Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā

    [૪૫૭] ૩. ધમ્મદેવપુત્તજાતકવણ્ણના

    [457] 3. Dhammadevaputtajātakavaṇṇanā

    યસોકરો પુઞ્ઞકરોહમસ્મીતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો દેવદત્તસ્સ પથવિપવેસનં આરબ્ભ કથેસિ. તદા હિ ભિક્ખૂ ધમ્મસભાયં કથં સમુટ્ઠાપેસું ‘‘આવુસો, દેવદત્તો તથાગતેન સદ્ધિં પટિવિરુજ્ઝિત્વા પથવિં પવિટ્ઠો’’તિ. સત્થા આગન્ત્વા ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમાય નામા’’તિ વુત્તે ‘‘ન ઇદાનેવેસ, ભિક્ખવે, મમ જિનચક્કે પહારં દત્વા પથવિં પવિટ્ઠો, પુબ્બેપિ ધમ્મચક્કે પહારં દત્વા પથવિં પવિસિત્વા અવીચિપરાયણો જાતોયેવા’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.

    Yasokaro puññakarohamasmīti idaṃ satthā jetavane viharanto devadattassa pathavipavesanaṃ ārabbha kathesi. Tadā hi bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, devadatto tathāgatena saddhiṃ paṭivirujjhitvā pathaviṃ paviṭṭho’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na idānevesa, bhikkhave, mama jinacakke pahāraṃ datvā pathaviṃ paviṭṭho, pubbepi dhammacakke pahāraṃ datvā pathaviṃ pavisitvā avīciparāyaṇo jātoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો કામાવચરદેવલોકે ધમ્મો નામ દેવપુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ, દેવદત્તો અધમ્મો નામ. તેસુ ધમ્મો દિબ્બાલઙ્કારપટિમણ્ડિતો દિબ્બરથવરમભિરુય્હ અચ્છરાગણપરિવુતો મનુસ્સેસુ સાયમાસં ભુઞ્જિત્વા અત્તનો અત્તનો ઘરદ્વારે સુખકથાય નિસિન્નેસુ પુણ્ણમુપોસથદિવસે ગામનિગમજનપદરાજધાનીસુ આકાસે ઠત્વા ‘‘પાણાતિપાતાદીહિ દસહિ અકુસલકમ્મપથેહિ વિરમિત્વા માતુપટ્ઠાનધમ્મં પિતુપટ્ઠાનધમ્મં તિવિધસુચરિતધમ્મઞ્ચ પૂરેથ , એવં સગ્ગપરાયણા હુત્વા મહન્તં યસં અનુભવિસ્સથા’’તિ મનુસ્સે દસ કુસલકમ્મપથે સમાદપેન્તો જમ્બુદીપં પદક્ખિણં કરોતિ. અધમ્મો પન દેવપુત્તો ‘‘પાણં હનથા’’તિઆદિના નયેન દસ અકુસલકમ્મપથે સમાદપેન્તો જમ્બુદીપં વામં કરોતિ. અથ તેસં આકાસે રથા સમ્મુખા અહેસું. અથ નેસં પરિસા ‘‘તુમ્હે કસ્સ, તુમ્હે કસ્સા’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘મયં ધમ્મસ્સ, મયં અધમ્મસ્સા’’તિ વત્વા મગ્ગા ઓક્કમિત્વા દ્વિધા જાતા. ધમ્મોપિ અધમ્મં આમન્તેત્વા ‘‘સમ્મ, ત્વં અધમ્મો, અહં ધમ્મો, મગ્ગો મય્હં અનુચ્છવિકો, તવ રથં ઓક્કામેત્વા મય્હં મગ્ગં દેહી’’તિ પઠમં ગાથમાહ –

