Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૮. એકુદાનિયત્થેરગાથાવણ્ણના
8. Ekudāniyattheragāthāvaṇṇanā
અધિચેતસો અપ્પમજ્જતોતિ આયસ્મતો એકુદાનિયત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં પુઞ્ઞં ઉપચિનન્તો અત્થદસ્સિસ્સ ભગવતો કાલે યક્ખસેનાપતિ હુત્વા નિબ્બત્તો સત્થરિ પરિનિબ્બુતે, ‘‘અલાભા વત મે, દુલ્લદ્ધં વત મે, યોહં સત્થુધરમાનકાલે દાનાદિપુઞ્ઞં કાતું નાલત્થ’’ન્તિ પરિદેવસોકમાપન્નો અહોસિ. અથ નં સાગરો નામ સત્થુ સાવકો સોકં વિનોદેત્વા સત્થુ થૂપપૂજાયં નિયોજેસિ. સો પઞ્ચ વસ્સાનિ થૂપં પૂજેત્વા તતો ચુતો તેન પુઞ્ઞેન દેવમનુસ્સેસુ એવ સંસરન્તો કસ્સપસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો કાલેન કાલં સત્થુ સન્તિકં ઉપસઙ્કમિ. તસ્મિઞ્ચ સમયે સત્થા ‘‘અધિચેતસો’’તિ ગાથાય સાવકે અભિણ્હં ઓવદિ. સો તં સુત્વા સદ્ધાજાતો પબ્બજિ. પબ્બજિત્વા ચ પન તમેવ ગાથં પુનપ્પુનં પરિવત્તેતિ. સો તત્થ વીસતિવસ્સસહસ્સાનિ સમણધમ્મં કરોન્તો ઞાણસ્સ અપરિપક્કત્તા વિસેસં નિબ્બત્તેતુ નાસક્ખિ. તતો પન ચુતો દેવલોકે નિબ્બત્તિત્વા અપરાપરં સુગતીસુયેવ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે સાવત્થિયં વિભવસમ્પન્નસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તો વિઞ્ઞુતં પત્વા જેતવનપટિગ્ગહણસમયે બુદ્ધાનુભાવં દિસ્વા પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા કતપુબ્બકિચ્ચો અરઞ્ઞે વિહરન્તો સત્થુ સન્તિકં અગમાસિ. તસ્મિઞ્ચ સમયે સત્થા આયસ્મન્તં સારિપુત્તં અત્તનો અવિદૂરે અધિચિત્તમનુયુત્તં દિસ્વા ‘‘અધિચેતસો’’તિ ઇમં ઉદાનં ઉદાનેસિ. તં સુત્વા અયં ચિરકાલં ભાવનાય અરઞ્ઞે વિહરન્તોપિ કાલેન કાલં તમેવ ગાથં ઉદાનેતિ, તેનસ્સ એકુદાનિયોતિ સમઞ્ઞા ઉદપાદિ. સો અથેકદિવસં ચિત્તેકગ્ગતં લભિત્વા વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૧૨.૭૨-૮૧) –
Adhicetasoappamajjatoti āyasmato ekudāniyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto atthadassissa bhagavato kāle yakkhasenāpati hutvā nibbatto satthari parinibbute, ‘‘alābhā vata me, dulladdhaṃ vata me, yohaṃ satthudharamānakāle dānādipuññaṃ kātuṃ nālattha’’nti paridevasokamāpanno ahosi. Atha naṃ sāgaro nāma satthu sāvako sokaṃ vinodetvā satthu thūpapūjāyaṃ niyojesi. So pañca vassāni thūpaṃ pūjetvā tato cuto tena puññena devamanussesu eva saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto kālena kālaṃ satthu santikaṃ upasaṅkami. Tasmiñca samaye satthā ‘‘adhicetaso’’ti gāthāya sāvake abhiṇhaṃ ovadi. So taṃ sutvā saddhājāto pabbaji. Pabbajitvā ca pana tameva gāthaṃ punappunaṃ parivatteti. So tattha vīsativassasahassāni samaṇadhammaṃ karonto ñāṇassa aparipakkattā visesaṃ nibbattetu nāsakkhi. Tato pana cuto devaloke nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatto viññutaṃ patvā jetavanapaṭiggahaṇasamaye buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā katapubbakicco araññe viharanto satthu santikaṃ agamāsi. Tasmiñca samaye satthā āyasmantaṃ sāriputtaṃ attano avidūre adhicittamanuyuttaṃ disvā ‘‘adhicetaso’’ti imaṃ udānaṃ udānesi. Taṃ sutvā ayaṃ cirakālaṃ bhāvanāya araññe viharantopi kālena kālaṃ tameva gāthaṃ udāneti, tenassa ekudāniyoti samaññā udapādi. So athekadivasaṃ cittekaggataṃ labhitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.12.72-81) –
‘‘અત્થદસ્સિમ્હિ સુગતે, નિબ્બુતે સમનન્તરા;
‘‘Atthadassimhi sugate, nibbute samanantarā;
યક્ખયોનિં ઉપપજ્જિં, યસં પત્તો ચહં તદા.
Yakkhayoniṃ upapajjiṃ, yasaṃ patto cahaṃ tadā.
‘‘દુલ્લદ્ધં વત મે આસિ, દુપ્પભાતં દુરુટ્ઠિતં;
‘‘Dulladdhaṃ vata me āsi, duppabhātaṃ duruṭṭhitaṃ;
યં મે ભોગે વિજ્જમાને, પરિનિબ્બાયિ ચક્ખુમા.
Yaṃ me bhoge vijjamāne, parinibbāyi cakkhumā.
‘‘મમ સઙ્કપ્પમઞ્ઞાય, સાગરો નામ સાવકો;
‘‘Mama saṅkappamaññāya, sāgaro nāma sāvako;
મમુદ્ધરિતુકામો સો, આગચ્છિ મમ સન્તિકં.
Mamuddharitukāmo so, āgacchi mama santikaṃ.
‘‘કિં નુ સોચસિ મા ભાયિ, ચર ધમ્મં સુમેધસ;
‘‘Kiṃ nu socasi mā bhāyi, cara dhammaṃ sumedhasa;
અનુપ્પદિન્ના બુદ્ધેન, સબ્બેસં બીજસમ્પદા.
Anuppadinnā buddhena, sabbesaṃ bījasampadā.
‘‘યો ચે પૂરેય્ય સમ્બુદ્ધં, તિટ્ઠન્તં લોકનાયકં;
‘‘Yo ce pūreyya sambuddhaṃ, tiṭṭhantaṃ lokanāyakaṃ;
ધાતું સાસપમત્તમ્પિ, નિબ્બુતસ્સાપિ પૂજયે.
Dhātuṃ sāsapamattampi, nibbutassāpi pūjaye.
‘‘સમે ચિત્તપ્પસાદમ્હિ, સમં પુઞ્ઞં મહગ્ગતં;
‘‘Same cittappasādamhi, samaṃ puññaṃ mahaggataṃ;
તસ્મા થૂપં કરિત્વાન, પૂજેહિ જિનધાતુયો.
Tasmā thūpaṃ karitvāna, pūjehi jinadhātuyo.
‘‘સાગરસ્સ વચો સુત્વા, બુદ્ધથૂપં અકાસહં;
‘‘Sāgarassa vaco sutvā, buddhathūpaṃ akāsahaṃ;
પઞ્ચવસ્સે પરિચરિં, મુનિનો થૂપમુત્તમં.
Pañcavasse paricariṃ, munino thūpamuttamaṃ.
‘‘તેન કમ્મેન દ્વિપદિન્દ, લોકજેટ્ઠ નરાસભ;
‘‘Tena kammena dvipadinda, lokajeṭṭha narāsabha;
સમ્પત્તિં અનુભોત્વાન, અરહત્તમપાપુણિં.
Sampattiṃ anubhotvāna, arahattamapāpuṇiṃ.
‘‘ભૂરિપઞ્ઞા ચ ચત્તારો, સત્તકપ્પસતે ઇતો;
‘‘Bhūripaññā ca cattāro, sattakappasate ito;
સત્તરતનસમ્પન્ના, ચક્કવત્તી મહબ્બલા.
Sattaratanasampannā, cakkavattī mahabbalā.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા વિમુત્તિસુખેન વિહરન્તો એકદિવસં આયસ્મતા ધમ્મભણ્ડાગારિકેન પટિભાનં વીમંસિતું, ‘‘આવુસો, મય્હં ધમ્મં ભણાહી’’તિ અજ્ઝિટ્ઠો ચિરકાલપરિચિતત્તા –
Arahattaṃ pana patvā vimuttisukhena viharanto ekadivasaṃ āyasmatā dhammabhaṇḍāgārikena paṭibhānaṃ vīmaṃsituṃ, ‘‘āvuso, mayhaṃ dhammaṃ bhaṇāhī’’ti ajjhiṭṭho cirakālaparicitattā –
૬૮.
68.
‘‘અધિચેતસો અપ્પમજ્જતો, મુનિનો મોનપથેસુ સિક્ખતો;
‘‘Adhicetaso appamajjato, munino monapathesu sikkhato;
સોકા ન ભવન્તિ તાદિનો, ઉપસન્તસ્સ સદા સતીમતો’’તિ. (ઉદા॰ ૩૭) –
Sokā na bhavanti tādino, upasantassa sadā satīmato’’ti. (udā. 37) –
ઇમમેવ ગાથં અભાસિ.
Imameva gāthaṃ abhāsi.
તત્થ અધિચેતસોતિ અધિચિત્તવતો, સબ્બચિત્તાનં અધિકેન અરહત્તફલચિત્તેન સમન્નાગતસ્સાતિ અત્થો. અપ્પમજ્જતોતિ નપ્પમજ્જતો, અપ્પમાદેન અનવજ્જધમ્મેસુ સાતચ્ચકિરિયાય સમન્નાગતસ્સાતિ વુત્તં હોતિ. મુનિનોતિ ‘‘યો મુનાતિ ઉભો લોકે, મુનિ તેન પવુચ્ચતી’’તિ (ધ॰ પ॰ ૨૬૯; મહાનિ॰ ૧૪૯; ચૂળનિ॰ મેત્તગૂમાણવપુચ્છાનિદ્દેસ ૨૧) એવં ઉભયલોકમુનનેન વા, મોનં વુચ્ચતિ ઞાણં, તેન અરહત્તફલપઞ્ઞાસઙ્ખાતેન મોનેન સમન્નાગતતાય વા ખીણાસવો મુનિ નામ, તસ્સ મુનિનો. મોનપથેસુ સિક્ખતોતિ અરહત્તઞાણસઙ્ખાતસ્સ મોનસ્સ પથેસુ ઉપાયમગ્ગેસુ સત્તતિંસબોધિપક્ખિયધમ્મેસુ, તીસુ વા સિક્ખાસુ સિક્ખતો. ઇદઞ્ચ પુબ્બભાગપટિપદં ગહેત્વા વુત્તં. પરિનિટ્ઠિતસિક્ખો હિ અરહા, તસ્મા એવં સિક્ખતો, ઇમાય સિક્ખાય મુનિભાવં પત્તસ્સ મુનિનોતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. યસ્મા ચેતદેવં તસ્મા હેટ્ઠિમમગ્ગફલચિત્તાનં વસેન અધિચેતસો, ચતુસચ્ચસમ્બોધિપટિપત્તિયં અપ્પમાદવસેન અપ્પમજ્જતો, અગ્ગમગ્ગઞાણસમન્નાગમેન મુનિનોતિ એવમેતેસં પદાનં અત્થો યુજ્જતિયેવ. અથ વા ‘‘અપ્પમજ્જતો સિક્ખતો’’ પધાનહેતૂ અક્ખાતાતિ દટ્ઠબ્બા. તસ્મા અપ્પમજ્જનહેતુ સિક્ખનહેતુ ચ અધિચેતસોતિ અત્થો.
Tattha adhicetasoti adhicittavato, sabbacittānaṃ adhikena arahattaphalacittena samannāgatassāti attho. Appamajjatoti nappamajjato, appamādena anavajjadhammesu sātaccakiriyāya samannāgatassāti vuttaṃ hoti. Muninoti ‘‘yo munāti ubho loke, muni tena pavuccatī’’ti (dha. pa. 269; mahāni. 149; cūḷani. mettagūmāṇavapucchāniddesa 21) evaṃ ubhayalokamunanena vā, monaṃ vuccati ñāṇaṃ, tena arahattaphalapaññāsaṅkhātena monena samannāgatatāya vā khīṇāsavo muni nāma, tassa munino. Monapathesu sikkhatoti arahattañāṇasaṅkhātassa monassa pathesu upāyamaggesu sattatiṃsabodhipakkhiyadhammesu, tīsu vā sikkhāsu sikkhato. Idañca pubbabhāgapaṭipadaṃ gahetvā vuttaṃ. Pariniṭṭhitasikkho hi arahā, tasmā evaṃ sikkhato, imāya sikkhāya munibhāvaṃ pattassa muninoti evamettha attho daṭṭhabbo. Yasmā cetadevaṃ tasmā heṭṭhimamaggaphalacittānaṃ vasena adhicetaso, catusaccasambodhipaṭipattiyaṃ appamādavasena appamajjato, aggamaggañāṇasamannāgamena muninoti evametesaṃ padānaṃ attho yujjatiyeva. Atha vā ‘‘appamajjato sikkhato’’ padhānahetū akkhātāti daṭṭhabbā. Tasmā appamajjanahetu sikkhanahetu ca adhicetasoti attho.
સોકા ન ભવન્તિ તાદિનોતિ તાદિસસ્સ ખીણાસવમુનિનો અબ્ભન્તરે ઇટ્ઠવિયોગાદિવત્થુકા સોકા ચિત્તસન્તાપા ન હોન્તિ. અથ વા તાદિલક્ખણપ્પત્તસ્સ અસેક્ખમુનિનો સોકા ન ભવન્તીતિ. ઉપસન્તસ્સાતિ રાગાદીનં અચ્ચન્તૂપસમેન ઉપસન્તસ્સ. સદા સતીમતોતિ સતિવેપુલ્લપ્પત્તિયા નિચ્ચકાલં સતિયા અવિરહિતસ્સ.
Sokā na bhavanti tādinoti tādisassa khīṇāsavamunino abbhantare iṭṭhaviyogādivatthukā sokā cittasantāpā na honti. Atha vā tādilakkhaṇappattassa asekkhamunino sokā na bhavantīti. Upasantassāti rāgādīnaṃ accantūpasamena upasantassa. Sadā satīmatoti sativepullappattiyā niccakālaṃ satiyā avirahitassa.
એત્થ ચ ‘‘અધિચેતસો’’તિ ઇમિના અધિચિત્તસિક્ખા, ‘‘અપ્પમજ્જતો’’તિ ઇમિના અધિસીલસિક્ખા, ‘‘મુનિનો મોનપથેસુ સિક્ખતો’’તિ એતેહિ અધિપઞ્ઞાસિક્ખા. ‘‘મુનિનો’’તિ વા એતેન અધિપઞ્ઞાસિક્ખા, ‘‘મોનપથેસુ સિક્ખતો’’તિ એતેન તાસં લોકુત્તરસિક્ખાનં પુબ્બભાગપટિપદા, ‘‘સોકા ન ભવન્તી’’તિઆદીહિ સિક્ખાપારિપૂરિયા આનિસંસા પકાસિતાતિ વેદિતબ્બં અયમેવ ચ થેરસ્સ અઞ્ઞાબ્યાકરણગાથા અહોસિ.
Ettha ca ‘‘adhicetaso’’ti iminā adhicittasikkhā, ‘‘appamajjato’’ti iminā adhisīlasikkhā, ‘‘munino monapathesu sikkhato’’ti etehi adhipaññāsikkhā. ‘‘Munino’’ti vā etena adhipaññāsikkhā, ‘‘monapathesu sikkhato’’ti etena tāsaṃ lokuttarasikkhānaṃ pubbabhāgapaṭipadā, ‘‘sokā na bhavantī’’tiādīhi sikkhāpāripūriyā ānisaṃsā pakāsitāti veditabbaṃ ayameva ca therassa aññābyākaraṇagāthā ahosi.
એકુદાનિયત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Ekudāniyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૮. એકુદાનિયત્થેરગાથા • 8. Ekudāniyattheragāthā