Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-મૂલટીકા • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
૨. દુતિયનયો સઙ્ગહિતેનઅસઙ્ગહિતપદવણ્ણના
2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
૧૭૧. સઙ્ગહિતેનઅસઙ્ગહિતપદનિદ્દેસે યં તં ઉદ્દેસે અસઙ્ગહિતતાય પુચ્છિતબ્બં વિસ્સજ્જિતબ્બઞ્ચ સઙ્ગહિતતાવિસિટ્ઠં અસઙ્ગહિતં ધમ્મજાતં નિદ્ધારિતં, તદેવ તાવ દસ્સેન્તો ‘‘ચક્ખાયતનેન યે ધમ્મા ખન્ધસઙ્ગહેન સઙ્ગહિતા આયતનધાતુસઙ્ગહેન અસઙ્ગહિતા’’તિ આહ. સબ્બત્થ ખન્ધાદિસઙ્ગહસામઞ્ઞાનં નિચ્ચં વિસેસાપેક્ખત્તા ભેદનિસ્સિતત્તા ચ પુચ્છાવિસ્સજ્જનાનં સવિસેસાવ ખન્ધાદિગણના સુદ્ધા. તત્થ સઙ્ગહિતેનઅસઙ્ગહિતવચનમત્તેન ધમ્મવિસેસસ્સ નિદ્ધારિતત્તા તીસુ સઙ્ગહેસુ એકેન દ્વીહિ વા યે સઙ્ગહિતા હુત્વા અઞ્ઞેહિ અસઙ્ગહિતા, તેયેવ ધમ્મા ‘‘ખન્ધસઙ્ગહેન સઙ્ગહિતા આયતનધાતુસઙ્ગહેન અસઙ્ગહિતા’’તિ એત્તકેનેવ દસ્સેતબ્બા સિયું, તેસં પન એવંવિધાનં અસમ્ભવા નયમાતિકાય ચ અબ્ભન્તરબાહિરમાતિકાપેક્ખત્તા ઉદ્દેસેપિ યં યં રૂપક્ખન્ધાદીસુ અરણન્તેસુ સઙ્ગાહકં, તં તં અપેક્ખિત્વા સઙ્ગહિતેનઅસઙ્ગહિતં નિદ્ધારિતન્તિ વિઞ્ઞાયતીતિ તેન તેન સઙ્ગાહકેન યથાનિદ્ધારિતં ધમ્મં નિયમેત્વા દસ્સેતું ‘‘ચક્ખાયતનેના’’તિઆદિમાહ. યત્થ હિ પુચ્છિતબ્બવિસ્સજ્જિતબ્બધમ્મવિસેસનિદ્ધારણં નત્થિ, તસ્મિં પઠમનયે છટ્ઠનયે ચ પુચ્છિતબ્બવિસ્સજ્જિતબ્બભાવેન, ઇતરેસુ ચ યં યં પુચ્છિતબ્બવિસ્સજ્જિતબ્બં નિદ્ધારિતં, તસ્સ તસ્સ નિયામકભાવેન રૂપક્ખન્ધાદયો અરણન્તા ઉદ્દિટ્ઠાતિ.
171. Saṅgahitenaasaṅgahitapadaniddese yaṃ taṃ uddese asaṅgahitatāya pucchitabbaṃ vissajjitabbañca saṅgahitatāvisiṭṭhaṃ asaṅgahitaṃ dhammajātaṃ niddhāritaṃ, tadeva tāva dassento ‘‘cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā āyatanadhātusaṅgahena asaṅgahitā’’ti āha. Sabbattha khandhādisaṅgahasāmaññānaṃ niccaṃ visesāpekkhattā bhedanissitattā ca pucchāvissajjanānaṃ savisesāva khandhādigaṇanā suddhā. Tattha saṅgahitenaasaṅgahitavacanamattena dhammavisesassa niddhāritattā tīsu saṅgahesu ekena dvīhi vā ye saṅgahitā hutvā aññehi asaṅgahitā, teyeva dhammā ‘‘khandhasaṅgahena saṅgahitā āyatanadhātusaṅgahena asaṅgahitā’’ti ettakeneva dassetabbā siyuṃ, tesaṃ pana evaṃvidhānaṃ asambhavā nayamātikāya ca abbhantarabāhiramātikāpekkhattā uddesepi yaṃ yaṃ rūpakkhandhādīsu araṇantesu saṅgāhakaṃ, taṃ taṃ apekkhitvā saṅgahitenaasaṅgahitaṃ niddhāritanti viññāyatīti tena tena saṅgāhakena yathāniddhāritaṃ dhammaṃ niyametvā dassetuṃ ‘‘cakkhāyatanenā’’tiādimāha. Yattha hi pucchitabbavissajjitabbadhammavisesaniddhāraṇaṃ natthi, tasmiṃ paṭhamanaye chaṭṭhanaye ca pucchitabbavissajjitabbabhāvena, itaresu ca yaṃ yaṃ pucchitabbavissajjitabbaṃ niddhāritaṃ, tassa tassa niyāmakabhāvena rūpakkhandhādayo araṇantā uddiṭṭhāti.
તત્થ ‘‘ચક્ખાયતનેન…પે॰… ફોટ્ઠબ્બધાતુયા’’તિ કત્તુઅત્થે કરણનિદ્દેસો દટ્ઠબ્બો, ‘‘ખન્ધસઙ્ગહેન આયતનસઙ્ગહેન ધાતુસઙ્ગહેના’’તિ કરણત્થે. એત્થ ચ યેન યેન સઙ્ગાહકેન ખન્ધાદિસઙ્ગહેસુ તેન તેન સઙ્ગહેતબ્બાસઙ્ગહેતબ્બં અઞ્ઞં અત્થિ, તં તદેવ સઙ્ગાહકાસઙ્ગાહકભાવેન ઉદ્ધટં. રૂપક્ખન્ધેન પન ખન્ધસઙ્ગહેન સઙ્ગહેતબ્બો અઞ્ઞો ધમ્મો નત્થિ, તથા વેદનાક્ખન્ધાદીહિ , ન ચ સો એવ તસ્સ સઙ્ગાહકો અસઙ્ગાહકો વા હોતિ. યઞ્ચ ‘‘રૂપક્ખન્ધો એકેન ખન્ધેન સઙ્ગહિતો’’તિ વુત્તં, તઞ્ચ ન તસ્સેવ તેન સઙ્ગહિતતં સન્ધાય વુત્તં, રૂપક્ખન્ધભાવેન પન રૂપક્ખન્ધવચનેન વા ગહિતતં સન્ધાય વુત્તન્તિ પકાસિતોયમત્થો.
Tattha ‘‘cakkhāyatanena…pe… phoṭṭhabbadhātuyā’’ti kattuatthe karaṇaniddeso daṭṭhabbo, ‘‘khandhasaṅgahena āyatanasaṅgahena dhātusaṅgahenā’’ti karaṇatthe. Ettha ca yena yena saṅgāhakena khandhādisaṅgahesu tena tena saṅgahetabbāsaṅgahetabbaṃ aññaṃ atthi, taṃ tadeva saṅgāhakāsaṅgāhakabhāvena uddhaṭaṃ. Rūpakkhandhena pana khandhasaṅgahena saṅgahetabbo añño dhammo natthi, tathā vedanākkhandhādīhi , na ca so eva tassa saṅgāhako asaṅgāhako vā hoti. Yañca ‘‘rūpakkhandho ekena khandhena saṅgahito’’ti vuttaṃ, tañca na tasseva tena saṅgahitataṃ sandhāya vuttaṃ, rūpakkhandhabhāvena pana rūpakkhandhavacanena vā gahitataṃ sandhāya vuttanti pakāsitoyamattho.
યદિ ચ સો એવ તેન સઙ્ગય્હેય્ય, સઙ્ગહિતેનસમ્પયુત્તવિપ્પયુત્તપદનિદ્દેસે – ‘‘વેદનાક્ખન્ધેન યે ધમ્મા ખન્ધસઙ્ગહેન સઙ્ગહિતા આયતનસઙ્ગહેન સઙ્ગહિતા ધાતુસઙ્ગહેન સઙ્ગહિતા, તે ધમ્મા તીહિ ખન્ધેહિ એકેનાયતનેન સત્તહિ ધાતૂહિ સમ્પયુત્તા’’તિઆદિ વત્તબ્બં સિયા, ન ચ વુત્તં, તસ્મા યથા ચિત્તં ચિત્તેન સમ્પયુત્તં વિપ્પયુત્તઞ્ચ ન હોતિ, એવં રૂપક્ખન્ધો રૂપક્ખન્ધેન સઙ્ગહિતો અસઙ્ગહિતો ચ ન હોતિ, તથા વેદનાક્ખન્ધાદયો વેદનાક્ખન્ધાદીહિ. ન હિ સો એવ તસ્સ સભાગો વિસભાગો ચાતિ. તેનેવ ન એકદેસા વિય સમુદાયસ્સ, સમુદાયો એકદેસાનં સઙ્ગાહકો અસઙ્ગાહકો ચ. યથા રૂપક્ખન્ધો ચક્ખાયતનાદીનં, ધમ્માયતનં વેદનાક્ખન્ધાદીનં, સરણા ધમ્મા ચતુન્નં ખન્ધાનં. સમુદાયન્તોગધાનઞ્હિ એકદેસાનં ન વિભાગો અત્થિ, યેન તે સમુદાયસ્સ સમુદાયો ચ તેસં સભાગો વિસભાગો ચ સિયાતિ, તથા ન સમુદાયો એકદેસસભાગવિસભાગાનં સઙ્ગાહકો અસઙ્ગાહકો ચ. યથા ધમ્માયતનં સુખુમરૂપસભાગસ્સ વેદનાદિવિસભાગસ્સ ચ રૂપક્ખન્ધેકદેસસ્સ ખન્ધસઙ્ગહેન, જીવિતિન્દ્રિયં રૂપારૂપજીવિતસભાગવિસભાગસ્સ રૂપક્ખન્ધેકદેસસ્સ સઙ્ખારક્ખન્ધેકદેસસ્સ ચ જીવિતવજ્જસ્સ ખન્ધસઙ્ગહેનેવ. ન હિ એકદેસસભાગં સમુદાયસભાગં, નાપિ એકદેસવિસભાગં સમુદાયવિસભાગન્તિ, તસ્મા સતિપિ અત્તતો અત્તનિ અન્તોગધતો અત્તેકદેસસભાગતો ચ અઞ્ઞસ્સ અસઙ્ગાહકત્તે સઙ્ગાહકત્તમેવ એતેસં નત્થિ, યેન સઙ્ગહિતસ્સ અસઙ્ગાહકા સિયુન્તિ સઙ્ગાહકત્તાભાવતો એવ એવરૂપાનં અગ્ગહણં વેદિતબ્બં.
Yadi ca so eva tena saṅgayheyya, saṅgahitenasampayuttavippayuttapadaniddese – ‘‘vedanākkhandhena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā āyatanasaṅgahena saṅgahitā dhātusaṅgahena saṅgahitā, te dhammā tīhi khandhehi ekenāyatanena sattahi dhātūhi sampayuttā’’tiādi vattabbaṃ siyā, na ca vuttaṃ, tasmā yathā cittaṃ cittena sampayuttaṃ vippayuttañca na hoti, evaṃ rūpakkhandho rūpakkhandhena saṅgahito asaṅgahito ca na hoti, tathā vedanākkhandhādayo vedanākkhandhādīhi. Na hi so eva tassa sabhāgo visabhāgo cāti. Teneva na ekadesā viya samudāyassa, samudāyo ekadesānaṃ saṅgāhako asaṅgāhako ca. Yathā rūpakkhandho cakkhāyatanādīnaṃ, dhammāyatanaṃ vedanākkhandhādīnaṃ, saraṇā dhammā catunnaṃ khandhānaṃ. Samudāyantogadhānañhi ekadesānaṃ na vibhāgo atthi, yena te samudāyassa samudāyo ca tesaṃ sabhāgo visabhāgo ca siyāti, tathā na samudāyo ekadesasabhāgavisabhāgānaṃ saṅgāhako asaṅgāhako ca. Yathā dhammāyatanaṃ sukhumarūpasabhāgassa vedanādivisabhāgassa ca rūpakkhandhekadesassa khandhasaṅgahena, jīvitindriyaṃ rūpārūpajīvitasabhāgavisabhāgassa rūpakkhandhekadesassa saṅkhārakkhandhekadesassa ca jīvitavajjassa khandhasaṅgaheneva. Na hi ekadesasabhāgaṃ samudāyasabhāgaṃ, nāpi ekadesavisabhāgaṃ samudāyavisabhāganti, tasmā satipi attato attani antogadhato attekadesasabhāgato ca aññassa asaṅgāhakatte saṅgāhakattameva etesaṃ natthi, yena saṅgahitassa asaṅgāhakā siyunti saṅgāhakattābhāvato eva evarūpānaṃ aggahaṇaṃ veditabbaṃ.
