Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
૨. ગન્ધારવગ્ગો
2. Gandhāravaggo
[૪૦૬] ૧. ગન્ધારજાતકવણ્ણના
[406] 1. Gandhārajātakavaṇṇanā
હિત્વા ગામસહસ્સાનીતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો ભેસજ્જસન્નિધિકારસિક્ખાપદં આરબ્ભ કથેસિ. વત્થુ પન રાજગહે સમુટ્ઠિતં. આયસ્મતા હિ પિલિન્દવચ્છેન આરામિકકુલં મોચેતું રાજનિવેસનં ગન્ત્વા રઞ્ઞો પાસાદે ઇદ્ધિબલેન સોવણ્ણમયે કતે મનુસ્સા પસીદિત્વા થેરસ્સ પઞ્ચ ભેસજ્જાનિ પહિણિંસુ. સો તાનિ પરિસાય વિસ્સજ્જેસિ. પરિસા પનસ્સ બાહુલ્લિકા અહોસિ, લદ્ધં લદ્ધં કોળમ્બેપિ ઘટેપિ પત્તત્થવિકાયોપિ પૂરેત્વા પટિસામેસિ. મનુસ્સા દિસ્વા ‘‘મહિચ્છા ઇમે સમણા અન્તોકોટ્ઠાગારિકા’’તિ ઉજ્ઝાયિંસુ. સત્થા તં પવત્તિં સુત્વા ‘‘યાનિ ખો પન તાનિ ગિલાનાનં ભિક્ખૂન’’ન્તિ (પારા॰ ૬૨૨-૬૨૩) સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેત્વા ‘‘ભિક્ખવે, પોરાણકપણ્ડિતા અનુપ્પન્ને બુદ્ધે બાહિરકપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા પઞ્ચસીલમત્તકં રક્ખન્તાપિ લોણસક્ખરમત્તકં પુનદિવસત્થાય નિદહન્તે ગરહિંસુ, તુમ્હે પન એવરૂપે નિય્યાનિકસાસને પબ્બજિત્વા દુતિયતતિયદિવસત્થાય સન્નિધિં કરોન્તા અયુત્તં કરોથા’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Hitvāgāmasahassānīti idaṃ satthā jetavane viharanto bhesajjasannidhikārasikkhāpadaṃ ārabbha kathesi. Vatthu pana rājagahe samuṭṭhitaṃ. Āyasmatā hi pilindavacchena ārāmikakulaṃ mocetuṃ rājanivesanaṃ gantvā rañño pāsāde iddhibalena sovaṇṇamaye kate manussā pasīditvā therassa pañca bhesajjāni pahiṇiṃsu. So tāni parisāya vissajjesi. Parisā panassa bāhullikā ahosi, laddhaṃ laddhaṃ koḷambepi ghaṭepi pattatthavikāyopi pūretvā paṭisāmesi. Manussā disvā ‘‘mahicchā ime samaṇā antokoṭṭhāgārikā’’ti ujjhāyiṃsu. Satthā taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘yāni kho pana tāni gilānānaṃ bhikkhūna’’nti (pārā. 622-623) sikkhāpadaṃ paññapetvā ‘‘bhikkhave, porāṇakapaṇḍitā anuppanne buddhe bāhirakapabbajjaṃ pabbajitvā pañcasīlamattakaṃ rakkhantāpi loṇasakkharamattakaṃ punadivasatthāya nidahante garahiṃsu, tumhe pana evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā dutiyatatiyadivasatthāya sannidhiṃ karontā ayuttaṃ karothā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે ગન્ધારરટ્ઠે બોધિસત્તો ગન્ધારરઞ્ઞો પુત્તો હુત્વા પિતુ અચ્ચયેન રજ્જે પતિટ્ઠાય ધમ્મેન રજ્જં કારેસિ. મજ્ઝિમપદેસેપિ વિદેહરટ્ઠે વિદેહો નામ રાજા રજ્જં કારેસિ. તે દ્વેપિ રાજાનો અદિટ્ઠસહાયા હુત્વા અઞ્ઞમઞ્ઞં થિરવિસ્સાસા અહેસું. તદા મનુસ્સા દીઘાયુકા હોન્તિ, તિંસ વસ્સસહસ્સાનિ જીવન્તિ. અથેકદા ગન્ધારરાજા પુણ્ણમુપોસથદિવસે સમાદિન્નસીલો મહાતલે પઞ્ઞત્તવરપલ્લઙ્કમજ્ઝગતો વિવટેન સીહપઞ્જરેન પાચીનલોકધાતું ઓલોકેન્તો અમચ્ચાનં ધમ્મત્થયુત્તકથં કથેન્તો નિસીદિ. તસ્મિં ખણે ગગનતલં અતિલઙ્ઘન્તમિવ પરિપુણ્ણં ચન્દમણ્ડલં રાહુ અવત્થરિ, ચન્દપ્પભા અન્તરધાયિ. અમચ્ચા ચન્દાલોકં અપસ્સન્તા ચન્દસ્સ રાહુના ગહિતભાવં રઞ્ઞો આરોચેસું. રાજા ચન્દં ઓલોકેત્વા ‘‘અયં ચન્દો આગન્તુકઉપક્કિલેસેન ઉપક્કિલિટ્ઠો નિપ્પભો જાતો, મય્હમ્પેસ રાજપરિવારો ઉપક્કિલેસો, ન ખો પન મેતં પતિરૂપં, યાહં રાહુના ગહિતચન્દો વિય નિપ્પભો ભવેય્યં, વિસુદ્ધે ગગનતરે વિરોચન્તં ચન્દમણ્ડલં વિય રજ્જં પહાય પબ્બજિસ્સામિ, કિં મે પરેન ઓવદિતેન , કુલે ચ ગણે ચ અલગ્ગો હુત્વા અત્તાનમેવ ઓવદન્તો વિચરિસ્સામિ, ઇદં મે પતિરૂપ’’ન્તિ ચિન્તેત્વા ‘‘યં ઇચ્છથ, તં રાજાનં કરોથા’’તિ રજ્જં અમચ્ચાનં નિય્યાદેસિ. સો રજ્જં છડ્ડેત્વા ઇસિપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા ઝાનાભિઞ્ઞાયો નિબ્બત્તેત્વા ઝાનરતિસમપ્પિતો હિમવન્તપદેસે વાસં કપ્પેસિ.
Atīte gandhāraraṭṭhe bodhisatto gandhārarañño putto hutvā pitu accayena rajje patiṭṭhāya dhammena rajjaṃ kāresi. Majjhimapadesepi videharaṭṭhe videho nāma rājā rajjaṃ kāresi. Te dvepi rājāno adiṭṭhasahāyā hutvā aññamaññaṃ thiravissāsā ahesuṃ. Tadā manussā dīghāyukā honti, tiṃsa vassasahassāni jīvanti. Athekadā gandhārarājā puṇṇamuposathadivase samādinnasīlo mahātale paññattavarapallaṅkamajjhagato vivaṭena sīhapañjarena pācīnalokadhātuṃ olokento amaccānaṃ dhammatthayuttakathaṃ kathento nisīdi. Tasmiṃ khaṇe gaganatalaṃ atilaṅghantamiva paripuṇṇaṃ candamaṇḍalaṃ rāhu avatthari, candappabhā antaradhāyi. Amaccā candālokaṃ apassantā candassa rāhunā gahitabhāvaṃ rañño ārocesuṃ. Rājā candaṃ oloketvā ‘‘ayaṃ cando āgantukaupakkilesena upakkiliṭṭho nippabho jāto, mayhampesa rājaparivāro upakkileso, na kho pana metaṃ patirūpaṃ, yāhaṃ rāhunā gahitacando viya nippabho bhaveyyaṃ, visuddhe gaganatare virocantaṃ candamaṇḍalaṃ viya rajjaṃ pahāya pabbajissāmi, kiṃ me parena ovaditena , kule ca gaṇe ca alaggo hutvā attānameva ovadanto vicarissāmi, idaṃ me patirūpa’’nti cintetvā ‘‘yaṃ icchatha, taṃ rājānaṃ karothā’’ti rajjaṃ amaccānaṃ niyyādesi. So rajjaṃ chaḍḍetvā isipabbajjaṃ pabbajitvā jhānābhiññāyo nibbattetvā jhānaratisamappito himavantapadese vāsaṃ kappesi.
વિદેહરાજાપિ ‘‘સુખં મે સહાયસ્સા’’તિ વાણિજે પુચ્છિત્વા તસ્સ પબ્બજિતભાવં સુત્વા ‘‘મમ સહાયે પબ્બજિતે અહં રજ્જેન કિં કરિસ્સામી’’તિ સત્તયોજનિકે મિથિલનગરે તિયોજનસતિકે વિદેહરટ્ઠે સોળસસુ ગામસહસ્સેસુ પૂરિતાનિ કોટ્ઠાગારાનિ, સોળસસહસ્સા ચ નાટકિત્થિયો છડ્ડેત્વા પુત્તધીતરો અમનસિકત્વા હિમવન્તપદેસં પવિસિત્વા પબ્બજિત્વા પવત્તફલભોજનો હુત્વા સમપ્પવત્તવાસં વસન્તો વિચરિ. તે ઉભોપિ સમવત્તચારં ચરન્તા અપરભાગે સમાગચ્છિંસુ, ન પન અઞ્ઞમઞ્ઞં સઞ્જાનિંસુ, સમ્મોદમાના એકતોવ સમપ્પવત્તવાસં વસિંસુ. તદા વિદેહતાપસો ગન્ધારતાપસસ્સ ઉપટ્ઠાનં કરોતિ. તેસં એકસ્મિં પુણ્ણમદિવસે અઞ્ઞતરસ્મિં રુક્ખમૂલે નિસીદિત્વા ધમ્મત્થયુત્તકથં કથેન્તાનં ગગનતલે વિરોચમાનં ચન્દમણ્ડલં રાહુ અવત્થરિ. વિદેહતાપસો ‘‘કિં નુ ખો ચન્દસ્સ પભા નટ્ઠા’’તિ ઓલોકેત્વા રાહુના ગહિતં ચન્દં દિસ્વા ‘‘કો નુ ખો એસ આચરિય, ચન્દં અવત્થરિત્વા નિપ્પભમકાસી’’તિ પુચ્છિ. અન્તેવાસિક અયં રાહુ નામ ચન્દસ્સેકો ઉપક્કિલેસો, વિરોચિતું ન દેતિ, અહમ્પિ રાહુગહિતં ચન્દમણ્ડલં દિસ્વા ‘‘ઇદં પરિસુદ્ધસ્સ ચન્દમણ્ડલસ્સ આગન્તુકેન ઉપક્કિલેસેન નિપ્પભં જાતં, મય્હમ્પિ ઇદં રજ્જં ઉપક્કિલેસો, યાવ ચન્દમણ્ડલં રાહુ વિય ઇદં નિપ્પભં ન કરોતિ, તાવ પબ્બજિસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા તદેવ રાહુગહિતં ચન્દમણ્ડલં આરમ્મણં કત્વા મહારજ્જં છડ્ડેત્વા પબ્બજિતોતિ. ‘‘આચરિય, ત્વં ગન્ધારરાજા’’તિ ? ‘‘આમ, અહ’’ન્તિ. ‘‘આચરિય, અહમ્પિ વિદેહરટ્ઠે મિથિલનગરે વિદેહરાજા નામ, નનુ મયં અઞ્ઞમઞ્ઞં અદિટ્ઠસહાયા’’તિ. ‘‘કિં પન તે આરમ્મણં અહોસી’’તિ? અહં ‘‘તુમ્હે પબ્બજિતા’’તિ સુત્વા ‘‘અદ્ધા પબ્બજ્જાય મહન્તં ગુણં અદ્દસા’’તિ તુમ્હેયેવ આરમ્મણં કત્વા રજ્જં પહાય પબ્બજિતોતિ. તે તતો પટ્ઠાય અતિવિય સમગ્ગા સમ્મોદમાના પવત્તફલભોજના હુત્વા વિહરિંસુ. તત્થ દીઘરત્તં વસિત્વા ચ પન લોણમ્બિલસેવનત્થાય હિમવન્તતો ઓતરિત્વા એકં પચ્ચન્તગામં સમ્પાપુણિંસુ.
Videharājāpi ‘‘sukhaṃ me sahāyassā’’ti vāṇije pucchitvā tassa pabbajitabhāvaṃ sutvā ‘‘mama sahāye pabbajite ahaṃ rajjena kiṃ karissāmī’’ti sattayojanike mithilanagare tiyojanasatike videharaṭṭhe soḷasasu gāmasahassesu pūritāni koṭṭhāgārāni, soḷasasahassā ca nāṭakitthiyo chaḍḍetvā puttadhītaro amanasikatvā himavantapadesaṃ pavisitvā pabbajitvā pavattaphalabhojano hutvā samappavattavāsaṃ vasanto vicari. Te ubhopi samavattacāraṃ carantā aparabhāge samāgacchiṃsu, na pana aññamaññaṃ sañjāniṃsu, sammodamānā ekatova samappavattavāsaṃ vasiṃsu. Tadā videhatāpaso gandhāratāpasassa upaṭṭhānaṃ karoti. Tesaṃ ekasmiṃ puṇṇamadivase aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīditvā dhammatthayuttakathaṃ kathentānaṃ gaganatale virocamānaṃ candamaṇḍalaṃ rāhu avatthari. Videhatāpaso ‘‘kiṃ nu kho candassa pabhā naṭṭhā’’ti oloketvā rāhunā gahitaṃ candaṃ disvā ‘‘ko nu kho esa ācariya, candaṃ avattharitvā nippabhamakāsī’’ti pucchi. Antevāsika ayaṃ rāhu nāma candasseko upakkileso, virocituṃ na deti, ahampi rāhugahitaṃ candamaṇḍalaṃ disvā ‘‘idaṃ parisuddhassa candamaṇḍalassa āgantukena upakkilesena nippabhaṃ jātaṃ, mayhampi idaṃ rajjaṃ upakkileso, yāva candamaṇḍalaṃ rāhu viya idaṃ nippabhaṃ na karoti, tāva pabbajissāmī’’ti cintetvā tadeva rāhugahitaṃ candamaṇḍalaṃ ārammaṇaṃ katvā mahārajjaṃ chaḍḍetvā pabbajitoti. ‘‘Ācariya, tvaṃ gandhārarājā’’ti ? ‘‘Āma, aha’’nti. ‘‘Ācariya, ahampi videharaṭṭhe mithilanagare videharājā nāma, nanu mayaṃ aññamaññaṃ adiṭṭhasahāyā’’ti. ‘‘Kiṃ pana te ārammaṇaṃ ahosī’’ti? Ahaṃ ‘‘tumhe pabbajitā’’ti sutvā ‘‘addhā pabbajjāya mahantaṃ guṇaṃ addasā’’ti tumheyeva ārammaṇaṃ katvā rajjaṃ pahāya pabbajitoti. Te tato paṭṭhāya ativiya samaggā sammodamānā pavattaphalabhojanā hutvā vihariṃsu. Tattha dīgharattaṃ vasitvā ca pana loṇambilasevanatthāya himavantato otaritvā ekaṃ paccantagāmaṃ sampāpuṇiṃsu.
મનુસ્સા તેસં ઇરિયાપથે પસીદિત્વા ભિક્ખં દત્વા પટિઞ્ઞં ગહેત્વા અરઞ્ઞે રત્તિદિવટ્ઠાનાદીનિ માપેત્વા વસાપેસું. અન્તરામગ્ગેપિ નેસં ભત્તકિચ્ચકરણત્થાય ઉદકફાસુકટ્ઠાને પણ્ણસાલં કારેસું. તે પચ્ચન્તગામે ભિક્ખં ચરિત્વા તાય પણ્ણસાલાય નિસીદિત્વા પરિભુઞ્જિત્વા અત્તનો વસનટ્ઠાનં ગચ્છન્તિ. તેપિ મનુસ્સા તેસં આહારં દદમાના એકદા લોણં પત્તે પક્ખિપિત્વા દેન્તિ, એકદા પણ્ણપુટે બન્ધિત્વા દેન્તિ, એકદા અલોણકાહારમેવ દેન્તિ. તે એકદિવસં પણ્ણપુટે બહુતરં લોણં અદંસુ. વિદેહતાપસો લોણં આદાય ગન્ત્વા બોધિસત્તસ્સ ભત્તકિચ્ચકાલે પહોનકં દત્વા અત્તનોપિ પમાણયુત્તં ગહેત્વા અતિરેકં પણ્ણપુટે બન્ધિત્વા ‘‘અલોણકદિવસે ભવિસ્સતી’’તિ તિણવટ્ટિકઅન્તરે ઠપેસિ. અથેકદિવસં અલોણકે આહારે લદ્ધે વિદેહો ગન્ધારસ્સ ભિક્ખાભાજનં દત્વા તિણવટ્ટિકઅન્તરતો લોણં આહરિત્વા ‘‘આચરિય, લોણં ગણ્હથા’’તિ આહ. ‘‘અજ્જ મનુસ્સેહિ લોણં ન દિન્નં, ત્વં કુતો લભસી’’તિ? ‘‘આચરિય, પુરિમદિવસે મનુસ્સા બહું લોણમદંસુ, અથાહં ‘અલોણકદિવસે ભવિસ્સતી’તિ અતિરેકં લોણં ઠપેસિ’’ન્તિ. અથ નં બોધિસત્તો ‘‘મોઘપુરિસ, તિયોજનસતિકં વિદેહરટ્ઠં પહાય પબ્બજિત્વા અકિઞ્ચનભાવં પત્વા ઇદાનિ લોણસક્ખરાય તણ્હં જનેસી’’તિ તજ્જેત્વા ઓવદન્તો પઠમં ગાથમાહ –
Manussā tesaṃ iriyāpathe pasīditvā bhikkhaṃ datvā paṭiññaṃ gahetvā araññe rattidivaṭṭhānādīni māpetvā vasāpesuṃ. Antarāmaggepi nesaṃ bhattakiccakaraṇatthāya udakaphāsukaṭṭhāne paṇṇasālaṃ kāresuṃ. Te paccantagāme bhikkhaṃ caritvā tāya paṇṇasālāya nisīditvā paribhuñjitvā attano vasanaṭṭhānaṃ gacchanti. Tepi manussā tesaṃ āhāraṃ dadamānā ekadā loṇaṃ patte pakkhipitvā denti, ekadā paṇṇapuṭe bandhitvā denti, ekadā aloṇakāhārameva denti. Te ekadivasaṃ paṇṇapuṭe bahutaraṃ loṇaṃ adaṃsu. Videhatāpaso loṇaṃ ādāya gantvā bodhisattassa bhattakiccakāle pahonakaṃ datvā attanopi pamāṇayuttaṃ gahetvā atirekaṃ paṇṇapuṭe bandhitvā ‘‘aloṇakadivase bhavissatī’’ti tiṇavaṭṭikaantare ṭhapesi. Athekadivasaṃ aloṇake āhāre laddhe videho gandhārassa bhikkhābhājanaṃ datvā tiṇavaṭṭikaantarato loṇaṃ āharitvā ‘‘ācariya, loṇaṃ gaṇhathā’’ti āha. ‘‘Ajja manussehi loṇaṃ na dinnaṃ, tvaṃ kuto labhasī’’ti? ‘‘Ācariya, purimadivase manussā bahuṃ loṇamadaṃsu, athāhaṃ ‘aloṇakadivase bhavissatī’ti atirekaṃ loṇaṃ ṭhapesi’’nti. Atha naṃ bodhisatto ‘‘moghapurisa, tiyojanasatikaṃ videharaṭṭhaṃ pahāya pabbajitvā akiñcanabhāvaṃ patvā idāni loṇasakkharāya taṇhaṃ janesī’’ti tajjetvā ovadanto paṭhamaṃ gāthamāha –
૭૬.
76.
‘‘હિત્વા ગામસહસ્સાનિ, પરિપુણ્ણાનિ સોળસ;
‘‘Hitvā gāmasahassāni, paripuṇṇāni soḷasa;
કોટ્ઠાગારાનિ ફીતાનિ, સન્નિધિં દાનિ કુબ્બસી’’તિ.
Koṭṭhāgārāni phītāni, sannidhiṃ dāni kubbasī’’ti.
તત્થ કોટ્ઠાગારાનીતિ સુવણ્ણરજતમણિમુત્તાદિરતનકોટ્ઠાગારાનિ ચેવ દુસ્સકોટ્ઠાગારાનિ ચ ધઞ્ઞકોટ્ઠાગારાનિ ચ. ફીતાનીતિ પૂરાનિ. સન્નિધિં દાનિ કુબ્બસીતિ ઇદાનિ ‘‘સ્વે ભવિસ્સતિ, તતિયદિવસે ભવિસ્સતી’’તિ લોણમત્તં સન્નિધિં કરોસીતિ.
Tattha koṭṭhāgārānīti suvaṇṇarajatamaṇimuttādiratanakoṭṭhāgārāni ceva dussakoṭṭhāgārāni ca dhaññakoṭṭhāgārāni ca. Phītānīti pūrāni. Sannidhiṃ dāni kubbasīti idāni ‘‘sve bhavissati, tatiyadivase bhavissatī’’ti loṇamattaṃ sannidhiṃ karosīti.
વિદેહો એવં ગરહિયમાનો ગરહં અસહન્તો પટિપક્ખો હુત્વા ‘‘આચરિય, તુમ્હે અત્તનો દોસં અદિસ્વા મય્હમેવ દોસં પસ્સથ, નનુ તુમ્હે ‘કિં મે પરેન ઓવદિતેન, અત્તાનમેવ ઓવદિસ્સામી’તિ રજ્જં છડ્ડેત્વા પબ્બજિતા, તુમ્હે ઇદાનિ મં કસ્મા ઓવદથા’’તિ ચોદેન્તો દુતિયં ગાથમાહ –
Videho evaṃ garahiyamāno garahaṃ asahanto paṭipakkho hutvā ‘‘ācariya, tumhe attano dosaṃ adisvā mayhameva dosaṃ passatha, nanu tumhe ‘kiṃ me parena ovaditena, attānameva ovadissāmī’ti rajjaṃ chaḍḍetvā pabbajitā, tumhe idāni maṃ kasmā ovadathā’’ti codento dutiyaṃ gāthamāha –
૭૭.
77.
‘‘હિત્વા ગન્ધારવિસયં, પહૂતધનધારિયં;
‘‘Hitvā gandhāravisayaṃ, pahūtadhanadhāriyaṃ;
પસાસનતો નિક્ખન્તો, ઇધ દાનિ પસાસસી’’તિ.
Pasāsanato nikkhanto, idha dāni pasāsasī’’ti.
તત્થ પસાસનતોતિ ઓવાદાનુસાસનીદાનતો. ઇધ દાનીતિ ઇદાનિ ઇધ અરઞ્ઞે કસ્મા મં ઓવદથાતિ.
Tattha pasāsanatoti ovādānusāsanīdānato. Idha dānīti idāni idha araññe kasmā maṃ ovadathāti.
તં સુત્વા બોધિસત્તો તતિયં ગાથમાહ –
Taṃ sutvā bodhisatto tatiyaṃ gāthamāha –
૭૮.
78.
‘‘ધમ્મં ભણામિ વેદેહ, અધમ્મો મે ન રુચ્ચતિ;
‘‘Dhammaṃ bhaṇāmi vedeha, adhammo me na ruccati;
ધમ્મં મે ભણમાનસ્સ, ન પાપમુપલિમ્પતી’’તિ.
Dhammaṃ me bhaṇamānassa, na pāpamupalimpatī’’ti.
તત્થ ધમ્મન્તિ સભાવં, બુદ્ધાદીહિ વણ્ણિતં પસત્થં કારણમેવ. અધમ્મો મે ન રુચ્ચતીતિ અધમ્મો નામ અસભાવો મય્હં કદાચિપિ ન રુચ્ચતિ. ન પાપમુપલિમ્પતીતિ મમ સભાવમેવ કારણમેવ ભણન્તસ્સ પાપં નામ હદયે ન લિમ્પતિ ન અલ્લીયતિ. ઓવાદદાનં નામેતં બુદ્ધપચ્ચેકબુદ્ધસાવકબોધિસત્તાનં પવેણી. તેહિ દિન્નોવાદં બાલા ન ગણ્હન્તિ, ઓવાદદાયકસ્સ પન પાપં નામ નત્થિ.
Tattha dhammanti sabhāvaṃ, buddhādīhi vaṇṇitaṃ pasatthaṃ kāraṇameva. Adhammo me na ruccatīti adhammo nāma asabhāvo mayhaṃ kadācipi na ruccati. Na pāpamupalimpatīti mama sabhāvameva kāraṇameva bhaṇantassa pāpaṃ nāma hadaye na limpati na allīyati. Ovādadānaṃ nāmetaṃ buddhapaccekabuddhasāvakabodhisattānaṃ paveṇī. Tehi dinnovādaṃ bālā na gaṇhanti, ovādadāyakassa pana pāpaṃ nāma natthi.
‘‘નિધીનંવ પવત્તારં, યં પસ્સે વજ્જદસ્સિનં;
‘‘Nidhīnaṃva pavattāraṃ, yaṃ passe vajjadassinaṃ;
નિગ્ગય્હવાદિં મેધાવિં, તાદિસં પણ્ડિતં ભજે;
Niggayhavādiṃ medhāviṃ, tādisaṃ paṇḍitaṃ bhaje;
તાદિસં ભજમાનસ્સ, સેય્યો હોતિ ન પાપિયો.
Tādisaṃ bhajamānassa, seyyo hoti na pāpiyo.
‘‘ઓવદેય્યાનુસાસેય્ય, અસબ્ભા ચ નિવારયે;
‘‘Ovadeyyānusāseyya, asabbhā ca nivāraye;
સતઞ્હિ સો પિયો હોતિ, અસતં હોતિ અપ્પિયો’’તિ. (ધ॰ પ॰ ૭૬-૭૭);
Satañhi so piyo hoti, asataṃ hoti appiyo’’ti. (dha. pa. 76-77);
વિદેહતાપસો બોધિસત્તસ્સ કથં સુત્વા ‘‘આચરિય, અત્થનિસ્સિતં કથેન્તેનપિ પરં ઘટ્ટેત્વા રોસેત્વા કથેતું ન વટ્ટતિ, ત્વં મં કુણ્ઠસત્થકેન મુણ્ડેન્તો વિય અતિફરુસં કથેસી’’તિ વત્વા ચતુત્થં ગાથમાહ –
Videhatāpaso bodhisattassa kathaṃ sutvā ‘‘ācariya, atthanissitaṃ kathentenapi paraṃ ghaṭṭetvā rosetvā kathetuṃ na vaṭṭati, tvaṃ maṃ kuṇṭhasatthakena muṇḍento viya atipharusaṃ kathesī’’ti vatvā catutthaṃ gāthamāha –
૭૯.
79.
‘‘યેન કેનચિ વણ્ણેન, પરો લભતિ રુપ્પનં;
‘‘Yena kenaci vaṇṇena, paro labhati ruppanaṃ;
મહત્થિયમ્પિ ચે વાચં, ન તં ભાસેય્ય પણ્ડિતો’’તિ.
Mahatthiyampi ce vācaṃ, na taṃ bhāseyya paṇḍito’’ti.
તત્થ યેન કેનચીતિ ધમ્મયુત્તેનાપિ કારણેન. લભતિ રુપ્પનન્તિ ઘટ્ટનં દુસ્સનં કુપ્પનં લભતિયેવ. ન તં ભાસેય્યાતિ તસ્મા તં પરપુગ્ગલં યાય સો વાચાય દુસ્સતિ, તં મહત્થિયં મહન્તં અત્થનિસ્સિતમ્પિ વાચં ન ભાસેય્યાતિ અત્થો.
Tattha yena kenacīti dhammayuttenāpi kāraṇena. Labhati ruppananti ghaṭṭanaṃ dussanaṃ kuppanaṃ labhatiyeva. Na taṃ bhāseyyāti tasmā taṃ parapuggalaṃ yāya so vācāya dussati, taṃ mahatthiyaṃ mahantaṃ atthanissitampi vācaṃ na bhāseyyāti attho.
અથસ્સ બોધિસત્તો પઞ્ચમં ગાથમાહ –
Athassa bodhisatto pañcamaṃ gāthamāha –
૮૦.
80.
‘‘કામં રુપ્પતુ વા મા વા, ભુસંવ વિકિરીયતુ;
‘‘Kāmaṃ ruppatu vā mā vā, bhusaṃva vikirīyatu;
ધમ્મં મે ભણમાનસ્સ, ન પાપમુપલિમ્પતી’’તિ.
Dhammaṃ me bhaṇamānassa, na pāpamupalimpatī’’ti.
તત્થ કામન્તિ એકંસેન. ઇદં વુત્તં હોતિ – અયુત્તકારકો પુગ્ગલો ‘‘અયુત્તં તે કત’’ન્તિ ઓવદિયમાનો એકંસેનેવ કુજ્ઝતુ વા મા વા કુજ્ઝતુ, અથ વા ભુસમુટ્ઠિ વિય વિકિરીયતુ, મય્હં પન ધમ્મં ભણન્તસ્સ પાપં નામ નત્થીતિ.
Tattha kāmanti ekaṃsena. Idaṃ vuttaṃ hoti – ayuttakārako puggalo ‘‘ayuttaṃ te kata’’nti ovadiyamāno ekaṃseneva kujjhatu vā mā vā kujjhatu, atha vā bhusamuṭṭhi viya vikirīyatu, mayhaṃ pana dhammaṃ bhaṇantassa pāpaṃ nāma natthīti.
એવઞ્ચ પન વત્વા ‘‘ન વો અહં, આનન્દ, તથા પરક્કમિસ્સામિ, યથા કુમ્ભકારો આમકે આમકમત્તે. નિગ્ગય્હ નિગ્ગય્હાહં આનન્દ, વક્ખામિ, યો સારો સો ઠસ્સતી’’તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૧૯૬) ઇમસ્સ સુગતોવાદસ્સ અનુરૂપાય પટિપત્તિયા ઠત્વા ‘‘યથા કુમ્ભકારો ભાજનેસુ પુનપ્પુનં આકોટેત્વા આકોટેત્વા આમકં અગ્ગહેત્વા સુપક્કમેવ ભાજનં ગણ્હાતિ, એવં પુનપ્પુનં ઓવદિત્વા નિગ્ગણ્હિત્વા પક્કભાજનસદિસો પુગ્ગલો ગહેતબ્બો’’તિ દસ્સેતું પુન તં ઓવદન્તો –
Evañca pana vatvā ‘‘na vo ahaṃ, ānanda, tathā parakkamissāmi, yathā kumbhakāro āmake āmakamatte. Niggayha niggayhāhaṃ ānanda, vakkhāmi, yo sāro so ṭhassatī’’ti (ma. ni. 3.196) imassa sugatovādassa anurūpāya paṭipattiyā ṭhatvā ‘‘yathā kumbhakāro bhājanesu punappunaṃ ākoṭetvā ākoṭetvā āmakaṃ aggahetvā supakkameva bhājanaṃ gaṇhāti, evaṃ punappunaṃ ovaditvā niggaṇhitvā pakkabhājanasadiso puggalo gahetabbo’’ti dassetuṃ puna taṃ ovadanto –
૮૧.
81.
‘‘નો ચે અસ્સ સકા બુદ્ધિ, વિનયો વા સુસિક્ખિતો;
‘‘No ce assa sakā buddhi, vinayo vā susikkhito;
વને અન્ધમહિંસોવ, ચરેય્ય બહુકો જનો.
Vane andhamahiṃsova, careyya bahuko jano.
૮૨.
82.
‘‘યસ્મા ચ પનિધેકચ્ચે, આચેરમ્હિ સુસિક્ખિતા;
‘‘Yasmā ca panidhekacce, āceramhi susikkhitā;
તસ્મા વિનીતવિનયા, ચરન્તિ સુસમાહિતા’’તિ. – ઇદં ગાથાદ્વયમાહ;
Tasmā vinītavinayā, caranti susamāhitā’’ti. – idaṃ gāthādvayamāha;
તસ્સત્થો – સમ્મ વેદેહ, ઇમેસઞ્હિ સત્તાનં સચે અત્તનો બુદ્ધિ વા પણ્ડિતે ઓવાદદાયકે નિસ્સાય આચારપણ્ણત્તિવિનયો વા સુસિક્ખિતો ન ભવેય્ય, એવં સન્તે યથા તિણલતાદિગહને વને અન્ધમહિંસો ગોચરાગોચરં સાસઙ્કનિરાસઙ્કઞ્ચ ઠાનં અજાનન્તો ચરતિ, તથા તુમ્હાદિસો બહુકો જનો ચરેય્ય. યસ્મા પન ઇધ એકચ્ચે સકાય બુદ્ધિયા રહિતા સત્તા આચરિયસન્તિકે આચારપણ્ણત્તિસુસિક્ખિતા, તસ્મા આચરિયેહિ અત્તનો અત્તનો અનુરૂપેન વિનયેન વિનીતત્તા વિનીતવિનયા સુસમાહિતા એકગ્ગચિત્તા હુત્વા ચરન્તીતિ.
Tassattho – samma vedeha, imesañhi sattānaṃ sace attano buddhi vā paṇḍite ovādadāyake nissāya ācārapaṇṇattivinayo vā susikkhito na bhaveyya, evaṃ sante yathā tiṇalatādigahane vane andhamahiṃso gocarāgocaraṃ sāsaṅkanirāsaṅkañca ṭhānaṃ ajānanto carati, tathā tumhādiso bahuko jano careyya. Yasmā pana idha ekacce sakāya buddhiyā rahitā sattā ācariyasantike ācārapaṇṇattisusikkhitā, tasmā ācariyehi attano attano anurūpena vinayena vinītattā vinītavinayā susamāhitā ekaggacittā hutvā carantīti.
ઇમિના ઇદં દસ્સેતિ – ઇમિના હિ સત્તેન ગિહિના હુત્વા અત્તનો કુલાનુરૂપા, પબ્બજિતેન પબ્બજિતાનુરૂપા સિક્ખા સિક્ખિતબ્બા. ગિહિનોપિ હિ અત્તનો કુલાનુરૂપેસુ કસિગોરક્ખાદીસુ સિક્ખિતાવ સમ્પન્નાજીવા હુત્વા સુસમાહિતા ચરન્તિ, પબ્બજિતાપિ પબ્બજિતાનુરૂપેસુ પાસાદિકેસુ અભિક્કન્તપટિક્કન્તાદીસુ અધિસીલઅધિચિત્તઅધિપઞ્ઞાસિક્ખાસુ સિક્ખિતાવ વિગતવિક્ખેપા સુસમાહિતા ચરન્તિ. લોકસ્મિઞ્હિ –
Iminā idaṃ dasseti – iminā hi sattena gihinā hutvā attano kulānurūpā, pabbajitena pabbajitānurūpā sikkhā sikkhitabbā. Gihinopi hi attano kulānurūpesu kasigorakkhādīsu sikkhitāva sampannājīvā hutvā susamāhitā caranti, pabbajitāpi pabbajitānurūpesu pāsādikesu abhikkantapaṭikkantādīsu adhisīlaadhicittaadhipaññāsikkhāsu sikkhitāva vigatavikkhepā susamāhitā caranti. Lokasmiñhi –
‘‘બાહુસચ્ચઞ્ચ સિપ્પઞ્ચ, વિનયો ચ સુસિક્ખિતો;
‘‘Bāhusaccañca sippañca, vinayo ca susikkhito;
સુભાસિતા ચ યા વાચા, એતં મઙ્ગલમુત્તમ’’ન્તિ. (ખુ॰ પા॰ ૫.૫; સુ॰ નિ॰ ૨૬૪);
Subhāsitā ca yā vācā, etaṃ maṅgalamuttama’’nti. (khu. pā. 5.5; su. ni. 264);
તં સુત્વા વેદેહતાપસો ‘‘આચરિય, ઇતો પટ્ઠાય મં ઓવદથ અનુસાસથ, અહં અનધિવાસનજાતિકતાય તુમ્હેહિ સદ્ધિં કથેસિં, તં મે ખમથા’’તિ વન્દિત્વા મહાસત્તં ખમાપેસિ. તે સમગ્ગવાસં વસિત્વા પુન હિમવન્તમેવ અગમંસુ. તત્ર બોધિસત્તો વેદેહતાપસસ્સ કસિણપરિકમ્મં કથેસિ. સો તં કત્વા અભિઞ્ઞા ચ સમાપત્તિયો ચ નિબ્બત્તેસિ. ઇતિ તે ઉભોપિ અપરિહીનજ્ઝાના બ્રહ્મલોકપરાયણા અહેસું.
Taṃ sutvā vedehatāpaso ‘‘ācariya, ito paṭṭhāya maṃ ovadatha anusāsatha, ahaṃ anadhivāsanajātikatāya tumhehi saddhiṃ kathesiṃ, taṃ me khamathā’’ti vanditvā mahāsattaṃ khamāpesi. Te samaggavāsaṃ vasitvā puna himavantameva agamaṃsu. Tatra bodhisatto vedehatāpasassa kasiṇaparikammaṃ kathesi. So taṃ katvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattesi. Iti te ubhopi aparihīnajjhānā brahmalokaparāyaṇā ahesuṃ.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા વેદેહો આનન્દો અહોસિ, ગન્ધારરાજા પન અહમેવ અહોસી’’ન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā vedeho ānando ahosi, gandhārarājā pana ahameva ahosī’’nti.
ગન્ધારજાતકવણ્ણના પઠમા.
Gandhārajātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૪૦૬. ગન્ધારજાતકં • 406. Gandhārajātakaṃ