Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિનયસઙ્ગહ-અટ્ઠકથા • Vinayasaṅgaha-aṭṭhakathā

    ૧. દિવાસેય્યવિનિચ્છયકથા

    1. Divāseyyavinicchayakathā

    . તત્થ દિવાસેય્યાતિ દિવાનિપજ્જનં. તત્રાયં વિનિચ્છયો – ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, દિવા પટિસલ્લીયન્તેન દ્વારં સંવરિત્વા પટિસલ્લીયિતુ’’ન્તિ (પારા॰ ૭૭) વચનતો દિવા નિપજ્જન્તેન દ્વારં સંવરિત્વા નિપજ્જિતબ્બં. એત્થ ચ કિઞ્ચાપિ પાળિયં ‘‘અયં નામ આપત્તી’’તિ ન વુત્તા, વિવરિત્વા નિપન્નદોસેન પન ઉપ્પન્ને વત્થુસ્મિં દ્વારં સંવરિત્વા નિપજ્જિતું અનુઞ્ઞાતત્તા અસંવરિત્વા નિપજ્જન્તસ્સ અટ્ઠકથાયં દુક્કટં (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૧.૭૭) વુત્તં. ભગવતો હિ અધિપ્પાયં ઞત્વા ઉપાલિત્થેરાદીહિ અટ્ઠકથા ઠપિતા. ‘‘અત્થાપત્તિ દિવા આપજ્જતિ, નો રત્તિ’’ન્તિ (પરિ॰ ૩૨૩) ઇમિનાપિ ચેતં સિદ્ધં.

    1. Tattha divāseyyāti divānipajjanaṃ. Tatrāyaṃ vinicchayo – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, divā paṭisallīyantena dvāraṃ saṃvaritvā paṭisallīyitu’’nti (pārā. 77) vacanato divā nipajjantena dvāraṃ saṃvaritvā nipajjitabbaṃ. Ettha ca kiñcāpi pāḷiyaṃ ‘‘ayaṃ nāma āpattī’’ti na vuttā, vivaritvā nipannadosena pana uppanne vatthusmiṃ dvāraṃ saṃvaritvā nipajjituṃ anuññātattā asaṃvaritvā nipajjantassa aṭṭhakathāyaṃ dukkaṭaṃ (pārā. aṭṭha. 1.77) vuttaṃ. Bhagavato hi adhippāyaṃ ñatvā upālittherādīhi aṭṭhakathā ṭhapitā. ‘‘Atthāpatti divā āpajjati, no ratti’’nti (pari. 323) imināpi cetaṃ siddhaṃ.

    . કીદિસં પન દ્વારં સંવરિતબ્બં, કીદિસં ન સંવરિતબ્બં? રુક્ખપદરવેળુપદરકિલઞ્જપણ્ણાદીનં યેન કેનચિ કવાટં કત્વા હેટ્ઠા ઉદુક્ખલે ઉપરિ ઉત્તરપાસકે ચ પવેસેત્વા કતં પરિવત્તકદ્વારમેવ સંવરિતબ્બં. અઞ્ઞં ગોરૂપાનં વજેસુ વિય રુક્ખસૂચિકણ્ટકદ્વારં, ગામથકનકં ચક્કલકયુત્તદ્વારં, ફલકેસુ વા કિટિકાસુ વા દ્વે તીણિ ચક્કલકાનિ યોજેત્વા કતં સંસરણકિટિકદ્વારં, આપણેસુ વિય કતં ઉગ્ઘાટનકિટિકદ્વારં, દ્વીસુ તીસુ ઠાનેસુ વેળુસલાકા ગોપ્ફેત્વા પણ્ણકુટીસુ કતં સલાકહત્થકદ્વારં, દુસ્સસાણિદ્વારન્તિ એવરૂપં દ્વારં ન સંવરિતબ્બં. પત્તહત્થસ્સ કવાટપ્પણામને પન એકં દુસ્સસાણિદ્વારમેવ અનાપત્તિકરં, અવસેસાનિ પણામેન્તસ્સ આપત્તિ. દિવા પટિસલ્લીયન્તસ્સ પન પરિવત્તકદ્વારમેવ આપત્તિકરં, સેસાનિ સંવરિત્વા વા અસંવરિત્વા વા નિપજ્જન્તસ્સ આપત્તિ નત્થિ, સંવરિત્વા પન નિપજ્જિતબ્બં, એતં વત્તં.

    2. Kīdisaṃ pana dvāraṃ saṃvaritabbaṃ, kīdisaṃ na saṃvaritabbaṃ? Rukkhapadaraveḷupadarakilañjapaṇṇādīnaṃ yena kenaci kavāṭaṃ katvā heṭṭhā udukkhale upari uttarapāsake ca pavesetvā kataṃ parivattakadvārameva saṃvaritabbaṃ. Aññaṃ gorūpānaṃ vajesu viya rukkhasūcikaṇṭakadvāraṃ, gāmathakanakaṃ cakkalakayuttadvāraṃ, phalakesu vā kiṭikāsu vā dve tīṇi cakkalakāni yojetvā kataṃ saṃsaraṇakiṭikadvāraṃ, āpaṇesu viya kataṃ ugghāṭanakiṭikadvāraṃ, dvīsu tīsu ṭhānesu veḷusalākā gopphetvā paṇṇakuṭīsu kataṃ salākahatthakadvāraṃ, dussasāṇidvāranti evarūpaṃ dvāraṃ na saṃvaritabbaṃ. Pattahatthassa kavāṭappaṇāmane pana ekaṃ dussasāṇidvārameva anāpattikaraṃ, avasesāni paṇāmentassa āpatti. Divā paṭisallīyantassa pana parivattakadvārameva āpattikaraṃ, sesāni saṃvaritvā vā asaṃvaritvā vā nipajjantassa āpatti natthi, saṃvaritvā pana nipajjitabbaṃ, etaṃ vattaṃ.

    . પરિવત્તકદ્વારં કિત્તકેન સંવુતં હોતિ? સૂચિઘટિકાસુ દિન્નાસુ સંવુતમેવ હોતિ. અપિચ ખો સૂચિમત્તેપિ દિન્ને વટ્ટતિ, ઘટિકામત્તેપિ દિન્ને વટ્ટતિ, દ્વારબાહં ફુસિત્વા ઠપિતમત્તેપિ વટ્ટતિ, ઈસકં અફુસિતેપિ વટ્ટતિ, સબ્બન્તિમેન વિધિના યાવતા સીસં નપ્પવિસતિ, તાવતા અફુસિતેપિ વટ્ટતિ. સચે બહૂનં વળઞ્જનટ્ઠાનં હોતિ, ભિક્ખું વા સામણેરં વા ‘‘દ્વારં, આવુસો, જગ્ગાહી’’તિ વત્વાપિ નિપજ્જિતું વટ્ટતિ. અથ ભિક્ખૂ ચીવરકમ્મં વા અઞ્ઞં વા કિઞ્ચિ કરોન્તા નિસિન્ના હોન્તિ, ‘‘એતે દ્વારં જગ્ગિસ્સન્તી’’તિ આભોગં કત્વાપિ નિપજ્જિતું વટ્ટતિ. કુરુન્દટ્ઠકથાયં પન ‘‘ઉપાસકમ્પિ આપુચ્છિત્વા વા ‘એસ જગ્ગિસ્સતી’તિ આભોગં કત્વા વા નિપજ્જિતું વટ્ટતિ, કેવલં ભિક્ખુનિં વા માતુગામં વા આપુચ્છિતું ન વટ્ટતી’’તિ વુત્તં, તં યુત્તં. એવં સબ્બત્થપિ યો યો થેરવાદો વા અટ્ઠકથાવાદો વા પચ્છા વુચ્ચતિ, સો સોવ પમાણન્તિ ગહેતબ્બં.

    3. Parivattakadvāraṃ kittakena saṃvutaṃ hoti? Sūcighaṭikāsu dinnāsu saṃvutameva hoti. Apica kho sūcimattepi dinne vaṭṭati, ghaṭikāmattepi dinne vaṭṭati, dvārabāhaṃ phusitvā ṭhapitamattepi vaṭṭati, īsakaṃ aphusitepi vaṭṭati, sabbantimena vidhinā yāvatā sīsaṃ nappavisati, tāvatā aphusitepi vaṭṭati. Sace bahūnaṃ vaḷañjanaṭṭhānaṃ hoti, bhikkhuṃ vā sāmaṇeraṃ vā ‘‘dvāraṃ, āvuso, jaggāhī’’ti vatvāpi nipajjituṃ vaṭṭati. Atha bhikkhū cīvarakammaṃ vā aññaṃ vā kiñci karontā nisinnā honti, ‘‘ete dvāraṃ jaggissantī’’ti ābhogaṃ katvāpi nipajjituṃ vaṭṭati. Kurundaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘upāsakampi āpucchitvā vā ‘esa jaggissatī’ti ābhogaṃ katvā vā nipajjituṃ vaṭṭati, kevalaṃ bhikkhuniṃ vā mātugāmaṃ vā āpucchituṃ na vaṭṭatī’’ti vuttaṃ, taṃ yuttaṃ. Evaṃ sabbatthapi yo yo theravādo vā aṭṭhakathāvādo vā pacchā vuccati, so sova pamāṇanti gahetabbaṃ.

    . અથ દ્વારસ્સ ઉદુક્ખલં વા ઉત્તરપાસકો વા ભિન્નો હોતિ અટ્ઠપિતો વા, સંવરિતું ન સક્કોતિ, નવકમ્મત્થં વા પન ઇટ્ઠકપુઞ્જો વા મત્તિકાદીનં વા રાસિ અન્તોદ્વારે કતો હોતિ, અટ્ટં વા બન્ધન્તિ, યથા સંવરિતું ન સક્કોતિ. એવરૂપે અન્તરાયે સતિ અસંવરિત્વાપિ નિપજ્જિતું વટ્ટતિ. યદિ પન કવાટં નત્થિ, લદ્ધકપ્પમેવ. ઉપરિ સયન્તેન નિસ્સેણિં આરોપેત્વા નિપજ્જિતબ્બં. સચે નિસ્સેણિમત્થકે થકનકં હોતિ, થકેત્વાપિ નિપજ્જિતબ્બં. ગબ્ભે નિપજ્જન્તેન ગબ્ભદ્વારં વા પમુખદ્વારં વા યં કિઞ્ચિ સંવરિત્વા નિપજ્જિતું વટ્ટતિ. સચે એકકુટ્ટકે ગેહે દ્વીસુ પસ્સેસુ દ્વારાનિ કત્વા વળઞ્જન્તિ, દ્વેપિ દ્વારાનિ જગ્ગિતબ્બાનિ, તિભૂમકેપિ પાસાદે દ્વારં જગ્ગિતબ્બમેવ. સચે ભિક્ખાચારા પટિક્કમ્મ લોહપાસાદસદિસં પાસાદં બહૂ ભિક્ખૂ દિવાવિહારત્થં પવિસન્તિ, સઙ્ઘત્થેરેન દ્વારપાલસ્સ ‘‘દ્વારં જગ્ગાહી’’તિ વત્વા વા ‘‘દ્વારજગ્ગનં નામ એતસ્સ ભારો’’તિ આભોગં કત્વા વા પવિસિત્વા નિપજ્જિતબ્બં. યાવ સઙ્ઘનવકેન એવમેવ કાતબ્બં. પુરે પવિસન્તાનં ‘‘દ્વારજગ્ગનં નામ પચ્છિમાનં ભારો’’તિ એવં આભોગં કાતુમ્પિ વટ્ટતિ. અનાપુચ્છા વા આભોગં અકત્વા વા અન્તોગબ્ભે વા અસંવુતદ્વારે બહિ વા નિપજ્જન્તાનં આપત્તિ. ગબ્ભે વા બહિ વા નિપજ્જનકાલેપિ ‘‘દ્વારજગ્ગનં નામ મહાદ્વારે દ્વારપાલસ્સ ભારો’’તિ આભોગં કત્વા નિપજ્જિતું વટ્ટતિયેવ. એવં લોહપાસાદાદીસુ આકાસતલે નિપજ્જન્તેનપિ દ્વારં સંવરિતબ્બમેવ.

    4. Atha dvārassa udukkhalaṃ vā uttarapāsako vā bhinno hoti aṭṭhapito vā, saṃvarituṃ na sakkoti, navakammatthaṃ vā pana iṭṭhakapuñjo vā mattikādīnaṃ vā rāsi antodvāre kato hoti, aṭṭaṃ vā bandhanti, yathā saṃvarituṃ na sakkoti. Evarūpe antarāye sati asaṃvaritvāpi nipajjituṃ vaṭṭati. Yadi pana kavāṭaṃ natthi, laddhakappameva. Upari sayantena nisseṇiṃ āropetvā nipajjitabbaṃ. Sace nisseṇimatthake thakanakaṃ hoti, thaketvāpi nipajjitabbaṃ. Gabbhe nipajjantena gabbhadvāraṃ vā pamukhadvāraṃ vā yaṃ kiñci saṃvaritvā nipajjituṃ vaṭṭati. Sace ekakuṭṭake gehe dvīsu passesu dvārāni katvā vaḷañjanti, dvepi dvārāni jaggitabbāni, tibhūmakepi pāsāde dvāraṃ jaggitabbameva. Sace bhikkhācārā paṭikkamma lohapāsādasadisaṃ pāsādaṃ bahū bhikkhū divāvihāratthaṃ pavisanti, saṅghattherena dvārapālassa ‘‘dvāraṃ jaggāhī’’ti vatvā vā ‘‘dvārajagganaṃ nāma etassa bhāro’’ti ābhogaṃ katvā vā pavisitvā nipajjitabbaṃ. Yāva saṅghanavakena evameva kātabbaṃ. Pure pavisantānaṃ ‘‘dvārajagganaṃ nāma pacchimānaṃ bhāro’’ti evaṃ ābhogaṃ kātumpi vaṭṭati. Anāpucchā vā ābhogaṃ akatvā vā antogabbhe vā asaṃvutadvāre bahi vā nipajjantānaṃ āpatti. Gabbhe vā bahi vā nipajjanakālepi ‘‘dvārajagganaṃ nāma mahādvāre dvārapālassa bhāro’’ti ābhogaṃ katvā nipajjituṃ vaṭṭatiyeva. Evaṃ lohapāsādādīsu ākāsatale nipajjantenapi dvāraṃ saṃvaritabbameva.

    અયઞ્હેત્થ સઙ્ખેપો – ઇદં દિવાપટિસલ્લીયનં યેન કેનચિ પરિક્ખિત્તે સદ્વારબન્ધે ઠાને કથિતં, તસ્મા અબ્ભોકાસે વા રુક્ખમૂલે વા મણ્ડપે વા યત્થ કત્થચિ સદ્વારબન્ધે નિપજ્જન્તેન દ્વારં સંવરિત્વાવ નિપજ્જિતબ્બં. સચે મહાપરિવેણં હોતિ મહાબોધિયઙ્ગણલોહપાસાદઙ્ગણસદિસં બહૂનં ઓસરણટ્ઠાનં, યત્થ દ્વારં સંવુતમ્પિ સંવુતટ્ઠાને ન તિટ્ઠતિ, દ્વારં અલભન્તા પાકારં આરુહિત્વાપિ વિચરન્તિ, તત્થ સંવરણકિચ્ચં નત્થિ. રત્તિં દ્વારં વિવરિત્વા નિપન્નો અરુણે ઉગ્ગતે વુટ્ઠાતિ, અનાપત્તિ. સચે પન પબુજ્ઝિત્વા પુન સુપતિ, આપત્તિ. યો પન ‘‘અરુણે ઉગ્ગતે વુટ્ઠહિસ્સામી’’તિ પરિચ્છિન્દિત્વાવ દ્વારં અસંવરિત્વા રત્તિં નિપજ્જતિ, યથાપરિચ્છેદમેવ વુટ્ઠાતિ, તસ્સ આપત્તિયેવ. મહાપચ્ચરિયં પન ‘‘એવં નિપજ્જન્તો અનાદરિયદુક્કટાપિ ન મુચ્ચતી’’તિ વુત્તં.

    Ayañhettha saṅkhepo – idaṃ divāpaṭisallīyanaṃ yena kenaci parikkhitte sadvārabandhe ṭhāne kathitaṃ, tasmā abbhokāse vā rukkhamūle vā maṇḍape vā yattha katthaci sadvārabandhe nipajjantena dvāraṃ saṃvaritvāva nipajjitabbaṃ. Sace mahāpariveṇaṃ hoti mahābodhiyaṅgaṇalohapāsādaṅgaṇasadisaṃ bahūnaṃ osaraṇaṭṭhānaṃ, yattha dvāraṃ saṃvutampi saṃvutaṭṭhāne na tiṭṭhati, dvāraṃ alabhantā pākāraṃ āruhitvāpi vicaranti, tattha saṃvaraṇakiccaṃ natthi. Rattiṃ dvāraṃ vivaritvā nipanno aruṇe uggate vuṭṭhāti, anāpatti. Sace pana pabujjhitvā puna supati, āpatti. Yo pana ‘‘aruṇe uggate vuṭṭhahissāmī’’ti paricchinditvāva dvāraṃ asaṃvaritvā rattiṃ nipajjati, yathāparicchedameva vuṭṭhāti, tassa āpattiyeva. Mahāpaccariyaṃ pana ‘‘evaṃ nipajjanto anādariyadukkaṭāpi na muccatī’’ti vuttaṃ.

    . યો પન બહુદેવ રત્તિં જગ્ગિત્વા અદ્ધાનં વા ગન્ત્વા દિવા કિલન્તરૂપો મઞ્ચે નિસિન્નો પાદે ભૂમિતો અમોચેત્વાવ નિદ્દાવસેન નિપજ્જતિ, તસ્સ અનાપત્તિ. સચે ઓક્કન્તનિદ્દો અજાનન્તોપિ પાદે મઞ્ચકં આરોપેતિ, આપત્તિયેવ. નિસીદિત્વા અપસ્સાય સુપન્તસ્સ અનાપત્તિ. યોપિ ચ ‘‘નિદ્દં વિનોદેસ્સામી’’તિ ચઙ્કમન્તો પતિત્વા સહસા વુટ્ઠાતિ, તસ્સપિ અનાપત્તિ. યો પન પતિત્વા તત્થેવ સયતિ, ન વુટ્ઠાતિ, તસ્સ આપત્તિ.

    5. Yo pana bahudeva rattiṃ jaggitvā addhānaṃ vā gantvā divā kilantarūpo mañce nisinno pāde bhūmito amocetvāva niddāvasena nipajjati, tassa anāpatti. Sace okkantaniddo ajānantopi pāde mañcakaṃ āropeti, āpattiyeva. Nisīditvā apassāya supantassa anāpatti. Yopi ca ‘‘niddaṃ vinodessāmī’’ti caṅkamanto patitvā sahasā vuṭṭhāti, tassapi anāpatti. Yo pana patitvā tattheva sayati, na vuṭṭhāti, tassa āpatti.

    કો મુચ્ચતિ, કો ન મુચ્ચતીતિ? મહાપચ્ચરિયં તાવ ‘‘એકભઙ્ગેન નિપન્નકો એવ મુચ્ચતિ. પાદે પન ભૂમિતો મોચેત્વા નિપન્નોપિ યક્ખગહિતકોપિ વિસઞ્ઞીભૂતોપિ ન મુચ્ચતી’’તિ વુત્તં. કુરુન્દટ્ઠકથાયં પન ‘‘બન્ધિત્વા નિપજ્જાપિતોવ મુચ્ચતી’’તિ વુત્તં. મહાઅટ્ઠકથાયં પન ‘‘યો ચઙ્કમન્તો મુચ્છિત્વા પતિતો તત્થેવ સુપતિ, તસ્સપિ અવિસયતાય આપત્તિ ન દિસ્સતિ. આચરિયા પન એવં ન કથયન્તિ, તસ્મા આપત્તિયેવાતિ મહાપદુમત્થેરેન વુત્તં. દ્વે પન જના આપત્તિતો મુચ્ચન્તિયેવ, યો ચ યક્ખગહિતકો, યો ચ બન્ધિત્વા નિપજ્જાપિતો’’તિ.

    Ko muccati, ko na muccatīti? Mahāpaccariyaṃ tāva ‘‘ekabhaṅgena nipannako eva muccati. Pāde pana bhūmito mocetvā nipannopi yakkhagahitakopi visaññībhūtopi na muccatī’’ti vuttaṃ. Kurundaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘bandhitvā nipajjāpitova muccatī’’ti vuttaṃ. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘yo caṅkamanto mucchitvā patito tattheva supati, tassapi avisayatāya āpatti na dissati. Ācariyā pana evaṃ na kathayanti, tasmā āpattiyevāti mahāpadumattherena vuttaṃ. Dve pana janā āpattito muccantiyeva, yo ca yakkhagahitako, yo ca bandhitvā nipajjāpito’’ti.

    ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે

    Iti pāḷimuttakavinayavinicchayasaṅgahe

    દિવાસેય્યવિનિચ્છયકથા સમત્તા.

    Divāseyyavinicchayakathā samattā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact