Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૩૦૩] ૩. એકરાજજાતકવણ્ણના
[303] 3. Ekarājajātakavaṇṇanā
અનુત્તરે કામગુણે સમિદ્ધેતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો અઞ્ઞતરં કોસલરાજસેવકં આરબ્ભ કથેસિ. પચ્ચુપ્પન્નવત્થુ હેટ્ઠા સેય્યજાતકે (જા॰ ૧.૩.૯૪ આદયો) કથિતમેવ. ઇધ પન સત્થા ‘‘ન ત્વઞ્ઞેવ અનત્થેન અત્થં આહરિ, પોરાણકપણ્ડિતાપિ અત્તનો અનત્થેન અત્થં આહરિંસૂ’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Anuttare kāmaguṇe samiddheti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ kosalarājasevakaṃ ārabbha kathesi. Paccuppannavatthu heṭṭhā seyyajātake (jā. 1.3.94 ādayo) kathitameva. Idha pana satthā ‘‘na tvaññeva anatthena atthaṃ āhari, porāṇakapaṇḍitāpi attano anatthena atthaṃ āhariṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિરઞ્ઞો ઉપટ્ઠાકો અમચ્ચો રાજન્તેપુરે દુબ્ભિ. રાજા પચ્ચક્ખતોવ તસ્સ દોસં દિસ્વા તં રટ્ઠા પબ્બાજેસિ. સો દુબ્ભિસેનં નામ કોસલરાજાનં ઉપટ્ઠહન્તોતિ સબ્બં મહાસીલવજાતકે (જા॰ ૧.૧.૫૧) કથિતમેવ. ઇધ પન દુબ્ભિસેનો મહાતલે અમચ્ચમજ્ઝે નિસિન્નં બારાણસિરાજાનં ગણ્હાપેત્વા સિક્કાય પક્ખિપાપેત્વા ઉત્તરુમ્મારે હેટ્ઠાસીસકં ઓલમ્બાપેસિ. રાજા ચોરરાજાનં આરબ્ભ મેત્તં ભાવેત્વા કસિણપરિકમ્મં કત્વા ઝાનં નિબ્બત્તેસિ, બન્ધનં છિજ્જિ, તતો રાજા આકાસે પલ્લઙ્કેન નિસીદિ. ચોરરાજસ્સ સરીરે દાહો ઉપ્પજ્જિ, ‘‘ડય્હામિ ડય્હામી’’તિ ભૂમિયં અપરાપરં પરિવત્તતિ. ‘‘કિમેત’’ન્તિ વુત્તે ‘‘મહારાજ, તુમ્હે એવરૂપં ધમ્મિકરાજાનં નિરપરાધં દ્વારસ્સ ઉત્તરુમ્મારે હેટ્ઠાસીસકં ઓલમ્બાપેથા’’તિ વદિંસુ. તેન હિ વેગેન ગન્ત્વા મોચેથ નન્તિ. પુરિસા ગન્ત્વા રાજાનં આકાસે પલ્લઙ્કેન નિસિન્નં દિસ્વા આગન્ત્વા દુબ્ભિસેનસ્સ આરોચેસું. સો વેગેન ગન્ત્વા તં વન્દિત્વા ખમાપેતું પઠમં ગાથમાહ –
Atīte bārāṇasirañño upaṭṭhāko amacco rājantepure dubbhi. Rājā paccakkhatova tassa dosaṃ disvā taṃ raṭṭhā pabbājesi. So dubbhisenaṃ nāma kosalarājānaṃ upaṭṭhahantoti sabbaṃ mahāsīlavajātake (jā. 1.1.51) kathitameva. Idha pana dubbhiseno mahātale amaccamajjhe nisinnaṃ bārāṇasirājānaṃ gaṇhāpetvā sikkāya pakkhipāpetvā uttarummāre heṭṭhāsīsakaṃ olambāpesi. Rājā corarājānaṃ ārabbha mettaṃ bhāvetvā kasiṇaparikammaṃ katvā jhānaṃ nibbattesi, bandhanaṃ chijji, tato rājā ākāse pallaṅkena nisīdi. Corarājassa sarīre dāho uppajji, ‘‘ḍayhāmi ḍayhāmī’’ti bhūmiyaṃ aparāparaṃ parivattati. ‘‘Kimeta’’nti vutte ‘‘mahārāja, tumhe evarūpaṃ dhammikarājānaṃ niraparādhaṃ dvārassa uttarummāre heṭṭhāsīsakaṃ olambāpethā’’ti vadiṃsu. Tena hi vegena gantvā mocetha nanti. Purisā gantvā rājānaṃ ākāse pallaṅkena nisinnaṃ disvā āgantvā dubbhisenassa ārocesuṃ. So vegena gantvā taṃ vanditvā khamāpetuṃ paṭhamaṃ gāthamāha –
૯.
9.
‘‘અનુત્તરે કામગુણે સમિદ્ધે, ભુત્વાન પુબ્બે વસિ એકરાજ;
‘‘Anuttare kāmaguṇe samiddhe, bhutvāna pubbe vasi ekarāja;
સોદાનિ દુગ્ગે નરકમ્હિ ખિત્તો, નપ્પજ્જહે વણ્ણબલં પુરાણ’’ન્તિ.
Sodāni dugge narakamhi khitto, nappajjahe vaṇṇabalaṃ purāṇa’’nti.
તત્થ વસીતિ વુત્થો. એકરાજાતિ બોધિસત્તં નામેનાલપતિ. સોદાનીતિ સો ત્વં ઇદાનિ. દુગ્ગેતિ વિસમે. નરકમ્હીતિ આવાટે. ઓલમ્બિતટ્ઠાનં સન્ધાયેતં વુત્તં. નપ્પજ્જહે વણ્ણબલં પુરાણન્તિ એવરૂપે વિસમટ્ઠાને ખિત્તોપિ પોરાણકવણ્ણઞ્ચ બલઞ્ચ નપ્પજહસીતિ પુચ્છતિ.
Tattha vasīti vuttho. Ekarājāti bodhisattaṃ nāmenālapati. Sodānīti so tvaṃ idāni. Duggeti visame. Narakamhīti āvāṭe. Olambitaṭṭhānaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Nappajjahe vaṇṇabalaṃ purāṇanti evarūpe visamaṭṭhāne khittopi porāṇakavaṇṇañca balañca nappajahasīti pucchati.
તં સુત્વા બોધિસત્તો સેસગાથા અવોચ –
Taṃ sutvā bodhisatto sesagāthā avoca –
૧૦.
10.
‘‘પુબ્બેવ ખન્તી ચ તપો ચ મય્હં, સમ્પત્થિતા દુબ્ભિસેન અહોસિ;
‘‘Pubbeva khantī ca tapo ca mayhaṃ, sampatthitā dubbhisena ahosi;
તંદાનિ લદ્ધાન કથં નુ રાજ, જહે અહં વણ્ણબલં પુરાણં.
Taṃdāni laddhāna kathaṃ nu rāja, jahe ahaṃ vaṇṇabalaṃ purāṇaṃ.
૧૧.
11.
‘‘સબ્બા કિરેવં પરિનિટ્ઠિતાનિ, યસસ્સિનં પઞ્ઞવન્તં વિસય્હ;
‘‘Sabbā kirevaṃ pariniṭṭhitāni, yasassinaṃ paññavantaṃ visayha;
યસો ચ લદ્ધા પુરિમં ઉળારં, નપ્પજ્જહે વણ્ણબલં પુરાણં.
Yaso ca laddhā purimaṃ uḷāraṃ, nappajjahe vaṇṇabalaṃ purāṇaṃ.
૧૨.
12.
‘‘પનુજ્જ દુક્ખેન સુખં જનિન્દ, સુખેન વા દુક્ખમસય્હસાહિ;
‘‘Panujja dukkhena sukhaṃ janinda, sukhena vā dukkhamasayhasāhi;
ઉભયત્થ સન્તો અભિનિબ્બુતત્તા, સુખે ચ દુક્ખે ચ ભવન્તિ તુલ્યા’’તિ.
Ubhayattha santo abhinibbutattā, sukhe ca dukkhe ca bhavanti tulyā’’ti.
તત્થ ખન્તીતિ અધિવાસનખન્તિ. તપોતિ તપચરણં. સમ્પત્થિતાતિ ઇચ્છિતા અભિકઙ્ખિતા . દુબ્ભિસેનાતિ તં નામેનાલપતિ. તંદાનિ લદ્ધાનાતિ તં પત્થનં ઇદાનાહં લભિત્વા. જહેતિ કેન કારણેન અહં જહેય્યં. યસ્સ હિ દુક્ખં વા દોમનસ્સં વા હોતિ, સો તં જહેય્યાતિ દીપેતિ.
Tattha khantīti adhivāsanakhanti. Tapoti tapacaraṇaṃ. Sampatthitāti icchitā abhikaṅkhitā . Dubbhisenāti taṃ nāmenālapati. Taṃdāni laddhānāti taṃ patthanaṃ idānāhaṃ labhitvā. Jaheti kena kāraṇena ahaṃ jaheyyaṃ. Yassa hi dukkhaṃ vā domanassaṃ vā hoti, so taṃ jaheyyāti dīpeti.
‘‘સબ્બા કિરેવં પરિનિટ્ઠિતાની’’તિ અનુસ્સવવસેન અત્તનો સમ્પત્તિં દસ્સેન્તો આહ . ઇદં વુત્તં હોતિ – સબ્બાનેવ મમ કત્તબ્બકિચ્ચાનિ દાનસીલભાવનાઉપોસથકમ્માનિ પુબ્બેવ નિટ્ઠિતાનીતિ. યસસ્સિનં પઞ્ઞવન્તં વિસય્હાતિ પરિવારસમ્પત્તિયા યસસ્સિ, પઞ્ઞાસમ્પદાય પઞ્ઞવન્ત, અસય્હસાહિતાય વિસય્હ. એવં તીણિપેતાનિ આલપનાનેવ. નન્તિ પનેત્થ નિપાતો . બ્યઞ્જનસિલિટ્ઠતાવસેનન્તકારસ્સ સાનુનાસિકતા કતાતિ પચ્ચેતબ્બા. યસો ચાતિ યસઞ્ચ, અયમેવ વા પાઠો. લદ્ધા પુરિમન્તિ લભિત્વા પુરિમં પુબ્બે અલદ્ધપુબ્બં. ઉળારન્તિ મહન્તં. કિલેસવિક્ખમ્ભનમેત્તાભાવનાઝાનુપ્પત્તિયો સન્ધાયેવમાહ. નપ્પજ્જહેતિ એવરૂપં યસં લદ્ધા કિંકારણા પુરાણવણ્ણબલં જહિસ્સામીતિ અત્થો.
‘‘Sabbā kirevaṃ pariniṭṭhitānī’’ti anussavavasena attano sampattiṃ dassento āha . Idaṃ vuttaṃ hoti – sabbāneva mama kattabbakiccāni dānasīlabhāvanāuposathakammāni pubbeva niṭṭhitānīti. Yasassinaṃ paññavantaṃ visayhāti parivārasampattiyā yasassi, paññāsampadāya paññavanta, asayhasāhitāya visayha. Evaṃ tīṇipetāni ālapanāneva. Nanti panettha nipāto . Byañjanasiliṭṭhatāvasenantakārassa sānunāsikatā katāti paccetabbā. Yaso cāti yasañca, ayameva vā pāṭho. Laddhā purimanti labhitvā purimaṃ pubbe aladdhapubbaṃ. Uḷāranti mahantaṃ. Kilesavikkhambhanamettābhāvanājhānuppattiyo sandhāyevamāha. Nappajjaheti evarūpaṃ yasaṃ laddhā kiṃkāraṇā purāṇavaṇṇabalaṃ jahissāmīti attho.
દુક્ખેનાતિ તયા ઉપ્પાદિતેન નરકમ્હિ ખિપનદુક્ખેન મમ રજ્જસુખં પનુદિત્વા. સુખેન વા દુક્ખન્તિ ઝાનસુખેન વા તં દુક્ખં પનુદિત્વા. ઉભયત્થ સન્તોતિ યે સન્તો હોન્તિ માદિસા, તે દ્વીસુપિ એતેસુ કોટ્ઠાસેસુ અભિનિબ્બુતસભાવા મજ્ઝત્તા સુખે ચ દુક્ખે ચ ભવન્તિ તુલ્યા, એકસદિસા નિબ્બિકારાવ હોન્તીતિ.
Dukkhenāti tayā uppāditena narakamhi khipanadukkhena mama rajjasukhaṃ panuditvā. Sukhena vā dukkhanti jhānasukhena vā taṃ dukkhaṃ panuditvā. Ubhayattha santoti ye santo honti mādisā, te dvīsupi etesu koṭṭhāsesu abhinibbutasabhāvā majjhattā sukhe ca dukkhe ca bhavanti tulyā, ekasadisā nibbikārāva hontīti.
ઇદં સુત્વા દુબ્ભિસેનો બોધિસત્તં ખમાપેત્વા ‘‘તુમ્હાકં રજ્જં તુમ્હેવ કારેથ, અહં વો ચોરે પટિબાહિસ્સામી’’તિ વત્વા તસ્સ દુટ્ઠામચ્ચસ્સ રાજાણં કારેત્વા પક્કામિ. બોધિસત્તોપિ રજ્જં અમચ્ચાનં નિય્યાદેત્વા ઇસિપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા બ્રહ્મલોકપરાયણો અહોસિ.
Idaṃ sutvā dubbhiseno bodhisattaṃ khamāpetvā ‘‘tumhākaṃ rajjaṃ tumheva kāretha, ahaṃ vo core paṭibāhissāmī’’ti vatvā tassa duṭṭhāmaccassa rājāṇaṃ kāretvā pakkāmi. Bodhisattopi rajjaṃ amaccānaṃ niyyādetvā isipabbajjaṃ pabbajitvā brahmalokaparāyaṇo ahosi.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા દુબ્ભિસેનો આનન્દો અહોસિ, બારાણસિરાજા પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā dubbhiseno ānando ahosi, bārāṇasirājā pana ahameva ahosi’’nti.
એકરાજજાતકવણ્ણના તતિયા.
Ekarājajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૩૦૩. એકરાજજાતકં • 303. Ekarājajātakaṃ