાજિતં.
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, sayambhuṃ aparājitaṃ.
‘‘પસન્નચિત્તા સુમના, વેદજાતા કતઞ્જલી;
‘‘Pasannacittā sumanā, vedajātā katañjalī;
સાલમાલં ગહેત્વાન, સયમ્ભું અભિપૂજયિં.
Sālamālaṃ gahetvāna, sayambhuṃ abhipūjayiṃ.
‘‘તેન કમ્મેન સુકતેન, ચેતનાપણિધીહિ ચ;
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
જહિત્વા કિન્નરીદેહં, તાવતિંસમગચ્છહં.
Jahitvā kinnarīdehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘છત્તિંસદેવરાજૂનં, મહેસિત્તમકારયિં;
‘‘Chattiṃsadevarājūnaṃ, mahesittamakārayiṃ;
મનસા પત્થિતં મય્હં, નિબ્બત્તતિ યથિચ્છિતં.
Manasā patthitaṃ mayhaṃ, nibbattati yathicchitaṃ.
‘‘દસન્નં ચક્કવત્તીનં, મહેસિત્તમકારયિં;
‘‘Dasannaṃ cakkavattīnaṃ, mahesittamakārayiṃ;
ઓચિતત્તાવ હુત્વાન, સંસરામિ ભવેસ્વહં.
Ocitattāva hutvāna, saṃsarāmi bhavesvahaṃ.
‘‘કુસલં વિજ્જતે મય્હં, પબ્બજિં અનગારિયં;
‘‘Kusalaṃ vijjate mayhaṃ, pabbajiṃ anagāriyaṃ;
પૂજારહા અહં અજ્જ, સક્યપુત્તસ્સ સાસને.
Pūjārahā ahaṃ ajja, sakyaputtassa sāsane.
‘‘વિસુદ્ધમનસા અજ્જ, અપેતમનપાપિકા;
‘‘Visuddhamanasā ajja, apetamanapāpikā;
સબ્બાસવપરિક્ખીણા, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો.
Sabbāsavaparikkhīṇā, natthi dāni punabbhavo.
‘‘ચતુન્નવુતિતો કપ્પે, યં બુદ્ધમભિપૂજયિં;
‘‘Catunnavutito kappe, yaṃ buddhamabhipūjayiṃ;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, સાલમાલાયિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, sālamālāyidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા અત્તનો પટિપત્તિં પચ્ચવેક્ખિત્વા પીતિસોમનસ્સજાતા ઉદાનવસેન –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā pītisomanassajātā udānavasena –
૪૮.
48.
‘‘દિવાવિહારા નિક્ખમ્મ, ગિજ્ઝકૂટમ્હિ પબ્બતે;
‘‘Divāvihārā nikkhamma, gijjhakūṭamhi pabbate;
નાગં ઓગાહમુત્તિણ્ણં, નદીતીરમ્હિ અદ્દસં.
Nāgaṃ ogāhamuttiṇṇaṃ, nadītīramhi addasaṃ.
૪૯.
49.
‘‘પુરિસો અઙ્કુસમાદાય, ‘દેહિ પાદ’ન્તિ યાચતિ;
‘‘Puriso aṅkusamādāya, ‘dehi pāda’nti yācati;
નાગો પસારયી પાદં, પુરિસો નાગમારુહિ.
Nāgo pasārayī pādaṃ, puriso nāgamāruhi.
૫૦.
50.
‘‘દિસ્વા અદન્તં દમિતં, મનુસ્સાનં વસં ગતં;
‘‘Disvā adantaṃ damitaṃ, manussānaṃ vasaṃ gataṃ;
તતો ચિત્તં સમાધેસિં, ખલુ તાય વનં ગતા’’તિ. – ઇમા ગાથા અભાસિ;
Tato cittaṃ samādhesiṃ, khalu tāya vanaṃ gatā’’ti. – imā gāthā abhāsi;
તત્થ નાગં ઓગાહમુત્તિણ્ણન્તિ હત્થિનાગં નદિયં ઓગાહં કત્વા ઓગય્હ તતો ઉત્તિણ્ણં. ‘‘ઓગય્હ મુત્તિણ્ણ’’ન્તિ વા પાઠો. મ-કારો પદસન્ધિકરો. નદીતીરમ્હિ અદ્દસન્તિ ચન્દભાગાય નદિયા તીરે અપસ્સિં.
Tattha nāgaṃ ogāhamuttiṇṇanti hatthināgaṃ nadiyaṃ ogāhaṃ katvā ogayha tato uttiṇṇaṃ. ‘‘Ogayha muttiṇṇa’’nti vā pāṭho. Ma-kāro padasandhikaro. Nadītīramhi addasanti candabhāgāya nadiyā tīre apassiṃ.
કિં કરોન્તન્તિ ચેતં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘પુરિસો’’તિઆદિ. તત્થ ‘દેહિ પાદ’ન્તિ યાચતીતિ ‘‘પાદં દેહિ’’ઇતિ પિટ્ઠિઆરોહનત્થં પાદં પસારેતું સઞ્ઞં દેતિ, યથાપરિચિતઞ્હિ સઞ્ઞં દેન્તો ઇધ યાચતીતિ વુત્તો.
Kiṃ karontanti cetaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘puriso’’tiādi. Tattha ‘dehi pāda’nti yācatīti ‘‘pādaṃ dehi’’iti piṭṭhiārohanatthaṃ pādaṃ pasāretuṃ saññaṃ deti, yathāparicitañhi saññaṃ dento idha yācatīti vutto.
દિસ્વા અદન્તં દમિતન્તિ પકતિયા પુબ્બે અદન્તં ઇદાનિ હત્થાચરિયેન હત્થિસિક્ખાય દમિતદમથં ઉપગમિતં. કીદિસં દમિતં? મનુસ્સાનં વસં ગતં યં યં મનુસ્સા આણાપેન્તિ, તં તં દિસ્વાતિ યોજના. તતો ચિત્તં સમાધેસિં, ખલુ તાય વનં ગતાતિ ખલૂતિ અવધારણત્થે નિપાતો. તતો હત્થિદસ્સનતો પચ્છા, તાય હત્થિનો કિરિયાય હેતુભૂતાય, વનં અરઞ્ઞં ગતા ચિત્તં સમાધેસિંયેવ. કથં? ‘‘અયમ્પિ નામ તિરચ્છાનગતો હત્થી હત્થિદમકસ્સ વસેન દમથં ગતો, કસ્મા મનુસ્સભૂતાય ચિત્તં પુરિસદમકસ્સ સત્થુ વસેન દમથં ન ગમિસ્સતી’’તિ સંવેગજાતા વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા અગ્ગમગ્ગસમાધિના મમ ચિત્તં સમાધેસિં અચ્ચન્તસમાધાનેન સબ્બસો કિલેસે ખેપેસિન્તિ અત્થો.
Disvā adantaṃ damitanti pakatiyā pubbe adantaṃ idāni hatthācariyena hatthisikkhāya damitadamathaṃ upagamitaṃ. Kīdisaṃ damitaṃ? Manussānaṃ vasaṃ gataṃ yaṃ yaṃ manussā āṇāpenti, taṃ taṃ disvāti yojanā. Tatocittaṃ samādhesiṃ, khalu tāya vanaṃ gatāti khalūti avadhāraṇatthe nipāto. Tato hatthidassanato pacchā, tāya hatthino kiriyāya hetubhūtāya, vanaṃ araññaṃ gatā cittaṃ samādhesiṃyeva. Kathaṃ? ‘‘Ayampi nāma tiracchānagato hatthī hatthidamakassa vasena damathaṃ gato, kasmā manussabhūtāya cittaṃ purisadamakassa satthu vasena damathaṃ na gamissatī’’ti saṃvegajātā vipassanaṃ vaḍḍhetvā aggamaggasamādhinā mama cittaṃ samādhesiṃ accantasamādhānena sabbaso kilese khepesinti attho.
દન્તિકાથેરીગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Dantikātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરીગાથાપાળિ • Therīgāthāpāḷi / ૪. દન્તિકાથેરીગાથા • 4. Dantikātherīgāthā