Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-અટ્ઠકથા • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
૨. દુતિયનયો સઙ્ગહિતેનઅસઙ્ગહિતપદવણ્ણના
2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
૧૭૧. ઇદાનિ સઙ્ગહિતેન અસઙ્ગહિતપદં ભાજેતું ચક્ખાયતનેનાતિઆદિ આરદ્ધં. તત્રિદં લક્ખણં – ઇમસ્મિઞ્હિ વારે યં ખન્ધપદેન સઙ્ગહિતં હુત્વા આયતનધાતુપદેહિ અસઙ્ગહિતં, ખન્ધાયતનપદેહિ વા સઙ્ગહિતં હુત્વા ધાતુપદેન અસઙ્ગહિતં, તસ્સ ખન્ધાદીહિ અસઙ્ગહં પુચ્છિત્વા વિસ્સજ્જનં કતં. તં પન રૂપક્ખન્ધાદીસુ ન યુજ્જતિ. રૂપક્ખન્ધેન હિ રૂપક્ખન્ધોવ સઙ્ગહિતો. સો ચ અડ્ઢેકાદસહિ આયતનધાતૂહિ અસઙ્ગહિતો નામ નત્થિ. વેદનાક્ખન્ધેન ચ વેદનાક્ખન્ધોવ સઙ્ગહિતો. સોપિ ધમ્માયતનધમ્મધાતૂહિ અસઙ્ગહિતો નામ નત્થિ. એવં અસઙ્ગહિતતાય અભાવતો એતાનિ અઞ્ઞાનિ ચ એવરૂપાનિ મનાયતનધમ્માયતનાદીનિ પદાનિ ઇમસ્મિં વારે ન ગહિતાનિ. યાનિ પન પદાનિ રૂપેકદેસં અરૂપેન અસમ્મિસ્સં, વિઞ્ઞાણેકદેસઞ્ચ અઞ્ઞેન અસમ્મિસ્સં દીપેન્તિ, તાનિ ઇધ ગહિતાનિ. પરિયોસાને ચ –
171. Idāni saṅgahitena asaṅgahitapadaṃ bhājetuṃ cakkhāyatanenātiādi āraddhaṃ. Tatridaṃ lakkhaṇaṃ – imasmiñhi vāre yaṃ khandhapadena saṅgahitaṃ hutvā āyatanadhātupadehi asaṅgahitaṃ, khandhāyatanapadehi vā saṅgahitaṃ hutvā dhātupadena asaṅgahitaṃ, tassa khandhādīhi asaṅgahaṃ pucchitvā vissajjanaṃ kataṃ. Taṃ pana rūpakkhandhādīsu na yujjati. Rūpakkhandhena hi rūpakkhandhova saṅgahito. So ca aḍḍhekādasahi āyatanadhātūhi asaṅgahito nāma natthi. Vedanākkhandhena ca vedanākkhandhova saṅgahito. Sopi dhammāyatanadhammadhātūhi asaṅgahito nāma natthi. Evaṃ asaṅgahitatāya abhāvato etāni aññāni ca evarūpāni manāyatanadhammāyatanādīni padāni imasmiṃ vāre na gahitāni. Yāni pana padāni rūpekadesaṃ arūpena asammissaṃ, viññāṇekadesañca aññena asammissaṃ dīpenti, tāni idha gahitāni. Pariyosāne ca –
‘‘દસાયતના સત્તરસ ધાતુયો,
‘‘Dasāyatanā sattarasa dhātuyo,
સત્તિન્દ્રિયા અસઞ્ઞાભવો એકવોકારભવો;
Sattindriyā asaññābhavo ekavokārabhavo;
પરિદેવો સનિદસ્સનસપ્પટિઘં,
Paridevo sanidassanasappaṭighaṃ,
અનિદસ્સનં પુનદેવ સપ્પટિઘં ઉપાદા’’તિ.
Anidassanaṃ punadeva sappaṭighaṃ upādā’’ti.
એવં ઉદ્દાનગાથાય દસ્સિતાનેવ. તસ્મા તેસં વસેનેવ સઙ્ગહાસઙ્ગહો વેદિતબ્બો. પઞ્હવસેન હિ ઇમસ્મિં વારે આયતનધાતુવસેનેવ સદિસવિસ્સજ્જને વીસતિ ધમ્મે સમોધાનેત્વા એકો પઞ્હો કતો, સત્ત વિઞ્ઞાણધાતુયો સમોધાનેત્વા એકો, સત્તિન્દ્રિયાનિ સમોધાનેત્વા એકો, દ્વે ભવે સમોધાનેત્વા એકો, પરિદેવેન ચ સનિદસ્સનસપ્પટિઘેહિ ચ એકો, અનિદસ્સનસપ્પટિઘેહિ એકો, સનિદસ્સનેહિ એકો, સપ્પટિઘેહિ ચ ઉપાદાધમ્મેહિ ચ એકોતિ અટ્ઠ પઞ્હા કતા. તેસુ ખન્ધાદિવિભાગો એવં વેદિતબ્બો સેય્યથિદં – પઠમપઞ્હે તાવ ચતૂહિ ખન્ધેહીતિ અરૂપક્ખન્ધેહિ, દ્વીહાયતનેહીતિ ચક્ખાયતનાદીસુ એકેકેન સદ્ધિં મનાયતનેન, અટ્ઠહિ ધાતૂહીતિ ચક્ખુધાતુઆદીસુ એકેકાય સદ્ધિં સત્તહિ વિઞ્ઞાણધાતૂહિ.
Evaṃ uddānagāthāya dassitāneva. Tasmā tesaṃ vaseneva saṅgahāsaṅgaho veditabbo. Pañhavasena hi imasmiṃ vāre āyatanadhātuvaseneva sadisavissajjane vīsati dhamme samodhānetvā eko pañho kato, satta viññāṇadhātuyo samodhānetvā eko, sattindriyāni samodhānetvā eko, dve bhave samodhānetvā eko, paridevena ca sanidassanasappaṭighehi ca eko, anidassanasappaṭighehi eko, sanidassanehi eko, sappaṭighehi ca upādādhammehi ca ekoti aṭṭha pañhā katā. Tesu khandhādivibhāgo evaṃ veditabbo seyyathidaṃ – paṭhamapañhe tāva catūhi khandhehīti arūpakkhandhehi, dvīhāyatanehīti cakkhāyatanādīsu ekekena saddhiṃ manāyatanena, aṭṭhahi dhātūhīti cakkhudhātuādīsu ekekāya saddhiṃ sattahi viññāṇadhātūhi.
તત્રાયં નયો – ચક્ખાયતનેન હિ ખન્ધસઙ્ગહેન રૂપક્ખન્ધો સઙ્ગહિતો. તસ્મિં સઙ્ગહિતે રૂપક્ખન્ધે આયતનસઙ્ગહેન ચક્ખાયતનમેવેકં સઙ્ગહિતં. સેસાનિ દસ આયતનાનિ અસઙ્ગહિતાનિ. ધાતુસઙ્ગહેનપિ તેન ચક્ખુધાતુયેવેકા સઙ્ગહિતા. સેસા દસ ધાતુયો અસઙ્ગહિતા. ઇતિ યાનિ તેન અસઙ્ગહિતાનિ દસાયતનાનિ, તાનિ ચક્ખાયતનમનાયતનેહિ દ્વીહિ અસઙ્ગહિતાનિ. યાપિ તેન અસઙ્ગહિતા દસ ધાતુયો, તા ચક્ખુધાતુયા ચેવ સત્તહિ ચ વિઞ્ઞાણધાતૂહિ અસઙ્ગહિતાતિ. રૂપાયતનાદીસુપિ એસેવ નયો.
Tatrāyaṃ nayo – cakkhāyatanena hi khandhasaṅgahena rūpakkhandho saṅgahito. Tasmiṃ saṅgahite rūpakkhandhe āyatanasaṅgahena cakkhāyatanamevekaṃ saṅgahitaṃ. Sesāni dasa āyatanāni asaṅgahitāni. Dhātusaṅgahenapi tena cakkhudhātuyevekā saṅgahitā. Sesā dasa dhātuyo asaṅgahitā. Iti yāni tena asaṅgahitāni dasāyatanāni, tāni cakkhāyatanamanāyatanehi dvīhi asaṅgahitāni. Yāpi tena asaṅgahitā dasa dhātuyo, tā cakkhudhātuyā ceva sattahi ca viññāṇadhātūhi asaṅgahitāti. Rūpāyatanādīsupi eseva nayo.
૧૭૨. દુતિયપઞ્હે – યસ્મા યાય કાયચિ વિઞ્ઞાણધાતુયા સઙ્ગહિતો વિઞ્ઞાણક્ખન્ધો મનાયતનેન અસઙ્ગહિતો નામ નત્થિ, તસ્મા આયતનસઙ્ગહેન સઙ્ગહિતાતિ વુત્તં. એત્થ પન ચતૂહિ ખન્ધેહીતિ રૂપાદીહિ ચતૂહિ. એકાદસહાયતનેહીતિ મનાયતનવજ્જેહિ. દ્વાદસહિ ધાતૂહીતિ યથાનુરૂપા છ વિઞ્ઞાણધાતુયો અપનેત્વા સેસાહિ દ્વાદસહિ. ચક્ખુવિઞ્ઞાણધાતુયા હિ ચક્ખુવિઞ્ઞાણધાતુયેવ સઙ્ગહિતા, ઇતરા અસઙ્ગહિતા. સોતવિઞ્ઞાણધાતુઆદીસુપિ એસેવ નયો.
172. Dutiyapañhe – yasmā yāya kāyaci viññāṇadhātuyā saṅgahito viññāṇakkhandho manāyatanena asaṅgahito nāma natthi, tasmā āyatanasaṅgahena saṅgahitāti vuttaṃ. Ettha pana catūhi khandhehīti rūpādīhi catūhi. Ekādasahāyatanehīti manāyatanavajjehi. Dvādasahi dhātūhīti yathānurūpā cha viññāṇadhātuyo apanetvā sesāhi dvādasahi. Cakkhuviññāṇadhātuyā hi cakkhuviññāṇadhātuyeva saṅgahitā, itarā asaṅgahitā. Sotaviññāṇadhātuādīsupi eseva nayo.
૧૭૩. તતિયપઞ્હે – ચક્ખુન્દ્રિયાદીનં વિસ્સજ્જનં ચક્ખાયતનાદિસદિસમેવ. ઇત્થિન્દ્રિયપુરિસિન્દ્રિયેસુ પન ધમ્માયતનેન સદ્ધિં દ્વે આયતનાનિ, ધમ્મધાતુયા ચ સદ્ધિં અટ્ઠ ધાતુયો વેદિતબ્બા.
173. Tatiyapañhe – cakkhundriyādīnaṃ vissajjanaṃ cakkhāyatanādisadisameva. Itthindriyapurisindriyesu pana dhammāyatanena saddhiṃ dve āyatanāni, dhammadhātuyā ca saddhiṃ aṭṭha dhātuyo veditabbā.
૧૭૪. ચતુત્થપઞ્હે – તીહાયતનેહીતિ રૂપાયતનધમ્માયતનમનાયતનેહિ. તેસુ હિ ભવેસુ રૂપાયતનધમ્માયતનવસેન દ્વેવ આયતનાનિ તેહિ સઙ્ગહિતાનિ . સેસાનિ નવ રૂપાયતનાનિ તેહેવ ચ દ્વીહિ, મનાયતનેન ચાતિ તીહિ અસઙ્ગહિતાનિ નામ હોન્તિ. નવહિ ધાતૂહીતિ રૂપધાતુધમ્મધાતૂહિ સદ્ધિં સત્તહિ વિઞ્ઞાણધાતૂહિ.
174. Catutthapañhe – tīhāyatanehīti rūpāyatanadhammāyatanamanāyatanehi. Tesu hi bhavesu rūpāyatanadhammāyatanavasena dveva āyatanāni tehi saṅgahitāni . Sesāni nava rūpāyatanāni teheva ca dvīhi, manāyatanena cāti tīhi asaṅgahitāni nāma honti. Navahi dhātūhīti rūpadhātudhammadhātūhi saddhiṃ sattahi viññāṇadhātūhi.
૧૭૫. પઞ્ચમપઞ્હે – દ્વીહાયતનેહીતિ પઠમપદં સન્ધાય સદ્દાયતનમનાયતનેહિ. દુતિયપદં સન્ધાય રૂપાયતનમનાયતનેહિ. ધાતુયોપિ તેસંયેવ એકેકેન સદ્ધિં સત્ત વિઞ્ઞાણધાતુયો વેદિતબ્બા.
175. Pañcamapañhe – dvīhāyatanehīti paṭhamapadaṃ sandhāya saddāyatanamanāyatanehi. Dutiyapadaṃ sandhāya rūpāyatanamanāyatanehi. Dhātuyopi tesaṃyeva ekekena saddhiṃ satta viññāṇadhātuyo veditabbā.
૧૭૬. છટ્ઠપઞ્હે – દસહાયતનેહીતિ રૂપાયતનધમ્માયતનવજ્જેહિ. સોળસહિ ધાતૂહીતિ રૂપધાતુધમ્મધાતુવજ્જેહેવ. કથં? અનિદસ્સનસપ્પટિઘા હિ ધમ્મા નામ નવ ઓળારિકાયતનાનિ. તેહિ ખન્ધસઙ્ગહેન સઙ્ગહિતે રૂપક્ખન્ધે, આયતનસઙ્ગહેન તાનેવ નવાયતનાનિ સઙ્ગહિતાનિ. રૂપાયતનધમ્માયતનાનિ અસઙ્ગહિતાનિ. ધાતુસઙ્ગહેનપિ તા એવ નવ ધાતુયો સઙ્ગહિતા. રૂપધાતુધમ્મધાતુયો અસઙ્ગહિતા. ઇતિ યાનિ તેહિ અસઙ્ગહિતાનિ દ્વે આયતનાનિ , તાનિ રૂપાયતનવજ્જેહિ નવહિ ઓળારિકાયતનેહિ, મનાયતનેન ચાતિ દસહિ અસઙ્ગહિતાનિ. યાપિ તેહિ અસઙ્ગહિતા દ્વે ધાતુયો, તા રૂપધાતુવજ્જાહિ નવહિ ઓળારિકધાતૂહિ, સત્તહિ ચ વિઞ્ઞાણધાતૂહીતિ સોળસહિ અસઙ્ગહિતાતિ વેદિતબ્બા.
176. Chaṭṭhapañhe – dasahāyatanehīti rūpāyatanadhammāyatanavajjehi. Soḷasahi dhātūhīti rūpadhātudhammadhātuvajjeheva. Kathaṃ? Anidassanasappaṭighā hi dhammā nāma nava oḷārikāyatanāni. Tehi khandhasaṅgahena saṅgahite rūpakkhandhe, āyatanasaṅgahena tāneva navāyatanāni saṅgahitāni. Rūpāyatanadhammāyatanāni asaṅgahitāni. Dhātusaṅgahenapi tā eva nava dhātuyo saṅgahitā. Rūpadhātudhammadhātuyo asaṅgahitā. Iti yāni tehi asaṅgahitāni dve āyatanāni , tāni rūpāyatanavajjehi navahi oḷārikāyatanehi, manāyatanena cāti dasahi asaṅgahitāni. Yāpi tehi asaṅgahitā dve dhātuyo, tā rūpadhātuvajjāhi navahi oḷārikadhātūhi, sattahi ca viññāṇadhātūhīti soḷasahi asaṅgahitāti veditabbā.
૧૭૭. સત્તમપઞ્હે – દ્વીહાયતનેહીતિ રૂપાયતનમનાયતનેહિ. અટ્ઠહિ ધાતૂહીતિ રૂપધાતુયા સદ્ધિં સત્તહિ વિઞ્ઞાણધાતૂહિ.
177. Sattamapañhe – dvīhāyatanehīti rūpāyatanamanāyatanehi. Aṭṭhahi dhātūhīti rūpadhātuyā saddhiṃ sattahi viññāṇadhātūhi.
૧૭૮. અટ્ઠમપઞ્હે – એકાદસહાયતનેહીતિ સપ્પટિઘધમ્મે સન્ધાય ધમ્માયતનવજ્જેહિ, ઉપાદાધમ્મે સન્ધાય ફોટ્ઠબ્બાયતનવજ્જેહિ. ધાતૂસુપિ એસેવ નયો. અત્થયોજના પનેત્થ હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બાતિ.
178. Aṭṭhamapañhe – ekādasahāyatanehīti sappaṭighadhamme sandhāya dhammāyatanavajjehi, upādādhamme sandhāya phoṭṭhabbāyatanavajjehi. Dhātūsupi eseva nayo. Atthayojanā panettha heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāti.
સઙ્ગહિતેનઅસઙ્ગહિતપદવણ્ણના.
Saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / ધાતુકથાપાળિ • Dhātukathāpāḷi / ૨. સઙ્ગહિતેનઅસઙ્ગહિતપદનિદ્દેસો • 2. Saṅgahitenaasaṅgahitapadaniddeso
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-મૂલટીકા • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ૨. દુતિયનયો સઙ્ગહિતેનઅસઙ્ગહિતપદવણ્ણના • 2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-અનુટીકા • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ૨. દુતિયનયો સઙ્ગહિતેનઅસઙ્ગહિતપદવણ્ણના • 2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā