Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā

    ૮. ગવમ્પતિત્થેરગાથાવણ્ણના

    8. Gavampatittheragāthāvaṇṇanā

    યો ઇદ્ધિયા સરભુન્તિ આયસ્મતો ગવમ્પતિત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? સો કિર પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો ઇતો એકતિંસે કપ્પે સિખિં ભગવન્તં પસ્સિત્વા પસન્નમાનસો પુપ્ફેહિ પૂજં અકાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવલોકે ઉપ્પન્નો અપરાપરં પુઞ્ઞાનિ કરોન્તો કોણાગમનસ્સ ભગવતો ચેતિયે છત્તઞ્ચ વેદિકઞ્ચ કારેસિ. કસ્સપસ્સ પન ભગવતો કાલે અઞ્ઞતરસ્મિં કુલગેહે નિબ્બત્તો. તસ્મિઞ્ચ કુલે બહું ગોમણ્ડલં અહોસિ. તં ગોપાલકા રક્ખન્તિ. અયં તત્થ અન્તરન્તરા યુત્તપ્પયુત્તં વિચારેન્તો વિચરતિ. સો એકં ખીણાસવત્થેરં ગામે પિણ્ડાય ચરિત્વા બહિગામે દેવસિકં એકસ્મિં પદેસે ભત્તકિચ્ચં કરોન્તં દિસ્વા ‘‘અય્યો સૂરિયાતપેન કિલમિસ્સતી’’તિ ચિન્તેત્વા ચત્તારો સિરીસદણ્ડે ઉસ્સાપેત્વા તેસં ઉપરિ સિરીસસાખાયો ઠપેત્વા સાખામણ્ડપં કત્વા અદાસિ. ‘‘મણ્ડપસ્સ સમીપે સિરીસરુક્ખં રોપેસી’’તિ ચ વદન્તિ. તસ્સ અનુકમ્પાય દેવસિકં થેરો તત્થ નિસીદિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન તતો ચવિત્વા ચાતુમહારાજિકેસુ નિબ્બત્તિ. તસ્સ પુરિમકમ્મસંસૂચકં વિમાનદ્વારે મહન્તં સિરીસવનં નિબ્બત્તિ વણ્ણગન્ધસમ્પન્નેહિ અઞ્ઞેહિ પુપ્ફેહિ સબ્બકાલે ઉપસોભયમાનં, તેન તં વિમાનં ‘‘સેરીસક’’ન્તિ પઞ્ઞાયિત્થ. સો દેવપુત્તો એકં બુદ્ધન્તરં દેવેસુ ચ મનુસ્સેસુ ચ સંસરિત્વા ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે યસત્થેરસ્સ ચતૂસુ ગિહિસહાયેસુ ગવમ્પતિ નામ હુત્વા આયસ્મતો યસસ્સ પબ્બજિતભાવં સુત્વા અત્તનો સહાયેહિ સદ્ધિં ભગવતો સન્તિકં અગમાસિ . સત્થા તસ્સ ધમ્મં દેસેસિ. સો દેસનાવસાને સહાયેહિ સદ્ધિં અરહત્તે પતિટ્ઠાસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૫૩.૪૨-૪૭) –

    Yoiddhiyā sarabhunti āyasmato gavampatittherassa gāthā. Kā uppatti? So kira purimabuddhesu katādhikāro ito ekatiṃse kappe sikhiṃ bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso pupphehi pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devaloke uppanno aparāparaṃ puññāni karonto koṇāgamanassa bhagavato cetiye chattañca vedikañca kāresi. Kassapassa pana bhagavato kāle aññatarasmiṃ kulagehe nibbatto. Tasmiñca kule bahuṃ gomaṇḍalaṃ ahosi. Taṃ gopālakā rakkhanti. Ayaṃ tattha antarantarā yuttappayuttaṃ vicārento vicarati. So ekaṃ khīṇāsavattheraṃ gāme piṇḍāya caritvā bahigāme devasikaṃ ekasmiṃ padese bhattakiccaṃ karontaṃ disvā ‘‘ayyo sūriyātapena kilamissatī’’ti cintetvā cattāro sirīsadaṇḍe ussāpetvā tesaṃ upari sirīsasākhāyo ṭhapetvā sākhāmaṇḍapaṃ katvā adāsi. ‘‘Maṇḍapassa samīpe sirīsarukkhaṃ ropesī’’ti ca vadanti. Tassa anukampāya devasikaṃ thero tattha nisīdi. So tena puññakammena tato cavitvā cātumahārājikesu nibbatti. Tassa purimakammasaṃsūcakaṃ vimānadvāre mahantaṃ sirīsavanaṃ nibbatti vaṇṇagandhasampannehi aññehi pupphehi sabbakāle upasobhayamānaṃ, tena taṃ vimānaṃ ‘‘serīsaka’’nti paññāyittha. So devaputto ekaṃ buddhantaraṃ devesu ca manussesu ca saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde yasattherassa catūsu gihisahāyesu gavampati nāma hutvā āyasmato yasassa pabbajitabhāvaṃ sutvā attano sahāyehi saddhiṃ bhagavato santikaṃ agamāsi . Satthā tassa dhammaṃ desesi. So desanāvasāne sahāyehi saddhiṃ arahatte patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.53.42-47) –

    ‘‘મિગલુદ્દો પુરે આસિં, વિપિને વિચરં અહં;

    ‘‘Migaluddo pure āsiṃ, vipine vicaraṃ ahaṃ;

    અદ્દસં વિરજં બુદ્ધં, સબ્બધમ્માન પારગું.

    Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, sabbadhammāna pāraguṃ.

    ‘‘તસ્મિં મહાકારુણિકે, સબ્બસત્તહિતે રતે;

    ‘‘Tasmiṃ mahākāruṇike, sabbasattahite rate;

    પસન્નચિત્તો સુમનો, નેલપુપ્ફં અપૂજયિં.

    Pasannacitto sumano, nelapupphaṃ apūjayiṃ.

    ‘‘એકતિંસે ઇતો કપ્પે, યં પુપ્ફમભિપૂજયિં;

    ‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;

    દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, બુદ્ધપૂજાયિદં ફલં.

    Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.

    ‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.

    ‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.

    અરહત્તં પન પત્વા થેરો વિમુત્તિસુખં પટિસંવેદેન્તો સાકેતે વિહરતિ અઞ્જનવને. તેન ચ સમયેન ભગવા મહતા ભિક્ખુસઙ્ઘેન સદ્ધિં સાકેતં ગન્ત્વા અઞ્જનવને વિહાસિ. સેનાસનં નપ્પહોસિ. સમ્બહુલા ભિક્ખૂ વિહારસામન્તા સરભુયા નદિયા વાલિકાપુળિને સયિંસુ. અથ અડ્ઢરત્તસમયે નદિયા ઉદકોઘે આગચ્છન્તે સામણેરાદયો ