Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-અટ્ઠકથા • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā

    ૨. દુકનિદ્દેસવણ્ણના

    2. Dukaniddesavaṇṇanā

    ૪૫. દુકનિદ્દેસે કોધનોતિ કુજ્ઝનસીલો મહાકોધો. એવં પુગ્ગલં પુચ્છિત્વાપિ ધમ્મેન પુગ્ગલં દસ્સેતું તત્થ કતમો કોધોતિઆદિમાહ. ઉપનાહીનિદ્દેસાદીસુપિ એસેવ નયો. કોધો કુજ્ઝનાતિઆદીનિ હેટ્ઠા વુત્તત્થાનેવ. તથા ઉપનાહીનિદ્દેસાદીસુ પુબ્બકાલં કોધોતિઆદીનિ. અયં કોધો અપ્પહીનોતિ અયં એત્તકો કોધો વિક્ખમ્ભનપ્પહાનેન વા તદઙ્ગપ્પહાનેન વા સમુચ્છેદપ્પહાનેન વા અપ્પહીનો. પરતો ઉપનાહાદીસુપિ એસેવ નયો.

    45. Dukaniddese kodhanoti kujjhanasīlo mahākodho. Evaṃ puggalaṃ pucchitvāpi dhammena puggalaṃ dassetuṃ tattha katamo kodhotiādimāha. Upanāhīniddesādīsupi eseva nayo. Kodho kujjhanātiādīni heṭṭhā vuttatthāneva. Tathā upanāhīniddesādīsu pubbakālaṃ kodhotiādīni. Ayaṃ kodho appahīnoti ayaṃ ettako kodho vikkhambhanappahānena vā tadaṅgappahānena vā samucchedappahānena vā appahīno. Parato upanāhādīsupi eseva nayo.

    ૫૩. અહિરિકનિદ્દેસાદીસુ – ઇમિના અહિરિકેનાતિ ઇમિના એવંપકારેન અહિરિકધમ્મેન સમન્નાગતો. ઇમિના અનોત્તપ્પેનાતિઆદીસુપિ એસેવ નયો.

    53. Ahirikaniddesādīsu – iminā ahirikenāti iminā evaṃpakārena ahirikadhammena samannāgato. Iminā anottappenātiādīsupi eseva nayo.

    ૬૩. અજ્ઝત્તસંયોજનોતિ અજ્ઝત્તબન્ધનો. બહિદ્ધાસંયોજનોતિ બહિદ્ધાબન્ધનો. તે ઉભોપિ વચ્છકસાલૂપમાય દીપેતબ્બા. વચ્છકસાલાય હિ અન્તો બદ્ધો અન્તોયેવ સયિતવચ્છકો વિય ઇધટ્ઠકસોતાપન્નસકદાગામિનો. તેસઞ્હિ બન્ધનમ્પિ ઇધેવ, સયમ્પિ ઇધેવ. અન્તો બદ્ધો પન બહિ સયિતવચ્છકો વિય રૂપારૂપભવે સોતાપન્નસકદાગામિનો. તેસઞ્હિ બન્ધનમેવ ઇધ, સયં પન બ્રહ્મલોકે ઠિતા. બહિ બદ્ધો બહિ સયિતવચ્છકો વિય રૂપારૂપભવે અનાગામી. તસ્સ હિ બન્ધનમ્પિ બહિદ્ધા, સયમ્પિ બહિદ્ધાવ. બહિ બદ્ધો પન અન્તોસયિતવચ્છકો વિય ઇધટ્ઠકઅનાગામી. તસ્સ હિ બન્ધનં રૂપારૂપભવેસુ, સયં પન ઇધ ઠિતો.

    63. Ajjhattasaṃyojanoti ajjhattabandhano. Bahiddhāsaṃyojanoti bahiddhābandhano. Te ubhopi vacchakasālūpamāya dīpetabbā. Vacchakasālāya hi anto baddho antoyeva sayitavacchako viya idhaṭṭhakasotāpannasakadāgāmino. Tesañhi bandhanampi idheva, sayampi idheva. Anto baddho pana bahi sayitavacchako viya rūpārūpabhave sotāpannasakadāgāmino. Tesañhi bandhanameva idha, sayaṃ pana brahmaloke ṭhitā. Bahi baddho bahi sayitavacchako viya rūpārūpabhave anāgāmī. Tassa hi bandhanampi bahiddhā, sayampi bahiddhāva. Bahi baddho pana antosayitavacchako viya idhaṭṭhakaanāgāmī. Tassa hi bandhanaṃ rūpārūpabhavesu, sayaṃ pana idha ṭhito.

    ૬૫. અક્કોધનનિદ્દેસાદીસુ – પહીનોતિ વિક્ખમ્ભનપ્પહાનેન વા, તદઙ્ગપ્પહાનેન વા, સમુચ્છેદપ્પહાનેન વા પહીનો.

    65. Akkodhananiddesādīsu – pahīnoti vikkhambhanappahānena vā, tadaṅgappahānena vā, samucchedappahānena vā pahīno.

    ૮૩. દુલ્લભનિદ્દેસે – દુલ્લભાતિ ન સુલભા. પુબ્બકારીતિ પઠમમેવ કારકો. કતવેદીતિ કતં વેદેતિ, વિદિતં પાકટં કરોતિ. તે અગારિયાનગારિયેહિ દીપેતબ્બા. અગારિયેસુ હિ માતાપિતરો પુબ્બકારિનો નામ. પુત્તધીતરો પન માતાપિતરો પટિજગ્ગન્તા અભિવાદનાદીનિ તેસં કુરુમાના કતવેદિનો નામ. અનગારિયેસુ આચરિયુપજ્ઝાયા પુબ્બકારિનો નામ. અન્તેવાસિકસદ્ધિવિહારિકા આચરિયુપજ્ઝાયે પટિજગ્ગન્તા અભિવાદનાદીનિ તેસં કુરુમાના કતવેદિનો નામ. તેસં આવિભાવત્થાય ઉપજ્ઝાયપોસકસોણત્થેરાદીનં વત્થૂનિ કથેતબ્બાનિ.

    83. Dullabhaniddese – dullabhāti na sulabhā. Pubbakārīti paṭhamameva kārako. Katavedīti kataṃ vedeti, viditaṃ pākaṭaṃ karoti. Te agāriyānagāriyehi dīpetabbā. Agāriyesu hi mātāpitaro pubbakārino nāma. Puttadhītaro pana mātāpitaro paṭijaggantā abhivādanādīni tesaṃ kurumānā katavedino nāma. Anagāriyesu ācariyupajjhāyā pubbakārino nāma. Antevāsikasaddhivihārikā ācariyupajjhāye paṭijaggantā abhivādanādīni tesaṃ kurumānā katavedino nāma. Tesaṃ āvibhāvatthāya upajjhāyaposakasoṇattherādīnaṃ vatthūni kathetabbāni.

    અપરો નયો – પરેન અકતેયેવ ઉપકારે અત્તનિ કતં ઉપકારં અનપેક્ખિત્વા કારકો પુબ્બકારી, સેય્યથાપિ માતાપિતરો ચેવ આચરિયુપજ્ઝાયા ચ. સો દુલ્લભો; સત્તાનં તણ્હાભિભૂતત્તા. પરેન કતસ્સ ઉપકારસ્સ અનુરૂપપ્પવત્તિં અત્તનિ કતં ઉપકારં ઉપકારતો જાનન્તો, વેદિયન્તો, કતઞ્ઞુકતવેદી. સેય્યથાપિ માતાપિતુઆચરિયુપજ્ઝાયેસુ સમ્મા પટિપન્નો. સોપિ દુલ્લભો; સત્તાનં અવિજ્જાભિભૂતત્તા.

    Aparo nayo – parena akateyeva upakāre attani kataṃ upakāraṃ anapekkhitvā kārako pubbakārī, seyyathāpi mātāpitaro ceva ācariyupajjhāyā ca. So dullabho; sattānaṃ taṇhābhibhūtattā. Parena katassa upakārassa anurūpappavattiṃ attani kataṃ upakāraṃ upakārato jānanto, vediyanto, kataññukatavedī. Seyyathāpi mātāpituācariyupajjhāyesu sammā paṭipanno. Sopi dullabho; sattānaṃ avijjābhibhūtattā.

    અપિચ – અકારણવચ્છલો પુબ્બકારી, સકારણવચ્છલો કતઞ્ઞુકતવેદી. ‘કરિસ્સતિ મે’તિ એવમાદિકારણનિરપેક્ખકિરિયો પુબ્બકારી. ‘કરિસ્સતિ મે’તિ એવમાદિકારણસાપેક્ખકિરિયો કતઞ્ઞુકતવેદી. તમોજોતિપરાયણો પુબ્બકારી, જોતિજોતિપરાયણો કતઞ્ઞુકતવેદી. દેસેતા પુબ્બકારી, પટિપજ્જિતા કતઞ્ઞુકતવેદી. સદેવકે લોકે અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો પુબ્બકારી, અરિયસાવકો કતઞ્ઞુકતવેદીતિ. દુકનિપાતટ્ઠકથાયં (અ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૨.૧૨૦) પન – ‘‘‘પુબ્બકારી’તિ પઠમં ઉપકારસ્સ કારકો, ‘કતઞ્ઞુકતવેદી’તિ તેન કતં ઞત્વા પચ્છા કારકો. તેસુ પુબ્બકારી ઇણં દેમીતિ સઞ્ઞં કરોતિ, પચ્છાકારકો ‘ઇણં જીરાપેમી’તિ સઞ્ઞં કરોતી’’તિ એત્તકમેવ વુત્તં.

    Apica – akāraṇavacchalo pubbakārī, sakāraṇavacchalo kataññukatavedī. ‘Karissati me’ti evamādikāraṇanirapekkhakiriyo pubbakārī. ‘Karissati me’ti evamādikāraṇasāpekkhakiriyo kataññukatavedī. Tamojotiparāyaṇo pubbakārī, jotijotiparāyaṇo kataññukatavedī. Desetā pubbakārī, paṭipajjitā kataññukatavedī. Sadevake loke arahaṃ sammāsambuddho pubbakārī, ariyasāvako kataññukatavedīti. Dukanipātaṭṭhakathāyaṃ (a. ni. aṭṭha. 2.2.120) pana – ‘‘‘pubbakārī’ti paṭhamaṃ upakārassa kārako, ‘kataññukatavedī’ti tena kataṃ ñatvā pacchā kārako. Tesu pubbakārī iṇaṃ demīti saññaṃ karoti, pacchākārako ‘iṇaṃ jīrāpemī’ti saññaṃ karotī’’ti ettakameva vuttaṃ.

    ૮૪. દુત્તપ્પયનિદ્દેસે – દુત્તપ્પયાતિ અતપ્પયા, ન સક્કા કેનચિ તપ્પેતું. યો હિ ઉપટ્ઠાકકુલં વા ઞાતિકુલં વા નિસ્સાય વસમાનો ચીવરે જિણ્ણે તેહિ દિન્નં ચીવરં નિક્ખિપતિ, ન પરિભુઞ્જતિ. પુનપ્પુનં દિન્નમ્પિ ગહેત્વા નિક્ખિપતેવ. યો ચ તેનેવ નયેન લદ્ધં લદ્ધં વિસ્સજ્જેતિ પરસ્સ દેતિ. પુનપ્પુનં લદ્ધમ્પિ તથેવ કરોતિ. ઇમે દ્વે પુગ્ગલા સકટેહિપિ પચ્ચયે ઉપનેન્તેન તપ્પેતું ન સક્કાતિ દુત્તપ્પયા નામ.

    84. Duttappayaniddese – duttappayāti atappayā, na sakkā kenaci tappetuṃ. Yo hi upaṭṭhākakulaṃ vā ñātikulaṃ vā nissāya vasamāno cīvare jiṇṇe tehi dinnaṃ cīvaraṃ nikkhipati, na paribhuñjati. Punappunaṃ dinnampi gahetvā nikkhipateva. Yo ca teneva nayena laddhaṃ laddhaṃ vissajjeti parassa deti. Punappunaṃ laddhampi tatheva karoti. Ime dve puggalā sakaṭehipi paccaye upanentena tappetuṃ na sakkāti duttappayā nāma.

    ૮૫. સુતપ્પયનિદ્દેસે – ન વિસ્સજ્જેતીતિ અત્તનો અકત્વા પરસ્સ ન દેતિ. અતિરેકે પન સતિ ન નિક્ખિપતિ પરસ્સ દેતિ. ઇદં વુત્તં હોતિ – યો પન ભિક્ખુ ઉપટ્ઠાકકુલા વા ઞાતિકુલા વા જિણ્ણચીવરો સાટકં લભિત્વા ચીવરં કત્વા પરિભુઞ્જતિ, ન નિક્ખિપતિ; અગ્ગળં દત્વા પારુપન્તોપિ પુન દિય્યમાને સહસા ન પટિગ્ગણ્હાતિ. યો ચ લદ્ધં લદ્ધં અત્તના પરિભુઞ્જતિ, પરેસં ન દેતિ. ઇમે દ્વેપિ સુખેન સક્કા તપ્પેતુન્તિ સુતપ્પયા નામાતિ.

    85. Sutappayaniddese – na vissajjetīti attano akatvā parassa na deti. Atireke pana sati na nikkhipati parassa deti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo pana bhikkhu upaṭṭhākakulā vā ñātikulā vā jiṇṇacīvaro sāṭakaṃ labhitvā cīvaraṃ katvā paribhuñjati, na nikkhipati; aggaḷaṃ datvā pārupantopi puna diyyamāne sahasā na paṭiggaṇhāti. Yo ca laddhaṃ laddhaṃ attanā paribhuñjati, paresaṃ na deti. Ime dvepi sukhena sakkā tappetunti sutappayā nāmāti.

    ૮૬. આસવાતિ કિલેસા. ન કુક્કુચ્ચાયિતબ્બં કુક્કુચ્ચાયતીતિ ન કુક્કુચ્ચાયિતબ્બયુત્તકં કુક્કુચ્ચાયતિ. સૂકરમંસં લભિત્વા અચ્છમંસન્તિ કુક્કુચ્ચાયતિ, મિગમંસં, લભિત્વા દીપિમંસન્તિ કુક્કુચ્ચાયતિ. કાલે સન્તેયેવ ‘કાલો નત્થી’તિ, અપ્પવારેત્વાવ ‘પવારિતોસ્મી’તિ, પત્તે રજસ્મિં અપતિતેયેવ ‘પતિત’ન્તિ, અત્તાનં ઉદ્દિસ્સ મચ્છમંસે અકતેયેવ ‘મં ઉદ્દિસ્સ કત’ન્તિ કુક્કુચ્ચાયતિ. કુક્કુચ્ચાયિતબ્બં ન કુક્કુચ્ચાયતીતિ કુક્કુચ્ચાયિતબ્બયુત્તકં ન કુક્કુચ્ચાયતિ. અચ્છમંસં લભિત્વા સૂકરમંસન્તિ ન કુક્કુચ્ચાયતિ…પે॰… અત્તાનં ઉદ્દિસ્સ મચ્છમંસે કતે ‘મં ઉદ્દિસ્સ કત’ન્તિ ન કુક્કુચ્ચાયતિ . અઙ્ગુત્તરટ્ઠકથાયં પન – ‘‘‘ન કુક્કુચ્ચાયિતબ્બ’ન્તિ સઙ્ઘભોગસ્સ અપટ્ઠપનં અવિચારણં ન કુક્કુચ્ચાયિતબ્બં નામ, તં કુક્કુચ્ચાયતિ. ‘કુક્કુચ્ચાયિતબ્બ’ન્તિ તસ્સેવ પટ્ઠપનં વિચારણં, તં ન કુક્કુચ્ચાયતી’’તિ એત્તકમેવ વુત્તં. ઇમેસન્તિ ઇમેસં દ્વિન્નં પુગ્ગલાનં સુભૂમિયં તિણલતાદીનિ વિય રત્તિમ્પિ દિવાપિ આસવા વડ્ઢન્તિયેવ. સુક્કપક્ખે કપ્પિયમંસં લભિત્વા કપ્પિયમંસન્ત્વેવ ગણ્હન્તો ન કુક્કુચ્ચાયિતબ્બં ન કુક્કુચ્ચાયતિ નામાતિ ઇમિના નયેન અત્થો વેદિતબ્બો.

    86. Āsavāti kilesā. Na kukkuccāyitabbaṃ kukkuccāyatīti na kukkuccāyitabbayuttakaṃ kukkuccāyati. Sūkaramaṃsaṃ labhitvā acchamaṃsanti kukkuccāyati, migamaṃsaṃ, labhitvā dīpimaṃsanti kukkuccāyati. Kāle santeyeva ‘kālo natthī’ti, appavāretvāva ‘pavāritosmī’ti, patte rajasmiṃ apatiteyeva ‘patita’nti, attānaṃ uddissa macchamaṃse akateyeva ‘maṃ uddissa kata’nti kukkuccāyati. Kukkuccāyitabbaṃ na kukkuccāyatīti kukkuccāyitabbayuttakaṃ na kukkuccāyati. Acchamaṃsaṃ labhitvā sūkaramaṃsanti na kukkuccāyati…pe… attānaṃ uddissa macchamaṃse kate ‘maṃ uddissa kata’nti na kukkuccāyati . Aṅguttaraṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘‘na kukkuccāyitabba’nti saṅghabhogassa apaṭṭhapanaṃ avicāraṇaṃ na kukkuccāyitabbaṃ nāma, taṃ kukkuccāyati. ‘Kukkuccāyitabba’nti tasseva paṭṭhapanaṃ vicāraṇaṃ, taṃ na kukkuccāyatī’’ti ettakameva vuttaṃ. Imesanti imesaṃ dvinnaṃ puggalānaṃ subhūmiyaṃ tiṇalatādīni viya rattimpi divāpi āsavā vaḍḍhantiyeva. Sukkapakkhe kappiyamaṃsaṃ labhitvā kappiyamaṃsantveva gaṇhanto na kukkuccāyitabbaṃ na kukkuccāyati nāmāti iminā nayena attho veditabbo.

    ૮૮. હીનાધિમુત્તોતિ હીનજ્ઝાસયો. દુસ્સીલોતિ નિસ્સીલો. પાપધમ્મોતિ લામકધમ્મો.

    88. Hīnādhimuttoti hīnajjhāsayo. Dussīloti nissīlo. Pāpadhammoti lāmakadhammo.

    ૮૯. પણીતાધિમુત્તોતિ પણીતજ્ઝાસયો. કલ્યાણધમ્મોતિ ભદ્દકધમ્મો, સુચિધમ્મો, સુન્દરધમ્મો.

    89. Paṇītādhimuttoti paṇītajjhāsayo. Kalyāṇadhammoti bhaddakadhammo, sucidhammo, sundaradhammo.

    ૯૦. તિત્તોતિ સુહિતો પરિયોસિતો. તપ્પેતાતિ અઞ્ઞેસમ્પિ તિત્તિકરો. પચ્ચેકસમ્બુદ્ધા યે ચ તથાગતસાવકાતિ એત્થ પચ્ચેકબુદ્ધા નવહિ લોકુત્તરધમ્મેહિ સયં તિત્તા પરિપુણ્ણા. અઞ્ઞે પન તપ્પેતું ન સક્કોન્તિ. તેસઞ્હિ ધમ્મકથાય અભિસમયો ન હોતિ. સાવકાનં પન ધમ્મકથાય અપરિમાણાનમ્પિ દેવમનુસ્સાનં અભિસમયો હોતિ. એવં સન્તેપિ યસ્મા પન તે ધમ્મં દેસેન્તા ન અત્તનો વચનં કત્વા કથેન્તિ, બુદ્ધાનં વચનં કત્વા કથેન્તિ. સોતું નિસિન્નપરિસાપિ ‘અયં ભિક્ખુ ન અત્તના પટિવિદ્ધધમ્મં કથેતિ, બુદ્ધેહિ પટિવિદ્ધધમ્મં કથેતી’તિ ચિત્તીકારં કરોતિ. ઇતિ સો ચિત્તીકારો બુદ્ધાનંયેવ હોતિ. એવં તત્થ સમ્માસમ્બુદ્ધોવ તપ્પેતા નામ. યથા હિ ‘અસુકસ્સ નામ ઇદઞ્ચિદઞ્ચ દેથા’તિ રઞ્ઞા આણત્તા કિઞ્ચાપિ આનેત્વા દેન્તિ, અથ ખો રાજાવ તત્થ દાયકો. યેહિપિ લદ્ધં હોતિ, તે ‘રઞ્ઞા અમ્હાકં ઠાનન્તરં દિન્નં, ઇસ્સરિયવિભવો દિન્નો’ત્વેવ ગણ્હન્તિ, ન રાજપુરિસેહીતિ. એવંસમ્પદમિદં વેદિતબ્બં. સેસં સબ્બત્થ ઉત્તાનત્થમેવાતિ.

    90. Tittoti suhito pariyosito. Tappetāti aññesampi tittikaro. Paccekasambuddhā ye ca tathāgatasāvakāti ettha paccekabuddhā navahi lokuttaradhammehi sayaṃ tittā paripuṇṇā. Aññe pana tappetuṃ na sakkonti. Tesañhi dhammakathāya abhisamayo na hoti. Sāvakānaṃ pana dhammakathāya aparimāṇānampi devamanussānaṃ abhisamayo hoti. Evaṃ santepi yasmā pana te dhammaṃ desentā na attano vacanaṃ katvā kathenti, buddhānaṃ vacanaṃ katvā kathenti. Sotuṃ nisinnaparisāpi ‘ayaṃ bhikkhu na attanā paṭividdhadhammaṃ katheti, buddhehi paṭividdhadhammaṃ kathetī’ti cittīkāraṃ karoti. Iti so cittīkāro buddhānaṃyeva hoti. Evaṃ tattha sammāsambuddhova tappetā nāma. Yathā hi ‘asukassa nāma idañcidañca dethā’ti raññā āṇattā kiñcāpi ānetvā denti, atha kho rājāva tattha dāyako. Yehipi laddhaṃ hoti, te ‘raññā amhākaṃ ṭhānantaraṃ dinnaṃ, issariyavibhavo dinno’tveva gaṇhanti, na rājapurisehīti. Evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.

    દુકનિદ્દેસવણ્ણના.

    Dukaniddesavaṇṇanā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / પુગ્ગલપઞ્ઞત્તિપાળિ • Puggalapaññattipāḷi / ૨. દુકપુગ્ગલપઞ્ઞત્તિ • 2. Dukapuggalapaññatti

    ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-મૂલટીકા • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ૨. દુકનિદ્દેસવણ્ણના • 2. Dukaniddesavaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-અનુટીકા • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ૨. દુકનિદ્દેસવણ્ણના • 2. Dukaniddesavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact