Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સંયુત્તનિકાય • Saṃyuttanikāya |
૭. દુક્ખધમ્મસુત્તં
7. Dukkhadhammasuttaṃ
૨૪૪. યતો ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સબ્બેસંયેવ દુક્ખધમ્માનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ યથાભૂતં પજાનાતિ. તથા ખો પનસ્સ કામા દિટ્ઠા હોન્તિ, યથાસ્સ કામે પસ્સતો, યો કામેસુ કામચ્છન્દો કામસ્નેહો કામમુચ્છા કામપરિળાહો, સો નાનુસેતિ. તથા ખો પનસ્સ ચારો ચ વિહારો ચ અનુબુદ્ધો હોતિ, યથા ચરન્તં વિહરન્તં અભિજ્ઝાદોમનસ્સા પાપકા અકુસલા ધમ્મા નાનુસેન્તિ.
244. Yato kho, bhikkhave, bhikkhu sabbesaṃyeva dukkhadhammānaṃ samudayañca atthaṅgamañca yathābhūtaṃ pajānāti. Tathā kho panassa kāmā diṭṭhā honti, yathāssa kāme passato, yo kāmesu kāmacchando kāmasneho kāmamucchā kāmapariḷāho, so nānuseti. Tathā kho panassa cāro ca vihāro ca anubuddho hoti, yathā carantaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā nānusenti.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સબ્બેસંયેવ દુક્ખધમ્માનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ યથાભૂતં પજાનાતિ? ‘ઇતિ રૂપં, ઇતિ રૂપસ્સ સમુદયો, ઇતિ રૂપસ્સ અત્થઙ્ગમો; ઇતિ વેદના… ઇતિ સઞ્ઞા… ઇતિ સઙ્ખારા… ઇતિ વિઞ્ઞાણં, ઇતિ વિઞ્ઞાણસ્સ સમુદયો, ઇતિ વિઞ્ઞાણસ્સ અત્થઙ્ગમો’તિ – એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સબ્બેસંયેવ દુક્ખધમ્માનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ યથાભૂતં પજાનાતિ.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu sabbesaṃyeva dukkhadhammānaṃ samudayañca atthaṅgamañca yathābhūtaṃ pajānāti? ‘Iti rūpaṃ, iti rūpassa samudayo, iti rūpassa atthaṅgamo; iti vedanā… iti saññā… iti saṅkhārā… iti viññāṇaṃ, iti viññāṇassa samudayo, iti viññāṇassa atthaṅgamo’ti – evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu sabbesaṃyeva dukkhadhammānaṃ samudayañca atthaṅgamañca yathābhūtaṃ pajānāti.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો કામા દિટ્ઠા હોન્તિ? યથાસ્સ કામે પસ્સતો, યો કામેસુ કામચ્છન્દો કામસ્નેહો કામમુચ્છા કામપરિળાહો, સો નાનુસેતિ. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, અઙ્ગારકાસુ સાધિકપોરિસા પુણ્ણા અઙ્ગારાનં વીતચ્ચિકાનં વીતધૂમાનં. અથ પુરિસો આગચ્છેય્ય જીવિતુકામો અમરિતુકામો સુખકામો દુક્ખપટિકૂલો. તમેનં દ્વે બલવન્તો પુરિસા નાનાબાહાસુ ગહેત્વા, તં અઙ્ગારકાસું ઉપકડ્ઢેય્યું. સો ઇતિચીતિચેવ કાયં સન્નામેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ? ઞાત 1 ઞ્હિ, ભિક્ખવે, તસ્સ પુરિસસ્સ 2 ઇમં ચાહં અઙ્ગારકાસું પપતિસ્સામિ, તતોનિદાનં મરણં વા નિગચ્છિસ્સામિ મરણમત્તં વા દુક્ખન્તિ. એવમેવ ખો , ભિક્ખવે , ભિક્ખુનો અઙ્ગારકાસૂપમા કામા દિટ્ઠા હોન્તિ, યથાસ્સ કામે પસ્સતો, યો કામેસુ કામચ્છન્દો કામસ્નેહો કામમુચ્છા કામપરિળાહો, સો નાનુસેતિ.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhuno kāmā diṭṭhā honti? Yathāssa kāme passato, yo kāmesu kāmacchando kāmasneho kāmamucchā kāmapariḷāho, so nānuseti. Seyyathāpi, bhikkhave, aṅgārakāsu sādhikaporisā puṇṇā aṅgārānaṃ vītaccikānaṃ vītadhūmānaṃ. Atha puriso āgaccheyya jīvitukāmo amaritukāmo sukhakāmo dukkhapaṭikūlo. Tamenaṃ dve balavanto purisā nānābāhāsu gahetvā, taṃ aṅgārakāsuṃ upakaḍḍheyyuṃ. So iticīticeva kāyaṃ sannāmeyya. Taṃ kissa hetu? Ñāta 3 ñhi, bhikkhave, tassa purisassa 4 imaṃ cāhaṃ aṅgārakāsuṃ papatissāmi, tatonidānaṃ maraṇaṃ vā nigacchissāmi maraṇamattaṃ vā dukkhanti. Evameva kho , bhikkhave , bhikkhuno aṅgārakāsūpamā kāmā diṭṭhā honti, yathāssa kāme passato, yo kāmesu kāmacchando kāmasneho kāmamucchā kāmapariḷāho, so nānuseti.