યં પન ‘‘ધમ્માયતનં અસઙ્ખતં ખન્ધતો ઠપેત્વા ચતૂહિ ખન્ધેહિ સઙ્ગહિત’’ન્તિ (ધાતુ॰ ૨૫), ‘‘ચક્ખાયતનઞ્ચ સોતાયતનઞ્ચ એકેન ખન્ધેન સઙ્ગહિત’’ન્તિ (ધાતુ॰ ૨૬) ચ વુત્તં, ન તેન એકદેસાનં સમુદાયસઙ્ગાહકત્તં, સમુદાયસ્સ ચ એકદેસસઙ્ગાહકત્તં દસ્સેતિ, ચતુક્ખન્ધગણનભેદેહિ પન ધમ્માયતનસ્સ ગણેતબ્બાગણેતબ્બભાવેન પઞ્ચધા ભિન્નતં, ચક્ખાયતનાદીનં એકક્ખન્ધગણનેન ગણેતબ્બતાય એકવિધતઞ્ચ દસ્સેતિ. સઙ્ગાહકાસઙ્ગાહકનિરપેક્ખાનં ગણેતબ્બાગણેતબ્બાનં તંતંગણનેહિ ગણનદસ્સનમત્તમેવ હિ પઠમનયો કમ્મકરણમત્તસબ્ભાવા, દુતિયાદયો પન સઙ્ગાહકાસઙ્ગાહકેહિ સઙ્ગહિતાસઙ્ગહિતાનં અગણનાદિદસ્સનાનિ કત્તુકરણકમ્મત્તયસબ્ભાવા . તથા પઠમનયે તથા તથા ગણેતબ્બાગણેતબ્બભાવસઙ્ખાતો તંતંખન્ધાદિભાવાભાવો સભાગવિસભાગતા , દુતિયાદીસુ યથાનિદ્ધારિતધમ્મદસ્સને સઙ્ગાહકસઙ્ગહેતબ્બાનં સમાનક્ખન્ધાદિભાવો સભાગતા, તદભાવો ચ વિસભાગતા. પુચ્છાવિસ્સજ્જનેસુ તંતંખન્ધાદિભાવાભાવો એવાતિ અયમેતેસં વિસેસોતિ.
Yaṃ pana ‘‘dhammāyatanaṃ asaṅkhataṃ khandhato ṭhapetvā catūhi khandhehi saṅgahita’’nti (dhātu. 25), ‘‘cakkhāyatanañca sotāyatanañca ekena khandhena saṅgahita’’nti (dhātu. 26) ca vuttaṃ, na tena ekadesānaṃ samudāyasaṅgāhakattaṃ, samudāyassa ca ekadesasaṅgāhakattaṃ dasseti, catukkhandhagaṇanabhedehi pana dhammāyatanassa gaṇetabbāgaṇetabbabhāvena pañcadhā bhinnataṃ, cakkhāyatanādīnaṃ ekakkhandhagaṇanena gaṇetabbatāya ekavidhatañca dasseti. Saṅgāhakāsaṅgāhakanirapekkhānaṃ gaṇetabbāgaṇetabbānaṃ taṃtaṃgaṇanehi gaṇanadassanamattameva hi paṭhamanayo kammakaraṇamattasabbhāvā, dutiyādayo pana saṅgāhakāsaṅgāhakehi saṅgahitāsaṅgahitānaṃ agaṇanādidassanāni kattukaraṇakammattayasabbhāvā . Tathā paṭhamanaye tathā tathā gaṇetabbāgaṇetabbabhāvasaṅkhāto taṃtaṃkhandhādibhāvābhāvo sabhāgavisabhāgatā , dutiyādīsu yathāniddhāritadhammadassane saṅgāhakasaṅgahetabbānaṃ samānakkhandhādibhāvo sabhāgatā, tadabhāvo ca visabhāgatā. Pucchāvissajjanesu taṃtaṃkhandhādibhāvābhāvo evāti ayametesaṃ visesoti.
સમુદયસચ્ચસુખિન્દ્રિયસદિસાનિ પન તેહિ સઙ્ગહેતબ્બમેવ અત્થિ, ન સઙ્ગહિતં અસઙ્ગહેતબ્બન્તિ અસઙ્ગાહકત્તાભાવતો ન ઉદ્ધટાનિ. દુક્ખસચ્ચસદિસાનિ તેહિ વિસભાગસમુદાયભૂતેહિ અનેકક્ખન્ધેહિ ખન્ધસઙ્ગહેન સઙ્ગહેતબ્બં, ઇતરેહિ અસઙ્ગહેતબ્બઞ્ચ નત્થીતિ સઙ્ગાહકત્તાસઙ્ગાહકત્તાભાવતો. એવં સઙ્ગાહકત્તાભાવતો અસઙ્ગાહકત્તાભાવતો ઉભયાભાવતો ચ યથાવુત્તસદિસાનિ અનુદ્ધરિત્વા સઙ્ગાહકત્તાસઙ્ગાહકત્તભાવતો ચક્ખાયતનાદીનેવ ઉદ્ધટાનીતિ વેદિતબ્બાનિ. તત્થ ‘‘ચક્ખાયતનેન યે ધમ્મા ખન્ધસઙ્ગહેન સઙ્ગહિતા’’તિ ચક્ખાયતનવજ્જા રૂપધમ્મા ખન્ધસઙ્ગહેન સઙ્ગહિતાતિ વેદિતબ્બા, ન રૂપક્ખન્ધોતિ. ન હિ એકદેસો સમુદાયસઙ્ગાહકોતિ દસ્સિતમેતન્તિ.
Samudayasaccasukhindriyasadisāni pana tehi saṅgahetabbameva atthi, na saṅgahitaṃ asaṅgahetabbanti asaṅgāhakattābhāvato na uddhaṭāni. Dukkhasaccasadisāni tehi visabhāgasamudāyabhūtehi anekakkhandhehi khandhasaṅgahena saṅgahetabbaṃ, itarehi asaṅgahetabbañca natthīti saṅgāhakattāsaṅgāhakattābhāvato. Evaṃ saṅgāhakattābhāvato asaṅgāhakattābhāvato ubhayābhāvato ca yathāvuttasadisāni anuddharitvā saṅgāhakattāsaṅgāhakattabhāvato cakkhāyatanādīneva uddhaṭānīti veditabbāni. Tattha ‘‘cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā’’ti cakkhāyatanavajjā rūpadhammā khandhasaṅgahena saṅgahitāti veditabbā, na rūpakkhandhoti. Na hi ekadeso samudāyasaṅgāhakoti dassitametanti.
અટ્ઠકથાયં પન ખન્ધપદેનાતિ ખન્ધપદસઙ્ગહેનાતિ અત્થો, ન સઙ્ગાહકેનાતિ. ‘‘કેનચિ સઙ્ગાહકેના’’તિ ઇદં પન આનેત્વા વત્તબ્બં. તં પન રૂપક્ખન્ધાદીસુ ન યુજ્જતીતિ તં વિસ્સજ્જનં રૂપક્ખન્ધાદીસુ સઙ્ગાહકેસુ ન યુજ્જતીતિ અત્થો. રૂપક્ખન્ધેન હિ…પે॰… સઙ્ગહિતોતિ એતેન નયેન ચક્ખાયતનેન રૂપક્ખન્ધોવ સઙ્ગહિતો, સો ચ અડ્ઢેકાદસહિ આયતનધાતૂહિ અસઙ્ગહિતો નામ નત્થીતિ એવં ચક્ખાયતનાદીનિપિ ન ગહેતબ્બાનીતિ આપજ્જતીતિ ચે? નાપજ્જતિ. ન હિ અઞ્ઞમત્તનિવારણં એવસદ્દસ્સ અત્થો, અથ ખો સઙ્ગાહકતો અઞ્ઞનિવારણં. સો ચાતિઆદિ ચ ન નિરપેક્ખવચનં, અથ ખો સઙ્ગાહકાપેક્ખન્તિ. કથં? રૂપક્ખન્ધેન હિ રૂપક્ખન્ધોવ સઙ્ગહિતોતિ યથા ચક્ખાયતનેન ચક્ખાયતનતો અઞ્ઞમ્પિ ખન્ધસઙ્ગહેન સઙ્ગહિતં અત્થિ, યં આયતનધાતુસઙ્ગહેહિ અસઙ્ગહિતં હોતિ, ન એવં રૂપક્ખન્ધેન રૂપક્ખન્ધતો અઞ્ઞં ખન્ધસઙ્ગહેન સઙ્ગહિતં અત્થિ, યં આયતનધાતુસઙ્ગહેહિ અસઙ્ગહિતં સિયા, રૂપક્ખન્ધેન પન રૂપક્ખન્ધોવ ખન્ધસઙ્ગહેન સઙ્ગહિતોતિ અયઞ્હેત્થ અધિપ્પાયો યુત્તો. સિયા પનેતં ‘‘સો એવ રૂપક્ખન્ધો રૂપક્ખન્ધેન આયતનધાતુસઙ્ગહેહિ અસઙ્ગહિતો હોતૂ’’તિ, તં નિવારેન્તો આહ ‘‘સો ચ અડ્ઢેકાદસહિ આયતનધાતૂહિ અસઙ્ગહિતો નામ નત્થી’’તિ . એત્થ ચ ‘‘રૂપક્ખન્ધેના’’તિ આનેત્વા વત્તબ્બં. તત્થ રૂપક્ખન્ધો રૂપક્ખન્ધસ્સ વા તદેકદેસાનં વા ચક્ખાદીનં આયતનધાતુસઙ્ગહેહિ સઙ્ગાહકો અસઙ્ગાહકો ચ ન હોતીતિ ઇમિના પરિયાયેન અસઙ્ગહિતતાય અભાવો વુત્તોતિ યુજ્જતિ, ન રૂપક્ખન્ધેન રૂપક્ખન્ધસ્સ તદેકદેસાનં વા અડ્ઢેકાદસહિ આયતનધાતુસઙ્ગહેહિ સઙ્ગહિતતાય. ન હિ સા સઙ્ગહિતતા અત્થિ. યદિ સિયા, સઙ્ગહિતેનસમ્પયુત્તવિપ્પયુત્તપદનિદ્દેસે રૂપક્ખન્ધોપિ ઉદ્ધરિતબ્બો સિયા. તેન હિ તીહિપિ સઙ્ગહેહિ રૂપક્ખન્ધો તદેકદેસો વા સઙ્ગહિતા સિયું, અત્થિ ચ તેસં વિપ્પયુત્તતાતિ.
Aṭṭhakathāyaṃ pana khandhapadenāti khandhapadasaṅgahenāti attho, na saṅgāhakenāti. ‘‘Kenaci saṅgāhakenā’’ti idaṃ pana ānetvā vattabbaṃ. Taṃ pana rūpakkhandhādīsu na yujjatīti taṃ vissajjanaṃ rūpakkhandhādīsu saṅgāhakesu na yujjatīti attho. Rūpakkhandhena hi…pe… saṅgahitoti etena nayena cakkhāyatanena rūpakkhandhova saṅgahito, so ca aḍḍhekādasahi āyatanadhātūhi asaṅgahito nāma natthīti evaṃ cakkhāyatanādīnipi na gahetabbānīti āpajjatīti ce? Nāpajjati. Na hi aññamattanivāraṇaṃ evasaddassa attho, atha kho saṅgāhakato aññanivāraṇaṃ. So cātiādi ca na nirapekkhavacanaṃ, atha kho saṅgāhakāpekkhanti. Kathaṃ? Rūpakkhandhena hi rūpakkhandhova saṅgahitoti yathā cakkhāyatanena cakkhāyatanato aññampi khandhasaṅgahena saṅgahitaṃ atthi, yaṃ āyatanadhātusaṅgahehi asaṅgahitaṃ hoti, na evaṃ rūpakkhandhena rūpakkhandhato aññaṃ khandhasaṅgahena saṅgahitaṃ atthi, yaṃ āyatanadhātusaṅgahehi asaṅgahitaṃ siyā, rūpakkhandhena pana rūpakkhandhova khandhasaṅgahena saṅgahitoti ayañhettha adhippāyo yutto. Siyā panetaṃ ‘‘so eva rūpakkhandho rūpakkhandhena āyatanadhātusaṅgahehi asaṅgahito hotū’’ti, taṃ nivārento āha ‘‘so ca aḍḍhekādasahi āyatanadhātūhi asaṅgahito nāma natthī’’ti . Ettha ca ‘‘rūpakkhandhenā’’ti ānetvā vattabbaṃ. Tattha rūpakkhandho rūpakkhandhassa vā tadekadesānaṃ vā cakkhādīnaṃ āyatanadhātusaṅgahehi saṅgāhako asaṅgāhako ca na hotīti iminā pariyāyena asaṅgahitatāya abhāvo vuttoti yujjati, na rūpakkhandhena rūpakkhandhassa tadekadesānaṃ vā aḍḍhekādasahi āyatanadhātusaṅgahehi saṅgahitatāya. Na hi sā saṅgahitatā atthi. Yadi siyā, saṅgahitenasampayuttavippayuttapadaniddese rūpakkhandhopi uddharitabbo siyā. Tena hi tīhipi saṅgahehi rūpakkhandho tadekadeso vā saṅgahitā siyuṃ, atthi ca tesaṃ vippayuttatāti.
એવં અસઙ્ગહિતતાય અભાવતો એતાનિ, અઞ્ઞાનિ ચાતિ એત્થાપિ ચક્ખાયતનાદીહિ વિય એતેહિ અઞ્ઞેહિ ચ સઙ્ગહિતાનં અસઙ્ગહિતતાય અભાવતો એતાનિ અઞ્ઞાનિ ચ યથા વા તથા વા એતાનિ વિય અયુજ્જમાનવિસ્સજ્જનત્તા એવરૂપાનિ પદાનિ સઙ્ગાહકભાવેન ન ગહિતાનીતિ અધિપ્પાયો.
Evaṃ asaṅgahitatāya abhāvato etāni, aññāni cāti etthāpi cakkhāyatanādīhi viya etehi aññehi ca saṅgahitānaṃ asaṅgahitatāya abhāvato etāni aññāni ca yathā vā tathā vā etāni viya ayujjamānavissajjanattā evarūpāni padāni saṅgāhakabhāvena na gahitānīti adhippāyo.
તત્થ યં વુત્તં ‘‘રૂપક્ખન્ધેન હિ રૂપક્ખન્ધોવ સઙ્ગહિતો’’તિ, તં તેનેવ તસ્સ સઙ્ગહિતત્તાસઙ્ગહિતત્તાભાવદસ્સનેન નિવારિતં. યઞ્હેત્થ અગ્ગહણે કારણં વુત્તં, તઞ્ચ સતિપિ સઙ્ગહિતત્તે અસઙ્ગહિતતાય અભાવતોતિ વિઞ્ઞાયમાનં સમુદયસચ્ચાદીસુ યુજ્જેય્ય સતિ તેહિ સઙ્ગહિતે તદસઙ્ગહિતત્તાભાવતો. રૂપક્ખન્ધાદીહિ પન સઙ્ગહિતમેવ નત્થિ, કુતો તસ્સ અસઙ્ગહિતતા ભવિસ્સતિ, તસ્મા સઙ્ગાહકત્તાભાવો એવેત્થ અગ્ગહણે કારણન્તિ યુત્તં. સઙ્ગહિતત્તાભાવેન અસઙ્ગહિતત્તં યદિપિ રૂપક્ખન્ધાદિના અત્તનો અત્તનિ અન્તોગધસ્સ અત્તેકદેસસભાગસ્સ ચ નત્થિ, અઞ્ઞસ્સ પન અત્થીતિ ન દુક્ખસચ્ચાદીસુ વિય ઉભયાભાવો ચેત્થ અગ્ગહણે કારણં ભવિતું યુત્તોતિ. ધમ્માયતનજીવિતિન્દ્રિયાદીનઞ્ચ ખન્ધચતુક્કદુકાદિસઙ્ગાહકત્તે સતિ ન તેસં સઙ્ગહિતાનં તેહિ ધમ્માયતનજીવિતિન્દ્રિયાદીહિ આયતનધાતુસઙ્ગહેહિ અસઙ્ગહિતતા નત્થીતિ અસઙ્ગહિતતાય અભાવો અનેકન્તિકો, તસ્મા પુબ્બે વુત્તનયેનેવ અગ્ગહિતાનં અગ્ગહણે, ગહિતાનઞ્ચ ગહણે કારણં વેદિતબ્બન્તિ.
Tattha yaṃ vuttaṃ ‘‘rūpakkhandhena hi rūpakkhandhova saṅgahito’’ti, taṃ teneva tassa saṅgahitattāsaṅgahitattābhāvadassanena nivāritaṃ. Yañhettha aggahaṇe kāraṇaṃ vuttaṃ, tañca satipi saṅgahitatte asaṅgahitatāya abhāvatoti viññāyamānaṃ samudayasaccādīsu yujjeyya sati tehi saṅgahite tadasaṅgahitattābhāvato. Rūpakkhandhādīhi pana saṅgahitameva natthi, kuto tassa asaṅgahitatā bhavissati, tasmā saṅgāhakattābhāvo evettha aggahaṇe kāraṇanti yuttaṃ. Saṅgahitattābhāvena asaṅgahitattaṃ yadipi rūpakkhandhādinā attano attani antogadhassa attekadesasabhāgassa ca natthi, aññassa pana atthīti na dukkhasaccādīsu viya ubhayābhāvo cettha aggahaṇe kāraṇaṃ bhavituṃ yuttoti. Dhammāyatanajīvitindriyādīnañca khandhacatukkadukādisaṅgāhakatte sati na tesaṃ saṅgahitānaṃ tehi dhammāyatanajīvitindriyādīhi āyatanadhātusaṅgahehi asaṅgahitatā natthīti asaṅgahitatāya abhāvo anekantiko, tasmā pubbe vuttanayeneva aggahitānaṃ aggahaṇe, gahitānañca gahaṇe kāraṇaṃ veditabbanti.
અનિદસ્સનં પુનદેવ સપ્પટિઘન્તિ એત્થ અનિદસ્સનન્તિ એતેન ‘‘સનિદસ્સનસપ્પટિઘ’’ન્તિ એત્થ વુત્તેન સપ્પટિઘસદ્દેન સદ્ધિં યોજેત્વા અનિદસ્સનસપ્પટિઘા દસ્સિતા. પુનદેવાતિ એતેન તત્થેવ અવિસિટ્ઠં સનિદસ્સનપદં નિવત્તેત્વા ગણ્હન્તો સનિદસ્સનદુકપદં દસ્સેતિ. ‘‘ચક્ખાયતનેન ચક્ખાયતનમેવેકં સઙ્ગહિત’’ન્તિ ઇદં ન સક્કા વત્તું. ન હિ ‘‘ચક્ખાયતનેન ચક્ખાયતનં આયતનસઙ્ગહેન સઙ્ગહિત’’ન્તિ ચ ‘‘અસઙ્ગહિત’’ન્તિ ચ વત્તબ્બન્તિ દસ્સિતોયં નયોતિ. એવં સબ્બત્થ તસ્સેવ સમુદાયેકદેસાનઞ્ચ સઙ્ગાહકસઙ્ગહિતન્તિ વચનેસુ અસઙ્ગાહકઅસઙ્ગહિતન્તિ વચનેસુ ચ તદવત્તબ્બતા યોજેતબ્બા. અસઙ્ગાહકત્તાભાવતો એવ હિ ચક્ખાયતનાદીનિ ચક્ખાયતનાદીહિ અસઙ્ગહિતાનીતિ ન વુચ્ચન્તિ, ન સઙ્ગાહકત્તાભાવતોતિ.
Anidassanaṃ punadeva sappaṭighanti ettha anidassananti etena ‘‘sanidassanasappaṭigha’’nti ettha vuttena sappaṭighasaddena saddhiṃ yojetvā anidassanasappaṭighā dassitā. Punadevāti etena tattheva avisiṭṭhaṃ sanidassanapadaṃ nivattetvā gaṇhanto sanidassanadukapadaṃ dasseti. ‘‘Cakkhāyatanena cakkhāyatanamevekaṃ saṅgahita’’nti idaṃ na sakkā vattuṃ. Na hi ‘‘cakkhāyatanena cakkhāyatanaṃ āyatanasaṅgahena saṅgahita’’nti ca ‘‘asaṅgahita’’nti ca vattabbanti dassitoyaṃ nayoti. Evaṃ sabbattha tasseva samudāyekadesānañca saṅgāhakasaṅgahitanti vacanesu asaṅgāhakaasaṅgahitanti vacanesu ca tadavattabbatā yojetabbā. Asaṅgāhakattābhāvato eva hi cakkhāyatanādīni cakkhāyatanādīhi asaṅgahitānīti na vuccanti, na saṅgāhakattābhāvatoti.
દુતિયનયસઙ્ગહિતેનઅસઙ્ગહિતપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Dutiyanayasaṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / ધાતુકથાપાળિ • Dhātukathāpāḷi / ૨. સઙ્ગહિતેનઅસઙ્ગહિતપદનિદ્દેસો • 2. Saṅgahitenaasaṅgahitapadaniddeso
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / પઞ્ચપકરણ-અટ્ઠકથા • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ૨. દુતિયનયો સઙ્ગહિતેનઅસઙ્ગહિતપદવણ્ણના • 2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-અનુટીકા • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ૨. દુતિયનયો સઙ્ગહિતેનઅસઙ્ગહિતપદવણ્ણના • 2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā