Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૭. દુતિયકુટિવિહારિત્થેરગાથાવણ્ણના
7. Dutiyakuṭivihārittheragāthāvaṇṇanā
અયમાહુ પુરાણિયાતિ આયસ્મતો કુટિવિહારિત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? સો કિર પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો પસન્નમાનસો પરિળાહકાલે નળવિલીવેહિ વિરચિતં બીજનિં અદાસિ. તં સત્થા અનુમોદનગાથાય સમ્પહંસેસિ. સેસં યદેત્થ વત્તબ્બં, તં અઞ્જનવનિયત્થેરવત્થુમ્હિ વુત્તસદિસમેવ. અયં પન વિસેસો – અયં કિર વુત્તનયેન પબ્બજિત્વા અઞ્ઞતરાય પુરાણકુટિકાય વિહરન્તો સમણધમ્મં અચિન્તેત્વા, ‘‘અયં કુટિકા જિણ્ણા, અઞ્ઞં કુટિકં કાતું વટ્ટતી’’તિ નવકમ્મવસેન ચિત્તં ઉપ્પાદેસિ. તસ્સ અત્થકામા દેવતા સંવેગજનનત્થં ઇમં ઉત્તાનોભાસં ગમ્ભીરત્થં ‘‘અયમાહુ’’તિ ગાથમાહ.
Ayamāhupurāṇiyāti āyasmato kuṭivihārittherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato pasannamānaso pariḷāhakāle naḷavilīvehi viracitaṃ bījaniṃ adāsi. Taṃ satthā anumodanagāthāya sampahaṃsesi. Sesaṃ yadettha vattabbaṃ, taṃ añjanavaniyattheravatthumhi vuttasadisameva. Ayaṃ pana viseso – ayaṃ kira vuttanayena pabbajitvā aññatarāya purāṇakuṭikāya viharanto samaṇadhammaṃ acintetvā, ‘‘ayaṃ kuṭikā jiṇṇā, aññaṃ kuṭikaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti navakammavasena cittaṃ uppādesi. Tassa atthakāmā devatā saṃvegajananatthaṃ imaṃ uttānobhāsaṃ gambhīratthaṃ ‘‘ayamāhu’’ti gāthamāha.
૫૭. તત્થ અયન્તિ આસન્નપચ્ચક્ખવચનં. આહૂતિ અહોસીતિ અત્થો. ગાથાસુખત્થઞ્હિ દીઘં કત્વા વુત્તં. પુરાણિયાતિ પુરાતની અદ્ધગતા. અઞ્ઞં પત્થયસે નવં કુટિન્તિ ઇમિસ્સા કુટિયા પુરાણભાવેન જિણ્ણતાય ઇતો અઞ્ઞં ઇદાનિ નિબ્બત્તનીયતાય નવં કુટિં પત્થયસે પત્થેસિ આસીસસિ. સબ્બેન સબ્બં પન આસં કુટિયા વિરાજય પુરાણિયં વિય નવાયમ્પિ કુટિયં આસં તણ્હં અપેક્ખં વિરાજેહિ, સબ્બસો તત્થ વિરત્તચિત્તો હોહિ. કસ્મા? યસ્મા દુક્ખા ભિક્ખુ પુન નવા નામ કુટિ ભિક્ખુ પુન ઇદાનિ નિબ્બત્તિયમાના દુક્ખાવહત્તા દુક્ખા, તસ્મા અઞ્ઞં નવં દુક્ખં અનુપ્પાદેન્તો યથાનિબ્બત્તાયં પુરાણિયંયેવ કુટિયં ઠત્વા અત્તના કતબ્બં કરોહીતિ. અયઞ્હેત્થ અધિપ્પાયો – ત્વં, ભિક્ખુ, ‘‘અયં પુરાણી તિણકુટિકા જિણ્ણા’’તિ અઞ્ઞં નવં તિણકુટિકં કાતું ઇચ્છસિ, ન સમણધમ્મં, એવં ઇચ્છન્તો પન ભાવનાય અનનુયુઞ્જનેન પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિયા અનતિવત્તનતો આયતિં અત્તભાવકુટિમ્પિ પત્થેન્તો કાતું ઇચ્છન્તોયેવ નામ હોતિ. સા પન નવા તિણકુટિ વિય કરણદુક્ખેન તતો ભિય્યોપિ જરામરણસોકપરિદેવાદિદુક્ખસંસટ્ઠતાય દુક્ખા, તસ્મા તિણકુટિયં વિય અત્તભાવકુટિયં આસં અપેક્ખં વિરાજય સબ્બસો તત્થ વિરત્તચિત્તો હોહિ, એવં તે વટ્ટદુક્ખં ન ભવિસ્સતીતિ. દેવતાય ચ વચનં સુત્વા થેરો સંવેગજાતો વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા ઘટેન્તો વાયમન્તો નચિરસ્સેવ અરહત્તે પતિટ્ઠાસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૧૧.૩૬-૪૬) –
57. Tattha ayanti āsannapaccakkhavacanaṃ. Āhūti ahosīti attho. Gāthāsukhatthañhi dīghaṃ katvā vuttaṃ. Purāṇiyāti purātanī addhagatā. Aññaṃ patthayase navaṃ kuṭinti imissā kuṭiyā purāṇabhāvena jiṇṇatāya ito aññaṃ idāni nibbattanīyatāya navaṃ kuṭiṃ patthayase patthesi āsīsasi. Sabbena sabbaṃ pana āsaṃ kuṭiyā virājaya purāṇiyaṃ viya navāyampi kuṭiyaṃ āsaṃ taṇhaṃ apekkhaṃ virājehi, sabbaso tattha virattacitto hohi. Kasmā? Yasmā dukkhā bhikkhu puna navā nāma kuṭi bhikkhu puna idāni nibbattiyamānā dukkhāvahattā dukkhā, tasmā aññaṃ navaṃ dukkhaṃ anuppādento yathānibbattāyaṃ purāṇiyaṃyeva kuṭiyaṃ ṭhatvā attanā katabbaṃ karohīti. Ayañhettha adhippāyo – tvaṃ, bhikkhu, ‘‘ayaṃ purāṇī tiṇakuṭikā jiṇṇā’’ti aññaṃ navaṃ tiṇakuṭikaṃ kātuṃ icchasi, na samaṇadhammaṃ, evaṃ icchanto pana bhāvanāya ananuyuñjanena punabbhavābhinibbattiyā anativattanato āyatiṃ attabhāvakuṭimpi patthento kātuṃ icchantoyeva nāma hoti. Sā pana navā tiṇakuṭi viya karaṇadukkhena tato bhiyyopi jarāmaraṇasokaparidevādidukkhasaṃsaṭṭhatāya dukkhā, tasmā tiṇakuṭiyaṃ viya attabhāvakuṭiyaṃ āsaṃ apekkhaṃ virājaya sabbaso tattha virattacitto hohi, evaṃ te vaṭṭadukkhaṃ na bhavissatīti. Devatāya ca vacanaṃ sutvā thero saṃvegajāto vipassanaṃ paṭṭhapetvā ghaṭento vāyamanto nacirasseva arahatte patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.11.36-46) –
‘‘પદુમુત્તરબુદ્ધસ્સ , લોકજેટ્ઠસ્સ તાદિનો;
‘‘Padumuttarabuddhassa , lokajeṭṭhassa tādino;
તિણત્થરે નિસિન્નસ્સ, ઉપસન્તસ્સ તાદિનો.
Tiṇatthare nisinnassa, upasantassa tādino.
‘‘નળમાલં ગહેત્વાન, બન્ધિત્વા બીજનિં અહં;
‘‘Naḷamālaṃ gahetvāna, bandhitvā bījaniṃ ahaṃ;
બુદ્ધસ્સ ઉપનામેસિં, દ્વિપદિન્દસ્સ તાદિનો.
Buddhassa upanāmesiṃ, dvipadindassa tādino.
‘‘પટિગ્ગહેત્વા સબ્બઞ્ઞૂ, બીજનિં લોકનાયકો;
‘‘Paṭiggahetvā sabbaññū, bījaniṃ lokanāyako;
મમ સઙ્કપ્પમઞ્ઞાય, ઇમં ગાથં અભાસથ.
Mama saṅkappamaññāya, imaṃ gāthaṃ abhāsatha.
‘‘યથા મે કાયો નિબ્બાતિ, પરિળાહો ન વિજ્જતિ;
‘‘Yathā me kāyo nibbāti, pariḷāho na vijjati;
તથેવ તિવિધગ્ગીહિ, ચિત્તં તવ વિમુચ્ચતુ.
Tatheva tividhaggīhi, cittaṃ tava vimuccatu.
‘‘સબ્બે દેવા સમાગચ્છું, યે કેચિ વનનિસ્સિતા;
‘‘Sabbe devā samāgacchuṃ, ye keci vananissitā;
સોસ્સામ બુદ્ધવચનં, હાસયન્તઞ્ચ દાયકં.
Sossāma buddhavacanaṃ, hāsayantañca dāyakaṃ.
‘‘નિસિન્નો ભગવા તત્થ, દેવસઙ્ઘપુરક્ખતો;
‘‘Nisinno bhagavā tattha, devasaṅghapurakkhato;
દાયકં સમ્પહંસેન્તો, ઇમા ગાથા અભાસથ.
Dāyakaṃ sampahaṃsento, imā gāthā abhāsatha.
‘‘ઇમિના બીજનિદાનેન, ચિત્તસ્સ પણિધીહિ ચ;
‘‘Iminā bījanidānena, cittassa paṇidhīhi ca;
સુબ્બતો નામ નામેન, ચક્કવત્તી ભવિસ્સતિ.
Subbato nāma nāmena, cakkavattī bhavissati.
‘‘તેન કમ્માવસેસેન, સુક્કમૂલેન ચોદિતો;
‘‘Tena kammāvasesena, sukkamūlena codito;
માલુતો નામ નામેન, ચક્કવત્તી ભવિસ્સતિ.
Māluto nāma nāmena, cakkavattī bhavissati.
‘‘ઇમિના બીજનિદાનેન, સમ્માનવિપુલેન ચ;
‘‘Iminā bījanidānena, sammānavipulena ca;
કપ્પસતસહસ્સમ્પિ, દુગ્ગતિં નુપપજ્જતિ.
Kappasatasahassampi, duggatiṃ nupapajjati.
‘‘તિંસકપ્પસહસ્સમ્હિ, સુબ્બતા અટ્ઠતિંસ તે;
‘‘Tiṃsakappasahassamhi, subbatā aṭṭhatiṃsa te;
એકૂનતિંસસહસ્સે, અટ્ઠ માલુતનામકા.
Ekūnatiṃsasahasse, aṭṭha mālutanāmakā.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તે પન પતિટ્ઠિતો ‘‘અયં મે અરહત્તપ્પત્તિયા અઙ્કુસભૂતા’’તિ તમેવ ગાથં પચ્ચુદાહાસિ. સાયેવ ચ થેરસ્સ અઞ્ઞાબ્યાકરણગાથા અહોસિ. કુટિઓવાદેન લદ્ધવિસેસત્તા ચસ્સ કુટિવિહારીત્વેવ સમઞ્ઞા અહોસીતિ.
Arahatte pana patiṭṭhito ‘‘ayaṃ me arahattappattiyā aṅkusabhūtā’’ti tameva gāthaṃ paccudāhāsi. Sāyeva ca therassa aññābyākaraṇagāthā ahosi. Kuṭiovādena laddhavisesattā cassa kuṭivihārītveva samaññā ahosīti.
દુતિયકુટિવિહારિત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Dutiyakuṭivihārittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૭. દુતિયકુટિવિહારિત્થેરગાથા • 7. Dutiyakuṭivihārittheragāthā