Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā

    ૪. ધનિયત્થેરગાથાવણ્ણના

    4. Dhaniyattheragāthāvaṇṇanā

    સુખઞ્ચે જીવિતું ઇચ્છેતિ આયસ્મતો ધનિયત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનન્તો સિખિસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં સત્થારં દિસ્વા પસન્નમાનસો નળમાલાય પૂજં અકાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે રાજગહે કુમ્ભકારકુલે નિબ્બત્તિત્વા ધનિયોતિ લદ્ધનામો વયપ્પત્તો કુમ્ભકારકમ્મેન જીવતિ. તેન ચ સમયેન સત્થા ધનિયસ્સ કુમ્ભકારસ્સ સાલાયં નિસીદિત્વા પુક્કુસાતિસ્સ કુલપુત્તસ્સ છધાતુવિભઙ્ગસુત્તં (મ॰ નિ॰ ૩.૩૪૨ આદયો) દેસેસિ. સો તં સુત્વા કતકિચ્ચો અહોસિ. ધનિયો તસ્સ પરિનિબ્બુતભાવં સુત્વા ‘‘નિય્યાનિકં વત બુદ્ધસાસનં, યત્થ એકરત્તિપરિચયેનાપિ વટ્ટદુક્ખતો મુઞ્ચિતું સક્કા’’તિ પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા કુટિમણ્ડનાનુયુત્તો વિહરન્તો કુટિકરણં પટિચ્ચ ભગવતા ગરહિતો સઙ્ઘિકે સેનાસને વસન્તો વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૪૮.૧-૭) –

    Sukhañcejīvituṃ iccheti āyasmato dhaniyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso naḷamālāya pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe kumbhakārakule nibbattitvā dhaniyoti laddhanāmo vayappatto kumbhakārakammena jīvati. Tena ca samayena satthā dhaniyassa kumbhakārassa sālāyaṃ nisīditvā pukkusātissa kulaputtassa chadhātuvibhaṅgasuttaṃ (ma. ni. 3.342 ādayo) desesi. So taṃ sutvā katakicco ahosi. Dhaniyo tassa parinibbutabhāvaṃ sutvā ‘‘niyyānikaṃ vata buddhasāsanaṃ, yattha ekarattiparicayenāpi vaṭṭadukkhato muñcituṃ sakkā’’ti paṭiladdhasaddho pabbajitvā kuṭimaṇḍanānuyutto viharanto kuṭikaraṇaṃ paṭicca bhagavatā garahito saṅghike senāsane vasanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.48.1-7) –

    ‘‘સુવણ્ણવણ્ણં સમ્બુદ્ધં, આહુતીનં પટિગ્ગહં;

    ‘‘Suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhaṃ, āhutīnaṃ paṭiggahaṃ;

    વિપિનગ્ગેન ગચ્છન્તં, અદ્દસં લોકનાયકં.

    Vipinaggena gacchantaṃ, addasaṃ lokanāyakaṃ.

    ‘‘નળમાલં ગહેત્વાન, નિક્ખમન્તો ચ તાવદે;

    ‘‘Naḷamālaṃ gahetvāna, nikkhamanto ca tāvade;

    તત્થદ્દસાસિં સમ્બુદ્ધં, ઓઘતિણ્ણમનાસવં.

    Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, oghatiṇṇamanāsavaṃ.

    ‘‘પસન્નચિત્તો સુમનો, નળમાલમપૂજયિં;

    ‘‘Pasannacitto sumano, naḷamālamapūjayiṃ;

    દક્ખિણેય્યં મહાવીરં, સબ્બલોકાનુકમ્પકં.

    Dakkhiṇeyyaṃ mahāvīraṃ, sabbalokānukampakaṃ.

    ‘‘એકતિંસે ઇતો કપ્પે, યં માલમભિરોપયિં;

    ‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ mālamabhiropayiṃ;

    દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, બુદ્ધપૂજાયિદં ફલં.

    Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.

    ‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.

    ‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.

    અરહત્તં પન પત્વા યે ભિક્ખૂ ધુતઙ્ગસમાધાનેન અત્તાનં ઉક્કંસેત્વા સઙ્ઘભત્તાદિં સાદિયન્તે અઞ્ઞે ભિક્ખૂ અવજાનન્તિ, તેસં ઓવાદદાનમુખેન અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તો –

    Arahattaṃ pana patvā ye bhikkhū dhutaṅgasamādhānena attānaṃ ukkaṃsetvā saṅghabhattādiṃ sādiyante aññe bhikkhū avajānanti, tesaṃ ovādadānamukhena aññaṃ byākaronto –

    ૨૨૮.

    228.

    ‘‘સુખઞ્ચે જીવિતું ઇચ્છે, સામઞ્ઞસ્મિં અપેક્ખવા;

    ‘‘Sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavā;

    સઙ્ઘિકં નાતિમઞ્ઞેય્ય, ચીવરં પાનભોજનં.

    Saṅghikaṃ nātimaññeyya, cīvaraṃ pānabhojanaṃ.

    ૨૨૯.

    229.

    સુખઞ્ચે જીવિતું ઇચ્છે, સામઞ્ઞસ્મિં અપેક્ખવા;

    Sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavā;

    અહિ મૂસિકસોબ્ભંવ, સેવેથ સયનાસનં.

    Ahi mūsikasobbhaṃva, sevetha sayanāsanaṃ.

    ૨૩૦.

    230.

    સુખઞ્ચે જીવિતું ઇચ્છે, સામઞ્ઞસ્મિં અપેક્ખવા;

    Sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavā;

    ઇતરીતરેન તુસ્સેય્ય, એકધમ્મઞ્ચ ભાવયે’’તિ. – તિસ્સો ગાથા અભાસિ;

    Itarītarena tusseyya, ekadhammañca bhāvaye’’ti. – tisso gāthā abhāsi;

    તત્થ સુખઞ્ચે જીવિતું ઇચ્છે, સામઞ્ઞસ્મિં અપેક્ખવાતિ સામઞ્ઞસ્મિં સમણભાવે અપેક્ખવા સિક્ખાય તિબ્બગારવો હુત્વા સુખં જીવિતું ઇચ્છેય્ય ચે, અનેસનં પહાય સામઞ્ઞસુખેન સચે જીવિતુકામોતિ અત્થો . સઙ્ઘિકં નાતિમઞ્ઞેય્ય, ચીવરં પાનભોજનન્તિ સઙ્ઘતો આભતં ચીવરં આહારં ન અવમઞ્ઞેય્ય, સઙ્ઘસ્સ ઉપ્પજ્જનકલાભો નામ પરિસુદ્ધુપ્પાદો હોતીતિ તં પરિભુઞ્જન્તસ્સ આજીવપારિસુદ્ધિસમ્ભવેન સામઞ્ઞસુખં હત્થગતમેવાતિ અધિપ્પાયો. અહિ મૂસિકસોબ્ભંવાતિ અહિ વિય મૂસિકાય ખતબિલં સેવેથ સેવેય્ય સેનાસનં. યથા નામ સપ્પો સયમત્તનો આસયં અકત્વા મૂસિકાય અઞ્ઞેન વા કતે આસયે વસિત્વા યેન કામં પક્કમતિ, એવમેવં ભિક્ખુ સયં સેનાસનકરણા સંકિલેસં અનાપજ્જિત્વા યત્થ કત્થચિ વસિત્વા પક્કમેય્યાતિ અત્થો.

    Tattha sukhañce jīvituṃ icche, sāmaññasmiṃ apekkhavāti sāmaññasmiṃ samaṇabhāve apekkhavā sikkhāya tibbagāravo hutvā sukhaṃ jīvituṃ iccheyya ce, anesanaṃ pahāya sāmaññasukhena sace jīvitukāmoti attho . Saṅghikaṃ nātimaññeyya, cīvaraṃ pānabhojananti saṅghato ābhataṃ cīvaraṃ āhāraṃ na avamaññeyya, saṅghassa uppajjanakalābho nāma parisuddhuppādo hotīti taṃ paribhuñjantassa ājīvapārisuddhisambhavena sāmaññasukhaṃ hatthagatamevāti adhippāyo. Ahi mūsikasobbhaṃvāti ahi viya mūsikāya khatabilaṃ sevetha seveyya senāsanaṃ. Yathā nāma sappo sayamattano āsayaṃ akatvā mūsikāya aññena vā kate āsaye vasitvā yena kāmaṃ pakkamati, evamevaṃ bhikkhu sayaṃ senāsanakaraṇā saṃkilesaṃ anāpajjitvā yattha katthaci vasitvā pakkameyyāti attho.

    ઇદાનિ વુત્તે અવુત્તે ચ પચ્ચયે યથાલાભસન્તોસેનેવ સામઞ્ઞસુખં હોતિ, ન અઞ્ઞથાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇતરીતરેન તુસ્સેય્યા’’તિ, યેન કેનચિ હીનેન વા પણીતેન વા યથાલદ્ધેન પચ્ચયેન સન્તોસં આપજ્જેય્યાતિ અત્થો. એકધમ્મન્તિ અપ્પમાદભાવં, તઞ્હિ અનુયુઞ્જન્તસ્સ અનવજ્જં સબ્બં લોકિયસુખં લોકુત્તરસુખઞ્ચ હત્થગતમેવ હોતિ. તેનાહ ભગવા – ‘‘અપ્પમત્તો હિ ઝાયન્તો, પપ્પોતિ વિપુલં સુખ’’ન્તિ (મ॰ નિ॰ ૨.૩૫૨; ધ॰ પ॰ ૨૭).

    Idāni vutte avutte ca paccaye yathālābhasantoseneva sāmaññasukhaṃ hoti, na aññathāti dassento āha ‘‘itarītarena tusseyyā’’ti, yena kenaci hīnena vā paṇītena vā yathāladdhena paccayena santosaṃ āpajjeyyāti attho. Ekadhammanti appamādabhāvaṃ, tañhi anuyuñjantassa anavajjaṃ sabbaṃ lokiyasukhaṃ lokuttarasukhañca hatthagatameva hoti. Tenāha bhagavā – ‘‘appamatto hi jhāyanto, pappoti vipulaṃ sukha’’nti (ma. ni. 2.352; dha. pa. 27).

    ધનિયત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Dhaniyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૪. ધનિયત્થેરગાથા • 4. Dhaniyattheragāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact