Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૨. ધમ્મપાલત્થેરગાથાવણ્ણના
2. Dhammapālattheragāthāvaṇṇanā
યો હવે દહરો ભિક્ખૂતિ આયસ્મતો ધમ્મપાલત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનન્તો અત્થદસ્સિસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો કેનચિદેવ કરણીયેન વનન્તં ઉપગતો સત્થારં દિસ્વા પસન્નમાનસો પિલક્ખફલમદાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે સત્થરિ પરિનિબ્બુતે અવન્તિરટ્ઠે બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિત્વા ધમ્મપાલોતિ લદ્ધનામો વયપ્પત્તો તક્કસિલં ગન્ત્વા સિપ્પં ઉગ્ગહેત્વા પટિનિવત્તેન્તો અન્તરામગ્ગે એકસ્મિં વિહારે અઞ્ઞતરં થેરં દિસ્વા તસ્સ સન્તિકે ધમ્મં સુત્વા પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા છળભિઞ્ઞો અહોસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૩૯.૨૧-૨૫) –
Yo have daharo bhikkhūti āyasmato dhammapālattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto atthadassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto kenacideva karaṇīyena vanantaṃ upagato satthāraṃ disvā pasannamānaso pilakkhaphalamadāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde satthari parinibbute avantiraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā dhammapāloti laddhanāmo vayappatto takkasilaṃ gantvā sippaṃ uggahetvā paṭinivattento antarāmagge ekasmiṃ vihāre aññataraṃ theraṃ disvā tassa santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.39.21-25) –
‘‘વનન્તરે બુદ્ધં દિસ્વા, અત્થદસ્સિં મહાયસં;
‘‘Vanantare buddhaṃ disvā, atthadassiṃ mahāyasaṃ;
પસન્નચિત્તો સુમનો, પિલક્ખસ્સાદદિં ફલં.
Pasannacitto sumano, pilakkhassādadiṃ phalaṃ.
‘‘અટ્ઠારસે કપ્પસતે, યં ફલમદદિં તદા;
‘‘Aṭṭhārase kappasate, yaṃ phalamadadiṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, ફલદાનસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
છળભિઞ્ઞો પન હુત્વા સમાપત્તિસુખેન વીતિનામેન્તો એકદિવસં તસ્મિં વિહારે દ્વે સામણેરે રુક્ખગ્ગે પુપ્ફાનિ ઓચિનન્તે આરૂળ્હસાખાય ભગ્ગાય પતન્તે દિસ્વા થેરો ઇદ્ધાનુભાવેન હત્થેન ગહેત્વા અરોગેયેવ ભૂમિયં ઠપેત્વા તેસં સામણેરાનં ધમ્મં દેસેન્તો –
Chaḷabhiñño pana hutvā samāpattisukhena vītināmento ekadivasaṃ tasmiṃ vihāre dve sāmaṇere rukkhagge pupphāni ocinante ārūḷhasākhāya bhaggāya patante disvā thero iddhānubhāvena hatthena gahetvā arogeyeva bhūmiyaṃ ṭhapetvā tesaṃ sāmaṇerānaṃ dhammaṃ desento –
૨૦૩.
203.
‘‘યો હવે દહરો ભિક્ખુ, યુઞ્જતિ બુદ્ધસાસને;
‘‘Yo have daharo bhikkhu, yuñjati buddhasāsane;
જાગરો સ હિ સુત્તેસુ, અમોઘં તસ્સ જીવિતં.
Jāgaro sa hi suttesu, amoghaṃ tassa jīvitaṃ.
૨૦૪.
204.
‘‘તસ્મા સદ્ધઞ્ચ સીલઞ્ચ, પસાદં ધમ્મદસ્સનં;
‘‘Tasmā saddhañca sīlañca, pasādaṃ dhammadassanaṃ;
અનુયુઞ્જેથ મેધાવી, સરં બુદ્ધાન સાસન’’ન્તિ. – ઇમા દ્વે ગાથા અભાસિ;
Anuyuñjetha medhāvī, saraṃ buddhāna sāsana’’nti. – imā dve gāthā abhāsi;
તત્થ યોતિ અનિયમવચનં. હવેતિ દળ્હત્થે નિપાતો. દહરોતિ તરુણો. ભિક્ખતીતિ ભિક્ખુ. યુઞ્જતીતિ ઘટતિ વાયમતિ. જાગરોતિ જાગરણધમ્મસમન્નાગતો. સુત્તેસૂતિ સુપન્તેસુ. ઇદં વુત્તં હોતિ યો ભિક્ખુ દહરોવ સમાનો તરુણો ‘‘તથાહં પચ્છા વુડ્ઢકાલે જાનિસ્સામી’’તિ અચિન્તેત્વા બુદ્ધાનં સાસને અપ્પમાદપટિપત્તિયં યુઞ્જતિ સમથવિપસ્સનાભાવનાય યોગં કરોતિ, સો સુત્તેસુ અવિજ્જાનિદ્દાય સુત્તેસુ પમત્તેસુ સદ્ધાદિજાગરધમ્મસમન્નાગમેન જાગરો, તતો એવ અત્તહિતપરહિતપારિપૂરિયા અમોઘં અવઞ્ઝં તસ્સ જીવિતં, યસ્મા ચ એતદેવં, તસ્મા સદ્ધઞ્ચ ‘‘અત્થિ કમ્મં અત્થિ કમ્મવિપાકો’’તિઆદિનયપ્પવત્તં કમ્મફલસદ્ધઞ્ચ, સદ્ધૂપનિબન્ધત્તા સીલસ્સ તદુપનિસ્સયં ચતુપારિસુદ્ધિસીલઞ્ચ , ‘‘સમ્માસમ્બુદ્ધો ભગવા, સ્વાખાતો ધમ્મો, સુપ્પટિપન્નો સઙ્ઘો’’તિ એવં પવત્તરતનત્તયપ્પસાદઞ્ચ , વિપસ્સનાપઞ્ઞાસહિતાય મગ્ગપઞ્ઞાય પરિઞ્ઞાદિવસેન ચતુસચ્ચધમ્મદસ્સનઞ્ચ મેધાવી ધમ્મોજપઞ્ઞાય સમન્નાગતો ભિક્ખુ બુદ્ધાનં સાસનં ઓવાદં અનુસિટ્ઠિં અનુસ્સરન્તો આદિત્તમ્પિ અત્તનો સીસં અજ્ઝુપેક્ખિત્વા અનુયુઞ્જેથ, તત્થ અનુયોગં આતપ્પં કરેય્યાતિ અત્થો.
Tattha yoti aniyamavacanaṃ. Haveti daḷhatthe nipāto. Daharoti taruṇo. Bhikkhatīti bhikkhu. Yuñjatīti ghaṭati vāyamati. Jāgaroti jāgaraṇadhammasamannāgato. Suttesūti supantesu. Idaṃ vuttaṃ hoti yo bhikkhu daharova samāno taruṇo ‘‘tathāhaṃ pacchā vuḍḍhakāle jānissāmī’’ti acintetvā buddhānaṃ sāsane appamādapaṭipattiyaṃ yuñjati samathavipassanābhāvanāya yogaṃ karoti, so suttesu avijjāniddāya suttesu pamattesu saddhādijāgaradhammasamannāgamena jāgaro, tato eva attahitaparahitapāripūriyā amoghaṃ avañjhaṃ tassa jīvitaṃ, yasmā ca etadevaṃ, tasmā saddhañca ‘‘atthi kammaṃ atthi kammavipāko’’tiādinayappavattaṃ kammaphalasaddhañca, saddhūpanibandhattā sīlassa tadupanissayaṃ catupārisuddhisīlañca, ‘‘sammāsambuddho bhagavā, svākhāto dhammo, suppaṭipanno saṅgho’’ti evaṃ pavattaratanattayappasādañca , vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya pariññādivasena catusaccadhammadassanañca medhāvī dhammojapaññāya samannāgato bhikkhu buddhānaṃ sāsanaṃ ovādaṃ anusiṭṭhiṃ anussaranto ādittampi attano sīsaṃ ajjhupekkhitvā anuyuñjetha, tattha anuyogaṃ ātappaṃ kareyyāti attho.
ધમ્મપાલત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Dhammapālattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૨. ધમ્મપાલત્થેરગાથા • 2. Dhammapālattheragāthā