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāmāvacaradevaloke dhammo nāma devaputto hutvā nibbatti, devadatto adhammo nāma. Tesu dhammo dibbālaṅkārapaṭimaṇḍito dibbarathavaramabhiruyha accharāgaṇaparivuto manussesu sāyamāsaṃ bhuñjitvā attano attano gharadvāre sukhakathāya nisinnesu puṇṇamuposathadivase gāmanigamajanapadarājadhānīsu ākāse ṭhatvā ‘‘pāṇātipātādīhi dasahi akusalakammapathehi viramitvā mātupaṭṭhānadhammaṃ pitupaṭṭhānadhammaṃ tividhasucaritadhammañca pūretha , evaṃ saggaparāyaṇā hutvā mahantaṃ yasaṃ anubhavissathā’’ti manusse dasa kusalakammapathe samādapento jambudīpaṃ padakkhiṇaṃ karoti. Adhammo pana devaputto ‘‘pāṇaṃ hanathā’’tiādinā nayena dasa akusalakammapathe samādapento jambudīpaṃ vāmaṃ karoti. Atha tesaṃ ākāse rathā sammukhā ahesuṃ. Atha nesaṃ parisā ‘‘tumhe kassa, tumhe kassā’’ti pucchitvā ‘‘mayaṃ dhammassa, mayaṃ adhammassā’’ti vatvā maggā okkamitvā dvidhā jātā. Dhammopi adhammaṃ āmantetvā ‘‘samma, tvaṃ adhammo, ahaṃ dhammo, maggo mayhaṃ anucchaviko, tava rathaṃ okkāmetvā mayhaṃ maggaṃ dehī’’ti paṭhamaṃ gāthamāha –

    ૨૬.

    26.

    ‘‘યસોકરો પુઞ્ઞકરોહમસ્મિ, સદાત્થુતો સમણબ્રાહ્મણાનં;

    ‘‘Yasokaro puññakarohamasmi, sadātthuto samaṇabrāhmaṇānaṃ;

    મગ્ગારહો દેવમનુસ્સપૂજિતો, ધમ્મો અહં દેહિ અધમ્મ મગ્ગ’’ન્તિ.

    Maggāraho devamanussapūjito, dhammo ahaṃ dehi adhamma magga’’nti.

    તત્થ યસોકરોતિ અહં દેવમનુસ્સાનં યસદાયકો. દુતિયપદેપિ એસેવ નયો. સદાત્થુતોતિ સદા થુતો નિચ્ચપસત્થો. તતો પરા –

    Tattha yasokaroti ahaṃ devamanussānaṃ yasadāyako. Dutiyapadepi eseva nayo. Sadātthutoti sadā thuto niccapasattho. Tato parā –

    ૨૭.

    27.

    ‘‘અધમ્મયાનં દળ્હમારુહિત્વા, અસન્તસન્તો બલવાહમસ્મિ;

    ‘‘Adhammayānaṃ daḷhamāruhitvā, asantasanto balavāhamasmi;

    સ કિસ્સ હેતુમ્હિ તવજ્જ દજ્જં, મગ્ગં અહં ધમ્મ અદિન્નપુબ્બં.

    Sa kissa hetumhi tavajja dajjaṃ, maggaṃ ahaṃ dhamma adinnapubbaṃ.

    ૨૮.

    28.

    ‘‘ધમ્મો હવે પાતુરહોસિ પુબ્બે, પચ્છા અધમ્મો ઉદપાદિ લોકે;

    ‘‘Dhammo have pāturahosi pubbe, pacchā adhammo udapādi loke;

    જેટ્ઠો ચ સેટ્ઠો ચ સનન્તનો ચ, ઉય્યાહિ જેટ્ઠસ્સ કનિટ્ઠ મગ્ગા.

    Jeṭṭho ca seṭṭho ca sanantano ca, uyyāhi jeṭṭhassa kaniṭṭha maggā.

    ૨૯.

    29.

    ‘‘ન યાચનાય નપિ પાતિરૂપા, ન અરહતા તેહં દદેય્યં મગ્ગં;

    ‘‘Na yācanāya napi pātirūpā, na arahatā tehaṃ dadeyyaṃ maggaṃ;

    યુદ્ધઞ્ચ નો હોતુ ઉભિન્નમજ્જ, યુદ્ધમ્હિ યો જેસ્સતિ તસ્સ મગ્ગો.

    Yuddhañca no hotu ubhinnamajja, yuddhamhi yo jessati tassa maggo.

    ૩૦.

    30.

    ‘‘સબ્બા દિસા અનુવિસટોહમસ્મિ, મહબ્બલો અમિતયસો અતુલ્યો;

    ‘‘Sabbā disā anuvisaṭohamasmi, mahabbalo amitayaso atulyo;

    ગુણેહિ સબ્બેહિ ઉપેતરૂપો, ધમ્મો અધમ્મ ત્વં કથં વિજેસ્સસિ.

    Guṇehi sabbehi upetarūpo, dhammo adhamma tvaṃ kathaṃ vijessasi.

    ૩૧.

    31.

    ‘‘લોહેન વે હઞ્ઞતિ જાતરૂપં, ન જાતરૂપેન હનન્તિ લોહં;

    ‘‘Lohena ve haññati jātarūpaṃ, na jātarūpena hananti lohaṃ;

    સચે અધમ્મો હઞ્છતિ ધમ્મમજ્જ, અયો સુવણ્ણં વિય દસ્સનેય્યં.

    Sace adhammo hañchati dhammamajja, ayo suvaṇṇaṃ viya dassaneyyaṃ.

    ૩૨.

    32.

    ‘‘સચે તુવં યુદ્ધબલો અધમ્મ, ન તુય્હ વુડ્ઢા ચ ગરૂ ચ અત્થિ;

    ‘‘Sace tuvaṃ yuddhabalo adhamma, na tuyha vuḍḍhā ca garū ca atthi;

    મગ્ગઞ્ચ તે દમ્મિ પિયાપ્પિયેન, વાચાદુરુત્તાનિપિ તે ખમામી’’તિ. –

    Maggañca te dammi piyāppiyena, vācāduruttānipi te khamāmī’’ti. –

    ઇમા છ ગાથા તેસઞ્ઞેવ વચનપટિવચનવસેન કથિતા.

    Imā cha gāthā tesaññeva vacanapaṭivacanavasena kathitā.

    તત્થ સ કિસ્સ હેતુમ્હિ તવજ્જ દજ્જન્તિ સોમ્હિ અહં અધમ્મો અધમ્મયાનં રથં આરુળ્હો અભીતો બલવા. કિંકારણા અજ્જ ભો ધમ્મ, કસ્સચિ અદિન્નપુબ્બં મગ્ગં તુય્હં દમ્મીતિ. પુબ્બેતિ પઠમકપ્પિકકાલે ઇમસ્મિં લોકે દસકુસલકમ્મપથધમ્મો ચ પુબ્બે પાતુરહોસિ, પચ્છા અધમ્મો. જેટ્ઠો ચાતિ પુરે નિબ્બત્તભાવેન અહં જેટ્ઠો ચ સેટ્ઠો ચ પોરાણકો ચ, ત્વં પન કનિટ્ઠો, તસ્મા મગ્ગા ઉય્યાહીતિ વદતિ. નપિ પાતિરૂપાતિ અહઞ્હિ તે નેવ યાચનાય ન પતિરૂપવચનેન મગ્ગારહતાય મગ્ગં દદેય્યં. અનુવિસટોતિ અહં ચતસ્સો દિસા ચતસ્સો અનુદિસાતિ સબ્બા દિસા અત્તનો ગુણેન પત્થટો પઞ્ઞાતો પાકટો. લોહેનાતિ અયમુટ્ઠિકેન. હઞ્છતીતિ હનિસ્સતિ. તુવં યુદ્ધબલો અધમ્માતિ સચે ત્વં યુદ્ધબલોસિ અધમ્મ. વુડ્ઢા ચ ગરૂ ચાતિ યદિ તુય્હં ‘‘ઇમે વુડ્ઢા, ઇમે ગરૂ પણ્ડિતા’’તિ એવં નત્થિ. પિયાપ્પિયેનાતિ પિયેનાપિ અપ્પિયેનાપિ દદન્તો પિયેન વિય તે મગ્ગં દદામીતિ અત્થો.

    Tattha sa kissa hetumhi tavajja dajjanti somhi ahaṃ adhammo adhammayānaṃ rathaṃ āruḷho abhīto balavā. Kiṃkāraṇā ajja bho dhamma, kassaci adinnapubbaṃ maggaṃ tuyhaṃ dammīti. Pubbeti paṭhamakappikakāle imasmiṃ loke dasakusalakammapathadhammo ca pubbe pāturahosi, pacchā adhammo. Jeṭṭho cāti pure nibbattabhāvena ahaṃ jeṭṭho ca seṭṭho ca porāṇako ca, tvaṃ pana kaniṭṭho, tasmā maggā uyyāhīti vadati. Napi pātirūpāti ahañhi te neva yācanāya na patirūpavacanena maggārahatāya maggaṃ dadeyyaṃ. Anuvisaṭoti ahaṃ catasso disā catasso anudisāti sabbā disā attano guṇena patthaṭo paññāto pākaṭo. Lohenāti ayamuṭṭhikena. Hañchatīti hanissati. Tuvaṃ yuddhabalo adhammāti sace tvaṃ yuddhabalosi adhamma. Vuḍḍhā ca garū cāti yadi tuyhaṃ ‘‘ime vuḍḍhā, ime garū paṇḍitā’’ti evaṃ natthi. Piyāppiyenāti piyenāpi appiyenāpi dadanto piyena viya te maggaṃ dadāmīti attho.

    બોધિસત્તેન પન ઇમાય ગાથાય કથિતક્ખણેયેવ અધમ્મો રથે ઠાતું અસક્કોન્તો અવંસિરો પથવિયં પતિત્વા પથવિયા વિવરે દિન્ને ગન્ત્વા અવીચિમ્હિયેવ નિબ્બત્તિ. એતમત્થં વિદિત્વા ભગવા અભિસમ્બુદ્ધો હુત્વા સેસગાથા અભાસિ –

    Bodhisattena pana imāya gāthāya kathitakkhaṇeyeva adhammo rathe ṭhātuṃ asakkonto avaṃsiro pathaviyaṃ patitvā pathaviyā vivare dinne gantvā avīcimhiyeva nibbatti. Etamatthaṃ viditvā bhagavā abhisambuddho hutvā sesagāthā abhāsi –

    ૩૩.

    33.

    ‘‘ઇદઞ્ચ સુત્વા વચનં અધમ્મો, અવંસિરો પતિતો ઉદ્ધપાદો;

    ‘‘Idañca sutvā vacanaṃ adhammo, avaṃsiro patito uddhapādo;

    યુદ્ધત્થિકો ચે ન લભામિ યુદ્ધં, એત્તાવતા હોતિ હતો અધમ્મો.

    Yuddhatthiko ce na labhāmi yuddhaṃ, ettāvatā hoti hato adhammo.

    ૩૪.

    34.

    ‘‘ખન્તીબલો યુદ્ધબલં વિજેત્વા, હન્ત્વા અધમ્મં નિહનિત્વ ભૂમ્યા;

    ‘‘Khantībalo yuddhabalaṃ vijetvā, hantvā adhammaṃ nihanitva bhūmyā;

    પાયાસિ વિત્તો અભિરુય્હ સન્દનં, મગ્ગેનેવ અતિબલો સચ્ચનિક્કમો.

    Pāyāsi vitto abhiruyha sandanaṃ, maggeneva atibalo saccanikkamo.

    ૩૫.

    35.

    ‘‘માતા પિતા સમણબ્રાહ્મણા ચ, અસમ્માનિતા યસ્સ સકે અગારે;

    ‘‘Mātā pitā samaṇabrāhmaṇā ca, asammānitā yassa sake agāre;

    ઇધેવ નિક્ખિપ્પ સરીરદેહં, કાયસ્સ ભેદા નિરયં વજન્તિ તે;

    Idheva nikkhippa sarīradehaṃ, kāyassa bhedā nirayaṃ vajanti te;

    યથા અધમ્મો પતિતો અવંસિરો.

    Yathā adhammo patito avaṃsiro.

    ૩૬.

    36.

    ‘‘માતા પિતા સમણબ્રાહ્મણા ચ, સુસમ્માનિતા યસ્સ સકે અગારે;

    ‘‘Mātā pitā samaṇabrāhmaṇā ca, susammānitā yassa sake agāre;

    ઇધેવ નિક્ખિપ્પ સરીરદેહં, કાયસ્સ ભેદા સુગતિં વજન્તિ તે;

    Idheva nikkhippa sarīradehaṃ, kāyassa bhedā sugatiṃ vajanti te;

    યથાપિ ધમ્મો અભિરુય્હ સન્દન’’ન્તિ.

    Yathāpi dhammo abhiruyha sandana’’nti.

    તત્થ યુદ્ધત્થિકો ચેતિ અયં તસ્સ વિલાપો, સો કિરેવં વિલપન્તોયેવ પતિત્વા પથવિં પવિટ્ઠો . એત્તાવતાતિ ભિક્ખવે, યાવતા પથવિં પવિટ્ઠો, તાવતા અધમ્મો હતો નામ હોતિ. ખન્તીબલોતિ ભિક્ખવે, એવં અધમ્મો પથવિં પવિટ્ઠો અધિવાસનખન્તીબલો તં યુદ્ધબલં વિજેત્વા વધિત્વા ભૂમિયં નિહનિત્વા પાતેત્વા વિત્તજાતતાય વિત્તો અત્તનો રથં આરુય્હ મગ્ગેનેવ સચ્ચનિક્કમો તથપરક્કમો ધમ્મદેવપુત્તો પાયાસિ. અસમ્માનિતાતિ અસક્કતા. સરીરદેહન્તિ ઇમસ્મિંયેવ લોકે સરીરસઙ્ખાતં દેહં નિક્ખિપિત્વા. નિરયં વજન્તીતિ યસ્સ પાપપુગ્ગલસ્સ એતે સક્કારારહા ગેહે અસક્કતા, તથારૂપા યથા અધમ્મો પતિતો અવંસિરો, એવં અવંસિરા નિરયં વજન્તીતિ અત્થો. સુગતિં વજન્તીતિ યસ્સ પનેતે સક્કતા, તાદિસા પણ્ડિતા યથાપિ ધમ્મો સન્દનં અભિરુય્હ દેવલોકં ગતો, એવં સુગતિં વજન્તીતિ.

    Tattha yuddhatthiko ceti ayaṃ tassa vilāpo, so kirevaṃ vilapantoyeva patitvā pathaviṃ paviṭṭho . Ettāvatāti bhikkhave, yāvatā pathaviṃ paviṭṭho, tāvatā adhammo hato nāma hoti. Khantībaloti bhikkhave, evaṃ adhammo pathaviṃ paviṭṭho adhivāsanakhantībalo taṃ yuddhabalaṃ vijetvā vadhitvā bhūmiyaṃ nihanitvā pātetvā vittajātatāya vitto attano rathaṃ āruyha maggeneva saccanikkamo tathaparakkamo dhammadevaputto pāyāsi. Asammānitāti asakkatā. Sarīradehanti imasmiṃyeva loke sarīrasaṅkhātaṃ dehaṃ nikkhipitvā. Nirayaṃ vajantīti yassa pāpapuggalassa ete sakkārārahā gehe asakkatā, tathārūpā yathā adhammo patito avaṃsiro, evaṃ avaṃsirā nirayaṃ vajantīti attho. Sugatiṃ vajantīti yassa panete sakkatā, tādisā paṇḍitā yathāpi dhammo sandanaṃ abhiruyha devalokaṃ gato, evaṃ sugatiṃ vajantīti.

    સત્થા એવં ધમ્મં દેસેત્વા ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઇદાનેવ, પુબ્બેપિ દેવદત્તો મયા સદ્ધિં પટિવિરુજ્ઝિત્વા પથવિં પવિટ્ઠો’’તિ વત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા અધમ્મો દેવપુત્તો દેવદત્તો અહોસિ, પરિસાપિસ્સ દેવદત્તપરિસા, ધમ્મો પન અહમેવ, પરિસા બુદ્ધપરિસાયેવા’’તિ.

    Satthā evaṃ dhammaṃ desetvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi devadatto mayā saddhiṃ paṭivirujjhitvā pathaviṃ paviṭṭho’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā adhammo devaputto devadatto ahosi, parisāpissa devadattaparisā, dhammo pana ahameva, parisā buddhaparisāyevā’’ti.

    ધમ્મદેવપુત્તજાતકવણ્ણના તતિયા.

    Dhammadevaputtajātakavaṇṇanā tatiyā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૪૫૭. ધમ્મદેવપુત્તજાતકં • 457. Dhammadevaputtajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact