Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અપદાન-અટ્ઠકથા • Apadāna-aṭṭhakathā |
દીપઙ્કરો બુદ્ધો
Dīpaṅkaro buddho
એવં અભિઞ્ઞાબલં પત્વા સુમેધતાપસે સમાપત્તિસુખેન વીતિનામેન્તે દીપઙ્કરો નામ સત્થા લોકે ઉદપાદિ. તસ્સ પટિસન્ધિજાતિબોધિ ધમ્મચક્કપ્પવત્તનેસુ સકલાપિ દસસહસ્સિલોકધાતુ સઙ્કમ્પિ સમ્પકમ્પિ સમ્પવેધિ, મહાવિરવં રવિ, દ્વત્તિંસ પુબ્બનિમિત્તાનિ પાતુરહેસું. સુમેધતાપસો સમાપત્તિસુખેન વીતિનામેન્તો નેવ તં સદ્દમસ્સોસિ, ન ચ તાનિ નિમિત્તાનિ અદ્દસ. તેન વુત્તં –
Evaṃ abhiññābalaṃ patvā sumedhatāpase samāpattisukhena vītināmente dīpaṅkaro nāma satthā loke udapādi. Tassa paṭisandhijātibodhi dhammacakkappavattanesu sakalāpi dasasahassilokadhātu saṅkampi sampakampi sampavedhi, mahāviravaṃ ravi, dvattiṃsa pubbanimittāni pāturahesuṃ. Sumedhatāpaso samāpattisukhena vītināmento neva taṃ saddamassosi, na ca tāni nimittāni addasa. Tena vuttaṃ –
‘‘એવં મે સિદ્ધિપ્પત્તસ્સ, વસીભૂતસ્સ સાસને;
‘‘Evaṃ me siddhippattassa, vasībhūtassa sāsane;
દીપઙ્કરો નામ જિનો, ઉપ્પજ્જિ લોકનાયકો.
Dīpaṅkaro nāma jino, uppajji lokanāyako.
‘‘ઉપ્પજ્જન્તે ચ જાયન્તે, બુજ્ઝન્તે ધમ્મદેસને;
‘‘Uppajjante ca jāyante, bujjhante dhammadesane;
ચતુરો નિમિત્તે નાદ્દસં, ઝાનરતિસમપ્પિતો’’તિ.
Caturo nimitte nāddasaṃ, jhānaratisamappito’’ti.
તસ્મિં કાલે દીપઙ્કરદસબલો ચતૂહિ ખીણાસવસતસહસ્સેહિ પરિવુતો અનુપુબ્બેન ચારિકં ચરમાનો રમ્મં નામ નગરં પત્વા સુદસ્સનમહાવિહારે પટિવસતિ. રમ્મનગરવાસિનો ‘‘દીપઙ્કરો કિર સમણિસ્સરો પરમાભિસમ્બોધિં પત્વા પવત્તવરધમ્મચક્કો અનુપુબ્બેન ચારિકં ચરમાનો અમ્હાકં રમ્મનગરં પત્વા સુદસ્સનમહાવિહારે પટિવસતી’’તિ સુત્વા સપ્પિનવનીતાદીનિ ચેવ ભેસજ્જાનિ વત્થચ્છાદનાનિ ચ ગાહાપેત્વા ગન્ધમાલાદિહત્થા યેન બુદ્ધો, યેન ધમ્મો, યેન સઙ્ઘો, તન્નિન્ના તપ્પોણા તપ્પબ્ભારા હુત્વા સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા વન્દિત્વા ગન્ધમાલાદીહિ પૂજેત્વા એકમન્તં નિસિન્ના ધમ્મદેસનં સુત્વા સ્વાતનાય નિમન્તેત્વા ઉટ્ઠાયાસના પક્કમિંસુ.
Tasmiṃ kāle dīpaṅkaradasabalo catūhi khīṇāsavasatasahassehi parivuto anupubbena cārikaṃ caramāno rammaṃ nāma nagaraṃ patvā sudassanamahāvihāre paṭivasati. Rammanagaravāsino ‘‘dīpaṅkaro kira samaṇissaro paramābhisambodhiṃ patvā pavattavaradhammacakko anupubbena cārikaṃ caramāno amhākaṃ rammanagaraṃ patvā sudassanamahāvihāre paṭivasatī’’ti sutvā sappinavanītādīni ceva bhesajjāni vatthacchādanāni ca gāhāpetvā gandhamālādihatthā yena buddho, yena dhammo, yena saṅgho, tanninnā tappoṇā tappabbhārā hutvā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā gandhamālādīhi pūjetvā ekamantaṃ nisinnā dhammadesanaṃ sutvā svātanāya nimantetvā uṭṭhāyāsanā pakkamiṃsu.
તે પુનદિવસે મહાદાનં સજ્જેત્વા નગરં અલઙ્કરિત્વા દસબલસ્સ આગમનમગ્ગં અલઙ્કરોન્તા ઉદકભિન્નટ્ઠાનેસુ પંસું પક્ખિપિત્વા સમં ભૂમિતલં કત્વા રજતપટ્ટવણ્ણં વાલુકં આકિરન્તિ, લાજે ચેવ પુપ્ફાનિ ચ વિકિરન્તિ, નાનાવિરાગેહિ વત્થેહિ ધજપટાકે ઉસ્સાપેન્તિ, કદલિયો ચેવ પુણ્ણઘટપન્તિયો ચ પતિટ્ઠાપેન્તિ. તસ્મિં કાલે સુમેધતાપસો અત્તનો અસ્સમપદા આકાસં ઉગ્ગન્ત્વા, તેસં મનુસ્સાનં ઉપરિભાગેન આકાસેન ગચ્છન્તો તે હટ્ઠતુટ્ઠે મનુસ્સે દિસ્વા ‘‘કિં નુ ખો કારણ’’ન્તિ આકાસતો ઓરુય્હ એકમન્તં ઠિતો મનુસ્સે પુચ્છિ – ‘‘અમ્ભો, કસ્સ તુમ્હે ઇધ વિસમં મગ્ગં અલઙ્કરોથા’’તિ? તેન વુત્તં –
Te punadivase mahādānaṃ sajjetvā nagaraṃ alaṅkaritvā dasabalassa āgamanamaggaṃ alaṅkarontā udakabhinnaṭṭhānesu paṃsuṃ pakkhipitvā samaṃ bhūmitalaṃ katvā rajatapaṭṭavaṇṇaṃ vālukaṃ ākiranti, lāje ceva pupphāni ca vikiranti, nānāvirāgehi vatthehi dhajapaṭāke ussāpenti, kadaliyo ceva puṇṇaghaṭapantiyo ca patiṭṭhāpenti. Tasmiṃ kāle sumedhatāpaso attano assamapadā ākāsaṃ uggantvā, tesaṃ manussānaṃ uparibhāgena ākāsena gacchanto te haṭṭhatuṭṭhe manusse disvā ‘‘kiṃ nu kho kāraṇa’’nti ākāsato oruyha ekamantaṃ ṭhito manusse pucchi – ‘‘ambho, kassa tumhe idha visamaṃ maggaṃ alaṅkarothā’’ti? Tena vuttaṃ –
‘‘પચ્ચન્તદેસવિસયે , નિમન્તેત્વા તથાગતં;
‘‘Paccantadesavisaye , nimantetvā tathāgataṃ;
તસ્સ આગમનં મગ્ગં, સોધેન્તિ તુટ્ઠમાનસા.
Tassa āgamanaṃ maggaṃ, sodhenti tuṭṭhamānasā.
‘‘અહં તેન સમયેન, નિક્ખમિત્વા સકસ્સમા;
‘‘Ahaṃ tena samayena, nikkhamitvā sakassamā;
ધુનન્તો વાકચીરાનિ, ગચ્છામિ અમ્બરે તદા.
Dhunanto vākacīrāni, gacchāmi ambare tadā.
‘‘વેદજાતં જનં દિસ્વા, તુટ્ઠહટ્ઠં પમોદિતં;
‘‘Vedajātaṃ janaṃ disvā, tuṭṭhahaṭṭhaṃ pamoditaṃ;
ઓરોહિત્વાન ગગના, મનુસ્સે પુચ્છિ તાવદે.
Orohitvāna gaganā, manusse pucchi tāvade.
‘‘‘તુટ્ઠહટ્ઠો પમુદિતો, વેદજાતો મહાજનો;
‘‘‘Tuṭṭhahaṭṭho pamudito, vedajāto mahājano;
કસ્સ સોધીયતિ મગ્ગો, અઞ્જસં વટુમાયન’’’ન્તિ.
Kassa sodhīyati maggo, añjasaṃ vaṭumāyana’’’nti.
મનુસ્સા આહંસુ – ‘‘ભન્તે સુમેધ, ન ત્વં જાનાસિ, દીપઙ્કરો દસબલો સમ્માસમ્બુદ્ધો સમ્બોધિં પત્વા પવત્તવરધમ્મચક્કો ચારિકં ચરમાનો અમ્હાકં નગરં પત્વા સુદસ્સનમહાવિહારે પટિવસતિ. મયં તં ભગવન્તં નિમન્તયિમ્હ, તસ્સેતં બુદ્ધસ્સ ભગવતો આગમનમગ્ગં અલઙ્કરોમા’’તિ. અથ સુમેધતાપસો ચિન્તેસિ – ‘‘બુદ્ધોતિ ખો ઘોસમત્તકમ્પિ લોકે દુલ્લભં, પગેવ બુદ્ધુપ્પાદો, મયાપિ ઇમેહિ મનુસ્સેહિ સદ્ધિં દસબલસ્સ મગ્ગં અલઙ્કરિતું વટ્ટતી’’તિ. સો તે મનુસ્સે આહ – ‘‘સચે, ભો, તુમ્હે એતં મગ્ગં બુદ્ધસ્સ અલઙ્કરોથ, મય્હમ્પિ એકં ઓકાસં દેથ, અહમ્પિ તુમ્હેહિ સદ્ધિં મગ્ગં અલઙ્કરિસ્સામી’’તિ. તે ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા ‘‘સુમેધતાપસો ઇદ્ધિમા’’તિ જાનન્તા ઉદકભિન્નોકાસં સલ્લક્ખેત્વા – ‘‘ત્વં ઇમં ઠાનં અલઙ્કરોહી’’તિ અદંસુ. સુમેધો બુદ્ધારમ્મણં પીતિં ગહેત્વા ચિન્તેસિ – ‘‘અહં ઇમં ઓકાસં ઇદ્ધિયા અલઙ્કરિતું પહોમિ, એવં અલઙ્કતો ન મં પરિતોસેસ્સતિ, અજ્જ મયા કાયવેય્યાવચ્ચં કાતું વટ્ટતી’’તિ પંસું આહરિત્વા તસ્મિં પદેસે પક્ખિપિ.
Manussā āhaṃsu – ‘‘bhante sumedha, na tvaṃ jānāsi, dīpaṅkaro dasabalo sammāsambuddho sambodhiṃ patvā pavattavaradhammacakko cārikaṃ caramāno amhākaṃ nagaraṃ patvā sudassanamahāvihāre paṭivasati. Mayaṃ taṃ bhagavantaṃ nimantayimha, tassetaṃ buddhassa bhagavato āgamanamaggaṃ alaṅkaromā’’ti. Atha sumedhatāpaso cintesi – ‘‘buddhoti kho ghosamattakampi loke dullabhaṃ, pageva buddhuppādo, mayāpi imehi manussehi saddhiṃ dasabalassa maggaṃ alaṅkarituṃ vaṭṭatī’’ti. So te manusse āha – ‘‘sace, bho, tumhe etaṃ maggaṃ buddhassa alaṅkarotha, mayhampi ekaṃ okāsaṃ detha, ahampi tumhehi saddhiṃ maggaṃ alaṅkarissāmī’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ‘‘sumedhatāpaso iddhimā’’ti jānantā udakabhinnokāsaṃ sallakkhetvā – ‘‘tvaṃ imaṃ ṭhānaṃ alaṅkarohī’’ti adaṃsu. Sumedho buddhārammaṇaṃ pītiṃ gahetvā cintesi – ‘‘ahaṃ imaṃ okāsaṃ iddhiyā alaṅkarituṃ pahomi, evaṃ alaṅkato na maṃ paritosessati, ajja mayā kāyaveyyāvaccaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti paṃsuṃ āharitvā tasmiṃ padese pakkhipi.
તસ્સ તસ્મિં પદેસે અનિટ્ઠિતેયેવ દીપઙ્કરદસબલો મહાનુભાવાનં છળભિઞ્ઞાનં ખીણાસવાનં ચતૂહિ સતસહસ્સેહિ પરિવુતો દેવતાસુ દિબ્બગન્ધમાલાદીહિ પૂજયન્તાસુ દિબ્બતુરિયેહિ વજ્જન્તાસુ દિબ્બસઙ્ગીતેસુ પવત્તેન્તેસુ મનુસ્સેસુ માનુસકેહિ ગન્ધમાલાદીહિ ચેવ તુરિયેહિ ચ પૂજયન્તેસુ અનોપમાય બુદ્ધલીલાય મનોસિલાતલે વિજમ્ભમાનો સીહો વિય તં અલઙ્કતપટિયત્તં મગ્ગં પટિપજ્જિ. સુમેધતાપસો અક્ખીનિ ઉમ્મીલેત્વા અલઙ્કતમગ્ગેન આગચ્છન્તસ્સ દસબલસ્સ દ્વત્તિંસમહાપુરિસલક્ખણપટિમણ્ડિતં અસીતિયા અનુબ્યઞ્જનેહિ અનુરઞ્જિતં બ્યામપ્પભાય સમ્પરિવારિતં મણિવણ્ણગગનતલે નાનપ્પકારા વિજ્જુલતા વિય આવેળાવેળભૂતા ચેવ યુગળયુગળભૂતા ચ છબ્બણ્ણઘનબુદ્ધરસ્મિયો વિસ્સજ્જેન્તં રૂપસોભગ્ગપ્પત્તં અત્તભાવં ઓલોકેત્વા – ‘‘અજ્જ મયા દસબલસ્સ જીવિતપરિચ્ચાગં કાતું વટ્ટતિ, મા ભગવા કલલં અક્કમિ, મણિફલકસેતું પન અક્કમન્તો વિય સદ્ધિં ચતૂહિ ખીણાસવસતસહસ્સેહિ મમ પિટ્ઠિં મદ્દમાનો ગચ્છતુ, તં મે ભવિસ્સતિ દીઘરત્તં હિતાય સુખાયા’’તિ કેસે મોચેત્વા અજિનચમ્મજટામણ્ડલવાકચીરાનિ કાળવણ્ણે કલલે પત્થરિત્વા મણિફલકસેતુ વિય કલલપિટ્ઠે નિપજ્જિ. તેન વુત્તં –
Tassa tasmiṃ padese aniṭṭhiteyeva dīpaṅkaradasabalo mahānubhāvānaṃ chaḷabhiññānaṃ khīṇāsavānaṃ catūhi satasahassehi parivuto devatāsu dibbagandhamālādīhi pūjayantāsu dibbaturiyehi vajjantāsu dibbasaṅgītesu pavattentesu manussesu mānusakehi gandhamālādīhi ceva turiyehi ca pūjayantesu anopamāya buddhalīlāya manosilātale vijambhamāno sīho viya taṃ alaṅkatapaṭiyattaṃ maggaṃ paṭipajji. Sumedhatāpaso akkhīni ummīletvā alaṅkatamaggena āgacchantassa dasabalassa dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ asītiyā anubyañjanehi anurañjitaṃ byāmappabhāya samparivāritaṃ maṇivaṇṇagaganatale nānappakārā vijjulatā viya āveḷāveḷabhūtā ceva yugaḷayugaḷabhūtā ca chabbaṇṇaghanabuddharasmiyo vissajjentaṃ rūpasobhaggappattaṃ attabhāvaṃ oloketvā – ‘‘ajja mayā dasabalassa jīvitapariccāgaṃ kātuṃ vaṭṭati, mā bhagavā kalalaṃ akkami, maṇiphalakasetuṃ pana akkamanto viya saddhiṃ catūhi khīṇāsavasatasahassehi mama piṭṭhiṃ maddamāno gacchatu, taṃ me bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’ti kese mocetvā ajinacammajaṭāmaṇḍalavākacīrāni kāḷavaṇṇe kalale pattharitvā maṇiphalakasetu viya kalalapiṭṭhe nipajji. Tena vuttaṃ –
‘‘તે મે પુટ્ઠા વિયાકંસુ, ‘બુદ્ધો લોકે અનુત્તરો;
‘‘Te me puṭṭhā viyākaṃsu, ‘buddho loke anuttaro;
દીપઙ્કરો નામ જિનો, ઉપ્પજ્જિ લોકનાયકો;
Dīpaṅkaro nāma jino, uppajji lokanāyako;
તસ્સ સોધીયતિ મગ્ગો, અઞ્જસં વટુમાયનં’.
Tassa sodhīyati maggo, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ’.
‘‘બુદ્ધોતિવચનં સુત્વાન, પીતિ ઉપ્પજ્જિ તાવદે;
‘‘Buddhotivacanaṃ sutvāna, pīti uppajji tāvade;
બુદ્ધો બુદ્ધોતિ કથયન્તો, સોમનસ્સં પવેદયિં.
Buddho buddhoti kathayanto, somanassaṃ pavedayiṃ.
‘‘તત્થ ઠત્વા વિચિન્તેસિં, તુટ્ઠો સંવિગ્ગમાનસો;
‘‘Tattha ṭhatvā vicintesiṃ, tuṭṭho saṃviggamānaso;
‘ઇધ બીજાનિ રોપિસ્સં, ખણો વે મા ઉપચ્ચગા’.
‘Idha bījāni ropissaṃ, khaṇo ve mā upaccagā’.
‘‘યદિ બુદ્ધસ્સ સોધેથ, એકોકાસં દદાથ મે;
‘‘Yadi buddhassa sodhetha, ekokāsaṃ dadātha me;
અહમ્પિ સોધયિસ્સામિ, અઞ્જસં વટુમાયનં.
Ahampi sodhayissāmi, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ.
‘‘અદંસુ તે મમોકાસં, સોધેતું અઞ્જસં તદા;
‘‘Adaṃsu te mamokāsaṃ, sodhetuṃ añjasaṃ tadā;
બુદ્ધો બુદ્ધોતિ ચિન્તેન્તો, મગ્ગં સોધેમહં તદા.
Buddho buddhoti cintento, maggaṃ sodhemahaṃ tadā.
‘‘અનિટ્ઠિતે મમોકાસે, દીપઙ્કરો મહામુનિ;
‘‘Aniṭṭhite mamokāse, dīpaṅkaro mahāmuni;
ચતૂહિ સતસહસ્સેહિ, છળભિઞ્ઞેહિ તાદિહિ;
Catūhi satasahassehi, chaḷabhiññehi tādihi;
ખીણાસવેહિ વિમલેહિ, પટિપજ્જિ અઞ્જસં જિનો.
Khīṇāsavehi vimalehi, paṭipajji añjasaṃ jino.
‘‘પચ્ચુગ્ગમના વત્તન્તિ, વજ્જન્તિ ભેરિયો બહૂ;
‘‘Paccuggamanā vattanti, vajjanti bheriyo bahū;
આમોદિતા નરમરૂ, સાધુકારં પવત્તયું.
Āmoditā naramarū, sādhukāraṃ pavattayuṃ.
‘‘દેવા મનુસ્સે પસ્સન્તિ, મનુસ્સાપિ ચ દેવતા;
‘‘Devā manusse passanti, manussāpi ca devatā;
ઉભોપિ તે પઞ્જલિકા, અનુયન્તિ તથાગતં.
Ubhopi te pañjalikā, anuyanti tathāgataṃ.
‘‘દેવા દિબ્બેહિ તુરિયેહિ, મનુસ્સા માનુસેહિ ચ;
‘‘Devā dibbehi turiyehi, manussā mānusehi ca;
ઉભોપિ તે વજ્જયન્તા, અનુયન્તિ તથાગતં.
Ubhopi te vajjayantā, anuyanti tathāgataṃ.
‘‘દિબ્બં મન્દારવં પુપ્ફં, પદુમં પારિછત્તકં;
‘‘Dibbaṃ mandāravaṃ pupphaṃ, padumaṃ pārichattakaṃ;
દિસોદિસં ઓકિરન્તિ, આકાસનભગતા મરૂ.
Disodisaṃ okiranti, ākāsanabhagatā marū.
‘‘દિબ્બં ચન્દનચુણ્ણઞ્ચ, વરગન્ધઞ્ચ કેવલં;
‘‘Dibbaṃ candanacuṇṇañca, varagandhañca kevalaṃ;
દિસોદિસં ઓકિરન્તિ, આકાસનભગતા મરૂ.
Disodisaṃ okiranti, ākāsanabhagatā marū.
‘‘ચમ્પકં સલલં નીપં, નાગપુન્નાગકેતકં;
‘‘Campakaṃ salalaṃ nīpaṃ, nāgapunnāgaketakaṃ;
દિસોદિસં ઉક્ખિપન્તિ, ભૂમિતલગતા નરા.
Disodisaṃ ukkhipanti, bhūmitalagatā narā.
‘‘કેસે મુઞ્ચિત્વાહં તત્થ, વાકચીરઞ્ચ ચમ્મકં;
‘‘Kese muñcitvāhaṃ tattha, vākacīrañca cammakaṃ;
કલલે પત્થરિત્વાન, અવકુજ્જો નિપજ્જહં.
Kalale pattharitvāna, avakujjo nipajjahaṃ.
‘‘અક્કમિત્વાન મં બુદ્ધો, સહ સિસ્સેહિ ગચ્છતુ;
‘‘Akkamitvāna maṃ buddho, saha sissehi gacchatu;
મા નં કલલે અક્કમિત્થ, હિતાય મે ભવિસ્સતી’’તિ.
Mā naṃ kalale akkamittha, hitāya me bhavissatī’’ti.
સો પન કલલપિટ્ઠે નિપન્નકોવ પુન અક્ખીનિ ઉમ્મીલેત્વા દીપઙ્કરદસબલસ્સ બુદ્ધસિરિં સમ્પસ્સમાનો એવં ચિન્તેસિ – ‘‘સચે અહં ઇચ્છેય્યં, સબ્બકિલેસે ઝાપેત્વા સઙ્ઘનવકો હુત્વા રમ્મનગરં પવિસેય્યં, અઞ્ઞાતકવેસેન પન મે કિલેસે ઝાપેત્વા નિબ્બાનપ્પત્તિયા કિચ્ચં નત્થિ, યંનૂનાહં દીપઙ્કરદસબલો વિય પરમાભિસમ્બોધિં પત્વા ધમ્મનાવં આરોપેત્વા મહાજનં સંસારસાગરા ઉત્તારેત્વા પચ્છા પરિનિબ્બાયેય્યં, ઇદં મય્હં પતિરૂપ’’ન્તિ. તતો અટ્ઠ ધમ્મે સમોધાનેત્વા બુદ્ધભાવાય અભિનીહારં કત્વા નિપજ્જિ. તેન વુત્તં –
So pana kalalapiṭṭhe nipannakova puna akkhīni ummīletvā dīpaṅkaradasabalassa buddhasiriṃ sampassamāno evaṃ cintesi – ‘‘sace ahaṃ iccheyyaṃ, sabbakilese jhāpetvā saṅghanavako hutvā rammanagaraṃ paviseyyaṃ, aññātakavesena pana me kilese jhāpetvā nibbānappattiyā kiccaṃ natthi, yaṃnūnāhaṃ dīpaṅkaradasabalo viya paramābhisambodhiṃ patvā dhammanāvaṃ āropetvā mahājanaṃ saṃsārasāgarā uttāretvā pacchā parinibbāyeyyaṃ, idaṃ mayhaṃ patirūpa’’nti. Tato aṭṭha dhamme samodhānetvā buddhabhāvāya abhinīhāraṃ katvā nipajji. Tena vuttaṃ –
‘‘પથવિયં નિપન્નસ્સ, એવં મે આસિ ચેતસો;
‘‘Pathaviyaṃ nipannassa, evaṃ me āsi cetaso;
‘ઇચ્છમાનો અહં અજ્જ, કિલેસે ઝાપયે મમ.
‘Icchamāno ahaṃ ajja, kilese jhāpaye mama.
‘‘‘કિં મે અઞ્ઞાતવેસેન, ધમ્મં સચ્છિકતેનિધ;
‘‘‘Kiṃ me aññātavesena, dhammaṃ sacchikatenidha;
સબ્બઞ્ઞુતં પાપુણિત્વા, બુદ્ધો હેસ્સં સદેવકે.
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, buddho hessaṃ sadevake.
‘‘‘કિં મે એકેન તિણ્ણેન, પુરિસેન થામદસ્સિના;
‘‘‘Kiṃ me ekena tiṇṇena, purisena thāmadassinā;
સબ્બઞ્ઞુતં પાપુણિત્વા, સન્તારેસ્સં સદેવકં.
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, santāressaṃ sadevakaṃ.
‘‘‘ઇમિના મે અધિકારેન, કતેન પુરિસુત્તમે;
‘‘‘Iminā me adhikārena, katena purisuttame;
સબ્બઞ્ઞુતં પાપુણિત્વા, તારેમિ જનતં બહું.
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, tāremi janataṃ bahuṃ.
‘‘‘સંસારસોતં છિન્દિત્વા, વિદ્ધંસેત્વા તયો ભવે;
‘‘‘Saṃsārasotaṃ chinditvā, viddhaṃsetvā tayo bhave;
ધમ્મનાવં સમારુય્હ, સન્તારેસ્સં સદેવક’’’ન્તિ.
Dhammanāvaṃ samāruyha, santāressaṃ sadevaka’’’nti.
યસ્મા પન બુદ્ધત્તં પત્થેન્તસ્સ –
Yasmā pana buddhattaṃ patthentassa –
‘‘મનુસ્સત્તં લિઙ્ગસમ્પત્તિ, હેતુ સત્થારદસ્સનં;
‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;
પબ્બજ્જા ગુણસમ્પત્તિ, અધિકારો ચ છન્દતા;
Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;
અટ્ઠધમ્મસમોધાના, અભિનીહારો સમિજ્ઝતી’’તિ.
Aṭṭhadhammasamodhānā, abhinīhāro samijjhatī’’ti.
મનુસ્સત્તભાવસ્મિંયેવ હિ ઠત્વા બુદ્ધત્તં પત્થેન્તસ્સ પત્થના સમિજ્ઝતિ, નાગસ્સ વા સુપણ્ણસ્સ વા દેવતાય વા સક્કસ્સ વા પત્થના નો સમિજ્ઝતિ. મનુસ્સત્તભાવેપિ પુરિસલિઙ્ગે ઠિતસ્સેવ પત્થના સમિજ્ઝતિ, ઇત્થિયા વા પણ્ડકનપુંસકઉભતોબ્યઞ્જનકાનં વા નો સમિજ્ઝતિ. પુરિસસ્સપિ તસ્મિં અત્તભાવે અરહત્તપ્પત્તિયા હેતુસમ્પન્નસ્સેવ પત્થના સમિજ્ઝતિ, નો ઇતરસ્સ. હેતુસમ્પન્નસ્સાપિ જીવમાનબુદ્ધસ્સેવ સન્તિકે પત્થેન્તસ્સેવ પત્થના સમિજ્ઝતિ, પરિનિબ્બુતે બુદ્ધે ચેતિયસન્તિકે વા બોધિમૂલે વા પત્થેન્તસ્સ ન સમિજ્ઝતિ. બુદ્ધાનં સન્તિકે પત્થેન્તસ્સપિ પબ્બજ્જાલિઙ્ગે ઠિતસ્સેવ સમિજ્ઝતિ, નો ગિહિલિઙ્ગે ઠિતસ્સ. પબ્બજિતસ્સપિ પઞ્ચાભિઞ્ઞાઅટ્ઠસમાપત્તિલાભિનોયેવ સમિજ્ઝતિ, ન ઇમાય ગુણસમ્પત્તિયા વિરહિતસ્સ. ગુણસમ્પન્નેનપિ યેન અત્તનો જીવિતં બુદ્ધાનં પરિચ્ચત્તં હોતિ, તસ્સેવ ઇમિના અધિકારેન અધિકારસમ્પન્નસ્સ સમિજ્ઝતિ, ન ઇતરસ્સ. અધિકારસમ્પન્નસ્સાપિ યસ્સ બુદ્ધકારકધમ્માનં અત્થાય મહન્તો છન્દો ચ ઉસ્સાહો ચ વાયામો ચ પરિયેટ્ઠિ ચ, તસ્સેવ સમિજ્ઝતિ, ન ઇતરસ્સ.
Manussattabhāvasmiṃyeva hi ṭhatvā buddhattaṃ patthentassa patthanā samijjhati, nāgassa vā supaṇṇassa vā devatāya vā sakkassa vā patthanā no samijjhati. Manussattabhāvepi purisaliṅge ṭhitasseva patthanā samijjhati, itthiyā vā paṇḍakanapuṃsakaubhatobyañjanakānaṃ vā no samijjhati. Purisassapi tasmiṃ attabhāve arahattappattiyā hetusampannasseva patthanā samijjhati, no itarassa. Hetusampannassāpi jīvamānabuddhasseva santike patthentasseva patthanā samijjhati, parinibbute buddhe cetiyasantike vā bodhimūle vā patthentassa na samijjhati. Buddhānaṃ santike patthentassapi pabbajjāliṅge ṭhitasseva samijjhati, no gihiliṅge ṭhitassa. Pabbajitassapi pañcābhiññāaṭṭhasamāpattilābhinoyeva samijjhati, na imāya guṇasampattiyā virahitassa. Guṇasampannenapi yena attano jīvitaṃ buddhānaṃ pariccattaṃ hoti, tasseva iminā adhikārena adhikārasampannassa samijjhati, na itarassa. Adhikārasampannassāpi yassa buddhakārakadhammānaṃ atthāya mahanto chando ca ussāho ca vāyāmo ca pariyeṭṭhi ca, tasseva samijjhati, na itarassa.
તત્રિદં છન્દમહન્તતાય ઓપમ્મં – સચે હિ એવમસ્સ યો સકલચક્કવાળગબ્ભં એકોદકીભૂતં અત્તનો બાહુબલેન ઉત્તરિત્વા પારં ગન્તું સમત્થો, સો બુદ્ધત્તં પાપુણાતિ. યો વા પન સકલચક્કવાળગબ્ભં વેળુગુમ્બસઞ્છન્નં વિયૂહિત્વા મદ્દિત્વા પદસા ગચ્છન્તો પારં ગન્તું સમત્થો, સો બુદ્ધત્તં પાપુણાતિ. યો વા પન સકલચક્કવાળગબ્ભં સત્તિયો આકોટેત્વા નિરન્તરં સત્તિફલસમાકિણ્ણં પદસા અક્કમમાનો પારં ગન્તું સમત્થો, સો બુદ્ધત્તં પાપુણાતિ. યો વા પન સકલચક્કવાળગબ્ભં વીતચ્ચિતઙ્ગારભરિતં પાદેહિ મદ્દમાનો પારં ગન્તું સમત્થો, સો બુદ્ધત્તં પાપુણાતીતિ. યો એતેસુ એકમ્પિ અત્તનો દુક્કરં ન મઞ્ઞતિ, ‘‘અહં એતમ્પિ તરિત્વા વા ગન્ત્વા વા પારં ગમિસ્સામી’’તિ એવં મહન્તેન છન્દેન ચ ઉસ્સાહેન ચ વાયામેન ચ પરિયેટ્ઠિયા ચ સમન્નાગતો હોતિ, એતસ્સેવ પત્થના સમિજ્ઝતિ, ન ઇતરસ્સ. તસ્મા સુમેધતાપસો ઇમે અટ્ઠ ધમ્મે સમોધાનેત્વાવ બુદ્ધભાવાય અભિનીહારં કત્વા નિપજ્જિ.
Tatridaṃ chandamahantatāya opammaṃ – sace hi evamassa yo sakalacakkavāḷagabbhaṃ ekodakībhūtaṃ attano bāhubalena uttaritvā pāraṃ gantuṃ samattho, so buddhattaṃ pāpuṇāti. Yo vā pana sakalacakkavāḷagabbhaṃ veḷugumbasañchannaṃ viyūhitvā madditvā padasā gacchanto pāraṃ gantuṃ samattho, so buddhattaṃ pāpuṇāti. Yo vā pana sakalacakkavāḷagabbhaṃ sattiyo ākoṭetvā nirantaraṃ sattiphalasamākiṇṇaṃ padasā akkamamāno pāraṃ gantuṃ samattho, so buddhattaṃ pāpuṇāti. Yo vā pana sakalacakkavāḷagabbhaṃ vītaccitaṅgārabharitaṃ pādehi maddamāno pāraṃ gantuṃ samattho, so buddhattaṃ pāpuṇātīti. Yo etesu ekampi attano dukkaraṃ na maññati, ‘‘ahaṃ etampi taritvā vā gantvā vā pāraṃ gamissāmī’’ti evaṃ mahantena chandena ca ussāhena ca vāyāmena ca pariyeṭṭhiyā ca samannāgato hoti, etasseva patthanā samijjhati, na itarassa. Tasmā sumedhatāpaso ime aṭṭha dhamme samodhānetvāva buddhabhāvāya abhinīhāraṃ katvā nipajji.
દીપઙ્કરોપિ ભગવા આગન્ત્વા સુમેધતાપસસ્સ સીસભાગે ઠત્વા મણિસીહપઞ્જરં ઉગ્ઘાટેન્તો વિય પઞ્ચવણ્ણપસાદસમ્પન્નાનિ અક્ખીનિ ઉમ્મીલેત્વા કલલપિટ્ઠે નિપન્નં સુમેધતાપસં દિસ્વા ‘‘અયં તાપસો બુદ્ધત્તાય અભિનીહારં કત્વા નિપન્નો, સમિજ્ઝિસ્સતિ નુ ખો એતસ્સ પત્થના, ઉદાહુ નો’’તિ અનાગતંસઞાણં પેસેત્વા ઉપધારેન્તો – ‘‘ઇતો કપ્પસતસહસ્સાધિકાનિ ચત્તારિ અસઙ્ખ્યેય્યાનિ અતિક્કમિત્વા અયં ગોતમો નામ બુદ્ધો ભવિસ્સતી’’તિ ઞત્વા ઠિતકોવ પરિસમજ્ઝે બ્યાકાસિ – ‘‘પસ્સથ નો તુમ્હે ઇમં ઉગ્ગતપં તાપસં કલલપિટ્ઠે નિપન્ન’’ન્તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ. અયં બુદ્ધત્તાય અભિનીહારં કત્વા નિપન્નો, સમિજ્ઝિસ્સતિ ઇમસ્સ પત્થના. અયઞ્હિ ઇતો કપ્પસતસહસ્સાધિકાનં ચતુન્નં અસઙ્ખયેય્યાનં મત્થકે ગોતમો નામ બુદ્ધો ભવિસ્સતિ. તસ્મિં પનસ્સ અત્તભાવે કપિલવત્થુ નામ નગરં નિવાસો ભવિસ્સતિ, માયા નામ દેવી માતા, સુદ્ધોદનો નામ રાજા પિતા, અગ્ગસાવકો ઉપતિસ્સો નામ થેરો, દુતિયસાવકો કોલિતો નામ, બુદ્ધુપટ્ઠાકો આનન્દો નામ, અગ્ગસાવિકા ખેમા નામ થેરી, દુતિયસાવિકા ઉપ્પલવણ્ણા નામ થેરી ભવિસ્સતિ. અયં પરિપક્કઞાણો મહાભિનિક્ખમનં કત્વા મહાપધાનં પદહિત્વા નિગ્રોધરુક્ખમૂલે પાયાસં પટિગ્ગહેત્વા નેરઞ્જરાય તીરે પરિભુઞ્જિત્વા બોધિમણ્ડં આરુય્હ અસ્સત્થરુક્ખમૂલે અભિસમ્બુજ્ઝિસ્સતીતિ. તેન વુત્તં –
Dīpaṅkaropi bhagavā āgantvā sumedhatāpasassa sīsabhāge ṭhatvā maṇisīhapañjaraṃ ugghāṭento viya pañcavaṇṇapasādasampannāni akkhīni ummīletvā kalalapiṭṭhe nipannaṃ sumedhatāpasaṃ disvā ‘‘ayaṃ tāpaso buddhattāya abhinīhāraṃ katvā nipanno, samijjhissati nu kho etassa patthanā, udāhu no’’ti anāgataṃsañāṇaṃ pesetvā upadhārento – ‘‘ito kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni atikkamitvā ayaṃ gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti ñatvā ṭhitakova parisamajjhe byākāsi – ‘‘passatha no tumhe imaṃ uggatapaṃ tāpasaṃ kalalapiṭṭhe nipanna’’nti? ‘‘Evaṃ, bhante’’ti. Ayaṃ buddhattāya abhinīhāraṃ katvā nipanno, samijjhissati imassa patthanā. Ayañhi ito kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhayeyyānaṃ matthake gotamo nāma buddho bhavissati. Tasmiṃ panassa attabhāve kapilavatthu nāma nagaraṃ nivāso bhavissati, māyā nāma devī mātā, suddhodano nāma rājā pitā, aggasāvako upatisso nāma thero, dutiyasāvako kolito nāma, buddhupaṭṭhāko ānando nāma, aggasāvikā khemā nāma therī, dutiyasāvikā uppalavaṇṇā nāma therī bhavissati. Ayaṃ paripakkañāṇo mahābhinikkhamanaṃ katvā mahāpadhānaṃ padahitvā nigrodharukkhamūle pāyāsaṃ paṭiggahetvā nerañjarāya tīre paribhuñjitvā bodhimaṇḍaṃ āruyha assattharukkhamūle abhisambujjhissatīti. Tena vuttaṃ –
‘‘દીપઙ્કરો લોકવિદૂ, આહુતીનં પટિગ્ગહો;
‘‘Dīpaṅkaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
ઉસ્સીસકે મં ઠત્વાન, ઇદં વચનમબ્રવિ.
Ussīsake maṃ ṭhatvāna, idaṃ vacanamabravi.
‘‘‘પસ્સથ ઇમં તાપસં, જટિલં ઉગ્ગતાપનં;
‘‘‘Passatha imaṃ tāpasaṃ, jaṭilaṃ uggatāpanaṃ;
અપરિમેય્યે ઇતો કપ્પે, બુદ્ધો લોકે ભવિસ્સતિ.
Aparimeyye ito kappe, buddho loke bhavissati.
‘‘‘અહુ કપિલવ્હયા રમ્મા, નિક્ખમિત્વા તથાગતો;
‘‘‘Ahu kapilavhayā rammā, nikkhamitvā tathāgato;
પધાનં પદહિત્વાન, કત્વા દુક્કરકારિકં.
Padhānaṃ padahitvāna, katvā dukkarakārikaṃ.
‘‘‘અજપાલરુક્ખમૂલે, નિસીદિત્વા તથાગતો;
‘‘‘Ajapālarukkhamūle, nisīditvā tathāgato;
તત્થ પાયાસં પગ્ગય્હ, નેરઞ્જરમુપેહિતિ.
Tattha pāyāsaṃ paggayha, nerañjaramupehiti.
‘‘‘નેરઞ્જરાય તીરમ્હિ, પાયાસં અદ સો જિનો;
‘‘‘Nerañjarāya tīramhi, pāyāsaṃ ada so jino;
પટિયત્તવરમગ્ગેન, બોધિમૂલમુપેહિતિ.
Paṭiyattavaramaggena, bodhimūlamupehiti.
‘‘‘તતો પદક્ખિણં કત્વા, બોધિમણ્ડં અનુત્તરો;
‘‘‘Tato padakkhiṇaṃ katvā, bodhimaṇḍaṃ anuttaro;
અસ્સત્થરુક્ખમૂલમ્હિ, બુજ્ઝિસ્સતિ મહાયસો.
Assattharukkhamūlamhi, bujjhissati mahāyaso.
‘‘‘ઇમસ્સ જનિકા માતા, માયા નામ ભવિસ્સતિ;
‘‘‘Imassa janikā mātā, māyā nāma bhavissati;
પિતા સુદ્ધોદનો નામ, અયં હેસ્સતિ ગોતમો.
Pitā suddhodano nāma, ayaṃ hessati gotamo.
‘‘‘અનાસવા વીતરાગા, સન્તચિત્તા સમાહિતા;
‘‘‘Anāsavā vītarāgā, santacittā samāhitā;
કોલિતો ઉપતિસ્સો ચ, અગ્ગા હેસ્સન્તિ સાવકા;
Kolito upatisso ca, aggā hessanti sāvakā;
આનન્દો નામુપટ્ઠાકો, ઉપટ્ઠિસ્સતિ તં જિનં.
Ānando nāmupaṭṭhāko, upaṭṭhissati taṃ jinaṃ.
‘‘‘ખેમા ઉપ્પલવણ્ણા ચ, અગ્ગા હેસ્સન્તિ સાવિકા;
‘‘‘Khemā uppalavaṇṇā ca, aggā hessanti sāvikā;
અનાસવા વીતરાગા, સન્તચિત્તા સમાહિતા;
Anāsavā vītarāgā, santacittā samāhitā;
બોધિ તસ્સ ભગવતો, અસ્સત્થોતિ પવુચ્ચતી’’’તિ. (બુ॰ વં॰ ૨.૬૦-૬૮);
Bodhi tassa bhagavato, assatthoti pavuccatī’’’ti. (bu. vaṃ. 2.60-68);
તં સુત્વા સુમેધતાપસો – ‘‘મય્હં કિર પત્થના સમિજ્ઝિસ્સતી’’તિ સોમનસ્સપ્પત્તો અહોસિ. મહાજનો દીપઙ્કરદસબલસ્સ વચનં સુત્વા ‘‘સુમેધતાપસો કિર બુદ્ધબીજં બુદ્ધઙ્કુરો’’તિ હટ્ઠતુટ્ઠો અહોસિ. એવઞ્ચસ્સ અહોસિ – ‘‘યથા નામ મનુસ્સા નદિં તરન્તા ઉજુકેન તિત્થેન ઉત્તરિતું અસક્કોન્તા હેટ્ઠાતિત્થેન ઉત્તરન્તિ, એવમેવ મયમ્પિ દીપઙ્કરદસબલસ્સ સાસને મગ્ગફલં અલભમાના અનાગતે યદા ત્વં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ, તદા તવ સમ્મુખા મગ્ગફલં સચ્છિકાતું સમત્થા ભવેય્યામા’’તિ પત્થનં ઠપયિંસુ. દીપઙ્કરદસબલોપિ બોધિસત્તં પસંસિત્વા અટ્ઠપુપ્ફમુટ્ઠીહિ પૂજેત્વા પદક્ખિણં કત્વા પક્કામિ. તેપિ ચતુસતસહસ્સસઙ્ખા ખીણાસવા બોધિસત્તં ગન્ધેહિ ચ માલાહિ ચ પૂજેત્વા પદક્ખિણં કત્વા પક્કમિંસુ. દેવમનુસ્સા પન તથેવ પૂજેત્વા વન્દિત્વા પક્કન્તા.
Taṃ sutvā sumedhatāpaso – ‘‘mayhaṃ kira patthanā samijjhissatī’’ti somanassappatto ahosi. Mahājano dīpaṅkaradasabalassa vacanaṃ sutvā ‘‘sumedhatāpaso kira buddhabījaṃ buddhaṅkuro’’ti haṭṭhatuṭṭho ahosi. Evañcassa ahosi – ‘‘yathā nāma manussā nadiṃ tarantā ujukena titthena uttarituṃ asakkontā heṭṭhātitthena uttaranti, evameva mayampi dīpaṅkaradasabalassa sāsane maggaphalaṃ alabhamānā anāgate yadā tvaṃ buddho bhavissasi, tadā tava sammukhā maggaphalaṃ sacchikātuṃ samatthā bhaveyyāmā’’ti patthanaṃ ṭhapayiṃsu. Dīpaṅkaradasabalopi bodhisattaṃ pasaṃsitvā aṭṭhapupphamuṭṭhīhi pūjetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. Tepi catusatasahassasaṅkhā khīṇāsavā bodhisattaṃ gandhehi ca mālāhi ca pūjetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkamiṃsu. Devamanussā pana tatheva pūjetvā vanditvā pakkantā.
બોધિસત્તો સબ્બેસં પટિક્કન્તકાલે સયના વુટ્ઠાય ‘‘પારમિયો વિચિનિસ્સામી’’તિ પુપ્ફરાસિમત્થકે પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા નિસીદિ. એવં નિસિન્ને બોધિસત્તે સકલદસસહસ્સચક્કવાળે દેવતા સાધુકારં દત્વા ‘‘અય્ય સુમેધતાપસ, પોરાણકબોધિસત્તાનં પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા ‘પારમિયો વિચિનિસ્સામા’તિ નિસિન્નકાલે યાનિ પુબ્બનિમિત્તાનિ નામ પઞ્ઞાયન્તિ, તાનિ સબ્બાનિપિ અજ્જ પાતુભૂતાનિ, નિસ્સંસયેન ત્વં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ. મયમેતં જાનામ ‘યસ્સેતાનિ નિમિત્તાનિ પઞ્ઞાયન્તિ, એકન્તેન સો બુદ્ધો હોતિ’, ત્વં અત્તનો વીરિયં દળ્હં કત્વા પગ્ગણ્હા’’તિ બોધિસત્તં નાનપ્પકારાહિ થુતીહિ અભિત્થવિંસુ. તેન વુત્તં –
Bodhisatto sabbesaṃ paṭikkantakāle sayanā vuṭṭhāya ‘‘pāramiyo vicinissāmī’’ti puppharāsimatthake pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi. Evaṃ nisinne bodhisatte sakaladasasahassacakkavāḷe devatā sādhukāraṃ datvā ‘‘ayya sumedhatāpasa, porāṇakabodhisattānaṃ pallaṅkaṃ ābhujitvā ‘pāramiyo vicinissāmā’ti nisinnakāle yāni pubbanimittāni nāma paññāyanti, tāni sabbānipi ajja pātubhūtāni, nissaṃsayena tvaṃ buddho bhavissasi. Mayametaṃ jānāma ‘yassetāni nimittāni paññāyanti, ekantena so buddho hoti’, tvaṃ attano vīriyaṃ daḷhaṃ katvā paggaṇhā’’ti bodhisattaṃ nānappakārāhi thutīhi abhitthaviṃsu. Tena vuttaṃ –
‘‘ઇદં સુત્વાન વચનં, અસમસ્સ મહેસિનો;
‘‘Idaṃ sutvāna vacanaṃ, asamassa mahesino;
આમોદિતા નરમરૂ, બુદ્ધબીજં કિર અયં.
Āmoditā naramarū, buddhabījaṃ kira ayaṃ.
‘‘ઉક્કુટ્ઠિસદ્દા વત્તન્તિ, અપ્ફોટેન્તિ હસન્તિ ચ;
‘‘Ukkuṭṭhisaddā vattanti, apphoṭenti hasanti ca;
કતઞ્જલી નમસ્સન્તિ, દસસહસ્સી સદેવકા.
Katañjalī namassanti, dasasahassī sadevakā.
‘‘યદિમસ્સ લોકનાથસ્સ, વિરજ્ઝિસ્સામ સાસનં;
‘‘Yadimassa lokanāthassa, virajjhissāma sāsanaṃ;
અનાગતમ્હિ અદ્ધાને, હેસ્સામ સમ્મુખા ઇમં.
Anāgatamhi addhāne, hessāma sammukhā imaṃ.
‘‘યથા મનુસ્સા નદિં તરન્તા, પટિતિત્થં વિરજ્ઝિય;
‘‘Yathā manussā nadiṃ tarantā, paṭititthaṃ virajjhiya;
હેટ્ઠા તિત્થે ગહેત્વાન, ઉત્તરન્તિ મહાનદિં.
Heṭṭhā titthe gahetvāna, uttaranti mahānadiṃ.
‘‘એવમેવ મયં સબ્બે, યદિ મુઞ્ચામિમં જિનં;
‘‘Evameva mayaṃ sabbe, yadi muñcāmimaṃ jinaṃ;
અનાગતમ્હિ અદ્ધાને, હેસ્સામ સમ્મુખા ઇમં.
Anāgatamhi addhāne, hessāma sammukhā imaṃ.
‘‘દીપઙ્કરો લોકવિદૂ, આહુતીનં પટિગ્ગહો;
‘‘Dīpaṅkaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
મમ કમ્મં પકિત્તેત્વા, દક્ખિણં પાદમુદ્ધરિ.
Mama kammaṃ pakittetvā, dakkhiṇaṃ pādamuddhari.
‘‘યે તત્થાસું જિનપુત્તા, સબ્બે પદક્ખિણમકંસુ મં;
‘‘Ye tatthāsuṃ jinaputtā, sabbe padakkhiṇamakaṃsu maṃ;
નરા નાગા ચ ગન્ધબ્બા, અભિવાદેત્વાન પક્કમું.
Narā nāgā ca gandhabbā, abhivādetvāna pakkamuṃ.
‘‘દસ્સનં મે અતિક્કન્તે, સસઙ્ઘે લોકનાયકે;
‘‘Dassanaṃ me atikkante, sasaṅghe lokanāyake;
હટ્ઠતુટ્ઠેન ચિત્તેન, આસના વુટ્ઠહિં તદા.
Haṭṭhatuṭṭhena cittena, āsanā vuṭṭhahiṃ tadā.
‘‘સુખેન સુખિતો હોમિ, પામોજ્જેન પમોદિતો;
‘‘Sukhena sukhito homi, pāmojjena pamodito;
પીતિયા ચ અભિસ્સન્નો, પલ્લઙ્કં આભુજિં તદા.
Pītiyā ca abhissanno, pallaṅkaṃ ābhujiṃ tadā.
‘‘પલ્લઙ્કેન નિસીદિત્વા, એવં ચિન્તેસહં તદા;
‘‘Pallaṅkena nisīditvā, evaṃ cintesahaṃ tadā;
‘વસીભૂતો અહં ઝાને, અભિઞ્ઞાપારમિં ગતો.
‘Vasībhūto ahaṃ jhāne, abhiññāpāramiṃ gato.
‘‘‘દસસહસ્સિલોકમ્હિ, ઇસયો નત્થિ મે સમા;
‘‘‘Dasasahassilokamhi, isayo natthi me samā;
અસમો ઇદ્ધિધમ્મેસુ, અલભિં ઈદિસં સુખં’.
Asamo iddhidhammesu, alabhiṃ īdisaṃ sukhaṃ’.
‘‘પલ્લઙ્કાભુજને મય્હં, દસસહસ્સાધિવાસિનો;
‘‘Pallaṅkābhujane mayhaṃ, dasasahassādhivāsino;
મહાનાદં પવત્તેસું, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Mahānādaṃ pavattesuṃ, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘યા પુબ્બે બોધિસત્તાનં, પલ્લઙ્કવરમાભુજે;
‘‘Yā pubbe bodhisattānaṃ, pallaṅkavaramābhuje;
નિમિત્તાનિ પદિસ્સન્તિ, તાનિ અજ્જ પદિસ્સરે.
Nimittāni padissanti, tāni ajja padissare.
‘‘સીતં બ્યાપગતં હોતિ, ઉણ્હઞ્ચ ઉપસમ્મતિ;
‘‘Sītaṃ byāpagataṃ hoti, uṇhañca upasammati;
તાનિ અજ્જ પદિસ્સન્તિ, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Tāni ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘દસસહસ્સી લોકધાતૂ, નિસ્સદ્દા હોન્તિ નિરાકુલા;
‘‘Dasasahassī lokadhātū, nissaddā honti nirākulā;
તાનિ અજ્જ પદિસ્સન્તિ, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Tāni ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘મહાવાતા ન વાયન્તિ, ન સન્દન્તિ સવન્તિયો;
‘‘Mahāvātā na vāyanti, na sandanti savantiyo;
તાનિ અજ્જ પદિસ્સન્તિ, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Tāni ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘થલજા દકજા પુપ્ફા, સબ્બે પુપ્ફન્તિ તાવદે;
‘‘Thalajā dakajā pupphā, sabbe pupphanti tāvade;
તેપજ્જ પુપ્ફિતા સબ્બે, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Tepajja pupphitā sabbe, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘લતા વા યદિ વા રુક્ખા, ફલભારા હોન્તિ તાવદે;
‘‘Latā vā yadi vā rukkhā, phalabhārā honti tāvade;
તેપજ્જ ફલિતા સબ્બે, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Tepajja phalitā sabbe, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘આકાસટ્ઠા ચ ભૂમટ્ઠા, રતના જોતન્તિ તાવદે;
‘‘Ākāsaṭṭhā ca bhūmaṭṭhā, ratanā jotanti tāvade;
તેપજ્જ રતના જોતન્તિ, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Tepajja ratanā jotanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘માનુસકા ચ દિબ્બા ચ, તુરિયા વજ્જન્તિ તાવદે;
‘‘Mānusakā ca dibbā ca, turiyā vajjanti tāvade;
તેપજ્જુભો અભિરવન્તિ, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Tepajjubho abhiravanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘વિચિત્તપુપ્ફા ગગના, અભિવસ્સન્તિ તાવદે;
‘‘Vicittapupphā gaganā, abhivassanti tāvade;
તેપિ અજ્જ પવસ્સન્તિ, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Tepi ajja pavassanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘મહાસમુદ્દો આભુજતિ, દસસહસ્સી પકમ્પતિ;
‘‘Mahāsamuddo ābhujati, dasasahassī pakampati;
તેપજ્જુભો અભિરવન્તિ, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Tepajjubho abhiravanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘નિરયેપિ દસસહસ્સે, અગ્ગી નિબ્બન્તિ તાવદે;
‘‘Nirayepi dasasahasse, aggī nibbanti tāvade;
તેપજ્જ નિબ્બુતા અગ્ગી, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Tepajja nibbutā aggī, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘વિમલો હોતિ સૂરિયો, સબ્બા દિસ્સન્તિ તારકા;
‘‘Vimalo hoti sūriyo, sabbā dissanti tārakā;
તેપિ અજ્જ પદિસ્સન્તિ, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Tepi ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘અનોવટ્ઠેન ઉદકં, મહિયા ઉબ્ભિજ્જિ તાવદે;
‘‘Anovaṭṭhena udakaṃ, mahiyā ubbhijji tāvade;
તમ્પજ્જુબ્ભિજ્જતે મહિયા, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Tampajjubbhijjate mahiyā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘તારાગણા વિરોચન્તિ, નક્ખત્તા ગગનમણ્ડલે;
‘‘Tārāgaṇā virocanti, nakkhattā gaganamaṇḍale;
વિસાખા ચન્દિમાયુત્તા, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Visākhā candimāyuttā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘બિલાસયા દરીસયા, નિક્ખમન્તિ સકાસયા;
‘‘Bilāsayā darīsayā, nikkhamanti sakāsayā;
તેપજ્જ આસયા છુદ્ધા, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Tepajja āsayā chuddhā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘ન હોતિ અરતિ સત્તાનં, સન્તુટ્ઠા હોન્તિ તાવદે;
‘‘Na hoti arati sattānaṃ, santuṭṭhā honti tāvade;
તેપજ્જ સબ્બે સન્તુટ્ઠા, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Tepajja sabbe santuṭṭhā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘રોગા તદુપસમ્મન્તિ, જિઘચ્છા ચ વિનસ્સતિ;
‘‘Rogā tadupasammanti, jighacchā ca vinassati;
તાનિપજ્જ પદિસ્સન્તિ, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Tānipajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘રાગો તદા તનુ હોતિ, દોસો મોહો વિનસ્સતિ;
‘‘Rāgo tadā tanu hoti, doso moho vinassati;
તેપજ્જ વિગતા સબ્બે, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Tepajja vigatā sabbe, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘ભયં તદા ન ભવતિ, અજ્જપેતં પદિસ્સતિ;
‘‘Bhayaṃ tadā na bhavati, ajjapetaṃ padissati;
તેન લિઙ્ગેન જાનામ, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Tena liṅgena jānāma, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘રજો નુદ્ધંસતિ ઉદ્ધં, અજ્જપેતં પદિસ્સતિ;
‘‘Rajo nuddhaṃsati uddhaṃ, ajjapetaṃ padissati;
તેન લિઙ્ગેન જાનામ, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Tena liṅgena jānāma, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘અનિટ્ઠગન્ધો પક્કમતિ, દિબ્બગન્ધો પવાયતિ;
‘‘Aniṭṭhagandho pakkamati, dibbagandho pavāyati;
સોપજ્જ વાયતિ ગન્ધો, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Sopajja vāyati gandho, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘સબ્બે દેવા પદિસ્સન્તિ, ઠપયિત્વા અરૂપિનો;
‘‘Sabbe devā padissanti, ṭhapayitvā arūpino;
તેપજ્જ સબ્બે દિસ્સન્તિ, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Tepajja sabbe dissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘યાવતા નિરયા નામ, સબ્બે દિસ્સન્તિ તાવદે;
‘‘Yāvatā nirayā nāma, sabbe dissanti tāvade;
તેપજ્જ સબ્બે દિસ્સન્તિ, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Tepajja sabbe dissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘કુટ્ટા કવાટા સેલા ચ, ન હોન્તાવરણા તદા;
‘‘Kuṭṭā kavāṭā selā ca, na hontāvaraṇā tadā;
આકાસભૂતા તેપજ્જ, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Ākāsabhūtā tepajja, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘ચુતી ચ ઉપપત્તિ ચ, ખણે તસ્મિં ન વિજ્જતિ;
‘‘Cutī ca upapatti ca, khaṇe tasmiṃ na vijjati;
તાનિપજ્જ પદિસ્સન્તિ, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસિ.
Tānipajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘દળ્હં પગ્ગણ્હ વીરિયં, મા નિવત્ત અભિક્કમ;
‘‘Daḷhaṃ paggaṇha vīriyaṃ, mā nivatta abhikkama;
મયમ્પેતં વિજાનામ, ધુવં બુદ્ધો ભવિસ્સસી’’તિ. (બુ॰ વં॰ ૨.૭૦-૧૦૭);
Mayampetaṃ vijānāma, dhuvaṃ buddho bhavissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.70-107);
બોધિસત્તો દીપઙ્કરદસબલસ્સ ચ દસસહસ્સચક્કવાળદેવતાનઞ્ચ વચનં સુત્વા ભિય્યોસોમત્તાય સઞ્જાતુસ્સાહો હુત્વા ચિન્તેસિ – ‘‘બુદ્ધા નામ અમોઘવચના, નત્થિ બુદ્ધાનં કથાય અઞ્ઞથત્તં. યથા હિ આકાસે ખિત્તલેડ્ડુસ્સ પતનં ધુવં, જાતસ્સ મરણં, રત્તિક્ખયે સૂરિયુગ્ગમનં, આસયા નિક્ખન્તસીહસ્સ સીહનાદનદનં, ગરુગબ્ભાય ઇત્થિયા ભારમોરોપનં ધુવં અવસ્સમ્ભાવી, એવમેવ બુદ્ધાનં વચનં નામ ધુવં અમોઘં, અદ્ધા અહં બુદ્ધો ભવિસ્સામી’’તિ. તેન વુત્તં –
Bodhisatto dīpaṅkaradasabalassa ca dasasahassacakkavāḷadevatānañca vacanaṃ sutvā bhiyyosomattāya sañjātussāho hutvā cintesi – ‘‘buddhā nāma amoghavacanā, natthi buddhānaṃ kathāya aññathattaṃ. Yathā hi ākāse khittaleḍḍussa patanaṃ dhuvaṃ, jātassa maraṇaṃ, rattikkhaye sūriyuggamanaṃ, āsayā nikkhantasīhassa sīhanādanadanaṃ, garugabbhāya itthiyā bhāramoropanaṃ dhuvaṃ avassambhāvī, evameva buddhānaṃ vacanaṃ nāma dhuvaṃ amoghaṃ, addhā ahaṃ buddho bhavissāmī’’ti. Tena vuttaṃ –
‘‘બુદ્ધસ્સ વચનં સુત્વા, દસસહસ્સીન ચૂભયં;
‘‘Buddhassa vacanaṃ sutvā, dasasahassīna cūbhayaṃ;
તુટ્ઠહટ્ઠો પમોદિતો, એવં ચિન્તેસહં તદા.
Tuṭṭhahaṭṭho pamodito, evaṃ cintesahaṃ tadā.
‘‘અદ્વેજ્ઝવચના બુદ્ધા, અમોઘવચના જિના;
‘‘Advejjhavacanā buddhā, amoghavacanā jinā;
વિતથં નત્થિ બુદ્ધાનં, ધુવં બુદ્ધો ભવામહં.
Vitathaṃ natthi buddhānaṃ, dhuvaṃ buddho bhavāmahaṃ.
‘‘યથા ખિત્તં નભે લેડ્ડુ, ધુવં પતતિ ભૂમિયં;
‘‘Yathā khittaṃ nabhe leḍḍu, dhuvaṃ patati bhūmiyaṃ;
તથેવ બુદ્ધસેટ્ઠાનં, વચનં ધુવસસ્સતં;
Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ;
વિતથં નત્થિ બુદ્ધાનં, ધુવં બુદ્ધો ભવામહં.
Vitathaṃ natthi buddhānaṃ, dhuvaṃ buddho bhavāmahaṃ.
‘‘યથાપિ સબ્બસત્તાનં, મરણં ધુવસસ્સતં;
‘‘Yathāpi sabbasattānaṃ, maraṇaṃ dhuvasassataṃ;
તથેવ બુદ્ધસેટ્ઠાનં, વચનં ધુવસસ્સતં.
Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ.
‘‘યથા રત્તિક્ખયે પત્તે, સૂરિયુગ્ગમનં ધુવં;
‘‘Yathā rattikkhaye patte, sūriyuggamanaṃ dhuvaṃ;
તથેવ બુદ્ધસેટ્ઠાનં, વચનં ધુવસસ્સતં.
Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ.
‘‘યથા નિક્ખન્તસયનસ્સ, સીહસ્સ નદનં ધુવં;
‘‘Yathā nikkhantasayanassa, sīhassa nadanaṃ dhuvaṃ;
તથેવ બુદ્ધસેટ્ઠાનં, વચનં ધુવસસ્સતં.
Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ.
‘‘યથા આપન્નસત્તાનં, ભારમોરોપનં ધુવં;
‘‘Yathā āpannasattānaṃ, bhāramoropanaṃ dhuvaṃ;
તથેવ બુદ્ધસેટ્ઠાનં, વચનં ધુવસસ્સત’’ન્તિ. (બુ॰ વં॰ ૨.૧૦૮-૧૧૪);
Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassata’’nti. (bu. vaṃ. 2.108-114);
સો ‘‘ધુવાહં બુદ્ધો ભવિસ્સામી’’તિ એવં કતસન્નિટ્ઠાનો બુદ્ધકારકે ધમ્મે ઉપધારેતું – ‘‘કહં નુ ખો બુદ્ધકારકા ધમ્મા, કિં ઉદ્ધં, ઉદાહુ અધો, દિસાવિદિસાસૂ’’તિ અનુક્કમેન સકલં ધમ્મધાતું વિચિનન્તો પોરાણકબોધિસત્તેહિ આસેવિતનિસેવિતં પઠમં દાનપારમિં દિસ્વા એવં અત્તાનં ઓવદિ – ‘‘સુમેધપણ્ડિત, ત્વં ઇતો પટ્ઠાય પઠમં દાનપારમિં પૂરેય્યાસિ. યથા હિ નિક્કુજ્જિતો ઉદકકુમ્ભો નિસ્સેસં કત્વા ઉદકં વમતિયેવ, ન પચ્ચાહરતિ, એવમેવ ધનં વા યસં વા પુત્તદારં વા અઙ્ગપચ્ચઙ્ગં વા અનોલોકેત્વા સમ્પત્તયાચકાનં સબ્બં ઇચ્છિતિચ્છિતં નિસ્સેસં કત્વા દદમાનો બોધિમૂલે નિસીદિત્વા બુદ્ધો ભવિસ્સસી’’તિ પઠમં દાનપારમિં દળ્હં કત્વા અધિટ્ઠાસિ. તેન વુત્તં –
So ‘‘dhuvāhaṃ buddho bhavissāmī’’ti evaṃ katasanniṭṭhāno buddhakārake dhamme upadhāretuṃ – ‘‘kahaṃ nu kho buddhakārakā dhammā, kiṃ uddhaṃ, udāhu adho, disāvidisāsū’’ti anukkamena sakalaṃ dhammadhātuṃ vicinanto porāṇakabodhisattehi āsevitanisevitaṃ paṭhamaṃ dānapāramiṃ disvā evaṃ attānaṃ ovadi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya paṭhamaṃ dānapāramiṃ pūreyyāsi. Yathā hi nikkujjito udakakumbho nissesaṃ katvā udakaṃ vamatiyeva, na paccāharati, evameva dhanaṃ vā yasaṃ vā puttadāraṃ vā aṅgapaccaṅgaṃ vā anoloketvā sampattayācakānaṃ sabbaṃ icchiticchitaṃ nissesaṃ katvā dadamāno bodhimūle nisīditvā buddho bhavissasī’’ti paṭhamaṃ dānapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘હન્દ બુદ્ધકરે ધમ્મે, વિચિનામિ ઇતો ચિતો;
‘‘Handa buddhakare dhamme, vicināmi ito cito;
ઉદ્ધં અધો દસ દિસા, યાવતા ધમ્મધાતુયા.
Uddhaṃ adho dasa disā, yāvatā dhammadhātuyā.
‘‘વિચિનન્તો તદા દક્ખિં, પઠમં દાનપારમિં;
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, paṭhamaṃ dānapāramiṃ;
પુબ્બકેહિ મહેસીહિ, અનુચિણ્ણં મહાપથં.
Pubbakehi mahesīhi, anuciṇṇaṃ mahāpathaṃ.
‘‘ઇમં ત્વં પઠમં તાવ, દળ્હં કત્વા સમાદિય;
‘‘Imaṃ tvaṃ paṭhamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
દાનપારમિતં ગચ્છ, યદિ બોધિં પત્તુમિચ્છસિ.
Dānapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
‘‘યથાપિ કુમ્ભો સમ્પુણ્ણો, યસ્સ કસ્સચિ અધોકતો;
‘‘Yathāpi kumbho sampuṇṇo, yassa kassaci adhokato;
વમતેવુદકં નિસ્સેસં, ન તત્થ પરિરક્ખતિ.
Vamatevudakaṃ nissesaṃ, na tattha parirakkhati.
‘‘તથેવ યાચકે દિસ્વા, હીનમુક્કટ્ઠમજ્ઝિમે;
‘‘Tatheva yācake disvā, hīnamukkaṭṭhamajjhime;
દદાહિ દાનં નિસ્સેસં, કુમ્ભો વિય અધોકતો’’તિ. (બુ॰ વં॰ ૨.૧૧૫-૧૧૯);
Dadāhi dānaṃ nissesaṃ, kumbho viya adhokato’’ti. (bu. vaṃ. 2.115-119);
અથસ્સ ‘‘ન એત્તકેહેવ બુદ્ધકારકધમ્મેહિ ભવિતબ્બ’’ન્તિ ઉત્તરિમ્પિ ઉપધારયતો દુતિયં સીલપારમિં દિસ્વા એતદહોસિ – ‘‘સુમેધપણ્ડિત, ત્વં ઇતો પટ્ઠાય સીલપારમિમ્પિ પૂરેય્યાસિ. યથા હિ ચમરી મિગો નામ જીવિતં અનોલોકેત્વા અત્તનો વાલમેવ રક્ખતિ, એવં ત્વમ્પિ ઇતો પટ્ઠાય જીવિતમ્પિ અનોલોકેત્વા સીલમેવ રક્ખમાનો બુદ્ધો ભવિસ્સસી’’તિ દુતિયં સીલપારમિં દળ્હં કત્વા અધિટ્ઠાસિ. તેન વુત્તં –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato dutiyaṃ sīlapāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya sīlapāramimpi pūreyyāsi. Yathā hi camarī migo nāma jīvitaṃ anoloketvā attano vālameva rakkhati, evaṃ tvampi ito paṭṭhāya jīvitampi anoloketvā sīlameva rakkhamāno buddho bhavissasī’’ti dutiyaṃ sīlapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘ન હેતે એત્તકાયેવ, બુદ્ધધમ્મા ભવિસ્સરે;
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
અઞ્ઞેપિ વિચિનિસ્સામિ, યે ધમ્મા બોધિપાચના.
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
‘‘વિચિનન્તો તદા દક્ખિં, દુતિયં સીલપારમિં;
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, dutiyaṃ sīlapāramiṃ;
પુબ્બકેહિ મહેસીહિ, આસેવિતનિસેવિતં.
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
‘‘ઇમં ત્વં દુતિયં તાવ, દળ્હં કત્વા સમાદિય;
‘‘Imaṃ tvaṃ dutiyaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
સીલપારમિતં ગચ્છ, યદિ બોધિં પત્તુમિચ્છસિ.
Sīlapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
‘‘યથાપિ ચમરી વાલં, કિસ્મિઞ્ચિ પટિલગ્ગિતં;
‘‘Yathāpi camarī vālaṃ, kismiñci paṭilaggitaṃ;
ઉપેતિ મરણં તત્થ, ન વિકોપેતિ વાલધિં.
Upeti maraṇaṃ tattha, na vikopeti vāladhiṃ.
‘‘તથેવ ચતૂસુ ભૂમીસુ, સીલાનિ પરિપૂરય;
‘‘Tatheva catūsu bhūmīsu, sīlāni paripūraya;
પરિરક્ખ સદા સીલં, ચમરી વિય વાલધિ’’ન્તિ. (બુ॰ વં॰ ૨.૧૨૦-૧૨૪);
Parirakkha sadā sīlaṃ, camarī viya vāladhi’’nti. (bu. vaṃ. 2.120-124);
અથસ્સ ‘‘ન એત્તકેહેવ બુદ્ધકારકધમ્મેહિ ભવિતબ્બ’’ન્તિ ઉત્તરિમ્પિ ઉપધારયતો તતિયં નેક્ખમ્મપારમિં દિસ્વા એતદહોસિ – ‘‘સુમેધપણ્ડિત, ત્વં ઇતો પટ્ઠાય નેક્ખમ્મપારમિમ્પિ પૂરેય્યાસિ. યથા હિ ચિરં બન્ધનાગારે વસમાનો પુરિસો ન તત્થ સિનેહં કરોતિ, અથ ખો ઉક્કણ્ઠતિયેવ, અવસિતુકામો હોતિ, એવમેવ ત્વમ્પિ સબ્બભવે બન્ધનાગારસદિસે કત્વા સબ્બભવેહિ ઉક્કણ્ઠિતો મુચ્ચિતુકામો હુત્વા નેક્ખમ્માભિમુખોવ હોહિ. એવં બુદ્ધો ભવિસ્સસી’’તિ તતિયં નેક્ખમ્મપારમિં દળ્હં કત્વા અધિટ્ઠાસિ. તેન વુત્તં –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato tatiyaṃ nekkhammapāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya nekkhammapāramimpi pūreyyāsi. Yathā hi ciraṃ bandhanāgāre vasamāno puriso na tattha sinehaṃ karoti, atha kho ukkaṇṭhatiyeva, avasitukāmo hoti, evameva tvampi sabbabhave bandhanāgārasadise katvā sabbabhavehi ukkaṇṭhito muccitukāmo hutvā nekkhammābhimukhova hohi. Evaṃ buddho bhavissasī’’ti tatiyaṃ nekkhammapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘ન હેતે એત્તકાયેવ, બુદ્ધધમ્મા ભવિસ્સરે;
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
અઞ્ઞેપિ વિચિનિસ્સામિ, યે ધમ્મા બોધિપાચના.
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
‘‘વિચિનન્તો તદા દક્ખિં, તતિયં નેક્ખમ્મપારમિં;
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, tatiyaṃ nekkhammapāramiṃ;
પુબ્બકેહિ મહેસીહિ, આસેવિતનિસેવિતં.
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
‘‘ઇમં ત્વં તતિયં તાવ, દળ્હં કત્વા સમાદિય;
‘‘Imaṃ tvaṃ tatiyaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
નેક્ખમ્મપારમિતં ગચ્છ, યદિ બોધિં પત્તુમિચ્છસિ.
Nekkhammapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
‘‘યથા અન્દુઘરે પુરિસો, ચિરવુત્થો દુખટ્ટિતો;
‘‘Yathā andughare puriso, ciravuttho dukhaṭṭito;
ન તત્થ રાગં જનેતિ, મુત્તિમેવ ગવેસતિ.
Na tattha rāgaṃ janeti, muttimeva gavesati.
‘‘તથેવ ત્વં સબ્બભવે, પસ્સ અન્દુઘરં વિય;
‘‘Tatheva tvaṃ sabbabhave, passa andugharaṃ viya;
નેક્ખમ્માભિમુખો હોહિ, ભવતો પરિમુત્તિયા’’તિ. (બુ॰ વં॰ ૨.૧૨૫-૧૨૯);
Nekkhammābhimukho hohi, bhavato parimuttiyā’’ti. (bu. vaṃ. 2.125-129);
અથસ્સ ‘‘ન એત્તકેહેવ બુદ્ધકારકધમ્મેહિ ભવિતબ્બ’’ન્તિ ઉત્તરિમ્પિ ઉપધારયતો ચતુત્થં પઞ્ઞાપારમિં દિસ્વા એતદહોસિ – ‘‘સુમેધપણ્ડિત, ત્વં ઇતો પટ્ઠાય પઞ્ઞાપારમિમ્પિ પૂરેય્યાસિ. હીનમજ્ઝિમુક્કટ્ઠેસુ કઞ્ચિ અવજ્જેત્વા સબ્બેપિ પણ્ડિતે ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્હં પુચ્છેય્યાસિ. યથા હિ પિણ્ડપાતિકો ભિક્ખુ હીનાદિભેદેસુ કુલેસુ કિઞ્ચિ અવજ્જેત્વા પટિપાટિયા પિણ્ડાય ચરન્તો ખિપ્પં યાપનં લભતિ, એવં ત્વમ્પિ સબ્બપણ્ડિતે ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્હં પુચ્છન્તો બુદ્ધો ભવિસ્સસી’’તિ ચતુત્થં પઞ્ઞાપારમિં દળ્હં કત્વા અધિટ્ઠાસિ. તેન વુત્તં –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato catutthaṃ paññāpāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya paññāpāramimpi pūreyyāsi. Hīnamajjhimukkaṭṭhesu kañci avajjetvā sabbepi paṇḍite upasaṅkamitvā pañhaṃ puccheyyāsi. Yathā hi piṇḍapātiko bhikkhu hīnādibhedesu kulesu kiñci avajjetvā paṭipāṭiyā piṇḍāya caranto khippaṃ yāpanaṃ labhati, evaṃ tvampi sabbapaṇḍite upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchanto buddho bhavissasī’’ti catutthaṃ paññāpāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘ન હેતે એત્તકાયેવ, બુદ્ધધમ્મા ભવિસ્સરે;
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
અઞ્ઞેપિ વિચિનિસ્સામિ, યે ધમ્મા બોધિપાચના.
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
‘‘વિચિનન્તો તદા દક્ખિં, ચતુત્થં પઞ્ઞાપારમિં;
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, catutthaṃ paññāpāramiṃ;
પુબ્બકેહિ મહેસીહિ, આસેવિતનિસેવિતં.
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
‘‘ઇમં ત્વં ચતુત્થં તાવ, દળ્હં કત્વા સમાદિય;
‘‘Imaṃ tvaṃ catutthaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
પઞ્ઞાપારમિતં ગચ્છ, યદિ બોધિં પત્તુમિચ્છસિ.
Paññāpāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
‘‘યથાપિ ભિક્ખુ ભિક્ખન્તો, હીનમુક્કટ્ઠમજ્ઝિમે;
‘‘Yathāpi bhikkhu bhikkhanto, hīnamukkaṭṭhamajjhime;
કુલાનિ ન વિવજ્જેન્તો, એવં લભતિ યાપનં.
Kulāni na vivajjento, evaṃ labhati yāpanaṃ.
‘‘તથેવ ત્વં સબ્બકાલં, પરિપુચ્છં બુધં જનં;
‘‘Tatheva tvaṃ sabbakālaṃ, paripucchaṃ budhaṃ janaṃ;
પઞ્ઞાપારમિતં ગન્ત્વા, સમ્બોધિં પાપુણિસ્સસી’’તિ. (બુ॰ વં॰ ૨.૧૩૦-૧૩૪);
Paññāpāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.130-134);
અથસ્સ ‘‘ન એત્તકેહેવ બુદ્ધકારકધમ્મેહિ ભવિતબ્બ’’ન્તિ ઉત્તરિમ્પિ ઉપધારયતો પઞ્ચમં વીરિયપારમિં દિસ્વા એતદહોસિ – ‘‘સુમેધપણ્ડિત, ત્વં ઇતો પટ્ઠાય વીરિયપારમિમ્પિ પૂરેય્યાસિ, યથા હિ સીહો મિગરાજા સબ્બિરિયાપથેસુ દળ્હવીરિયો હોતિ, એવં ત્વમ્પિ સબ્બભવેસુ સબ્બિરિયાપથેસુ દળ્હવીરિયો અનોલીનવીરિયો સમાનો બુદ્ધો ભવિસ્સસી’’તિ પઞ્ચમં વીરિયપારમિં દળ્હં કત્વા અધિટ્ઠાસિ. તેન વુત્તં –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato pañcamaṃ vīriyapāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya vīriyapāramimpi pūreyyāsi, yathā hi sīho migarājā sabbiriyāpathesu daḷhavīriyo hoti, evaṃ tvampi sabbabhavesu sabbiriyāpathesu daḷhavīriyo anolīnavīriyo samāno buddho bhavissasī’’ti pañcamaṃ vīriyapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘ન હેતે એત્તકાયેવ, બુદ્ધધમ્મા ભવિસ્સરે;
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
અઞ્ઞેપિ વિચિનિસ્સામિ, યે ધમ્મા બોધિપાચના.
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
‘‘વિચિનન્તો તદા દક્ખિં, પઞ્ચમં વીરિયપારમિં;
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, pañcamaṃ vīriyapāramiṃ;
પુબ્બકેહિ મહેસીહિ, આસેવિતનિસેવિતં.
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
‘‘ઇમં ત્વં પઞ્ચમં તાવ, દળ્હં કત્વા સમાદિય;
‘‘Imaṃ tvaṃ pañcamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
વીરિયપારમિતં ગચ્છ, યદિ બોધિં પત્તુમિચ્છસિ.
Vīriyapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
‘‘યથાપિ સીહો મિગરાજા, નિસજ્જટ્ઠાનચઙ્કમે;
‘‘Yathāpi sīho migarājā, nisajjaṭṭhānacaṅkame;
અલીનવીરિયો હોતિ, પગ્ગહિતમનો સદા.
Alīnavīriyo hoti, paggahitamano sadā.
‘‘તથેવ ત્વં સબ્બભવે, પગ્ગણ્હ વીરિયં દળ્હં;
‘‘Tatheva tvaṃ sabbabhave, paggaṇha vīriyaṃ daḷhaṃ;
વીરિયપારમિતં ગન્ત્વા, સમ્બોધિં પાપુણિસ્સસી’’તિ. (બુ॰ વં॰ ૨.૧૩૫-૧૩૯);
Vīriyapāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.135-139);
અથસ્સ ‘‘ન એત્તકેહેવ બુદ્ધકારકધમ્મેહિ ભવિતબ્બ’’ન્તિ ઉત્તરિમ્પિ ઉપધારયતો છટ્ઠં ખન્તિપારમિં દિસ્વા એતદહોસિ – ‘‘સુમેધપણ્ડિત, ત્વં ઇતો પટ્ઠાય ખન્તિપારમિમ્પિ પૂરેય્યાસિ, સમ્માનનેપિ અવમાનનેપિ ખમોવ ભવેય્યાસિ. યથા હિ પથવિયં નામ સુચિમ્પિ નિક્ખિપન્તિ અસુચિમ્પિ, ન તેન પથવી સિનેહં પટિઘં કરોતિ, ખમતિ સહતિ અધિવાસેતિયેવ, એવમેવ ત્વમ્પિ સમ્માનનેપિ અવમાનનેપિ ખમોવ સમાનો બુદ્ધો ભવિસ્સસી’’તિ છટ્ઠં ખન્તિપારમિં દળ્હં કત્વા અધિટ્ઠાસિ. તેન વુત્તં –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato chaṭṭhaṃ khantipāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya khantipāramimpi pūreyyāsi, sammānanepi avamānanepi khamova bhaveyyāsi. Yathā hi pathaviyaṃ nāma sucimpi nikkhipanti asucimpi, na tena pathavī sinehaṃ paṭighaṃ karoti, khamati sahati adhivāsetiyeva, evameva tvampi sammānanepi avamānanepi khamova samāno buddho bhavissasī’’ti chaṭṭhaṃ khantipāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘ન હેતે એત્તકાયેવ, બુદ્ધધમ્મા ભવિસ્સરે;
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
અઞ્ઞેપિ વિચિનિસ્સામિ, યે ધમ્મા બોધિપાચના.
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
‘‘વિચિનન્તો તદા દક્ખિં, છટ્ઠમં ખન્તિપારમિં;
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, chaṭṭhamaṃ khantipāramiṃ;
પુબ્બકેહિ મહેસીહિ, આસેવિતનિસેવિતં.
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
‘‘ઇમં ત્વં છટ્ઠમં તાવ, દળ્હં કત્વા સમાદિય;
‘‘Imaṃ tvaṃ chaṭṭhamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
તત્થ અદ્વેજ્ઝમાનસો, સમ્બોધિં પાપુણિસ્સસિ.
Tattha advejjhamānaso, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
‘‘યથાપિ પથવી નામ, સુચિમ્પિ અસુચિમ્પિ ચ;
‘‘Yathāpi pathavī nāma, sucimpi asucimpi ca;
સબ્બં સહતિ નિક્ખેપં, ન કરોતિ પટિઘં તયા.
Sabbaṃ sahati nikkhepaṃ, na karoti paṭighaṃ tayā.
‘‘તથેવ ત્વમ્પિ સબ્બેસં, સમ્માનાવમાનક્ખમો;
‘‘Tatheva tvampi sabbesaṃ, sammānāvamānakkhamo;
ખન્તિપારમિતં ગન્ત્વા, સમ્બોધિં પાપુણિસ્સસી’’તિ. (બુ॰ વં॰ ૨.૧૪૦-૧૪૪);
Khantipāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.140-144);
અથસ્સ ‘‘ન એત્તકેહેવ બુદ્ધકારકધમ્મેહિ ભવિતબ્બ’’ન્તિ ઉત્તરિમ્પિ ઉપધારયતો સત્તમં સચ્ચપારમિં દિસ્વા એતદહોસિ – ‘‘સુમેધપણ્ડિત, ત્વં ઇતો પટ્ઠાય સચ્ચપારમિમ્પિ પૂરેય્યાસિ, અસનિયા મત્થકે પતમાનાયપિ ધનાદીનં અત્થાય છન્દાદીનં વસેન સમ્પજાનમુસાવાદં નામ મા ભાસિ. યથા હિ ઓસધી તારકા નામ સબ્બઉતૂસુ અત્તનો ગમનવીથિં જહિત્વા અઞ્ઞાય વીથિયા ન ગચ્છતિ, સકવીથિયાવ ગચ્છતિ, એવમેવ ત્વમ્પિ સચ્ચં પહાય મુસાવાદં નામ અવદન્તોયેવ બુદ્ધો ભવિસ્સસી’’તિ સત્તમં સચ્ચપારમિં દળ્હં કત્વા અધિટ્ઠાસિ. તેન વુત્તં –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato sattamaṃ saccapāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya saccapāramimpi pūreyyāsi, asaniyā matthake patamānāyapi dhanādīnaṃ atthāya chandādīnaṃ vasena sampajānamusāvādaṃ nāma mā bhāsi. Yathā hi osadhī tārakā nāma sabbautūsu attano gamanavīthiṃ jahitvā aññāya vīthiyā na gacchati, sakavīthiyāva gacchati, evameva tvampi saccaṃ pahāya musāvādaṃ nāma avadantoyeva buddho bhavissasī’’ti sattamaṃ saccapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘ન હેતે એત્તકાયેવ, બુદ્ધધમ્મા ભવિસ્સરે;
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
અઞ્ઞેપિ વિચિનિસ્સામિ, યે ધમ્મા બોધિપાચના.
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
‘‘વિચિનન્તો તદા દક્ખિં, સત્તમં સચ્ચપારમિં;
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, sattamaṃ saccapāramiṃ;
પુબ્બકેહિ મહેસીહિ, આસેવિતનિસેવિતં.
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
‘‘ઇમં ત્વં સત્તમં તાવ, દળ્હં કત્વા સમાદિય;
‘‘Imaṃ tvaṃ sattamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
તત્થ અદ્વેજ્ઝવચનો, સમ્બોધિં પાપુણિસ્સસિ.
Tattha advejjhavacano, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
‘‘યથાપિ ઓસધી નામ, તુલાભૂતા સદેવકે;
‘‘Yathāpi osadhī nāma, tulābhūtā sadevake;
સમયે ઉતુવસ્સે વા, ન વોક્કમતિ વીથિતો.
Samaye utuvasse vā, na vokkamati vīthito.
‘‘તથેવ ત્વમ્પિ સચ્ચેસુ, મા વોક્કમસિ વીથિતો;
‘‘Tatheva tvampi saccesu, mā vokkamasi vīthito;
સચ્ચપારમિતં ગન્ત્વા, સમ્બોધિં પાપુણિસ્સસી’’તિ. (બુ॰ વં॰ ૨.૧૪૫-૧૪૯);
Saccapāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.145-149);
અથસ્સ ‘‘ન એત્તકેહેવ બુદ્ધકારકધમ્મેહિ ભવિતબ્બ’’ન્તિ ઉત્તરિમ્પિ ઉપધારયતો અટ્ઠમં અધિટ્ઠાનપારમિં દિસ્વા એતદહોસિ – ‘‘સુમેધપણ્ડિત, ત્વં ઇતો પટ્ઠાય અધિટ્ઠાનપારમિમ્પિ પૂરેય્યાસિ, યં અધિટ્ઠાસિ, તસ્મિં અધિટ્ઠાને નિચ્ચલોવ ભવેય્યાસિ. યથા હિ પબ્બતો નામ સબ્બાસુ દિસાસુ વાતેહિ પહટો ન કમ્પતિ ન ચલતિ, અત્તનો ઠાનેયેવ તિટ્ઠતિ, એવમેવ ત્વમ્પિ અત્તનો અધિટ્ઠાને નિચ્ચલો હોન્તોવ બુદ્ધો ભવિસ્સસી’’તિ અટ્ઠમં અધિટ્ઠાનપારમિં દળ્હં કત્વા અધિટ્ઠાસિ. તેન વુત્તં –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato aṭṭhamaṃ adhiṭṭhānapāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya adhiṭṭhānapāramimpi pūreyyāsi, yaṃ adhiṭṭhāsi, tasmiṃ adhiṭṭhāne niccalova bhaveyyāsi. Yathā hi pabbato nāma sabbāsu disāsu vātehi pahaṭo na kampati na calati, attano ṭhāneyeva tiṭṭhati, evameva tvampi attano adhiṭṭhāne niccalo hontova buddho bhavissasī’’ti aṭṭhamaṃ adhiṭṭhānapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘ન હેતે એત્તકાયેવ, બુદ્ધધમ્મા ભવિસ્સરે;
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
અઞ્ઞેપિ વિચિનિસ્સામિ, યે ધમ્મા બોધિપાચના.
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
‘‘વિચિનન્તો તદા દક્ખિં, અટ્ઠમં અધિટ્ઠાનપારમિં;
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, aṭṭhamaṃ adhiṭṭhānapāramiṃ;
પુબ્બકેહિ મહેસીહિ, આસેવિતનિસેવિતં.
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
‘‘ઇમં ત્વં અટ્ઠમં તાવ, દળ્હં કત્વા સમાદિય;
‘‘Imaṃ tvaṃ aṭṭhamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
તત્થ ત્વં અચલો હુત્વા, સમ્બોધિં પાપુણિસ્સસિ.
Tattha tvaṃ acalo hutvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
‘‘યથાપિ પબ્બતો સેલો, અચલો સુપ્પતિટ્ઠિતો;
‘‘Yathāpi pabbato selo, acalo suppatiṭṭhito;
ન કમ્પતિ ભુસવાતેહિ, સકટ્ઠાનેવ તિટ્ઠતિ.
Na kampati bhusavātehi, sakaṭṭhāneva tiṭṭhati.
‘‘તથેવ ત્વમ્પિ અધિટ્ઠાને, સબ્બદા અચલો ભવ;
‘‘Tatheva tvampi adhiṭṭhāne, sabbadā acalo bhava;
અધિટ્ઠાનપારમિતં ગન્ત્વા, સમ્બોધિં પાપુણિસ્સસી’’તિ. (બુ॰ વં॰ ૨.૧૫૦-૧૫૪);
Adhiṭṭhānapāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.150-154);
અથસ્સ ‘‘ન એત્તકેહેવ બુદ્ધકારકધમ્મેહિ ભવિતબ્બ’’ન્તિ ઉત્તરિમ્પિ ઉપધારયતો નવમં મેત્તાપારમિં દિસ્વા એતદહોસિ – ‘‘સુમેધપણ્ડિત, ત્વં ઇતો પટ્ઠાય મેત્તાપારમિમ્પિ પૂરેય્યાસિ, હિતેસુપિ અહિતેસુપિ એકચિત્તો ભવેય્યાસિ. યથા હિ ઉદકં નામ પાપજનસ્સપિ કલ્યાણજનસ્સપિ સીતભાવં એકસદિસં કત્વા ફરતિ, એવમેવ ત્વમ્પિ સબ્બેસુ સત્તેસુ મેત્તચિત્તેન એકચિત્તોવ હોન્તો બુદ્ધો ભવિસ્સસી’’તિ નવમં મેત્તાપારમિં દળ્હં કત્વા અધિટ્ઠાસિ. તેન વુત્તં –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato navamaṃ mettāpāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya mettāpāramimpi pūreyyāsi, hitesupi ahitesupi ekacitto bhaveyyāsi. Yathā hi udakaṃ nāma pāpajanassapi kalyāṇajanassapi sītabhāvaṃ ekasadisaṃ katvā pharati, evameva tvampi sabbesu sattesu mettacittena ekacittova honto buddho bhavissasī’’ti navamaṃ mettāpāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘ન હેતે એત્તકાયેવ, બુદ્ધધમ્મા ભવિસ્સરે;
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
અઞ્ઞેપિ વિચિનિસ્સામિ, યે ધમ્મા બોધિપાચના.
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
‘‘વિચિનન્તો તદા દક્ખિં, નવમં મેત્તાપારમિં;
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, navamaṃ mettāpāramiṃ;
પુબ્બકેહિ મહેસીહિ, આસેવિતનિસેવિતં.
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
‘‘ઇમં ત્વં નવમં તાવ, દળ્હં કત્વા સમાદિય;
‘‘Imaṃ tvaṃ navamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
મેત્તાય અસમો હોહિ, યદિ બોધિં પત્તુમિચ્છસિ.
Mettāya asamo hohi, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
‘‘યથાપિ ઉદકં નામ, કલ્યાણે પાપકે જને;
‘‘Yathāpi udakaṃ nāma, kalyāṇe pāpake jane;
સમં ફરતિ સીતેન, પવાહેતિ રજોમલં.
Samaṃ pharati sītena, pavāheti rajomalaṃ.
‘‘તથેવ ત્વમ્પિ હિતાહિતે, સમં મેત્તાય ભાવય;
‘‘Tatheva tvampi hitāhite, samaṃ mettāya bhāvaya;
મેત્તાપારમિતં ગન્ત્વા, સમ્બોધિં પાપુણિસ્સસી’’તિ. (બુ॰ વં॰ ૨.૧૫૫-૧૫૯);
Mettāpāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.155-159);
અથસ્સ ‘‘ન એત્તકેહેવ બુદ્ધકારકધમ્મેહિ ભવિતબ્બ’’ન્તિ ઉત્તરિમ્પિ ઉપધારયતો દસમં ઉપેક્ખાપારમિં દિસ્વા એતદહોસિ – ‘‘સુમેધપણ્ડિત, ત્વં ઇતો પટ્ઠાય ઉપેક્ખાપારમિમ્પિ પૂરેય્યાસિ, સુખેપિ દુક્ખેપિ મજ્ઝત્તોવ ભવેય્યાસિ. યથા હિ પથવી નામ સુચિમ્પિ અસુચિમ્પિ પક્ખિપમાને મજ્ઝત્તાવ હોતિ, એવમેવ ત્વમ્પિ સુખદુક્ખેસુ મજ્ઝત્તોવ હોન્તો બુદ્ધો ભવિસ્સસી’’તિ દસમં ઉપેક્ખાપારમિં દળ્હં કત્વા અધિટ્ઠાસિ. તેન વુત્તં –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato dasamaṃ upekkhāpāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya upekkhāpāramimpi pūreyyāsi, sukhepi dukkhepi majjhattova bhaveyyāsi. Yathā hi pathavī nāma sucimpi asucimpi pakkhipamāne majjhattāva hoti, evameva tvampi sukhadukkhesu majjhattova honto buddho bhavissasī’’ti dasamaṃ upekkhāpāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘ન હેતે એત્તકાયેવ, બુદ્ધધમ્મા ભવિસ્સરે;
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
અઞ્ઞેપિ વિચિનિસ્સામિ, યે ધમ્મા બોધિપાચના.
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
‘‘વિચિનન્તો તદા દક્ખિં, દસમં ઉપેક્ખાપારમિં;
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, dasamaṃ upekkhāpāramiṃ;
પુબ્બકેહિ મહેસીહિ, આસેવિતનિસેવિતં.
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
‘‘ઇમં ત્વં દસમં તાવ, દળ્હં કત્વા સમાદિય;
‘‘Imaṃ tvaṃ dasamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
તુલાભૂતો દળ્હો હુત્વા, સમ્બોધિં પાપુણિસ્સસિ.
Tulābhūto daḷho hutvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
‘‘યથાપિ પથવી નામ, નિક્ખિત્તં અસુચિં સુચિં;
‘‘Yathāpi pathavī nāma, nikkhittaṃ asuciṃ suciṃ;
ઉપેક્ખતિ ઉભોપેતે, કોપાનુનયવજ્જિતા.
Upekkhati ubhopete, kopānunayavajjitā.
‘‘તથેવ ત્વમ્પિ સુખદુક્ખે, તુલાભૂતો સદા ભવ;
‘‘Tatheva tvampi sukhadukkhe, tulābhūto sadā bhava;
ઉપેક્ખાપારમિતં ગન્ત્વા, સમ્બોધિં પાપુણિસ્સસી’’તિ. (બુ॰ વં॰ ૨.૧૬૦-૧૬૪);
Upekkhāpāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.160-164);
તતો ચિન્તેસિ – ‘‘ઇમસ્મિં લોકે બોધિસત્તેહિ પૂરેતબ્બા બોધિપરિપાચના બુદ્ધકારકધમ્મા એત્તકાયેવ , દસ પારમિયો ઠપેત્વા અઞ્ઞે નત્થિ. ઇમાપિ દસ પારમિયો ઉદ્ધં આકાસેપિ નત્થિ, હેટ્ઠા પથવિયમ્પિ, પુરત્થિમાદીસુ દિસાસુપિ નત્થિ, મય્હંયેવ પન હદયબ્ભન્તરે પતિટ્ઠિતા’’તિ. એવં તાસં હદયે પતિટ્ઠિતભાવં દિસ્વા સબ્બાપિ તા દળ્હં કત્વા અધિટ્ઠાય પુનપ્પુનં સમ્મસન્તો અનુલોમપટિલોમં સમ્મસતિ, પરિયન્તે ગહેત્વા આદિં પાપેતિ, આદિમ્હિ ગહેત્વા પરિયન્તં પાપેતિ, મજ્ઝે ગહેત્વા ઉભતો કોટિં પાપેત્વા ઓસાપેતિ, ઉભતો કોટીસુ ગહેત્વા મજ્ઝં પાપેત્વા ઓસાપેતિ. બાહિરકભણ્ડપરિચ્ચાગો દાનપારમી નામ, અઙ્ગપરિચ્ચાગો દાનઉપપારમી નામ, જીવિતપરિચ્ચાગો દાનપરમત્થપારમી નામાતિ દસ પારમિયો દસ ઉપપારમિયો દસ પરમત્થપારમિયોતિ સમત્તિંસ પારમિયો તેલયન્તં વિનિવટ્ટેન્તો વિય મહામેરું મત્થં કત્વા ચક્કવાળમહાસમુદ્દં આલુળેન્તો વિય ચ સમ્મસતિ. તસ્સેવં દસ પારમિયો સમ્મસન્તસ્સ ધમ્મતેજેન ચતુનહુતાધિકદ્વિયોજનસતસહસ્સબહલા અયં મહાપથવી હત્થિના અક્કન્તનળકલાપો વિય, પીળિયમાનં ઉચ્છુયન્તં વિય ચ મહાવિરવં વિરવમાના સઙ્કમ્પિ સમ્પકમ્પિ સમ્પવેધિ. કુલાલચક્કં વિય તેલયન્તચક્કં વિય ચ પરિબ્ભમિ. તેન વુત્તં –
Tato cintesi – ‘‘imasmiṃ loke bodhisattehi pūretabbā bodhiparipācanā buddhakārakadhammā ettakāyeva , dasa pāramiyo ṭhapetvā aññe natthi. Imāpi dasa pāramiyo uddhaṃ ākāsepi natthi, heṭṭhā pathaviyampi, puratthimādīsu disāsupi natthi, mayhaṃyeva pana hadayabbhantare patiṭṭhitā’’ti. Evaṃ tāsaṃ hadaye patiṭṭhitabhāvaṃ disvā sabbāpi tā daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāya punappunaṃ sammasanto anulomapaṭilomaṃ sammasati, pariyante gahetvā ādiṃ pāpeti, ādimhi gahetvā pariyantaṃ pāpeti, majjhe gahetvā ubhato koṭiṃ pāpetvā osāpeti, ubhato koṭīsu gahetvā majjhaṃ pāpetvā osāpeti. Bāhirakabhaṇḍapariccāgo dānapāramī nāma, aṅgapariccāgo dānaupapāramī nāma, jīvitapariccāgo dānaparamatthapāramī nāmāti dasa pāramiyo dasa upapāramiyo dasa paramatthapāramiyoti samattiṃsa pāramiyo telayantaṃ vinivaṭṭento viya mahāmeruṃ matthaṃ katvā cakkavāḷamahāsamuddaṃ āluḷento viya ca sammasati. Tassevaṃ dasa pāramiyo sammasantassa dhammatejena catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalā ayaṃ mahāpathavī hatthinā akkantanaḷakalāpo viya, pīḷiyamānaṃ ucchuyantaṃ viya ca mahāviravaṃ viravamānā saṅkampi sampakampi sampavedhi. Kulālacakkaṃ viya telayantacakkaṃ viya ca paribbhami. Tena vuttaṃ –
‘‘એત્તકાયેવ તે લોકે, યે ધમ્મા બોધિપાચના;
‘‘Ettakāyeva te loke, ye dhammā bodhipācanā;
તદુદ્ધં નત્થિ અઞ્ઞત્ર, દળ્હં તત્થ પતિટ્ઠહ.
Taduddhaṃ natthi aññatra, daḷhaṃ tattha patiṭṭhaha.
‘‘ઇમે ધમ્મે સમ્મસતો, સભાવરસલક્ખણે;
‘‘Ime dhamme sammasato, sabhāvarasalakkhaṇe;
ધમ્મતેજેન વસુધા, દસસહસ્સી પકમ્પથ.
Dhammatejena vasudhā, dasasahassī pakampatha.
‘‘ચલતિ રવતિ પથવી, ઉચ્છુયન્તંવ પીળિતં;
‘‘Calati ravati pathavī, ucchuyantaṃva pīḷitaṃ;
તેલયન્તે યથા ચક્કં, એવં કમ્પતિ મેદની’’તિ. (બુ॰ વં॰ ૨.૧૬૫-૧૬૭);
Telayante yathā cakkaṃ, evaṃ kampati medanī’’ti. (bu. vaṃ. 2.165-167);
મહાપથવિયા કમ્પમાનાય રમ્મનગરવાસિનો સણ્ઠાતું અસક્કોન્તા યુગન્તવાતબ્ભાહતા મહાસાલા વિય મુચ્છિતા પપતિંસુ. ઘટાદીનિ કુલાલભાજનાનિ પવટ્ટન્તાનિ અઞ્ઞમઞ્ઞં પહરન્તાનિ ચુણ્ણવિચુણ્ણાનિ અહેસું. મહાજનો ભીતતસિતો સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા ‘‘કિં નુ ખો ભગવા નાગાવટ્ટો અયં, ભૂતયક્ખદેવતાસુ અઞ્ઞતરાવટ્ટો વાતિ ન હિ મયં એતં જાનામ, અપિચ ખો સબ્બોપિ અયં મહાજનો ઉપદ્દુતો, કિં નુ ખો ઇમસ્સ લોકસ્સ પાપકં ભવિસ્સતિ, ઉદાહુ કલ્યાણં, કથેથ નો એતં કારણ’’ન્તિ આહ. અથ સત્થા તેસં કથં સુત્વા ‘‘તુમ્હે મા ભાયથ, મા ચિન્તયિત્થ, નત્થિ વો ઇતોનિદાનં ભયં. યો સો મયા અજ્જ ‘સુમેધપણ્ડિતો અનાગતે ગોતમો નામ બુદ્ધો ભવિસ્સતી’તિ બ્યાકતો, સો ઇદાનિ દસ પારમિયો સમ્મસતિ, તસ્સ સમ્મસન્તસ્સ વિલોળેન્તસ્સ ધમ્મતેજેન સકલદસસહસ્સી લોકધાતુ એકપ્પહારેન કમ્પતિ ચેવ રવતિ ચા’’તિ આહ. તેન વુત્તં –
Mahāpathaviyā kampamānāya rammanagaravāsino saṇṭhātuṃ asakkontā yugantavātabbhāhatā mahāsālā viya mucchitā papatiṃsu. Ghaṭādīni kulālabhājanāni pavaṭṭantāni aññamaññaṃ paharantāni cuṇṇavicuṇṇāni ahesuṃ. Mahājano bhītatasito satthāraṃ upasaṅkamitvā ‘‘kiṃ nu kho bhagavā nāgāvaṭṭo ayaṃ, bhūtayakkhadevatāsu aññatarāvaṭṭo vāti na hi mayaṃ etaṃ jānāma, apica kho sabbopi ayaṃ mahājano upadduto, kiṃ nu kho imassa lokassa pāpakaṃ bhavissati, udāhu kalyāṇaṃ, kathetha no etaṃ kāraṇa’’nti āha. Atha satthā tesaṃ kathaṃ sutvā ‘‘tumhe mā bhāyatha, mā cintayittha, natthi vo itonidānaṃ bhayaṃ. Yo so mayā ajja ‘sumedhapaṇḍito anāgate gotamo nāma buddho bhavissatī’ti byākato, so idāni dasa pāramiyo sammasati, tassa sammasantassa viloḷentassa dhammatejena sakaladasasahassī lokadhātu ekappahārena kampati ceva ravati cā’’ti āha. Tena vuttaṃ –
‘‘યાવતા પરિસા આસિ, બુદ્ધસ્સ પરિવેસને;
‘‘Yāvatā parisā āsi, buddhassa parivesane;
પવેધમાના સા તત્થ, મુચ્છિતા સેસિ ભૂમિયા.
Pavedhamānā sā tattha, mucchitā sesi bhūmiyā.
‘‘ઘટાનેકસહસ્સાનિ, કુમ્ભીનઞ્ચ સતા બહૂ;
‘‘Ghaṭānekasahassāni, kumbhīnañca satā bahū;
સઞ્ચુણ્ણમથિતા તત્થ, અઞ્ઞમઞ્ઞં પઘટ્ટિતા.
Sañcuṇṇamathitā tattha, aññamaññaṃ paghaṭṭitā.
‘‘ઉબ્બિગ્ગા તસિતા ભીતા, ભન્તા બ્યથિતમાનસા;
‘‘Ubbiggā tasitā bhītā, bhantā byathitamānasā;
મહાજના સમાગમ્મ, દીપઙ્કરમુપાગમું.
Mahājanā samāgamma, dīpaṅkaramupāgamuṃ.
‘‘કિં ભવિસ્સતિ લોકસ્સ, કલ્યાણમથ પાપકં;
‘‘Kiṃ bhavissati lokassa, kalyāṇamatha pāpakaṃ;
સબ્બો ઉપદ્દુતો લોકો, તં વિનોદેહિ ચક્ખુમ.
Sabbo upadduto loko, taṃ vinodehi cakkhuma.
‘‘તેસં તદા સઞ્ઞાપેસિ, દીપઙ્કરો મહામુનિ;
‘‘Tesaṃ tadā saññāpesi, dīpaṅkaro mahāmuni;
વિસ્સત્થા હોથ મા ભાથ, ઇમસ્મિં પથવિકમ્પને.
Vissatthā hotha mā bhātha, imasmiṃ pathavikampane.
‘‘યમહં અજ્જ બ્યાકાસિં, ‘બુદ્ધો લોકે ભવિસ્સતિ’;
‘‘Yamahaṃ ajja byākāsiṃ, ‘buddho loke bhavissati’;
એસો સમ્મસતિ ધમ્મં, પુબ્બકં જિનસેવિતં.
Eso sammasati dhammaṃ, pubbakaṃ jinasevitaṃ.
‘‘તસ્સ સમ્મસતો ધમ્મં, બુદ્ધભૂમિં અસેસતો;
‘‘Tassa sammasato dhammaṃ, buddhabhūmiṃ asesato;
તેનાયં કમ્પિતા પથવી, દસસહસ્સી સદેવકે’’તિ. (બુ॰ વં॰ ૨.૧૬૮-૧૭૪);
Tenāyaṃ kampitā pathavī, dasasahassī sadevake’’ti. (bu. vaṃ. 2.168-174);
મહાજનો તથાગતસ્સ વચનં સુત્વા હટ્ઠતુટ્ઠો માલાગન્ધવિલેપનં આદાય રમ્મનગરા નિક્ખમિત્વા બોધિસત્તં ઉપસઙ્કમિત્વા માલાગન્ધાદીહિ પૂજેત્વા વન્દિત્વા પદક્ખિણં કત્વા રમ્મનગરમેવ પાવિસિ. બોધિસત્તોપિ દસ પારમિયો સમ્મસિત્વા વીરિયં દળ્હં કત્વા અધિટ્ઠાય નિસિન્નાસના વુટ્ઠાસિ. તેન વુત્તં –
Mahājano tathāgatassa vacanaṃ sutvā haṭṭhatuṭṭho mālāgandhavilepanaṃ ādāya rammanagarā nikkhamitvā bodhisattaṃ upasaṅkamitvā mālāgandhādīhi pūjetvā vanditvā padakkhiṇaṃ katvā rammanagarameva pāvisi. Bodhisattopi dasa pāramiyo sammasitvā vīriyaṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāya nisinnāsanā vuṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘બુદ્ધસ્સ વચનં સુત્વા, મનો નિબ્બાયિ તાવદે;
‘‘Buddhassa vacanaṃ sutvā, mano nibbāyi tāvade;
સબ્બે મં ઉપસઙ્કમ્મ, પુનાપિ અભિવન્દિસું.
Sabbe maṃ upasaṅkamma, punāpi abhivandisuṃ.
‘‘સમાદિયિત્વા બુદ્ધગુણં, દળ્હં કત્વાન માનસં;
‘‘Samādiyitvā buddhaguṇaṃ, daḷhaṃ katvāna mānasaṃ;
દીપઙ્કરં નમસ્સિત્વા, આસના વુટ્ઠહિં તદા’’તિ. (બુ॰ વં॰ ૨.૧૭૫-૧૭૬);
Dīpaṅkaraṃ namassitvā, āsanā vuṭṭhahiṃ tadā’’ti. (bu. vaṃ. 2.175-176);
અથ બોધિસત્તં આસના વુટ્ઠહન્તં સકલદસસહસ્સચક્કવાળદેવતા સન્નિપતિત્વા દિબ્બેહિ માલાગન્ધેહિ પૂજેત્વા વન્દિત્વા ‘‘અય્ય સુમેધતાપસ, તયા અજ્જ દીપઙ્કરદસબલસ્સ પાદમૂલે મહતી પત્થના પત્થિતા, સા તે અનન્તરાયેન સમિજ્ઝતુ, મા તે ભયં વા છમ્ભિતત્તં વા અહોસિ, સરીરે અપ્પમત્તકોપિ રોગો મા ઉપ્પજ્જતુ, ખિપ્પં પારમિયો પૂરેત્વા સમ્માસમ્બોધિં પટિવિજ્ઝ. યથા પુપ્ફૂપગફલૂપગરુક્ખા સમયે પુપ્ફન્તિ ચેવ ફલન્તિ ચ, તથેવ ત્વમ્પિ તં સમયં અનતિક્કમિત્વા ખિપ્પં સમ્બોધિમુત્તમં ફુસસ્સૂ’’તિઆદીનિ થુતિમઙ્ગલાનિ પયિરુદાહંસુ. એવઞ્ચ પયિરુદાહિત્વા અત્તનો અત્તનો દેવટ્ઠાનમેવ અગમંસુ. બોધિસત્તોપિ દેવતાહિ અભિત્થવિતો – ‘‘અહં દસ પારમિયો પૂરેત્વા કપ્પસતસહસ્સાધિકાનં ચતુન્નં અસઙ્ખ્યેય્યાનં મત્થકે બુદ્ધો ભવિસ્સામી’’તિ વીરિયં દળ્હં કત્વા અધિટ્ઠાય નભં અબ્ભુગ્ગન્ત્વા હિમવન્તમેવ અગમાસિ. તેન વુત્તં –
Atha bodhisattaṃ āsanā vuṭṭhahantaṃ sakaladasasahassacakkavāḷadevatā sannipatitvā dibbehi mālāgandhehi pūjetvā vanditvā ‘‘ayya sumedhatāpasa, tayā ajja dīpaṅkaradasabalassa pādamūle mahatī patthanā patthitā, sā te anantarāyena samijjhatu, mā te bhayaṃ vā chambhitattaṃ vā ahosi, sarīre appamattakopi rogo mā uppajjatu, khippaṃ pāramiyo pūretvā sammāsambodhiṃ paṭivijjha. Yathā pupphūpagaphalūpagarukkhā samaye pupphanti ceva phalanti ca, tatheva tvampi taṃ samayaṃ anatikkamitvā khippaṃ sambodhimuttamaṃ phusassū’’tiādīni thutimaṅgalāni payirudāhaṃsu. Evañca payirudāhitvā attano attano devaṭṭhānameva agamaṃsu. Bodhisattopi devatāhi abhitthavito – ‘‘ahaṃ dasa pāramiyo pūretvā kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake buddho bhavissāmī’’ti vīriyaṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāya nabhaṃ abbhuggantvā himavantameva agamāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘દિબ્બં માનુસકં પુપ્ફં, દેવા માનુસકા ઉભો;
‘‘Dibbaṃ mānusakaṃ pupphaṃ, devā mānusakā ubho;
સમોકિરન્તિ પુપ્ફેહિ, વુટ્ઠહન્તસ્સ આસના.
Samokiranti pupphehi, vuṭṭhahantassa āsanā.
‘‘વેદયન્તિ ચ તે સોત્થિં, દેવા માનુસકા ઉભો;
‘‘Vedayanti ca te sotthiṃ, devā mānusakā ubho;
મહન્તં પત્થિતં તુય્હં, તં લભસ્સુ યથિચ્છિતં.
Mahantaṃ patthitaṃ tuyhaṃ, taṃ labhassu yathicchitaṃ.
‘‘સબ્બીતિયો વિવજ્જન્તુ, સોકો રોગો વિનસ્સતુ;
‘‘Sabbītiyo vivajjantu, soko rogo vinassatu;
મા તે ભવન્ત્વન્તરાયા, ફુસ ખિપ્પં બોધિમુત્તમં.
Mā te bhavantvantarāyā, phusa khippaṃ bodhimuttamaṃ.
‘‘યથાપિ સમયે પત્તે, પુપ્ફન્તિ પુપ્ફિનો દુમા;
‘‘Yathāpi samaye patte, pupphanti pupphino dumā;
તથેવ ત્વં મહાવીર, બુદ્ધઞાણેન પુપ્ફસુ.
Tatheva tvaṃ mahāvīra, buddhañāṇena pupphasu.
‘‘યથા યે કેચિ સમ્બુદ્ધા, પૂરયું દસ પારમી;
‘‘Yathā ye keci sambuddhā, pūrayuṃ dasa pāramī;
તથેવ ત્વં મહાવીર, પૂરય દસ પારમી.
Tatheva tvaṃ mahāvīra, pūraya dasa pāramī.
‘‘યથા યે કેચિ સમ્બુદ્ધા, બોધિમણ્ડમ્હિ બુજ્ઝરે;
‘‘Yathā ye keci sambuddhā, bodhimaṇḍamhi bujjhare;
તથેવ ત્વં મહાવીર, બુજ્ઝસ્સુ જિનબોધિયં.
Tatheva tvaṃ mahāvīra, bujjhassu jinabodhiyaṃ.
‘‘યથા યે કેચિ સમ્બુદ્ધા, ધમ્મચક્કં પવત્તયું;
‘‘Yathā ye keci sambuddhā, dhammacakkaṃ pavattayuṃ;
તથેવ ત્વં મહાવીર, ધમ્મચક્કં પવત્તય.
Tatheva tvaṃ mahāvīra, dhammacakkaṃ pavattaya.
‘‘પુણ્ણમાયે યથા ચન્દો, પરિસુદ્ધો વિરોચતિ;
‘‘Puṇṇamāye yathā cando, parisuddho virocati;
તથેવ ત્વં પુણ્ણમનો, વિરોચ દસસહસ્સિયં.
Tatheva tvaṃ puṇṇamano, viroca dasasahassiyaṃ.
‘‘રાહુમુત્તો યથા સૂરિયો, તાપેન અતિરોચતિ;
‘‘Rāhumutto yathā sūriyo, tāpena atirocati;
તથેવ લોકા મુચ્ચિત્વા, વિરોચ સિરિયા તુવં.
Tatheva lokā muccitvā, viroca siriyā tuvaṃ.
‘‘યથા યા કાચિ નદિયો, ઓસરન્તિ મહોદધિં;
‘‘Yathā yā kāci nadiyo, osaranti mahodadhiṃ;
એવં સદેવકા લોકા, ઓસરન્તુ તવન્તિકે.
Evaṃ sadevakā lokā, osarantu tavantike.
‘‘તેહિ થુતપ્પસત્થો સો, દસ ધમ્મે સમાદિય;
‘‘Tehi thutappasattho so, dasa dhamme samādiya;
તે ધમ્મે પરિપૂરેન્તો, પવનં પાવિસી તદા’’તિ. (બુ॰ વં॰ ૨.૧૭૭-૧૮૭);
Te dhamme paripūrento, pavanaṃ pāvisī tadā’’ti. (bu. vaṃ. 2.177-187);
સુમેધકથા નિટ્ઠિતા.
Sumedhakathā niṭṭhitā.
રમ્મનગરવાસિનોપિ ખો નગરં પવિસિત્વા બુદ્ધપ્પમુખસ્સ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ મહાદાનં અદંસુ. સત્થા તેસં ધમ્મં દેસેત્વા મહાજનં સરણાદીસુ પતિટ્ઠપેત્વા રમ્મનગરા નિક્ખમિ. તતો ઉદ્ધમ્પિ યાવતાયુકં તિટ્ઠન્તો સબ્બં બુદ્ધકિચ્ચં કત્વા અનુક્કમેન અનુપાદિસેસાય નિબ્બાનધાતુયા પરિનિબ્બાયિ. તત્થ યં વત્તબ્બં, તં સબ્બં બુદ્ધવંસે વુત્તનયેનેવ વિત્થારેતબ્બં. વુત્તઞ્હિ તત્થ –
Rammanagaravāsinopi kho nagaraṃ pavisitvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ adaṃsu. Satthā tesaṃ dhammaṃ desetvā mahājanaṃ saraṇādīsu patiṭṭhapetvā rammanagarā nikkhami. Tato uddhampi yāvatāyukaṃ tiṭṭhanto sabbaṃ buddhakiccaṃ katvā anukkamena anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ buddhavaṃse vuttanayeneva vitthāretabbaṃ. Vuttañhi tattha –
‘‘તદા તે ભોજયિત્વાન, સસઙ્ઘં લોકનાયકં;
‘‘Tadā te bhojayitvāna, sasaṅghaṃ lokanāyakaṃ;
ઉપગચ્છું સરણં તસ્સ, દીપઙ્કરસ્સ સત્થુનો.
Upagacchuṃ saraṇaṃ tassa, dīpaṅkarassa satthuno.
‘‘સરણગમને કઞ્ચિ, નિવેસેસિ તથાગતો;
‘‘Saraṇagamane kañci, nivesesi tathāgato;
કઞ્ચિ પઞ્ચસુ સીલેસુ, સીલે દસવિધે પરં.
Kañci pañcasu sīlesu, sīle dasavidhe paraṃ.
‘‘કસ્સચિ દેતિ સામઞ્ઞં, ચતુરો ફલમુત્તમે;
‘‘Kassaci deti sāmaññaṃ, caturo phalamuttame;
કસ્સચિ અસમે ધમ્મે, દેતિ સો પટિસમ્ભિદા.
Kassaci asame dhamme, deti so paṭisambhidā.
‘‘કસ્સચિ વરસમાપત્તિયો, અટ્ઠ દેતિ નરાસભો;
‘‘Kassaci varasamāpattiyo, aṭṭha deti narāsabho;
તિસ્સો કસ્સચિ વિજ્જાયો, છળભિઞ્ઞા પવેચ્છતિ.
Tisso kassaci vijjāyo, chaḷabhiññā pavecchati.
‘‘તેન યોગેન જનકાયં, ઓવદતિ મહામુનિ;
‘‘Tena yogena janakāyaṃ, ovadati mahāmuni;
તેન વિત્થારિકં આસિ, લોકનાથસ્સ સાસનં.
Tena vitthārikaṃ āsi, lokanāthassa sāsanaṃ.
‘‘મહાહનૂસભક્ખન્ધો, દીપઙ્કરસનામકો;
‘‘Mahāhanūsabhakkhandho, dīpaṅkarasanāmako;
બહૂ જને તારયતિ, પરિમોચેતિ દુગ્ગતિં.
Bahū jane tārayati, parimoceti duggatiṃ.
‘‘બોધનેય્યં જનં દિસ્વા, સતસહસ્સેપિ યોજને;
‘‘Bodhaneyyaṃ janaṃ disvā, satasahassepi yojane;
ખણેન ઉપગન્ત્વાન, બોધેતિ તં મહામુનિ.
Khaṇena upagantvāna, bodheti taṃ mahāmuni.
‘‘પઠમાભિસમયે બુદ્ધો, કોટિસતમબોધયિ;
‘‘Paṭhamābhisamaye buddho, koṭisatamabodhayi;
દુતિયાભિસમયે નાથો, નવુતિકોટિમબોધયિ.
Dutiyābhisamaye nātho, navutikoṭimabodhayi.
‘‘યદા ચ દેવભવનમ્હિ, બુદ્ધો ધમ્મમદેસયિ;
‘‘Yadā ca devabhavanamhi, buddho dhammamadesayi;
નવુતિકોટિસહસ્સાનં, તતિયાભિસમયો અહુ.
Navutikoṭisahassānaṃ, tatiyābhisamayo ahu.
‘‘સન્નિપાતા તયો આસું, દીપઙ્કરસ્સ સત્થુનો;
‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, dīpaṅkarassa satthuno;
કોટિસતસહસ્સાનં, પઠમો આસિ સમાગમો.
Koṭisatasahassānaṃ, paṭhamo āsi samāgamo.
‘‘પુન નારદકૂટમ્હિ, પવિવેકગતે જિને;
‘‘Puna nāradakūṭamhi, pavivekagate jine;
ખીણાસવા વીતમલા, સમિંસુ સતકોટિયો.
Khīṇāsavā vītamalā, samiṃsu satakoṭiyo.
‘‘યમ્હિ કાલે મહાવીરો, સુદસ્સનસિલુચ્ચયે;
‘‘Yamhi kāle mahāvīro, sudassanasiluccaye;
નવુતિકોટિસહસ્સેહિ, પવારેસિ મહામુનિ.
Navutikoṭisahassehi, pavāresi mahāmuni.
‘‘અહં તેન સમયેન, જટિલો ઉગ્ગતાપનો;
‘‘Ahaṃ tena samayena, jaṭilo uggatāpano;
અન્તલિક્ખમ્હિ ચરણો, પઞ્ચાભિઞ્ઞાસુ પારગૂ.
Antalikkhamhi caraṇo, pañcābhiññāsu pāragū.
‘‘દસવીસસહસ્સાનં, ધમ્માભિસમયો અહુ;
‘‘Dasavīsasahassānaṃ, dhammābhisamayo ahu;
એકદ્વિન્નં અભિસમયા, ગણનતો અસઙ્ખિયા.
Ekadvinnaṃ abhisamayā, gaṇanato asaṅkhiyā.
‘‘વિત્થારિકં બાહુજઞ્ઞં, ઇદ્ધં ફીતં અહૂ તદા;
‘‘Vitthārikaṃ bāhujaññaṃ, iddhaṃ phītaṃ ahū tadā;
દીપઙ્કરસ્સ ભગવતો, સાસરં સુવિસોધિતં.
Dīpaṅkarassa bhagavato, sāsaraṃ suvisodhitaṃ.
‘‘ચત્તારિ સતસહસ્સાનિ, છળભિઞ્ઞા મહિદ્ધિકા;
‘‘Cattāri satasahassāni, chaḷabhiññā mahiddhikā;
દીપઙ્કરં લોકવિદું પરિવારેન્તિ સબ્બદા.
Dīpaṅkaraṃ lokaviduṃ parivārenti sabbadā.
‘‘યે કેચિ તેન સમયેન, જહન્તિ માનુસં ભવં;
‘‘Ye keci tena samayena, jahanti mānusaṃ bhavaṃ;
અપ્પત્તમાનસા સેખા, ગરહિતા ભવન્તિ તે.
Appattamānasā sekhā, garahitā bhavanti te.
‘‘સુપુપ્ફિતં પાવચનં, અરહન્તેહિ તાદિભિ;
‘‘Supupphitaṃ pāvacanaṃ, arahantehi tādibhi;
ખીણાસવેહિ વિમલેહિ, ઉપસોભતિ સબ્બદા.
Khīṇāsavehi vimalehi, upasobhati sabbadā.
‘‘નગરં રમ્મવતી નામ, સુદેવો નામ ખત્તિયો;
‘‘Nagaraṃ rammavatī nāma, sudevo nāma khattiyo;
સુમેધા નામ જનિકા, દીપઙ્કરસ્સ સત્થુનો.
Sumedhā nāma janikā, dīpaṅkarassa satthuno.
‘‘દસવસ્સસહસ્સાનિ, અગારં અજ્ઝ સો વસિ;
‘‘Dasavassasahassāni, agāraṃ ajjha so vasi;
હંસા કોઞ્ચા મયૂરા ચ, તયો પાસાદમુત્તમા.
Haṃsā koñcā mayūrā ca, tayo pāsādamuttamā.
‘‘તીણિ સતસહસ્સાનિ, નારિયો સમલઙ્કતા;
‘‘Tīṇi satasahassāni, nāriyo samalaṅkatā;
પદુમા નામ સા નારી, ઉસભક્ખન્ધો અત્રજો.
Padumā nāma sā nārī, usabhakkhandho atrajo.
‘‘નિમિત્તે ચતુરો દિસ્વા, હત્થિયાનેન નિક્ખમિ;
‘‘Nimitte caturo disvā, hatthiyānena nikkhami;
અનૂનદસમાસાનિ, પધાને પદહી જિનો.
Anūnadasamāsāni, padhāne padahī jino.
‘‘પધાનચારં ચરિત્વાન, અબુજ્ઝિ માનસં મુનિ;
‘‘Padhānacāraṃ caritvāna, abujjhi mānasaṃ muni;
બ્રહ્મુના યાચિતો સન્તો, દીપઙ્કરો મહામુનિ.
Brahmunā yācito santo, dīpaṅkaro mahāmuni.
‘‘વત્તિ ચક્કં મહાવીરો, નન્દારામે સિરીઘરે;
‘‘Vatti cakkaṃ mahāvīro, nandārāme sirīghare;
નિસિન્નો સિરીસમૂલમ્હિ, અકાસિ તિત્થિયમદ્દનં.
Nisinno sirīsamūlamhi, akāsi titthiyamaddanaṃ.
‘‘સુમઙ્ગલો ચ તિસ્સો ચ, અહેસું અગ્ગસાવકા;
‘‘Sumaṅgalo ca tisso ca, ahesuṃ aggasāvakā;
સાગતો નામુપટ્ઠાકો, દીપઙ્કરસ્સ સત્થુનો.
Sāgato nāmupaṭṭhāko, dīpaṅkarassa satthuno.
સુનન્દા ચ‘‘નન્દા ચેવ સુનન્દા ચ, અહેસું અગ્ગસાવિકા;
Sunandā ca‘‘nandā ceva sunandā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
બોધિ તસ્સ ભગવતો, પિપ્ફલીતિ પવુચ્ચતિ.
Bodhi tassa bhagavato, pipphalīti pavuccati.
‘‘તપુસ્સભલ્લિકા નામ, અહેસું અગ્ગુપટ્ઠકા;
‘‘Tapussabhallikā nāma, ahesuṃ aggupaṭṭhakā;
સિરિમા કોણા ઉપટ્ઠિકા, દીપઙ્કરસ્સ સત્થુનો.
Sirimā koṇā upaṭṭhikā, dīpaṅkarassa satthuno.
‘‘અસીતિહત્થમુબ્બેધો, દીપઙ્કરો મહામુનિ;
‘‘Asītihatthamubbedho, dīpaṅkaro mahāmuni;
સોભતિ દીપરુક્ખોવ, સાલરાજાવ ફુલ્લિતો.
Sobhati dīparukkhova, sālarājāva phullito.
‘‘પભા વિધાવતિ તસ્સ, સમન્તા દ્વાદસ યોજને;
‘‘Pabhā vidhāvati tassa, samantā dvādasa yojane;
સતસહસ્સવસ્સાનિ, આયુ તસ્સ મહેસિનો;
Satasahassavassāni, āyu tassa mahesino;
તાવતા તિટ્ઠમાનો સો, તારેસિ જનતં બહું.
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
‘‘જોતયિત્વાન સદ્ધમ્મં, સન્તારેત્વા મહાજનં;
‘‘Jotayitvāna saddhammaṃ, santāretvā mahājanaṃ;
જલિત્વા અગ્ગિખન્ધોવ, નિબ્બુતો સો સસાવકો.
Jalitvā aggikhandhova, nibbuto so sasāvako.
‘‘સા ચ ઇદ્ધિ સો ચ યસો, તાનિ ચ પાદેસુ ચક્કરતનાનિ;
‘‘Sā ca iddhi so ca yaso, tāni ca pādesu cakkaratanāni;
સબ્બં તમન્તરહિતં, નનુ રિત્તા સબ્બસઙ્ખારાતિ.
Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārāti.
‘‘દીપઙ્કરો જિનો સત્થા, નન્દારામમ્હિ નિબ્બુતો;
‘‘Dīpaṅkaro jino satthā, nandārāmamhi nibbuto;
તત્થેતસ્સ જિનથૂપો, છત્તિંસુબ્બેધયોજનો’’તિ. (બુ॰ વં॰ ૩.૧-૩૧);
Tatthetassa jinathūpo, chattiṃsubbedhayojano’’ti. (bu. vaṃ. 3.1-31);