Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā |
એકૂનસત્તતિદ્વિસતચતુક્કકથાવણ્ણના
Ekūnasattatidvisatacatukkakathāvaṇṇanā
૫૯-૬૦. ‘‘મતં યેભુય્યેન અક્ખાયિત’’ન્તિ વચનતો અમતં યેભુય્યેન ખાયિતમ્પિ પારાજિકવત્થુમેવાતિ દસ્સેતિ. સબ્બસો ખાયિતં, ઉપ્પાટિતં વા થુલ્લચ્ચયવત્થુમેવાતિ દસ્સેતિ, તથા ‘‘યેભુય્યેન ખાયિત’’ન્તિ વચનતો મતં સબ્બખાયિતં, ઉપ્પાટિતં વા દુક્કટવત્થૂતિ દસ્સેતિ. ન ચ સાવસેસં પઞ્ઞપેન્તિ. કિં કારણા? ઇદઞ્હિ સિક્ખાપદં લોકવજ્જં, ન પણ્ણત્તિવજ્જં. તત્થ સિક્ખાપદન્તિ પારાજિકં અધિપ્પેતં. તત્થ થુલ્લચ્ચયમ્પિ હિ લોકવજ્જં, ન પણ્ણત્તિવજ્જં. અથ વા ઉભયમ્પિ અનવસેસં પઞ્ઞત્તં. પારાજિકખેત્તે હિ હેટ્ઠિમકોટિં પાપેત્વા ઠપિતે તતો પરં થુલ્લચ્ચયન્તિ પઞ્ઞત્તમેવ હોતિ. તત્થ થુલ્લચ્ચયખેત્તમ્પિ પારાજિકખેત્તં વિય હેટ્ઠિમપરિચ્છેદેન વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં. ઉપડ્ઢક્ખાયિતે થુલ્લચ્ચયન્તિ યત્થ નિમિત્તં ખાયિતં, તં દુક્કટવત્થૂતિ વેદિતબ્બં. એત્થાહ – પણ્ણત્તિવજ્જં કિં સાવસેસમેવ ભગવા પઞ્ઞાપેતીતિ? ન. એકંસતો પન યથાસમ્ભવં તત્થ તત્થ પકાસયિસ્સામ, કિમત્થં પન ભગવા ઉપડ્ઢક્ખાયિતે પારાજિકં ન પઞ્ઞાપેસીતિ અયં તાવ અપુચ્છા બુદ્ધવિસયત્તા વિનયપઞ્ઞત્તિયા. ઇદં પનેત્થ કારણપતિરૂપકં ‘‘ઉપડ્ઢભાવસ્સ દુબ્બિનિચ્છયત્તા’’તિ. યેભુય્યેન ખાયિતં નામ વચ્ચમગ્ગપસ્સાવમગ્ગમુખાનં ચતૂસુ કોટ્ઠાસેસુ દ્વે કોટ્ઠાસે અતિક્કમ્મ યાવ તતિયકોટ્ઠાસપરિયોસાના ખાદિતં, તતિયકોટ્ઠાસં અતિક્કમ્મ યાવ ચતુત્થકોટ્ઠાસપરિયોસાના દુક્કટવત્થુ.
59-60. ‘‘Mataṃ yebhuyyena akkhāyita’’nti vacanato amataṃ yebhuyyena khāyitampi pārājikavatthumevāti dasseti. Sabbaso khāyitaṃ, uppāṭitaṃ vā thullaccayavatthumevāti dasseti, tathā ‘‘yebhuyyena khāyita’’nti vacanato mataṃ sabbakhāyitaṃ, uppāṭitaṃ vā dukkaṭavatthūti dasseti. Na ca sāvasesaṃ paññapenti. Kiṃ kāraṇā? Idañhi sikkhāpadaṃ lokavajjaṃ, na paṇṇattivajjaṃ. Tattha sikkhāpadanti pārājikaṃ adhippetaṃ. Tattha thullaccayampi hi lokavajjaṃ, na paṇṇattivajjaṃ. Atha vā ubhayampi anavasesaṃ paññattaṃ. Pārājikakhette hi heṭṭhimakoṭiṃ pāpetvā ṭhapite tato paraṃ thullaccayanti paññattameva hoti. Tattha thullaccayakhettampi pārājikakhettaṃ viya heṭṭhimaparicchedena vuttanti veditabbaṃ. Upaḍḍhakkhāyite thullaccayanti yattha nimittaṃ khāyitaṃ, taṃ dukkaṭavatthūti veditabbaṃ. Etthāha – paṇṇattivajjaṃ kiṃ sāvasesameva bhagavā paññāpetīti? Na. Ekaṃsato pana yathāsambhavaṃ tattha tattha pakāsayissāma, kimatthaṃ pana bhagavā upaḍḍhakkhāyite pārājikaṃ na paññāpesīti ayaṃ tāva apucchā buddhavisayattā vinayapaññattiyā. Idaṃ panettha kāraṇapatirūpakaṃ ‘‘upaḍḍhabhāvassa dubbinicchayattā’’ti. Yebhuyyena khāyitaṃ nāma vaccamaggapassāvamaggamukhānaṃ catūsu koṭṭhāsesu dve koṭṭhāse atikkamma yāva tatiyakoṭṭhāsapariyosānā khāditaṃ, tatiyakoṭṭhāsaṃ atikkamma yāva catutthakoṭṭhāsapariyosānā dukkaṭavatthu.
યદિપિ નિમિત્તં સબ્બસો ખાયિતન્તિ ‘‘જીવમાનકસરીરંયેવ સન્ધાય વુત્ત’’ન્તિ વદન્તિ, તં વીમંસિત્વા ગહેતબ્બં. અલ્લસરીરેતિ અભિનવે, અકુથિતે વા મનુસ્સાનં જીવમાનસરીરે અક્ખિનાસાદીસુ થુલ્લચ્ચયમેવ. તિરચ્છાનગતાનં હત્થિઅસ્સાદીનં નાસાય વત્થિકોસે ચ થુલ્લચ્ચયન્તિ ‘‘અમગ્ગેન અમગ્ગં પવેસેતિ, આપત્તિ થુલ્લચ્ચયસ્સા’’તિ ઇમાય પાળિયા અત્થવિસેસેનેત્થ વુત્તં. ઉપકચ્છકાદીસુ દુક્કટં, સબ્બેસમ્પિ તિરચ્છાનગતાનં અક્ખિકણ્ણવણેસુ દુક્કટં, અવસેસસરીરેપિ દુક્કટમેવાતિ ઇદં વિનીતવત્થુસ્મિં ‘‘એહિ, ભન્તે, મેથુનં ધમ્મં પટિસેવા’’તિ . ‘‘અલં ભગિનિ નેતં કપ્પતી’’તિ (પારા॰ ૭૯) ઇમિના તાવ મેથુનરાગાભાવો દસ્સિતો હોતિ. ‘‘એહિ, ભન્તે, ઊરુન્તરિકાય ઘટ્ટેહિ…પે॰… સો ભિક્ખુ તથા અકાસી’’તિ ઇમિના તાવ મોચનસ્સાદો દસ્સિતો હોતિ, તેનેવાહ ભગવા ‘‘આપત્તિ સઙ્ઘાદિસેસસ્સા’’તિ. ‘‘યો પન મેથુનરાગેન ઊરુન્તરિકાય ઘટ્ટેતિ, તસ્સ દુક્કટ’’ન્તિ સિદ્ધન્તિ કત્વા વુત્તં.
Yadipi nimittaṃ sabbaso khāyitanti ‘‘jīvamānakasarīraṃyeva sandhāya vutta’’nti vadanti, taṃ vīmaṃsitvā gahetabbaṃ. Allasarīreti abhinave, akuthite vā manussānaṃ jīvamānasarīre akkhināsādīsu thullaccayameva. Tiracchānagatānaṃ hatthiassādīnaṃ nāsāya vatthikose ca thullaccayanti ‘‘amaggena amaggaṃ paveseti, āpatti thullaccayassā’’ti imāya pāḷiyā atthavisesenettha vuttaṃ. Upakacchakādīsu dukkaṭaṃ, sabbesampi tiracchānagatānaṃ akkhikaṇṇavaṇesu dukkaṭaṃ, avasesasarīrepi dukkaṭamevāti idaṃ vinītavatthusmiṃ ‘‘ehi, bhante, methunaṃ dhammaṃ paṭisevā’’ti . ‘‘Alaṃ bhagini netaṃ kappatī’’ti (pārā. 79) iminā tāva methunarāgābhāvo dassito hoti. ‘‘Ehi, bhante, ūruntarikāya ghaṭṭehi…pe… so bhikkhu tathā akāsī’’ti iminā tāva mocanassādo dassito hoti, tenevāha bhagavā ‘‘āpatti saṅghādisesassā’’ti. ‘‘Yo pana methunarāgena ūruntarikāya ghaṭṭeti, tassa dukkaṭa’’nti siddhanti katvā vuttaṃ.
મનુસ્સાનં અક્ખિકણ્ણવણાદિ થુલ્લચ્ચયવત્થુ, તિરચ્છાનગતાનં દુક્કટવત્થૂતિ એત્થ દુવિઞ્ઞેય્યો પાળિલેસો, તસ્મા ‘‘ન ચ, ભિક્ખવે, રત્તચિત્તેન અઙ્ગજાતં છુપિતબ્બં, યો છુપેય્ય, આપત્તિ થુલ્લચ્ચયસ્સા’’તિ વચનતો રત્તચિત્તેન અક્ખિકણ્ણવણં છુપન્તસ્સ દુક્કટન્તિ સિદ્ધન્તિ અયં ચમ્મક્ખન્ધકે પાળિલેસોતિ વેદિતબ્બો. ‘‘જીવમાનકપુરિસસ્સાતિ જીવમાનકસદ્દો મતે વત્તબ્બમેવ નત્થીતિ ઞાપનત્થં વુત્તો’’તિ વદન્તિ. મહાઅટ્ઠકથાયં પનાતિ ઇદં કિઞ્ચાપિ ‘‘કત્વા મહાઅટ્ઠકથં સરીર’’ન્તિ વુત્તં, અથ ખો સેસઅટ્ઠકથાસુ ‘‘મેથુનરાગેન મુખેના’’તિ વચનાભાવતો તત્થેવ ભાવતો તં વચનં પાળિવચનેન સંસન્દિત્વા દસ્સનત્થં વુત્તં. અનુગણ્ઠિપદે પન ‘‘તં સબ્બમ્પીતિ મહાઅટ્ઠકથાયમેવ મેથુનરાગેન ઇત્થિયા નિમિત્તં અપ્પવેસેન્તો છુપતિ, થુલ્લચ્ચય’’ન્તિ ચ વુત્તં. ‘‘મેથુનરાગેન મુખેના’’તિપિ કત્થચિ, પાળિયં અવિસેસેન ‘‘ન ચ, ભિક્ખવે, રત્તચિત્તેન અઙ્ગજાતં છુપિતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં, તસ્મા ‘‘તં સબ્બ’’ન્તિ વુત્તં. પુરિમં પસંસન્તીતિ તિરચ્છાનગતિ…પે॰… વુત્તનયેનેવ થુલ્લચ્ચયં, કાયસંસગ્ગરાગેન દુક્કટન્તિઆદિઅટ્ઠકથાવચનેહિ સંસન્દનતો. ‘‘તં સબ્બમ્પિ…પે॰… પુરિમં પસંસન્તી’’તિ ઇદં સઙ્ગીતિતો પચ્છા સીહળદીપકેહિ આચરિયેહિ પાળિયા, અટ્ઠકથાયઞ્ચ વુત્તવચનં સંસન્દિત્વા વુત્તવિનિચ્છયોતિ વુત્તં. એત્થ ઇતરથા હીતિ પકતિમુખેન. કસ્મા દુક્કટન્તિ ચે? ‘‘અઙ્ગુલિબીજાદીનિ પવેસેન્તસ્સ દુક્કટ’’ન્તિ વુત્તત્તા યુત્તં. તિરચ્છાનગતિત્થિયા પસ્સાવમગ્ગન્તિ એત્થ મહાઅટ્ઠકથાયમ્પિ પુબ્બે ‘‘નિમિત્ત’’ન્તિ વત્વા એત્થ ‘‘પસ્સાવમગ્ગ’’ન્તિ વુત્તત્તા અવસેસનિમિત્તે દુક્કટન્તિ યુત્તં વિય દિસ્સતિ. વુત્તનયેનેવાતિ મેથુનરાગેન. થુલ્લચ્ચયન્તિ ચ ખન્ધકે પસ્સાવનિમિત્તવસેનેવાગતત્તા ઉપપરિક્ખિત્વા ગહેતબ્બં.
Manussānaṃ akkhikaṇṇavaṇādi thullaccayavatthu, tiracchānagatānaṃ dukkaṭavatthūti ettha duviññeyyo pāḷileso, tasmā ‘‘na ca, bhikkhave, rattacittena aṅgajātaṃ chupitabbaṃ, yo chupeyya, āpatti thullaccayassā’’ti vacanato rattacittena akkhikaṇṇavaṇaṃ chupantassa dukkaṭanti siddhanti ayaṃ cammakkhandhake pāḷilesoti veditabbo. ‘‘Jīvamānakapurisassāti jīvamānakasaddo mate vattabbameva natthīti ñāpanatthaṃ vutto’’ti vadanti. Mahāaṭṭhakathāyaṃ panāti idaṃ kiñcāpi ‘‘katvā mahāaṭṭhakathaṃ sarīra’’nti vuttaṃ, atha kho sesaaṭṭhakathāsu ‘‘methunarāgena mukhenā’’ti vacanābhāvato tattheva bhāvato taṃ vacanaṃ pāḷivacanena saṃsanditvā dassanatthaṃ vuttaṃ. Anugaṇṭhipade pana ‘‘taṃ sabbampīti mahāaṭṭhakathāyameva methunarāgena itthiyā nimittaṃ appavesento chupati, thullaccaya’’nti ca vuttaṃ. ‘‘Methunarāgena mukhenā’’tipi katthaci, pāḷiyaṃ avisesena ‘‘na ca, bhikkhave, rattacittena aṅgajātaṃ chupitabba’’nti vuttaṃ, tasmā ‘‘taṃ sabba’’nti vuttaṃ. Purimaṃ pasaṃsantīti tiracchānagati…pe… vuttanayeneva thullaccayaṃ, kāyasaṃsaggarāgena dukkaṭantiādiaṭṭhakathāvacanehi saṃsandanato. ‘‘Taṃ sabbampi…pe… purimaṃ pasaṃsantī’’ti idaṃ saṅgītito pacchā sīhaḷadīpakehi ācariyehi pāḷiyā, aṭṭhakathāyañca vuttavacanaṃ saṃsanditvā vuttavinicchayoti vuttaṃ. Ettha itarathā hīti pakatimukhena. Kasmā dukkaṭanti ce? ‘‘Aṅgulibījādīni pavesentassa dukkaṭa’’nti vuttattā yuttaṃ. Tiracchānagatitthiyā passāvamagganti ettha mahāaṭṭhakathāyampi pubbe ‘‘nimitta’’nti vatvā ettha ‘‘passāvamagga’’nti vuttattā avasesanimitte dukkaṭanti yuttaṃ viya dissati. Vuttanayenevāti methunarāgena. Thullaccayanti ca khandhake passāvanimittavasenevāgatattā upaparikkhitvā gahetabbaṃ.
એકૂનસત્તતિદ્વિસતચતુક્કકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Ekūnasattatidvisatacatukkakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવિભઙ્ગ • Mahāvibhaṅga / ૧. પઠમપારાજિકં • 1. Paṭhamapārājikaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવિભઙ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ૧. પઠમપારાજિકં • 1. Paṭhamapārājikaṃ
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / એકૂનસત્તતિદ્વિસતચતુક્કકથાવણ્ણના • Ekūnasattatidvisatacatukkakathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / એકૂનસત્તતિદ્વિસતચતુક્કકથાવણ્ણના • Ekūnasattatidvisatacatukkakathāvaṇṇanā