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ચારો ચ વિહારો ચ અનુબુદ્ધો હોતિ, યથા ચરન્તં વિહરન્તં અભિજ્ઝાદોમનસ્સા પાપકા અકુસલા ધમ્મા નાનુસ્સવન્તિ 5? સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, પુરિસો બહુકણ્ટકં દાયં પવિસેય્ય. તસ્સ પુરતોપિ કણ્ટકો, પચ્છતોપિ કણ્ટકો, ઉત્તરતોપિ કણ્ટકો, દક્ખિણતોપિ કણ્ટકો, હેટ્ઠતોપિ કણ્ટકો, ઉપરિતોપિ કણ્ટકો. સો સતોવ અભિક્કમેય્ય, સતોવ પટિક્કમેય્ય – ‘મા મં કણ્ટકો’તિ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યં લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, અયં વુચ્ચતિ અરિયસ્સ વિનયે કણ્ટકો’’તિ. ઇતિ વિદિત્વા 6 સંવરો ચ અસંવરો ચ વેદિતબ્બો.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhuno cāro ca vihāro ca anubuddho hoti, yathā carantaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā nānussavanti 7? Seyyathāpi, bhikkhave, puriso bahukaṇṭakaṃ dāyaṃ paviseyya. Tassa puratopi kaṇṭako, pacchatopi kaṇṭako, uttaratopi kaṇṭako, dakkhiṇatopi kaṇṭako, heṭṭhatopi kaṇṭako, uparitopi kaṇṭako. So satova abhikkameyya, satova paṭikkameyya – ‘mā maṃ kaṇṭako’ti. Evameva kho, bhikkhave, yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, ayaṃ vuccati ariyassa vinaye kaṇṭako’’ti. Iti viditvā 8 saṃvaro ca asaṃvaro ca veditabbo.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, અસંવરો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા પિયરૂપે રૂપે અધિમુચ્ચતિ, અપ્પિયરૂપે રૂપે બ્યાપજ્જતિ, અનુપટ્ઠિતકાયસ્સતિ ચ વિહરતિ પરિત્તચેતસો, તઞ્ચ ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, યત્થસ્સ તે ઉપ્પન્ના પાપકા અકુસલા ધમ્મા અપરિસેસા નિરુજ્ઝન્તિ…પે॰… જિવ્હાય રસં સાયિત્વા…પે॰… મનસા ધમ્મં વિઞ્ઞાય પિયરૂપે ધમ્મે અધિમુચ્ચતિ, અપ્પિયરૂપે ધમ્મે બ્યાપજ્જતિ, અનુપટ્ઠિતકાયસ્સતિ ચ વિહરતિ પરિત્તચેતસો, તઞ્ચ ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ યત્થસ્સ તે ઉપ્પન્ના પાપકા અકુસલા ધમ્મા અપરિસેસા નિરુજ્ઝન્તિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, અસંવરો હોતિ.
‘‘Kathañca, bhikkhave, asaṃvaro hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā piyarūpe rūpe adhimuccati, appiyarūpe rūpe byāpajjati, anupaṭṭhitakāyassati ca viharati parittacetaso, tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti…pe… jivhāya rasaṃ sāyitvā…pe… manasā dhammaṃ viññāya piyarūpe dhamme adhimuccati, appiyarūpe dhamme byāpajjati, anupaṭṭhitakāyassati ca viharati parittacetaso, tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ nappajānāti yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti. Evaṃ kho, bhikkhave, asaṃvaro hoti.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, સંવરો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા પિયરૂપે રૂપે નાધિમુચ્ચતિ, અપ્પિયરૂપે રૂપે ન બ્યાપજ્જતિ, ઉપટ્ઠિતકાયસ્સતિ ચ વિહરતિ અપ્પમાણચેતસો, તઞ્ચ ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં યથાભૂતં પજાનાતિ, યત્થસ્સ તે ઉપ્પન્ના પાપકા અકુસલા ધમ્મા અપરિસેસા નિરુજ્ઝન્તિ…પે॰… જિવ્હા રસં સાયિત્વા…પે॰… મનસા ધમ્મં વિઞ્ઞાય પિયરૂપે ધમ્મે નાધિમુચ્ચતિ, અપ્પિયરૂપે ધમ્મે ન બ્યાપજ્જતિ, ઉપટ્ઠિતકાયસ્સતિ ચ વિહરતિ અપ્પમાણચેતસો, તઞ્ચ ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં યથાભૂતં પજાનાતિ, યત્થસ્સ તે ઉપ્પન્ના પાપકા અકુસલા ધમ્મા અપરિસેસા નિરુજ્ઝન્તિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, સંવરો હોતિ.
‘‘Kathañca, bhikkhave, saṃvaro hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā piyarūpe rūpe nādhimuccati, appiyarūpe rūpe na byāpajjati, upaṭṭhitakāyassati ca viharati appamāṇacetaso, tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ pajānāti, yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti…pe… jivhā rasaṃ sāyitvā…pe… manasā dhammaṃ viññāya piyarūpe dhamme nādhimuccati, appiyarūpe dhamme na byāpajjati, upaṭṭhitakāyassati ca viharati appamāṇacetaso, tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ pajānāti, yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti. Evaṃ kho, bhikkhave, saṃvaro hoti.
‘‘તસ્સ ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો એવં ચરતો એવં વિહરતો કદાચિ કરહચિ સતિસમ્મોસા ઉપ્પજ્જન્તિ, પાપકા અકુસલા સરસઙ્કપ્પા સંયોજનિયા, દન્ધો, ભિક્ખવે, સતુપ્પાદો. અથ ખો નં ખિપ્પમેવ પજહતિ વિનોદેતિ બ્યન્તીકરોતિ અનભાવં ગમેતિ.
‘‘Tassa ce, bhikkhave, bhikkhuno evaṃ carato evaṃ viharato kadāci karahaci satisammosā uppajjanti, pāpakā akusalā sarasaṅkappā saṃyojaniyā, dandho, bhikkhave, satuppādo. Atha kho naṃ khippameva pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti.
‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, પુરિસો દિવસંસન્તત્તે 9 અયોકટાહે દ્વે વા તીણિ વા ઉદકફુસિતાનિ નિપાતેય્ય. દન્ધો, ભિક્ખવે, ઉદકફુસિતાનં નિપાતો, અથ ખો નં ખિપ્પમેવ પરિક્ખયં પરિયાદાનં ગચ્છેય્ય. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, તસ્સ ચે ભિક્ખુનો એવં ચરતો, એવં વિહરતો કદાચિ કરહચિ સતિસમ્મોસા ઉપ્પજ્જન્તિ પાપકા અકુસલા સરસઙ્કપ્પા સંયોજનિયા, દન્ધો, ભિક્ખવે, સતુપ્પાદો. અથ ખો નં ખિપ્પમેવ પજહતિ વિનોદેતિ બ્યન્તીકરોતિ અનભાવં ગમેતિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ચારો ચ વિહારો ચ અનુબુદ્ધો હોતિ; યથા ચરન્તં વિહરન્તં અભિજ્ઝાદોમનસ્સા પાપકા અકુસલા ધમ્મા નાનુસ્સવન્તિ. તઞ્ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખું એવં ચરન્તં એવં વિહરન્તં રાજાનો વા રાજમહામત્તા વા મિત્તા વા અમચ્ચા વા ઞાતી વા સાલોહિતા વા, ભોગેહિ અભિહટ્ઠું પવારેય્યું – ‘એહિ 10, ભો પુરિસ, કિં તે ઇમે કાસાવા અનુદહન્તિ, કિં મુણ્ડો કપાલમનુચરસિ, એહિ હીનાયાવત્તિત્વા ભોગે ચ ભુઞ્જસ્સુ, પુઞ્ઞાનિ ચ કરોહી’તિ. સો વત, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ એવં ચરન્તો એવં વિહરન્તો સિક્ખં પચ્ચક્ખાય હીનાયાવત્તિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ.
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, puriso divasaṃsantatte 11 ayokaṭāhe dve vā tīṇi vā udakaphusitāni nipāteyya. Dandho, bhikkhave, udakaphusitānaṃ nipāto, atha kho naṃ khippameva parikkhayaṃ pariyādānaṃ gaccheyya. Evameva kho, bhikkhave, tassa ce bhikkhuno evaṃ carato, evaṃ viharato kadāci karahaci satisammosā uppajjanti pāpakā akusalā sarasaṅkappā saṃyojaniyā, dandho, bhikkhave, satuppādo. Atha kho naṃ khippameva pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhuno cāro ca vihāro ca anubuddho hoti; yathā carantaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā nānussavanti. Tañce, bhikkhave, bhikkhuṃ evaṃ carantaṃ evaṃ viharantaṃ rājāno vā rājamahāmattā vā mittā vā amaccā vā ñātī vā sālohitā vā, bhogehi abhihaṭṭhuṃ pavāreyyuṃ – ‘ehi 12, bho purisa, kiṃ te ime kāsāvā anudahanti, kiṃ muṇḍo kapālamanucarasi, ehi hīnāyāvattitvā bhoge ca bhuñjassu, puññāni ca karohī’ti. So vata, bhikkhave, bhikkhu evaṃ caranto evaṃ viharanto sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati.
‘‘સેય્યથાપિ , ભિક્ખવે, ગઙ્ગા નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા. અથ મહાજનકાયો આગચ્છેય્ય કુદ્દાલ-પિટકં આદાય – ‘મયં ઇમં ગઙ્ગં નદિં પચ્છાનિન્નં કરિસ્સામ પચ્છાપોણં પચ્છાપબ્ભાર’ન્તિ. તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, અપિ નુ ખો સો મહાજનકાયો ગઙ્ગં નદિં પચ્છાનિન્નં કરેય્ય પચ્છાપોણં પચ્છાપબ્ભાર’’ન્તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તં કિસ્સ હેતુ’’? ‘‘ગઙ્ગા, ભન્તે, નદી પાચીનનિન્ના પાચીનપોણા પાચીનપબ્ભારા; સા ન સુકરા પચ્છાનિન્ના કાતું પચ્છાપોણા પચ્છાપબ્ભારા. યાવદેવ ચ પન સો મહાજનકાયો કિલમથસ્સ વિઘાતસ્સ ભાગી અસ્સા’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, તઞ્ચે ભિક્ખું એવં ચરન્તં એવં વિહરન્તં રાજાનો વા રાજમહામત્તા વા મિત્તા વા અમચ્ચા વા ઞાતી વા સાલોહિતા વા ભોગેહિ અભિહટ્ઠું પવારેય્યું – ‘એહિ, ભો પુરિસ, કિં તે ઇમે કાસાવા અનુદહન્તિ, કિં મુણ્ડો કપાલમનુચરસિ, એહિ હીનાયાવત્તિત્વા ભોગે ચ ભુઞ્જસ્સુ, પુઞ્ઞાનિ ચ કરોહી’તિ. સો વત, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ એવં ચરન્તો એવં વિહરન્તો સિક્ખં પચ્ચક્ખાય હીનાયાવત્તિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. તં કિસ્સ હેતુ? યઞ્હિ તં, ભિક્ખવે, ચિત્તં દીઘરત્તં વિવેકનિન્નં વિવેકપોણં વિવેકપબ્ભારં, તથા 13 હીનાયાવત્તિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતી’’તિ. સત્તમં.
‘‘Seyyathāpi , bhikkhave, gaṅgā nadī pācīnaninnā pācīnapoṇā pācīnapabbhārā. Atha mahājanakāyo āgaccheyya kuddāla-piṭakaṃ ādāya – ‘mayaṃ imaṃ gaṅgaṃ nadiṃ pacchāninnaṃ karissāma pacchāpoṇaṃ pacchāpabbhāra’nti. Taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, api nu kho so mahājanakāyo gaṅgaṃ nadiṃ pacchāninnaṃ kareyya pacchāpoṇaṃ pacchāpabbhāra’’nti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Taṃ kissa hetu’’? ‘‘Gaṅgā, bhante, nadī pācīnaninnā pācīnapoṇā pācīnapabbhārā; sā na sukarā pacchāninnā kātuṃ pacchāpoṇā pacchāpabbhārā. Yāvadeva ca pana so mahājanakāyo kilamathassa vighātassa bhāgī assā’’ti. ‘‘Evameva kho, bhikkhave, tañce bhikkhuṃ evaṃ carantaṃ evaṃ viharantaṃ rājāno vā rājamahāmattā vā mittā vā amaccā vā ñātī vā sālohitā vā bhogehi abhihaṭṭhuṃ pavāreyyuṃ – ‘ehi, bho purisa, kiṃ te ime kāsāvā anudahanti, kiṃ muṇḍo kapālamanucarasi, ehi hīnāyāvattitvā bhoge ca bhuñjassu, puññāni ca karohī’ti. So vata, bhikkhave, bhikkhu evaṃ caranto evaṃ viharanto sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Taṃ kissa hetu? Yañhi taṃ, bhikkhave, cittaṃ dīgharattaṃ vivekaninnaṃ vivekapoṇaṃ vivekapabbhāraṃ, tathā 14 hīnāyāvattissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti. Sattamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / સંયુત્તનિકાય (અટ્ઠકથા) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ૭. દુક્ખધમ્મસુત્તવણ્ણના • 7. Dukkhadhammasuttavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / સંયુત્તનિકાય (ટીકા) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ૭. દુક્ખધમ્મસુત્તવણ્ણના • 7. Dukkhadhammasuttavaṇṇanā