Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-અનુટીકા • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā

    નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    પટ્ઠાનપકરણ-અનુટીકા

    Paṭṭhānapakaraṇa-anuṭīkā

    ગન્થારમ્ભવણ્ણના

    Ganthārambhavaṇṇanā

    કામગુણાદીહીતિ કામગુણઝાનાભિઞ્ઞાચિત્તિસ્સરિયાદીહિ. લળન્તીતિ લળિતાનુભવનવસેન રમન્તિ. તેસૂતિ કામગુણાદીસુ. વિહરન્તીતિ ઇરિયાપથપરિવત્તનાદિના વત્તન્તિ. પચ્ચત્થિકેતિ બાહિરબ્ભન્તરભેદે અમિત્તે. ઇસ્સરિયં તત્થ તત્થ આધિપતેય્યં. ઠાનં સેટ્ઠિસેનાપતિયુવરાજાદિટ્ઠાનન્તરં. આદિ-સદ્દેન પરિવારપરિચ્છેદાદિ સઙ્ગય્હતિ. પુઞ્ઞયોગાનુભાવપ્પત્તાયાતિ દાનમયાદિપુઞ્ઞાનુભાવાધિગતાય સમથવિપસ્સનાભાવનાસઙ્ખાતયોગાનુભાવાધિગતાય ચ. જુતિયાતિ સરીરપ્પભાય ચેવ ઞાણપ્પભાય ચ. એત્થ ચ દેવ-સદ્દો યથા કીળાવિજિગિસાવોહારજુતિગતિઅત્થો, એવં સત્તિઅભિત્થવકમનત્થોપિ હોતિ ધાતુસદ્દાનં અનેકત્થભાવતોતિ ‘‘યદિચ્છિતનિપ્ફાદને સક્કોન્તીતિ વા’’તિઆદિ વુત્તં.

    Kāmaguṇādīhīti kāmaguṇajhānābhiññācittissariyādīhi. Laḷantīti laḷitānubhavanavasena ramanti. Tesūti kāmaguṇādīsu. Viharantīti iriyāpathaparivattanādinā vattanti. Paccatthiketi bāhirabbhantarabhede amitte. Issariyaṃ tattha tattha ādhipateyyaṃ. Ṭhānaṃ seṭṭhisenāpatiyuvarājādiṭṭhānantaraṃ. Ādi-saddena parivāraparicchedādi saṅgayhati. Puññayogānubhāvappattāyāti dānamayādipuññānubhāvādhigatāya samathavipassanābhāvanāsaṅkhātayogānubhāvādhigatāya ca. Jutiyāti sarīrappabhāya ceva ñāṇappabhāya ca. Ettha ca deva-saddo yathā kīḷāvijigisāvohārajutigatiattho, evaṃ sattiabhitthavakamanatthopi hoti dhātusaddānaṃ anekatthabhāvatoti ‘‘yadicchitanipphādane sakkontīti vā’’tiādi vuttaṃ.

    ઇદ્ધિવિધાદિતામત્તેન ભગવતો અભિઞ્ઞાદીનં સાવકેહિ સાધારણતાવચનં, સભાવતો પન સબ્બેપિ બુદ્ધગુણા અનઞ્ઞસાધારણાયેવાતિ દસ્સેન્તો ‘‘નિરતિસયાય અભિઞ્ઞાકીળાય, ઉત્તમેહિ દિબ્બબ્રહ્મઅરિયવિહારેહી’’તિ આહ. ચિત્તિસ્સરિયસત્તધનાદીનં દાનસઙ્ખાતેન સમ્માપટિપત્તિઅવેચ્ચપ્પસાદસક્કારાનં ગહણસઙ્ખાતેનાતિ યોજના. ગહણઞ્ચેત્થ તેસુ ઉપલબ્ભમાનસમ્માપટિપત્તિઅવેચ્ચપ્પસાદાનં તેહિ ઉપનીયમાનસક્કારસ્સ ચ અભિનન્દનં અનુમોદનં સમ્પટિચ્છનઞ્ચ વેદિતબ્બં. ધમ્મસભાવાનુરૂપાનુસાસનીવચનેનેવ ચ પન સિક્ખાપદપઞ્ઞત્તિપિ સઙ્ગહિતાતિ દટ્ઠબ્બા વીતિક્કમધમ્માનુરૂપા અનુસાસનીતિ કત્વા. ઞાણગતિ ઞાણેન ગન્તબ્બસ્સ ઞેય્યસ્સ અવબોધો. સમન્નાગતત્તાતિ ઇદં ‘‘અભિઞ્ઞાકીળાયા’’તિઆદીસુ પચ્ચેકં યોજેતબ્બં, તથા સદેવકેન લોકેનાતિ ઇદં ‘‘ગમનીયતો’’તિઆદીસુ. તે દેવેતિ સમ્મુતિદેવાદિકે દેવે. તેહિ ગુણેહીતિ અભિઞ્ઞાદિગુણેહિ. પૂજનીયતરો દેવોતિ ઇદં પૂજનીયપરિયાયો અયં અતિ-સદ્દોતિ કત્વા વુત્તં. અતિરેકતરોતિ અધિકતરો. ઉપપત્તિદેવાનન્તિ ઇદં તબ્બહુલતાય વુત્તં. વિસુદ્ધિદેવાપિ હિ તત્થ વિજ્જન્તેવ, તેસુપિ વા લબ્ભમાનં ઉપપત્તિદેવભાવમત્તમેવ ગહેત્વા તથા વુત્તં. પટિપક્ખાનં દુસ્સીલ્યમુટ્ઠસ્સચ્ચવિક્ખેપાનં, સીલવિપત્તિઅભિજ્ઝાદોમનસ્સઅવસિટ્ઠનીવરણાનં વા.

    Iddhividhāditāmattena bhagavato abhiññādīnaṃ sāvakehi sādhāraṇatāvacanaṃ, sabhāvato pana sabbepi buddhaguṇā anaññasādhāraṇāyevāti dassento ‘‘niratisayāya abhiññākīḷāya, uttamehi dibbabrahmaariyavihārehī’’ti āha. Cittissariyasattadhanādīnaṃ dānasaṅkhātena sammāpaṭipattiaveccappasādasakkārānaṃ gahaṇasaṅkhātenāti yojanā. Gahaṇañcettha tesu upalabbhamānasammāpaṭipattiaveccappasādānaṃ tehi upanīyamānasakkārassa ca abhinandanaṃ anumodanaṃ sampaṭicchanañca veditabbaṃ. Dhammasabhāvānurūpānusāsanīvacaneneva ca pana sikkhāpadapaññattipi saṅgahitāti daṭṭhabbā vītikkamadhammānurūpā anusāsanīti katvā. Ñāṇagati ñāṇena gantabbassa ñeyyassa avabodho. Samannāgatattāti idaṃ ‘‘abhiññākīḷāyā’’tiādīsu paccekaṃ yojetabbaṃ, tathā sadevakena lokenāti idaṃ ‘‘gamanīyato’’tiādīsu. Te deveti sammutidevādike deve. Tehi guṇehīti abhiññādiguṇehi. Pūjanīyataro devoti idaṃ pūjanīyapariyāyo ayaṃ ati-saddoti katvā vuttaṃ. Atirekataroti adhikataro. Upapattidevānanti idaṃ tabbahulatāya vuttaṃ. Visuddhidevāpi hi tattha vijjanteva, tesupi vā labbhamānaṃ upapattidevabhāvamattameva gahetvā tathā vuttaṃ. Paṭipakkhānaṃ dussīlyamuṭṭhassaccavikkhepānaṃ, sīlavipattiabhijjhādomanassaavasiṭṭhanīvaraṇānaṃ vā.

    ઇસીનં સત્તમો, ઇસીસુ સત્તમોતિ દુવિધમ્પિ અત્થં યોજેત્વા દસ્સેન્તો ‘‘ચતુસચ્ચાવબોધગતિયા…પે॰… વુત્તો’’તિ આહ. સપરસન્તાનેસુ સીલાદિગુણાનં એસનટ્ઠેન વા ઇસયો, બુદ્ધાદયો અરિયા. ઇસિ ચ સો સત્તમો ચાતિ ઇસિસત્તમોતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. ‘‘નામરૂપનિરોધ’’ન્તિ એત્થ યં નામરૂપં નિરોધેતબ્બં, તં દસ્સેન્તો ‘‘યતો વિઞ્ઞાણં પચ્ચુદાવત્તતી’’તિ આહ. વટ્ટપરિયાપન્નઞ્હિ નામરૂપં નિરોધેતબ્બં. તસ્મિઞ્હિ નિરોધિતે સબ્બસો નામરૂપં નિરોધિતમેવ હોતિ. યથાહ ‘‘સોતાપત્તિમગ્ગઞાણેન અભિસઙ્ખારવિઞ્ઞાણસ્સ નિરોધેન સત્ત ભવે ઠપેત્વા અનમતગ્ગે સંસારે યે ઉપ્પજ્જેય્યું નામઞ્ચ રૂપઞ્ચ, એત્થેતે નિરુજ્ઝન્તિ…પે॰… અરહતો અનુપાદિસેસાય નિબ્બાનધાતુયા પરિનિબ્બાયન્તસ્સ ચરિમવિઞ્ઞાણસ્સ નિરોધેન પઞ્ઞા ચ સતિ ચ નામઞ્ચ રૂપઞ્ચ, એત્થેતે નિરુજ્ઝન્તિ વૂપસમન્તિ અત્થં ગચ્છન્તિ પટિપ્પસ્સમ્ભન્તી’’તિ (ચૂળનિ॰ અજિતમાણવપુચ્છાનિદ્દેસ ૬). અતિગમ્ભીરનયમણ્ડિતદેસનં સાતિસયં પચ્ચયાકારસ્સ વિભાવનતો. સભાવતો ચ પચ્ચયાકારો ગમ્ભીરો. યથાહ ‘‘અધિગતો ખો મ્યાયં ધમ્મો ગમ્ભીરો’’તિઆદિ (દી॰ નિ॰ ૨.૬૭; મ॰ નિ॰ ૧.૨૮૧; ૨.૩૩૭; સં॰ નિ॰ ૧.૧૭૨; મહાવ॰ ૭, ૮), ‘‘ગમ્ભીરો ચાયં, આનન્દ , પટિચ્ચસમુપ્પાદો ગમ્ભીરાવભાસો’’તિ (દી॰ નિ॰ ૨.૯૫; સં॰ નિ॰ ૨.૬૦) ચ આદિ. તસ્સ ચાયં અનન્તનયપટ્ઠાનદેસના અતિગમ્ભીરાવ.

    Isīnaṃ sattamo, isīsu sattamoti duvidhampi atthaṃ yojetvā dassento ‘‘catusaccāvabodhagatiyā…pe… vutto’’ti āha. Saparasantānesu sīlādiguṇānaṃ esanaṭṭhena vā isayo, buddhādayo ariyā. Isi ca so sattamo cāti isisattamoti evamettha attho daṭṭhabbo. ‘‘Nāmarūpanirodha’’nti ettha yaṃ nāmarūpaṃ nirodhetabbaṃ, taṃ dassento ‘‘yato viññāṇaṃ paccudāvattatī’’ti āha. Vaṭṭapariyāpannañhi nāmarūpaṃ nirodhetabbaṃ. Tasmiñhi nirodhite sabbaso nāmarūpaṃ nirodhitameva hoti. Yathāha ‘‘sotāpattimaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena satta bhave ṭhapetvā anamatagge saṃsāre ye uppajjeyyuṃ nāmañca rūpañca, etthete nirujjhanti…pe… arahato anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyantassa carimaviññāṇassa nirodhena paññā ca sati ca nāmañca rūpañca, etthete nirujjhanti vūpasamanti atthaṃ gacchanti paṭippassambhantī’’ti (cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 6). Atigambhīranayamaṇḍitadesanaṃ sātisayaṃ paccayākārassa vibhāvanato. Sabhāvato ca paccayākāro gambhīro. Yathāha ‘‘adhigato kho myāyaṃ dhammo gambhīro’’tiādi (dī. ni. 2.67; ma. ni. 1.281; 2.337; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 7, 8), ‘‘gambhīro cāyaṃ, ānanda , paṭiccasamuppādo gambhīrāvabhāso’’ti (dī. ni. 2.95; saṃ. ni. 2.60) ca ādi. Tassa cāyaṃ anantanayapaṭṭhānadesanā atigambhīrāva.

    ગન્થારમ્ભવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Ganthārambhavaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact