| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સંયુત્તનિકાય (અટ્ઠકથા) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
૨. ધમ્મચક્કપ્પવત્તનવગ્ગો
2. Dhammacakkappavattanavaggo
૧. ધમ્મચક્કપ્પવત્તનસુત્તવણ્ણના
1. Dhammacakkappavattanasuttavaṇṇanā
૧૦૮૧. દુતિયસ્સ પઠમે બારાણસિયન્તિ એવંનામકે નગરે. ઇસિપતને મિગદાયેતિ ઇસીનં પતનુપ્પતનવસેન એવંલદ્ધનામે મિગાનં અભયદાનવસેન દિન્નત્તા મિગદાયસઙ્ખાતે આરામે. એત્થ હિ ઉપ્પન્નુપ્પન્ના સબ્બઞ્ઞુઇસયો પતન્તિ, ધમ્મચક્કપ્પવત્તનત્થં નિસીદન્તીતિ અત્થો. નન્દમૂલકપબ્ભારતો સત્તાહચ્ચયેન નિરોધસમાપત્તિતો વુટ્ઠિતા અનોતત્તદહે કતમુખધોવનાદિકિચ્ચા આકાસેન આગન્ત્વા પચ્ચેકબુદ્ધઇસયોપેત્થ ઓતરણવસેન પતન્તિ, ઉપોસથત્થઞ્ચ અનુપોસથત્થઞ્ચ સન્નિપતન્તિ, ગન્ધમાદનં પટિગચ્છન્તાપિ તતોવ ઉપ્પતન્તીતિ ઇમિના ઇસીનં પતનુપ્પતનવસેન તં ‘‘ઇસિપતન’’ન્તિ વુચ્ચતિ.
1081. Dutiyassa paṭhame bārāṇasiyanti evaṃnāmake nagare. Isipatane migadāyeti isīnaṃ patanuppatanavasena evaṃladdhanāme migānaṃ abhayadānavasena dinnattā migadāyasaṅkhāte ārāme. Ettha hi uppannuppannā sabbaññuisayo patanti, dhammacakkappavattanatthaṃ nisīdantīti attho. Nandamūlakapabbhārato sattāhaccayena nirodhasamāpattito vuṭṭhitā anotattadahe katamukhadhovanādikiccā ākāsena āgantvā paccekabuddhaisayopettha otaraṇavasena patanti, uposathatthañca anuposathatthañca sannipatanti, gandhamādanaṃ paṭigacchantāpi tatova uppatantīti iminā isīnaṃ patanuppatanavasena taṃ ‘‘isipatana’’nti vuccati.
આમન્તેસીતિ દીપઙ્કરપાદમૂલે કતાભિનીહારતો પટ્ઠાય પારમિયો પૂરેન્તો અનુપુબ્બેન પચ્છિમભવે કતાભિનિક્ખમનો અનુપુબ્બેન બોધિમણ્ડં પત્વા તત્થ અપરાજિતપલ્લઙ્કે નિસિન્નો મારબલં ભિન્દિત્વા પઠમયામે પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરિત્વા મજ્ઝિમયામે દિબ્બચક્ખું વિસોધેત્વા પચ્છિમયામાવસાને દસસહસ્સિલોકધાતું ઉન્નાદેન્તો સબ્બઞ્ઞુતં પત્વા સત્ત સત્તાહાનિ બોધિમણ્ડે વીતિનામેત્વા મહાબ્રહ્મુના આયાચિતધમ્મદેસનો બુદ્ધચક્ખુના લોકં વોલોકેત્વા લોકાનુગ્ગહેન બારાણસિં ગન્ત્વા પઞ્ચવગ્ગિયે સઞ્ઞાપેત્વા ધમ્મચક્કં પવત્તેતુકામો આમન્તેસિ.
Āmantesīti dīpaṅkarapādamūle katābhinīhārato paṭṭhāya pāramiyo pūrento anupubbena pacchimabhave katābhinikkhamano anupubbena bodhimaṇḍaṃ patvā tattha aparājitapallaṅke nisinno mārabalaṃ bhinditvā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā pacchimayāmāvasāne dasasahassilokadhātuṃ unnādento sabbaññutaṃ patvā satta sattāhāni bodhimaṇḍe vītināmetvā mahābrahmunā āyācitadhammadesano buddhacakkhunā lokaṃ voloketvā lokānuggahena bārāṇasiṃ gantvā pañcavaggiye saññāpetvā dhammacakkaṃ pavattetukāmo āmantesi.
દ્વેમે, ભિક્ખવે, અન્તાતિ દ્વે ઇમે, ભિક્ખવે, કોટ્ઠાસા. ઇમસ્સ પન પદસ્સ સહ સમુદાહારેન સમુદાહારનિગ્ઘોસો હેટ્ઠા અવીચિં ઉપરિ ભવગ્ગં પત્વા દસસહસ્સિલોકધાતું પત્થરિત્વા અટ્ઠાસિ. તસ્મિંયેવ સમયે અટ્ઠારસકોટિસઙ્ખા બ્રહ્માનો સમાગચ્છિંસુ, પચ્છિમદિસાય સૂરિયો અત્થમેતિ, પાચીનદિસાય આસાળ્હનક્ખત્તેન યુત્તો પુણ્ણચન્દો ઉગ્ગચ્છતિ. તસ્મિં સમયે ભગવા ઇમં ધમ્મચક્કપ્પવત્તનસુત્તં આરભન્તો ‘‘દ્વેમે, ભિક્ખવે, અન્તા’’તિઆદિમાહ.
Dveme, bhikkhave, antāti dve ime, bhikkhave, koṭṭhāsā. Imassa pana padassa saha samudāhārena samudāhāranigghoso heṭṭhā avīciṃ upari bhavaggaṃ patvā dasasahassilokadhātuṃ pattharitvā aṭṭhāsi. Tasmiṃyeva samaye aṭṭhārasakoṭisaṅkhā brahmāno samāgacchiṃsu, pacchimadisāya sūriyo atthameti, pācīnadisāya āsāḷhanakkhattena yutto puṇṇacando uggacchati. Tasmiṃ samaye bhagavā imaṃ dhammacakkappavattanasuttaṃ ārabhanto ‘‘dveme, bhikkhave, antā’’tiādimāha.
તત્થ પબ્બજિતેનાતિ ગિહિસંયોજનં છિન્દિત્વા પબ્બજ્જુપગતેન. ન સેવિતબ્બાતિ ન વળઞ્જેતબ્બા . યો ચાયં કામેસુ કામસુખલ્લિકાનુયોગોતિ યો ચ અયં વત્થુકામેસુ કિલેસકામસુખસ્સ અનુયોગો. હીનોતિ લામકો. ગમ્મોતિ ગામવાસીનં સન્તકો. પોથુજ્જનિકોતિ અન્ધબાલજનેન આચિણ્ણો. અનરિયોતિ ન અરિયો ન વિસુદ્ધો ન ઉત્તમો ન વા અરિયાનં સન્તકો. અનત્થસંહિતોતિ ન અત્થસંહિતો, હિતસુખાવહકારણં અનિસ્સિતોતિ અત્થો. અત્તકિલમથાનુયોગોતિ અત્તનો કિલમથસ્સ અનુયોગો, અત્તનો દુક્ખકરણન્તિ અત્થો. દુક્ખોતિ કણ્ટકાપસ્સયસેય્યાદીહિ અત્તમારણેહિ દુક્ખાવહો.
Tattha pabbajitenāti gihisaṃyojanaṃ chinditvā pabbajjupagatena. Na sevitabbāti na vaḷañjetabbā . Yo cāyaṃ kāmesu kāmasukhallikānuyogoti yo ca ayaṃ vatthukāmesu kilesakāmasukhassa anuyogo. Hīnoti lāmako. Gammoti gāmavāsīnaṃ santako. Pothujjanikoti andhabālajanena āciṇṇo. Anariyoti na ariyo na visuddho na uttamo na vā ariyānaṃ santako. Anatthasaṃhitoti na atthasaṃhito, hitasukhāvahakāraṇaṃ anissitoti attho. Attakilamathānuyogoti attano kilamathassa anuyogo, attano dukkhakaraṇanti attho. Dukkhoti kaṇṭakāpassayaseyyādīhi attamāraṇehi dukkhāvaho.
પઞ્ઞાચક્ખું કરોતીતિ ચક્ખુકરણી. દુતિયપદં તસ્સેવ વેવચનં. ઉપસમાયાતિ કિલેસૂપસમત્થાય. અભિઞ્ઞાયાતિ ચતુન્નં સચ્ચાનં અભિજાનનત્થાય. સમ્બોધાયાતિ તેસંયેવ સમ્બુજ્ઝનત્થાય. નિબ્બાનાયાતિ નિબ્બાનસચ્છિકિરિયાય. સેસમેત્થ યં વત્તબ્બં સિયા, તં હેટ્ઠા તત્થ તત્થ વુત્તમેવ. સચ્ચકથાપિ સબ્બાકારેનેવ વિસુદ્ધિમગ્ગે (વિસુદ્ધિ॰ ૨.૫૨૯) વિત્થારિતા.
Paññācakkhuṃ karotīti cakkhukaraṇī. Dutiyapadaṃ tasseva vevacanaṃ. Upasamāyāti kilesūpasamatthāya. Abhiññāyāti catunnaṃ saccānaṃ abhijānanatthāya. Sambodhāyāti tesaṃyeva sambujjhanatthāya. Nibbānāyāti nibbānasacchikiriyāya. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ heṭṭhā tattha tattha vuttameva. Saccakathāpi sabbākāreneva visuddhimagge (visuddhi. 2.529) vitthāritā.
તિપરિવટ્ટન્તિ સચ્ચઞાણકિચ્ચઞાણકતઞાણસઙ્ખાતાનં તિણ્ણં પરિવટ્ટાનં વસેન તિપરિવટ્ટં. એત્થ હિ ‘‘ઇદં દુક્ખં અરિયસચ્ચં, ઇદં દુક્ખસમુદય’’ન્તિ એવં ચતૂસુ સચ્ચેસુ યથાભૂતં ઞાણં સચ્ચઞાણં નામ. તેસુયેવ ‘‘પરિઞ્ઞેય્યં પહાતબ્બ’’ન્તિ એવં કત્તબ્બકિચ્ચજાનનઞાણં કિચ્ચઞાણં નામ. ‘‘પરિઞ્ઞાતં પહીન’’ન્તિ એવં તસ્સ તસ્સ કિચ્ચસ્સ કતભાવજાનનઞાણં કતઞાણં નામ. દ્વાદસાકારન્તિ તેસંયેવ એકેકસ્મિં સચ્ચે તિણ્ણં તિણ્ણં આકારાનં વસેન દ્વાદસાકારં. ઞાણદસ્સનન્તિ એતેસં તિપરિવટ્ટાનં દ્વાદસન્નં આકારાનં વસેન ઉપ્પન્નઞાણસઙ્ખાતં દસ્સનં. ધમ્મચક્ખુન્તિ અઞ્ઞત્થ તયો મગ્ગા તીણિ ચ ફલાનિ ધમ્મચક્ખુ નામ હોન્તિ, ઇધ પઠમમગ્ગોવ.
Tiparivaṭṭanti saccañāṇakiccañāṇakatañāṇasaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ parivaṭṭānaṃ vasena tiparivaṭṭaṃ. Ettha hi ‘‘idaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, idaṃ dukkhasamudaya’’nti evaṃ catūsu saccesu yathābhūtaṃ ñāṇaṃ saccañāṇaṃ nāma. Tesuyeva ‘‘pariññeyyaṃ pahātabba’’nti evaṃ kattabbakiccajānanañāṇaṃ kiccañāṇaṃ nāma. ‘‘Pariññātaṃ pahīna’’nti evaṃ tassa tassa kiccassa katabhāvajānanañāṇaṃ katañāṇaṃ nāma. Dvādasākāranti tesaṃyeva ekekasmiṃ sacce tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ ākārānaṃ vasena dvādasākāraṃ. Ñāṇadassananti etesaṃ tiparivaṭṭānaṃ dvādasannaṃ ākārānaṃ vasena uppannañāṇasaṅkhātaṃ dassanaṃ. Dhammacakkhunti aññattha tayo maggā tīṇi ca phalāni dhammacakkhu nāma honti, idha paṭhamamaggova.
ધમ્મચક્કેતિ પટિવેધઞાણે ચેવ દેસનાઞાણે ચ. બોધિપલ્લઙ્કે નિસિન્નસ્સ હિ ચતૂસુ સચ્ચેસુ ઉપ્પન્નં દ્વાદસાકારં પટિવેધઞાણમ્પિ, ઇસિપતને નિસિન્નસ્સ દ્વાદસાકારાય સચ્ચદેસનાય પવત્તિતં દેસનાઞાણમ્પિ ધમ્મચક્કં નામ. ઉભયમ્પિ હેતં દસબલસ્સ ઉરે પવત્તઞાણમેવ. ઇમાય દેસનાય પકાસેન્તેન ભગવતા ધમ્મચક્કં પવત્તિતં નામ. તં પનેતં ધમ્મચક્કં યાવ અઞ્ઞાસિકોણ્ડઞ્ઞત્થેરો અટ્ઠારસહિ બ્રહ્મકોટીહિ સદ્ધિં સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠાતિ , તાવ નં ભગવા પવત્તેતિ નામ, પતિટ્ઠિતે ચ પવત્તિતં નામ. તં સન્ધાય પવત્તિતે ચ પન ભગવતા ધમ્મચક્કે ભુમ્મા દેવા સદ્દમનુસ્સાવેસુન્તિઆદિ વુત્તં.
Dhammacakketi paṭivedhañāṇe ceva desanāñāṇe ca. Bodhipallaṅke nisinnassa hi catūsu saccesu uppannaṃ dvādasākāraṃ paṭivedhañāṇampi, isipatane nisinnassa dvādasākārāya saccadesanāya pavattitaṃ desanāñāṇampi dhammacakkaṃ nāma. Ubhayampi hetaṃ dasabalassa ure pavattañāṇameva. Imāya desanāya pakāsentena bhagavatā dhammacakkaṃ pavattitaṃ nāma. Taṃ panetaṃ dhammacakkaṃ yāva aññāsikoṇḍaññatthero aṭṭhārasahi brahmakoṭīhi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāti , tāva naṃ bhagavā pavatteti nāma, patiṭṭhite ca pavattitaṃ nāma. Taṃ sandhāya pavattite ca pana bhagavatā dhammacakke bhummā devā saddamanussāvesuntiādi vuttaṃ.
તત્થ ભુમ્માતિ ભૂમટ્ઠકદેવતા. સદ્દમનુસ્સાવેસુન્તિ એકપ્પહારેનેવ સાધુકારં દત્વા – ‘‘એતં ભગવતા’’તિઆદીનિ વદન્તા અનુસાવયિંસુ. ઓભાસોતિ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણોભાસો. સો હિ તદા દેવાનં દેવાનુભાવં અતિક્કમિત્વા વિરોચિત્થ. અઞ્ઞાસિ વત, ભો, કોણ્ડઞ્ઞોતિ ઇમસ્સપિ ઉદાનસ્સ ઉદાહારનિગ્ઘોસો દસસહસ્સિલોકધાતું ફરિત્વા અટ્ઠાસિ.
Tattha bhummāti bhūmaṭṭhakadevatā. Saddamanussāvesunti ekappahāreneva sādhukāraṃ datvā – ‘‘etaṃ bhagavatā’’tiādīni vadantā anusāvayiṃsu. Obhāsoti sabbaññutaññāṇobhāso. So hi tadā devānaṃ devānubhāvaṃ atikkamitvā virocittha. Aññāsi vata, bho, koṇḍaññoti imassapi udānassa udāhāranigghoso dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / સંયુત્તનિકાય • Saṃyuttanikāya / ૧. ધમ્મચક્કપ્પવત્તનસુત્તં • 1. Dhammacakkappavattanasuttaṃ
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / સંયુત્તનિકાય (ટીકા) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ૧. ધમ્મચક્કપ્પવત્તનસુત્તવણ્ણના • 1. Dhammacakkappavattanasuttavaṇṇanā
