Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સંયુત્તનિકાય (અટ્ઠકથા) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā)

    ૨. દુતિયદસબલસુત્તવણ્ણના

    2. Dutiyadasabalasuttavaṇṇanā

    ૨૨. દુતિયં ભગવતા અત્તનો અજ્ઝાસયસ્સ વસેન વુત્તં. તત્થ દસબલસમન્નાગતોતિ દસહિ બલેહિ સમન્નાગતો. બલઞ્ચ નામેતં દુવિધં કાયબલઞ્ચ ઞાણબલઞ્ચ. તેસુ તથાગતસ્સ કાયબલં હત્થિકુલાનુસારેન વેદિતબ્બં. વુત્તઞ્હેતં પોરાણેહિ –

    22. Dutiyaṃ bhagavatā attano ajjhāsayassa vasena vuttaṃ. Tattha dasabalasamannāgatoti dasahi balehi samannāgato. Balañca nāmetaṃ duvidhaṃ kāyabalañca ñāṇabalañca. Tesu tathāgatassa kāyabalaṃ hatthikulānusārena veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ porāṇehi –

    ‘‘કાળાવકઞ્ચ ગઙ્ગેય્યં, પણ્ડરં તમ્બપિઙ્ગલં;

    ‘‘Kāḷāvakañca gaṅgeyyaṃ, paṇḍaraṃ tambapiṅgalaṃ;

    ગન્ધમઙ્ગલહેમઞ્ચ, ઉપોસથછદ્દન્તિમે દસા’’તિ.(મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧૪૮; વિભ॰ અટ્ઠ॰ ૭૬૦); –

    Gandhamaṅgalahemañca, uposathachaddantime dasā’’ti.(ma. ni. aṭṭha. 1.148; vibha. aṭṭha. 760); –

    ઇમાનિ દસ હત્થિકુલાનિ. તત્થ કાળાવકન્તિ પકતિહત્થિકુલં દટ્ઠબ્બં. યં દસન્નં પુરિસાનં કાયબલં, તં એકસ્સ કાળાવકસ્સ હત્થિનો. યં દસન્નં કાળાવકાનં બલં, તં એકસ્સ ગઙ્ગેય્યસ્સ. યં દસન્નં ગઙ્ગેય્યાનં, તં એકસ્સ પણ્ડરસ્સ. યં દસન્નં પણ્ડરાનં, તં એકસ્સ તમ્બસ્સ. યં દસન્નં તમ્બાનં, તં એકસ્સ પિઙ્ગલસ્સ. યં દસન્નં પિઙ્ગલાનં, તં એકસ્સ ગન્ધહત્થિનો. યં દસન્નં ગન્ધહત્થીનં, તં એકસ્સ મઙ્ગલસ્સ. યં દસન્નં મઙ્ગલાનં, તં એકસ્સ હેમવતસ્સ. યં દસન્નં હેમવતાનં, તં એકસ્સ ઉપોસથસ્સ. યં દસન્નં ઉપોસથાનં, તં એકસ્સ છદ્દન્તસ્સ. યં દસન્નં છદ્દન્તાનં, તં એકસ્સ તથાગતસ્સ. નારાયનસઙ્ઘાતબલન્તિપિ ઇદમેવ વુચ્ચતિ. તદેતં પકતિહત્થિગણનાય હત્થીનં કોટિસહસ્સાનં, પુરિસગણનાય દસન્નં પુરિસકોટિસહસ્સાનં બલં હોતિ. ઇદં તાવ તથાગતસ્સ કાયબલં. ‘‘દસબલસમન્નાગતો’’તિ એત્થ પન એતં સઙ્ગહં ન ગચ્છતિ. એતઞ્હિ બાહિરકં લામકં તિરચ્છાનગતાનં સીહાદીનમ્પિ હોતિ. એતઞ્હિ નિસ્સાય દુક્ખપરિઞ્ઞા વા સમુદયપ્પહાનં વા મગ્ગભાવના વા ફલસચ્છિકિરિયા વા નત્થિ. અઞ્ઞં પન દસસુ ઠાનેસુ અકમ્પનત્થેન ઉપત્થમ્ભનત્થેન ચ દસવિધં ઞાણબલં નામ અત્થિ. તં સન્ધાય વુત્તં ‘‘દસબલસમન્નાગતો’’તિ.

    Imāni dasa hatthikulāni. Tattha kāḷāvakanti pakatihatthikulaṃ daṭṭhabbaṃ. Yaṃ dasannaṃ purisānaṃ kāyabalaṃ, taṃ ekassa kāḷāvakassa hatthino. Yaṃ dasannaṃ kāḷāvakānaṃ balaṃ, taṃ ekassa gaṅgeyyassa. Yaṃ dasannaṃ gaṅgeyyānaṃ, taṃ ekassa paṇḍarassa. Yaṃ dasannaṃ paṇḍarānaṃ, taṃ ekassa tambassa. Yaṃ dasannaṃ tambānaṃ, taṃ ekassa piṅgalassa. Yaṃ dasannaṃ piṅgalānaṃ, taṃ ekassa gandhahatthino. Yaṃ dasannaṃ gandhahatthīnaṃ, taṃ ekassa maṅgalassa. Yaṃ dasannaṃ maṅgalānaṃ, taṃ ekassa hemavatassa. Yaṃ dasannaṃ hemavatānaṃ, taṃ ekassa uposathassa. Yaṃ dasannaṃ uposathānaṃ, taṃ ekassa chaddantassa. Yaṃ dasannaṃ chaddantānaṃ, taṃ ekassa tathāgatassa. Nārāyanasaṅghātabalantipi idameva vuccati. Tadetaṃ pakatihatthigaṇanāya hatthīnaṃ koṭisahassānaṃ, purisagaṇanāya dasannaṃ purisakoṭisahassānaṃ balaṃ hoti. Idaṃ tāva tathāgatassa kāyabalaṃ. ‘‘Dasabalasamannāgato’’ti ettha pana etaṃ saṅgahaṃ na gacchati. Etañhi bāhirakaṃ lāmakaṃ tiracchānagatānaṃ sīhādīnampi hoti. Etañhi nissāya dukkhapariññā vā samudayappahānaṃ vā maggabhāvanā vā phalasacchikiriyā vā natthi. Aññaṃ pana dasasu ṭhānesu akampanatthena upatthambhanatthena ca dasavidhaṃ ñāṇabalaṃ nāma atthi. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘dasabalasamannāgato’’ti.

    કતમં પન તન્તિ? ઠાનાટ્ઠાનાદીનં યથાભૂતં જાનનં. સેય્યથિદં – ઠાનઞ્ચ ઠાનતો અટ્ઠાનઞ્ચ અટ્ઠાનતો જાનનં એકં, અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નાનં કમ્મસમાદાનાનં ઠાનસો હેતુસો યથાભૂતં વિપાકજાનનં એકં, સબ્બત્થગામિનિપટિપદાજાનનં એકં, અનેકધાતુનાનાધાતુલોકજાનનં એકં, પરસત્તાનં પરપુગ્ગલાનં નાનાધિમુત્તિકતાજાનનં એકં, તેસંયેવ ઇન્દ્રિયપરોપરિયત્તજાનનં એકં, ઝાનવિમોક્ખસમાધિસમાપત્તીનં સંકિલેસવોદાનવુટ્ઠાનજાનનં એકં, પુબ્બેનિવાસજાનનં એકં, સત્તાનં ચુતૂપપાતજાનનં એકં, આસવક્ખયજાનનં એકન્તિ. અભિધમ્મે પન –

    Katamaṃ pana tanti? Ṭhānāṭṭhānādīnaṃ yathābhūtaṃ jānanaṃ. Seyyathidaṃ – ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato jānanaṃ ekaṃ, atītānāgatapaccuppannānaṃ kammasamādānānaṃ ṭhānaso hetuso yathābhūtaṃ vipākajānanaṃ ekaṃ, sabbatthagāminipaṭipadājānanaṃ ekaṃ, anekadhātunānādhātulokajānanaṃ ekaṃ, parasattānaṃ parapuggalānaṃ nānādhimuttikatājānanaṃ ekaṃ, tesaṃyeva indriyaparopariyattajānanaṃ ekaṃ, jhānavimokkhasamādhisamāpattīnaṃ saṃkilesavodānavuṭṭhānajānanaṃ ekaṃ, pubbenivāsajānanaṃ ekaṃ, sattānaṃ cutūpapātajānanaṃ ekaṃ, āsavakkhayajānanaṃ ekanti. Abhidhamme pana –

    ‘‘ઇધ તથાગતો ઠાનઞ્ચ ઠાનતો અટ્ઠાનઞ્ચ અટ્ઠાનતો યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પિ તથાગતો ઠાનઞ્ચ ઠાનતો અટ્ઠાનઞ્ચ અટ્ઠાનતો યથાભૂતં પજાનાતિ. ઇદમ્પિ તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ, યં બલં આગમ્મ તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ , પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતી’’તિ.

    ‘‘Idha tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti. Yampi tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti. Idampi tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti , parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavattetī’’ti.

    આદિના (વિભ॰ ૭૬૦) નયેન વિત્થારતો આગતાનેવ. અત્થવણ્ણનાપિ નેસં વિભઙ્ગટ્ઠકથાયઞ્ચેવ (વિભ॰ અટ્ઠ॰ ૭૬૦) પપઞ્ચસૂદનિયા ચ મજ્ઝિમટ્ઠકથાય (મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧૪૮) સબ્બાકારતો વુત્તા. સા તત્થ વુત્તનયેનેવ ગહેતબ્બા.

    Ādinā (vibha. 760) nayena vitthārato āgatāneva. Atthavaṇṇanāpi nesaṃ vibhaṅgaṭṭhakathāyañceva (vibha. aṭṭha. 760) papañcasūdaniyā ca majjhimaṭṭhakathāya (ma. ni. aṭṭha. 1.148) sabbākārato vuttā. Sā tattha vuttanayeneva gahetabbā.

    ચતૂહિ ચ વેસારજ્જેહીતિ એત્થ સારજ્જપટિપક્ખં વેસારજ્જં, ચતૂસુ ઠાનેસુ વેસારજ્જભાવં પચ્ચવેક્ખન્તસ્સ ઉપ્પન્નસોમનસ્સમયઞાણસ્સેતં નામં. કતમેસુ ચતૂસુ? ‘‘સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ તે પટિજાનતો ઇમે ધમ્મા અનભિસમ્બુદ્ધા’’તિઆદીસુ ચોદનાવત્થૂસુ. તત્રાયં પાળિ –

    Catūhi ca vesārajjehīti ettha sārajjapaṭipakkhaṃ vesārajjaṃ, catūsu ṭhānesu vesārajjabhāvaṃ paccavekkhantassa uppannasomanassamayañāṇassetaṃ nāmaṃ. Katamesu catūsu? ‘‘Sammāsambuddhassa te paṭijānato ime dhammā anabhisambuddhā’’tiādīsu codanāvatthūsu. Tatrāyaṃ pāḷi –

    ‘‘ચત્તારિમાનિ, ભિક્ખવે, તથાગતસ્સ વેસારજ્જાનિ…પે॰…. કતમાનિ ચત્તારિ? ‘સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ તે પટિજાનતો ઇમે ધમ્મા અનભિસમ્બુદ્ધા’તિ તત્ર વત મં સમણો વા બ્રાહ્મણો વા દેવો વા મારો વા બ્રહ્મા વા કોચિ વા લોકસ્મિં સહ ધમ્મેન પટિચોદેસ્સતીતિ નિમિત્તમેતં, ભિક્ખવે, ન સમનુપસ્સામિ. એતમહં, ભિક્ખવે, નિમિત્તં અસમનુપસ્સન્તો ખેમપ્પત્તો અભયપ્પત્તો વેસારજ્જપ્પત્તો વિહરામિ. ‘ખીણાસવસ્સ તે પટિજાનતો ઇમે આસવા અપરિક્ખીણા’તિ તત્ર વત મં…પે॰… ‘યે ખો પન તે અન્તરાયિકા ધમ્મા વુત્તા, તે પટિસેવતો નાલં અન્તરાયાયા’તિ તત્ર વત મં…પે॰… ‘યસ્સ ખો પન તે અત્થાય ધમ્મો દેસિતો, સો ન નિય્યાતિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાયા’તિ તત્ર વત મં સમણો વા બ્રાહ્મણો વા…પે॰… વેસારજ્જપ્પત્તો વિહરામી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૪.૮).

    ‘‘Cattārimāni, bhikkhave, tathāgatassa vesārajjāni…pe…. Katamāni cattāri? ‘Sammāsambuddhassa te paṭijānato ime dhammā anabhisambuddhā’ti tatra vata maṃ samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā koci vā lokasmiṃ saha dhammena paṭicodessatīti nimittametaṃ, bhikkhave, na samanupassāmi. Etamahaṃ, bhikkhave, nimittaṃ asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesārajjappatto viharāmi. ‘Khīṇāsavassa te paṭijānato ime āsavā aparikkhīṇā’ti tatra vata maṃ…pe… ‘ye kho pana te antarāyikā dhammā vuttā, te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā’ti tatra vata maṃ…pe… ‘yassa kho pana te atthāya dhammo desito, so na niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyā’ti tatra vata maṃ samaṇo vā brāhmaṇo vā…pe… vesārajjappatto viharāmī’’ti (a. ni. 4.8).

    આસભં ઠાનન્તિ સેટ્ઠટ્ઠાનં ઉત્તમટ્ઠાનં. આસભા વા પુબ્બબુદ્ધા, તેસં ઠાનન્તિ અત્થો. અપિચ ગવસતજેટ્ઠકો ઉસભો, ગવસહસ્સજેટ્ઠકો વસભો, વજસતજેટ્ઠકો વા ઉસભો, વજસહસ્સજેટ્ઠકો વસભો, સબ્બગવસેટ્ઠો સબ્બપરિસ્સયસહો સેતો પાસાદિકો મહાભારવહો અસનિસતસદ્દેહિપિ અસમ્પકમ્પિયો નિસભો, સો ઇધ ઉસભોતિ અધિપ્પેતો. ઇદમ્પિ હિ તસ્સ પરિયાયવચનં. ઉસભસ્સ ઇદન્તિ આસભં. ઠાનન્તિ ચતૂહિ પાદેહિ પથવિં ઉપ્પીળેત્વા અવટ્ઠાનં (મ॰ નિ॰ ૧.૧૫૦). ઇદં પન આસભં વિયાતિ આસભં. યથેવ હિ નિસભસઙ્ખાતો ઉસભો ઉસભબલેન સમન્નાગતો ચતૂહિ પાદેહિ પથવિં ઉપ્પીળેત્વા અચલટ્ઠાનેન તિટ્ઠતિ, એવં તથાગતોપિ દસહિ તથાગતબલેહિ સમન્નાગતો ચતૂહિ વેસારજ્જપાદેહિ અટ્ઠપરિસપથવિં ઉપ્પીળેત્વા સદેવકે લોકે કેનચિ પચ્ચત્થિકેન પચ્ચામિત્તેન અકમ્પિયો અચલટ્ઠાનેન તિટ્ઠતિ. એવં તિટ્ઠમાનો ચ તં આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ ઉપગચ્છતિ ન પચ્ચક્ખાતિ, અત્તનિ આરોપેતિ. તેન વુત્તં ‘‘આસભં ઠાનં પટિજાનાતી’’તિ.

    Āsabhaṃ ṭhānanti seṭṭhaṭṭhānaṃ uttamaṭṭhānaṃ. Āsabhā vā pubbabuddhā, tesaṃ ṭhānanti attho. Apica gavasatajeṭṭhako usabho, gavasahassajeṭṭhako vasabho, vajasatajeṭṭhako vā usabho, vajasahassajeṭṭhako vasabho, sabbagavaseṭṭho sabbaparissayasaho seto pāsādiko mahābhāravaho asanisatasaddehipi asampakampiyo nisabho, so idha usabhoti adhippeto. Idampi hi tassa pariyāyavacanaṃ. Usabhassa idanti āsabhaṃ. Ṭhānanti catūhi pādehi pathaviṃ uppīḷetvā avaṭṭhānaṃ (ma. ni. 1.150). Idaṃ pana āsabhaṃ viyāti āsabhaṃ. Yatheva hi nisabhasaṅkhāto usabho usabhabalena samannāgato catūhi pādehi pathaviṃ uppīḷetvā acalaṭṭhānena tiṭṭhati, evaṃ tathāgatopi dasahi tathāgatabalehi samannāgato catūhi vesārajjapādehi aṭṭhaparisapathaviṃ uppīḷetvā sadevake loke kenaci paccatthikena paccāmittena akampiyo acalaṭṭhānena tiṭṭhati. Evaṃ tiṭṭhamāno ca taṃ āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti upagacchati na paccakkhāti, attani āropeti. Tena vuttaṃ ‘‘āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānātī’’ti.

    પરિસાસૂતિ ‘‘અટ્ઠ ખો ઇમા, સારિપુત્ત, પરિસા. કતમા અટ્ઠ? ખત્તિયપરિસા બ્રાહ્મણપરિસા ગહપતિપરિસા સમણપરિસા ચાતુમહારાજિકપરિસા તાવતિંસપરિસા મારપરિસા બ્રહ્મપરિસા’’તિ, ઇમાસુ અટ્ઠસુ પરિસાસુ. સીહનાદં નદતીતિ સેટ્ઠનાદં અભીતનાદં નદતિ, સીહનાદસદિસં વા નાદં નદતિ. અયમત્થો સીહનાદસુત્તેન દીપેતબ્બો. યથા વા સીહો સહનતો ચેવ હનનતો ચ સીહોતિ વુચ્ચતિ, એવં તથાગતો લોકધમ્માનં સહનતો પરપ્પવાદાનઞ્ચ હનનતો સીહોતિ વુચ્ચતિ. એવં વુત્તસ્સ સીહસ્સ નાદં સીહનાદં. તત્થ યથા સીહો સીહબલેન સમન્નાગતો સબ્બત્થ વિસારદો વિગતલોમહંસો સીહનાદં નદતિ, એવં તથાગતસીહોપિ તથાગતબલેહિ સમન્નાગતો અટ્ઠસુ પરિસાસુ વિસારદો વિગતલોમહંસો, ‘‘ઇતિ રૂપ’’ન્તિઆદિના નયેન નાનાવિધદેસનાવિલાસસમ્પન્નં સીહનાદં નદતિ. તેન વુત્તં ‘‘પરિસાસુ સીહનાદં નદતી’’તિ.

    Parisāsūti ‘‘aṭṭha kho imā, sāriputta, parisā. Katamā aṭṭha? Khattiyaparisā brāhmaṇaparisā gahapatiparisā samaṇaparisā cātumahārājikaparisā tāvatiṃsaparisā māraparisā brahmaparisā’’ti, imāsu aṭṭhasu parisāsu. Sīhanādaṃ nadatīti seṭṭhanādaṃ abhītanādaṃ nadati, sīhanādasadisaṃ vā nādaṃ nadati. Ayamattho sīhanādasuttena dīpetabbo. Yathā vā sīho sahanato ceva hananato ca sīhoti vuccati, evaṃ tathāgato lokadhammānaṃ sahanato parappavādānañca hananato sīhoti vuccati. Evaṃ vuttassa sīhassa nādaṃ sīhanādaṃ. Tattha yathā sīho sīhabalena samannāgato sabbattha visārado vigatalomahaṃso sīhanādaṃ nadati, evaṃ tathāgatasīhopi tathāgatabalehi samannāgato aṭṭhasu parisāsu visārado vigatalomahaṃso, ‘‘iti rūpa’’ntiādinā nayena nānāvidhadesanāvilāsasampannaṃ sīhanādaṃ nadati. Tena vuttaṃ ‘‘parisāsu sīhanādaṃ nadatī’’ti.

    બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતીતિ એત્થ બ્રહ્મન્તિ સેટ્ઠં ઉત્તમં, વિસુદ્ધસ્સ ધમ્મચક્કસ્સેતં અધિવચનં. તં પન ધમ્મચક્કં દુવિધં હોતિ પટિવેધઞાણઞ્ચ દેસનાઞાણઞ્ચ. તત્થ પઞ્ઞાપભાવિતં અત્તનો અરિયફલાવહં પટિવેધઞાણં, કરુણાપભાવિતં સાવકાનં અરિયફલાવહં દેસનાઞાણં. તત્થ પટિવેધઞાણં ઉપ્પજ્જમાનં ઉપ્પન્નન્તિ દુવિધં. તઞ્હિ અભિનિક્ખમનતો પટ્ઠાય યાવ અરહત્તમગ્ગા ઉપ્પજ્જમાનં, ફલક્ખણે ઉપ્પન્નં નામ. તુસિતભવનતો વા યાવ મહાબોધિપલ્લઙ્કે અરહત્તમગ્ગા ઉપ્પજ્જમાનં, ફલક્ખણે ઉપ્પન્નં નામ. દીપઙ્કરતો વા પટ્ઠાય યાવ અરહત્તમગ્ગા ઉપ્પજ્જમાનં , ફલક્ખણે ઉપ્પન્નં નામ. દેસનાઞાણમ્પિ પવત્તમાનં પવત્તન્તિ દુવિધં. તઞ્હિ યાવ અઞ્ઞાસિકોણ્ડઞ્ઞસ્સ સોતાપત્તિમગ્ગા પવત્તમાનં, ફલક્ખણે પવત્તં નામ. તેસુ પટિવેધઞાણં લોકુત્તરં, દેસનાઞાણં લોકિયં. ઉભયમ્પિ પનેતં અઞ્ઞેહિ અસાધારણં બુદ્ધાનંયેવ ઓરસઞાણં.

    Brahmacakkaṃ pavattetīti ettha brahmanti seṭṭhaṃ uttamaṃ, visuddhassa dhammacakkassetaṃ adhivacanaṃ. Taṃ pana dhammacakkaṃ duvidhaṃ hoti paṭivedhañāṇañca desanāñāṇañca. Tattha paññāpabhāvitaṃ attano ariyaphalāvahaṃ paṭivedhañāṇaṃ, karuṇāpabhāvitaṃ sāvakānaṃ ariyaphalāvahaṃ desanāñāṇaṃ. Tattha paṭivedhañāṇaṃ uppajjamānaṃ uppannanti duvidhaṃ. Tañhi abhinikkhamanato paṭṭhāya yāva arahattamaggā uppajjamānaṃ, phalakkhaṇe uppannaṃ nāma. Tusitabhavanato vā yāva mahābodhipallaṅke arahattamaggā uppajjamānaṃ, phalakkhaṇe uppannaṃ nāma. Dīpaṅkarato vā paṭṭhāya yāva arahattamaggā uppajjamānaṃ , phalakkhaṇe uppannaṃ nāma. Desanāñāṇampi pavattamānaṃ pavattanti duvidhaṃ. Tañhi yāva aññāsikoṇḍaññassa sotāpattimaggā pavattamānaṃ, phalakkhaṇe pavattaṃ nāma. Tesu paṭivedhañāṇaṃ lokuttaraṃ, desanāñāṇaṃ lokiyaṃ. Ubhayampi panetaṃ aññehi asādhāraṇaṃ buddhānaṃyeva orasañāṇaṃ.

    ઇદાનિ યં ઇમિના ઞાણેન સમન્નાગતો સીહનાદં નદતિ, તં દસ્સેતું ઇતિ રૂપન્તિઆદિમાહ. તત્થ ઇતિ રૂપન્તિ ઇદં રૂપં એત્તકં રૂપં, ઇતો ઉદ્ધં રૂપં નત્થીતિ રુપ્પનસભાવઞ્ચેવ ભૂતુપાદાયભેદઞ્ચ આદિં કત્વા લક્ખણરસપચ્ચુપટ્ઠાનપદટ્ઠાનવસેન અનવસેસરૂપપરિગ્ગહો વુત્તો. ઇતિ રૂપસ્સ સમુદયોતિ ઇમિના એવં પરિગ્ગહિતસ્સ રૂપસ્સ સમુદયો વુત્તો. તત્થ ઇતીતિ એવં સમુદયો હોતીતિ અત્થો. તસ્સ વિત્થારો ‘‘અવિજ્જાસમુદયા રૂપસમુદયો તણ્હાસમુદયા, કમ્મસમુદયા આહારસમુદયા રૂપસમુદયોતિ નિબ્બત્તિલક્ખણં પસ્સન્તોપિ રૂપક્ખન્ધસ્સ ઉદયં પસ્સતી’’તિ (પટિ॰ મ॰ ૧.૫૦) એવં વેદિતબ્બો. અત્થઙ્ગમેપિ ‘‘અવિજ્જાનિરોધા રૂપનિરોધો…પે॰… વિપરિણામલક્ખણં પસ્સન્તોપિ રૂપક્ખન્ધસ્સ નિરોધં પસ્સતી’’તિ અયં વિત્થારો.

    Idāni yaṃ iminā ñāṇena samannāgato sīhanādaṃ nadati, taṃ dassetuṃ iti rūpantiādimāha. Tattha iti rūpanti idaṃ rūpaṃ ettakaṃ rūpaṃ, ito uddhaṃ rūpaṃ natthīti ruppanasabhāvañceva bhūtupādāyabhedañca ādiṃ katvā lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānavasena anavasesarūpapariggaho vutto. Iti rūpassa samudayoti iminā evaṃ pariggahitassa rūpassa samudayo vutto. Tattha itīti evaṃ samudayo hotīti attho. Tassa vitthāro ‘‘avijjāsamudayā rūpasamudayo taṇhāsamudayā, kammasamudayā āhārasamudayā rūpasamudayoti nibbattilakkhaṇaṃ passantopi rūpakkhandhassa udayaṃ passatī’’ti (paṭi. ma. 1.50) evaṃ veditabbo. Atthaṅgamepi ‘‘avijjānirodhā rūpanirodho…pe… vipariṇāmalakkhaṇaṃ passantopi rūpakkhandhassa nirodhaṃ passatī’’ti ayaṃ vitthāro.

    ઇતિ વેદનાતિઆદીસુપિ અયં વેદના એત્તકા વેદના, ઇતો ઉદ્ધં વેદના નત્થિ, અયં સઞ્ઞા, ઇમે સઙ્ખારા, ઇદં વિઞ્ઞાણં એત્તકં વિઞ્ઞાણં , ઇતો ઉદ્ધં વિઞ્ઞાણં નત્થીતિ વેદયિતસઞ્જાનનઅભિસઙ્ખરણવિજાનનસભાવઞ્ચેવ સુખાદિરૂપસઞ્ઞાદિફસ્સાદિચક્ખુવિઞ્ઞાણાદિભેદઞ્ચ આદિં કત્વા લક્ખણરસપચ્ચુપટ્ઠાનપદટ્ઠાનવસેન અનવસેસવેદનાસઞ્ઞાસઙ્ખારવિઞ્ઞાણપરિગ્ગહો વુત્તો. ઇતિ વેદનાય સમુદયોતિઆદીહિ પન એવં પરિગ્ગહિતાનં વેદનાસઞ્ઞાસઙ્ખારવિઞ્ઞાણાનં સમુદયો વુત્તો. તત્રાપિ ઇતીતિ એવં સમુદયો હોતીતિ અત્થો. તેસમ્પિ વિત્થારો ‘‘અવિજ્જાસમુદયા વેદનાસમુદયો’’તિ (પટિ॰ મ॰ ૧.૫૦) રૂપે વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બો. અયં પન વિસેસો – તીસુ ખન્ધેસુ ‘‘આહારસમુદયા’’તિ અવત્વા ‘‘ફસ્સસમુદયા’’તિ વત્તબ્બં, વિઞ્ઞાણક્ખન્ધે ‘‘નામરૂપસમુદયા’’તિ. અત્થઙ્ગમપદમ્પિ તેસંયેવ વસેન યોજેતબ્બં. અયમેત્થ સઙ્ખેપો. વિત્થારતો પન ઉદયબ્બયવિનિચ્છયો સબ્બાકારપરિપૂરો વિસુદ્ધિમગ્ગે વુત્તો.

    Iti vedanātiādīsupi ayaṃ vedanā ettakā vedanā, ito uddhaṃ vedanā natthi, ayaṃ saññā, ime saṅkhārā, idaṃ viññāṇaṃ ettakaṃ viññāṇaṃ , ito uddhaṃ viññāṇaṃ natthīti vedayitasañjānanaabhisaṅkharaṇavijānanasabhāvañceva sukhādirūpasaññādiphassādicakkhuviññāṇādibhedañca ādiṃ katvā lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānavasena anavasesavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇapariggaho vutto. Iti vedanāya samudayotiādīhi pana evaṃ pariggahitānaṃ vedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇānaṃ samudayo vutto. Tatrāpi itīti evaṃ samudayo hotīti attho. Tesampi vitthāro ‘‘avijjāsamudayā vedanāsamudayo’’ti (paṭi. ma. 1.50) rūpe vuttanayeneva veditabbo. Ayaṃ pana viseso – tīsu khandhesu ‘‘āhārasamudayā’’ti avatvā ‘‘phassasamudayā’’ti vattabbaṃ, viññāṇakkhandhe ‘‘nāmarūpasamudayā’’ti. Atthaṅgamapadampi tesaṃyeva vasena yojetabbaṃ. Ayamettha saṅkhepo. Vitthārato pana udayabbayavinicchayo sabbākāraparipūro visuddhimagge vutto.

    ઇમસ્મિં સતિ ઇદં હોતીતિ અયમ્પિ અપરો સીહનાદો. તસ્સત્થો – ઇમસ્મિં અવિજ્જાદિકે પચ્ચયે સતિ ઇદં સઙ્ખારાદિકં ફલં હોતિ. ઇમસ્સુપ્પાદા ઇદં ઉપ્પજ્જતીતિ ઇમસ્સ અવિજ્જાદિકસ્સ પચ્ચયસ્સ ઉપ્પાદા ઇદં સઙ્ખારાદિકં ફલં ઉપ્પજ્જતિ. ઇમસ્મિં અસતિ ઇદં ન હોતીતિ ઇમસ્મિં અવિજ્જાદિકે પચ્ચયે અસતિ ઇદં સઙ્ખારાદિકં ફલં ન હોતિ. ઇમસ્સ નિરોધા ઇદં નિરુજ્ઝતીતિ ઇમસ્સ અવિજ્જાદિકસ્સ પચ્ચયસ્સ નિરોધા ઇદં સઙ્ખારાદિકં ફલં નિરુજ્ઝતિ. ઇદાનિ યથા તં હોતિ ચેવ નિરુજ્ઝતિ ચ, તં વિત્થારતો દસ્સેતું યદિદં અવિજ્જાપચ્ચયા સઙ્ખારાતિઆદિમાહ.

    Imasmiṃsati idaṃ hotīti ayampi aparo sīhanādo. Tassattho – imasmiṃ avijjādike paccaye sati idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ hoti. Imassuppādā idaṃ uppajjatīti imassa avijjādikassa paccayassa uppādā idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ uppajjati. Imasmiṃ asati idaṃ na hotīti imasmiṃ avijjādike paccaye asati idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ na hoti. Imassa nirodhā idaṃ nirujjhatīti imassa avijjādikassa paccayassa nirodhā idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ nirujjhati. Idāni yathā taṃ hoti ceva nirujjhati ca, taṃ vitthārato dassetuṃ yadidaṃ avijjāpaccayā saṅkhārātiādimāha.

    એવં સ્વાક્ખાતોતિ એવં પઞ્ચક્ખન્ધવિભજનાદિવસેન સુટ્ઠુ અક્ખાતો કથિતો. ધમ્મોતિ પઞ્ચક્ખન્ધપચ્ચયાકારધમ્મો. ઉત્તાનોતિ અનિકુજ્જિતો. વિવટોતિ વિવરિત્વા ઠપિતો. પકાસિતોતિ દીપિતો જોતિતો. છિન્નપિલોતિકોતિ પિલોતિકા વુચ્ચતિ છિન્નં ભિન્નં તત્થ તત્થ સિબ્બિતગણ્ઠિતં જિણ્ણવત્થં, તં યસ્સ નત્થીતિ અટ્ઠહત્થં નવહત્થં વા અહતસાટકં નિવત્થો, સો છિન્નપિલોતિકો નામ. અયમ્પિ ધમ્મો તાદિસો. ન હેત્થ કોહઞ્ઞાદિવસેન છિન્નભિન્નસિબ્બિતગણ્ઠિતભાવો અત્થિ. અપિચ ખુદ્દકસાટકોપિ પિલોતિકાતિ વુચ્ચતિ, સા યસ્સ નત્થિ, અટ્ઠનવહત્થો મહાપટો અત્થિ, સોપિ છિન્નપિલોતિકો, અપગતપિલોતિકોતિ અત્થો. તાદિસો અયં ધમ્મો. યથા હિ ચતુહત્થં સાટકં ગહેત્વા પરિગ્ગહણં કરોન્તો પુરિસો ઇતો ચિતો ચ અઞ્છન્તો કિલમતિ, એવં બાહિરકસમયે પબ્બજિતા અત્તનો પરિત્તકં ધમ્મં ‘‘એવં સતિ એવં ભવિસ્સતી’’તિ કપ્પેત્વા કપ્પેત્વા વડ્ઢેન્તા કિલમન્તિ. યથા પન અટ્ઠહત્થનવહત્થેન પરિગ્ગહણં કરોન્તો યથારુચિ પારુપતિ ન કિલમતિ, નત્થિ તત્થ અઞ્છિત્વા વડ્ઢનકિચ્ચં; એવં ઇમસ્મિમ્પિ ધમ્મે કપ્પેત્વા કપ્પેત્વા વિભજનકિચ્ચં નત્થિ, તેહિ તેહિ કારણેહિ મયાવ અયં ધમ્મો સુવિભત્તો સુવિત્થારિતોતિ ઇદમ્પિ સન્ધાય ‘‘છિન્નપિલોતિકો’’તિ આહ. અપિચ કચવરોપિ પિલોતિકાતિ વુચ્ચતિ, ઇમસ્મિઞ્ચ સાસને સમણકચવરં નામ પતિટ્ઠાતું ન લભતિ. તેનેવાહ –

    Evaṃ svākkhātoti evaṃ pañcakkhandhavibhajanādivasena suṭṭhu akkhāto kathito. Dhammoti pañcakkhandhapaccayākāradhammo. Uttānoti anikujjito. Vivaṭoti vivaritvā ṭhapito. Pakāsitoti dīpito jotito. Chinnapilotikoti pilotikā vuccati chinnaṃ bhinnaṃ tattha tattha sibbitagaṇṭhitaṃ jiṇṇavatthaṃ, taṃ yassa natthīti aṭṭhahatthaṃ navahatthaṃ vā ahatasāṭakaṃ nivattho, so chinnapilotiko nāma. Ayampi dhammo tādiso. Na hettha kohaññādivasena chinnabhinnasibbitagaṇṭhitabhāvo atthi. Apica khuddakasāṭakopi pilotikāti vuccati, sā yassa natthi, aṭṭhanavahattho mahāpaṭo atthi, sopi chinnapilotiko, apagatapilotikoti attho. Tādiso ayaṃ dhammo. Yathā hi catuhatthaṃ sāṭakaṃ gahetvā pariggahaṇaṃ karonto puriso ito cito ca añchanto kilamati, evaṃ bāhirakasamaye pabbajitā attano parittakaṃ dhammaṃ ‘‘evaṃ sati evaṃ bhavissatī’’ti kappetvā kappetvā vaḍḍhentā kilamanti. Yathā pana aṭṭhahatthanavahatthena pariggahaṇaṃ karonto yathāruci pārupati na kilamati, natthi tattha añchitvā vaḍḍhanakiccaṃ; evaṃ imasmimpi dhamme kappetvā kappetvā vibhajanakiccaṃ natthi, tehi tehi kāraṇehi mayāva ayaṃ dhammo suvibhatto suvitthāritoti idampi sandhāya ‘‘chinnapilotiko’’ti āha. Apica kacavaropi pilotikāti vuccati, imasmiñca sāsane samaṇakacavaraṃ nāma patiṭṭhātuṃ na labhati. Tenevāha –

    ‘‘કારણ્ડવં નિદ્ધમથ, કસમ્બું અપકસ્સથ;

    ‘‘Kāraṇḍavaṃ niddhamatha, kasambuṃ apakassatha;

    તતો પલાપે વાહેથ, અસ્સમણે સમણમાનિને.

    Tato palāpe vāhetha, assamaṇe samaṇamānine.

    ‘‘નિદ્ધમિત્વાન પાપિચ્છે, પાપઆચારગોચરે;

    ‘‘Niddhamitvāna pāpicche, pāpaācāragocare;

    સુદ્ધા સુદ્ધેહિ સંવાસં, કપ્પયવ્હો પતિસ્સતા;

    Suddhā suddhehi saṃvāsaṃ, kappayavho patissatā;

    તતો સમગ્ગા નિપકા, દુક્ખસ્સન્તં કરિસ્સથા’’તિ. (અ॰ નિ॰ ૮.૧૦);

    Tato samaggā nipakā, dukkhassantaṃ karissathā’’ti. (a. ni. 8.10);

    ઇતિ સમણકચવરસ્સ છિન્નત્તાપિ અયં ધમ્મો છિન્નપિલોતિકો નામ હોતિ.

    Iti samaṇakacavarassa chinnattāpi ayaṃ dhammo chinnapilotiko nāma hoti.

    અલમેવાતિ યુત્તમેવ. સદ્ધાપબ્બજિતેનાતિ સદ્ધાય પબ્બજિતેન. કુલપુત્તેનાતિ દ્વે કુલપુત્તા આચારકુલપુત્તો જાતિકુલપુત્તો ચ. તત્થ યો યતો કુતોચિ કુલા પબ્બજિત્વા સીલાદયો પઞ્ચ ધમ્મક્ખન્ધે પૂરેતિ, અયં આચારકુલપુત્તો નામ. યો પન યસકુલપુત્તાદયો વિય જાતિસમ્પન્નકુલા પબ્બજિતો, અયં જાતિકુલપુત્તો નામ. તેસુ ઇધ આચારકુલપુત્તો અધિપ્પેતો. સચે પન જાતિકુલપુત્તો આચારવા હોતિ, અયં ઉત્તમોયેવ. એવરૂપેન કુલપુત્તેન. વીરિયં આરભિતુન્તિ ચતુરઙ્ગસમન્નાગતં વીરિયં કાતું. ઇદાનિસ્સ ચતુરઙ્ગં દસ્સેન્તો કામં તચો ચાતિઆદિમાહ. એત્થ હિ તચો એકં અઙ્ગં, ન્હારુ એકં, અટ્ઠિ એકં, મંસલોહિતં એકન્તિ. ઇદઞ્ચ પન ચતુરઙ્ગસમન્નાગતં વીરિયં અધિટ્ઠહન્તેન નવસુ ઠાનેસુ સમાધાતબ્બં પુરેભત્તે પચ્છાભત્તે પુરિમયામે મજ્ઝિમયામે પચ્છિમયામે ગમને ઠાને નિસજ્જાય સયનેતિ.

    Alamevāti yuttameva. Saddhāpabbajitenāti saddhāya pabbajitena. Kulaputtenāti dve kulaputtā ācārakulaputto jātikulaputto ca. Tattha yo yato kutoci kulā pabbajitvā sīlādayo pañca dhammakkhandhe pūreti, ayaṃ ācārakulaputto nāma. Yo pana yasakulaputtādayo viya jātisampannakulā pabbajito, ayaṃ jātikulaputto nāma. Tesu idha ācārakulaputto adhippeto. Sace pana jātikulaputto ācāravā hoti, ayaṃ uttamoyeva. Evarūpena kulaputtena. Vīriyaṃ ārabhitunti caturaṅgasamannāgataṃ vīriyaṃ kātuṃ. Idānissa caturaṅgaṃ dassento kāmaṃ taco cātiādimāha. Ettha hi taco ekaṃ aṅgaṃ, nhāru ekaṃ, aṭṭhi ekaṃ, maṃsalohitaṃ ekanti. Idañca pana caturaṅgasamannāgataṃ vīriyaṃ adhiṭṭhahantena navasu ṭhānesu samādhātabbaṃ purebhatte pacchābhatte purimayāme majjhimayāme pacchimayāme gamane ṭhāne nisajjāya sayaneti.

    દુક્ખં , ભિક્ખવે, કુસીતો વિહરતીતિ ઇમસ્મિં સાસને યો કુસીતો પુગ્ગલો, સો દુક્ખં વિહરતિ. બાહિરસમયે પન યો કુસીતો, સો સુખં વિહરતિ. વોકિણ્ણોતિ મિસ્સીભૂતો. સદત્થન્તિ સોભનં વા અત્થં સકં વા અત્થં, ઉભયેનાપિ અરહત્તમેવ અધિપ્પેતં. પરિહાપેતીતિ હાપેતિ ન પાપુણાતિ. કુસીતપુગ્ગલસ્સ હિ છ દ્વારાનિ અગુત્તાનિ હોન્તિ, તીણિ કમ્માનિ અપરિસુદ્ધાનિ, આજીવટ્ઠમકં સીલં અપરિયોદાતં, ભિન્નાજીવો કુલૂપકો હોતિ. સો સબ્રહ્મચારીનં અક્ખિમ્હિ પતિતરજં વિય ઉપઘાતકરો હુત્વા દુક્ખં વિહરતિ, પીઠમદ્દનો ચેવ હોતિ લણ્ડપૂરકો ચ, સત્થુ અજ્ઝાસયં ગહેતું ન સક્કોતિ, દુલ્લભં ખણં વિરાધેતિ, તેન ભુત્તો રટ્ઠપિણ્ડોપિ ન મહપ્ફલો હોતિ.

    Dukkhaṃ, bhikkhave, kusīto viharatīti imasmiṃ sāsane yo kusīto puggalo, so dukkhaṃ viharati. Bāhirasamaye pana yo kusīto, so sukhaṃ viharati. Vokiṇṇoti missībhūto. Sadatthanti sobhanaṃ vā atthaṃ sakaṃ vā atthaṃ, ubhayenāpi arahattameva adhippetaṃ. Parihāpetīti hāpeti na pāpuṇāti. Kusītapuggalassa hi cha dvārāni aguttāni honti, tīṇi kammāni aparisuddhāni, ājīvaṭṭhamakaṃ sīlaṃ apariyodātaṃ, bhinnājīvo kulūpako hoti. So sabrahmacārīnaṃ akkhimhi patitarajaṃ viya upaghātakaro hutvā dukkhaṃ viharati, pīṭhamaddano ceva hoti laṇḍapūrako ca, satthu ajjhāsayaṃ gahetuṃ na sakkoti, dullabhaṃ khaṇaṃ virādheti, tena bhutto raṭṭhapiṇḍopi na mahapphalo hoti.

    આરદ્ધવીરિયો ચ ખો, ભિક્ખવેતિ આરદ્ધવીરિયો પુગ્ગલો ઇમસ્મિંયેવ સાસને સુખં વિહરતિ. બાહિરસમયે પન યો આરદ્ધવીરિયો, સો દુક્ખં વિહરતિ. પવિવિત્તોતિ વિવિત્તો વિયુત્તો હુત્વા. સદત્થં પરિપૂરેતીતિ અરહત્તં પાપુણાતિ. આરદ્ધવીરિયસ્સ હિ છ દ્વારાનિ સુગુત્તાનિ હોન્તિ, તીણિ કમ્માનિ પરિસુદ્ધાનિ, આજીવટ્ઠમકં સીલં પરિયોદાતં સબ્રહ્મચારીનં અક્ખિમ્હિ સુસીતલઞ્જનં વિય ધાતુગતચન્દનં વિય ચ મનાપો હુત્વા સુખં વિહરતિ, સત્થુ અજ્ઝાસયં ગહેતું સક્કોતિ. સત્થા હિ –

    Āraddhavīriyo ca kho, bhikkhaveti āraddhavīriyo puggalo imasmiṃyeva sāsane sukhaṃ viharati. Bāhirasamaye pana yo āraddhavīriyo, so dukkhaṃ viharati. Pavivittoti vivitto viyutto hutvā. Sadatthaṃ paripūretīti arahattaṃ pāpuṇāti. Āraddhavīriyassa hi cha dvārāni suguttāni honti, tīṇi kammāni parisuddhāni, ājīvaṭṭhamakaṃ sīlaṃ pariyodātaṃ sabrahmacārīnaṃ akkhimhi susītalañjanaṃ viya dhātugatacandanaṃ viya ca manāpo hutvā sukhaṃ viharati, satthu ajjhāsayaṃ gahetuṃ sakkoti. Satthā hi –

    ‘‘ચિરં જીવ મહાવીર, કપ્પં તિટ્ઠ મહામુની’’તિ –

    ‘‘Ciraṃ jīva mahāvīra, kappaṃ tiṭṭha mahāmunī’’ti –

    એવં ગોતમિયા વન્દિતો, ‘‘ન ખો, ગોતમિ, તથાગતા એવં વન્દિતબ્બા’’તિ પટિક્ખિપિત્વા તાય યાચિતો વન્દિતબ્બાકારં આચિક્ખન્તો એવમાહ –

    Evaṃ gotamiyā vandito, ‘‘na kho, gotami, tathāgatā evaṃ vanditabbā’’ti paṭikkhipitvā tāya yācito vanditabbākāraṃ ācikkhanto evamāha –

    ‘‘આરદ્ધવીરિયે પહિતત્તે, નિચ્ચં દળ્હપરક્કમે;

    ‘‘Āraddhavīriye pahitatte, niccaṃ daḷhaparakkame;

    સમગ્ગે સાવકે પસ્સ, એસા બુદ્ધાન વન્દના’’તિ. (અપ॰ થેરી ૨.૨.૧૭૧);

    Samagge sāvake passa, esā buddhāna vandanā’’ti. (apa. therī 2.2.171);

    એવં આરદ્ધવીરિયો સત્થુ અજ્ઝાસયં ગહેતું સક્કોતિ, દુલ્લભં ખણં ન વિરાધેતિ. તસ્સ હિ બુદ્ધુપ્પાદો ધમ્મદેસના સઙ્ઘસુપ્પટિપત્તિ સફલા હોતિ સઉદ્રયા, રટ્ઠપિણ્ડોપિ તેન ભુત્તો મહપ્ફલો હોતિ.

    Evaṃ āraddhavīriyo satthu ajjhāsayaṃ gahetuṃ sakkoti, dullabhaṃ khaṇaṃ na virādheti. Tassa hi buddhuppādo dhammadesanā saṅghasuppaṭipatti saphalā hoti saudrayā, raṭṭhapiṇḍopi tena bhutto mahapphalo hoti.

    હીનેન અગ્ગસ્સાતિ હીનાય સદ્ધાય હીનેન વીરિયેન હીનાય સતિયા હીનેન સમાધિના હીનાય પઞ્ઞાય અગ્ગસઙ્ખાતસ્સ અરહત્તસ્સ પત્તિ નામ ન હોતિ. અગ્ગેન ચ ખોતિ અગ્ગેહિ સદ્ધાદીહિ અગ્ગસ્સ અરહત્તસ્સ પત્તિ હોતિ. મણ્ડપેય્યન્તિ પસન્નટ્ઠેન મણ્ડં, પાતબ્બટ્ઠેન પેય્યં. યઞ્હિ પિવિત્વા અન્તરવીથિયં પતિતો વિસઞ્ઞી અત્તનો સાટકાદીનમ્પિ અસ્સામિકો હોતિ, તં પસન્નમ્પિ ન પાતબ્બં, મય્હં પન સાસનં એવં પસન્નઞ્ચ પાતબ્બઞ્ચાતિ દસ્સેન્તો ‘‘મણ્ડપેય્ય’’ન્તિ આહ.

    Hīnenaaggassāti hīnāya saddhāya hīnena vīriyena hīnāya satiyā hīnena samādhinā hīnāya paññāya aggasaṅkhātassa arahattassa patti nāma na hoti. Aggena ca khoti aggehi saddhādīhi aggassa arahattassa patti hoti. Maṇḍapeyyanti pasannaṭṭhena maṇḍaṃ, pātabbaṭṭhena peyyaṃ. Yañhi pivitvā antaravīthiyaṃ patito visaññī attano sāṭakādīnampi assāmiko hoti, taṃ pasannampi na pātabbaṃ, mayhaṃ pana sāsanaṃ evaṃ pasannañca pātabbañcāti dassento ‘‘maṇḍapeyya’’nti āha.

    તત્થ તિવિધો મણ્ડો – દેસનામણ્ડો, પટિગ્ગહમણ્ડો, બ્રહ્મચરિયમણ્ડોતિ. કતમો દેસનામણ્ડો? ચતુન્નં અરિયસચ્ચાનં આચિક્ખના દેસના પઞ્ઞાપના પટ્ઠપના વિવરણા વિભજના ઉત્તાનીકમ્મં, ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં…પે॰… અરિયસ્સ અટ્ઠઙ્ગિકસ્સ મગ્ગસ્સ આચિક્ખના…પે॰… ઉત્તાનીકમ્મં, અયં દેસનામણ્ડો. કતમો પટિગ્ગહમણ્ડો? ભિક્ખૂ ભિક્ખુનિયો ઉપાસકા ઉપાસિકાયો દેવા મનુસ્સા યે વા પનઞ્ઞેપિ કેચિ વિઞ્ઞાતારો, અયં પટિગ્ગહમણ્ડો. કતમો બ્રહ્મચરિયમણ્ડો? અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે॰… સમ્માસમાધિ, અયં બ્રહ્મચરિયમણ્ડો. અપિચ અધિમોક્ખમણ્ડો સદ્ધિન્દ્રિયં, અસ્સદ્ધિયં કસટો, અસ્સદ્ધિયં કસટં છડ્ડેત્વા સદ્ધિન્દ્રિયસ્સ અધિમોક્ખમણ્ડં પિવતીતિ મણ્ડપેય્યન્તિઆદિનાપિ (પટિ॰ મ॰ ૧.૨૩૮) નયેનેત્થ અત્થો વેદિતબ્બો. સત્થા સમ્મુખીભૂતોતિ ઇદમેત્થ કારણવચનં. યસ્મા સત્થા સમ્મુખીભૂતો, તસ્મા વીરિયસમ્પયોગં કત્વા પિવથ એતં મણ્ડં. બાહિરકઞ્હિ ભેસજ્જમણ્ડમ્પિ વેજ્જસ્સ અસમ્મુખા પિવન્તાનં પમાણં વા ઉગ્ગમનં વા નિગ્ગમનં વા ન જાનામાતિ આસઙ્કા હોતિ. વેજ્જસમ્મુખા પન ‘‘વેજ્જો જાનિસ્સતી’’તિ નિરાસઙ્કા પિવન્તિ. એવમેવ અમ્હાકં ધમ્મસ્સામિ સત્થા સમ્મુખીભૂતોતિ વીરિયં કત્વા પિવથાતિ મણ્ડપાને નેસં નિયોજેન્તો તસ્માતિહ, ભિક્ખવેતિઆદિમાહ. તત્થ સફલાતિ સાનિસંસા. સઉદ્રયાતિ સવડ્ઢિ. ઇદાનિ નિયોજનાનુરૂપં સિક્ખિતબ્બતં નિદ્દિસન્તો અત્તત્થં વા હિ, ભિક્ખવેતિઆદિમાહ. તત્થ અત્તત્થન્તિ અત્તનો અત્થભૂતં અરહત્તં. અપ્પમાદેન સમ્પાદેતુન્તિ અપ્પમાદેન સબ્બકિચ્ચાનિ કાતું. પરત્થન્તિ પચ્ચયદાયકાનં મહપ્ફલાનિસંસં. સેસં સબ્બત્થ ઉત્તાનમેવાતિ. દુતિયં.

    Tattha tividho maṇḍo – desanāmaṇḍo, paṭiggahamaṇḍo, brahmacariyamaṇḍoti. Katamo desanāmaṇḍo? Catunnaṃ ariyasaccānaṃ ācikkhanā desanā paññāpanā paṭṭhapanā vivaraṇā vibhajanā uttānīkammaṃ, catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ…pe… ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa ācikkhanā…pe… uttānīkammaṃ, ayaṃ desanāmaṇḍo. Katamo paṭiggahamaṇḍo? Bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā ye vā panaññepi keci viññātāro, ayaṃ paṭiggahamaṇḍo. Katamo brahmacariyamaṇḍo? Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi…pe… sammāsamādhi, ayaṃ brahmacariyamaṇḍo. Apica adhimokkhamaṇḍo saddhindriyaṃ, assaddhiyaṃ kasaṭo, assaddhiyaṃ kasaṭaṃ chaḍḍetvā saddhindriyassa adhimokkhamaṇḍaṃ pivatīti maṇḍapeyyantiādināpi (paṭi. ma. 1.238) nayenettha attho veditabbo. Satthā sammukhībhūtoti idamettha kāraṇavacanaṃ. Yasmā satthā sammukhībhūto, tasmā vīriyasampayogaṃ katvā pivatha etaṃ maṇḍaṃ. Bāhirakañhi bhesajjamaṇḍampi vejjassa asammukhā pivantānaṃ pamāṇaṃ vā uggamanaṃ vā niggamanaṃ vā na jānāmāti āsaṅkā hoti. Vejjasammukhā pana ‘‘vejjo jānissatī’’ti nirāsaṅkā pivanti. Evameva amhākaṃ dhammassāmi satthā sammukhībhūtoti vīriyaṃ katvā pivathāti maṇḍapāne nesaṃ niyojento tasmātiha, bhikkhavetiādimāha. Tattha saphalāti sānisaṃsā. Saudrayāti savaḍḍhi. Idāni niyojanānurūpaṃ sikkhitabbataṃ niddisanto attatthaṃ vā hi, bhikkhavetiādimāha. Tattha attatthanti attano atthabhūtaṃ arahattaṃ. Appamādena sampādetunti appamādena sabbakiccāni kātuṃ. Paratthanti paccayadāyakānaṃ mahapphalānisaṃsaṃ. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti. Dutiyaṃ.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / સંયુત્તનિકાય • Saṃyuttanikāya / ૨. દુતિયદસબલસુત્તં • 2. Dutiyadasabalasuttaṃ

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / સંયુત્તનિકાય (ટીકા) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ૨. દુતિયદસબલસુત્તવણ્ણના • 2. Dutiyadasabalasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact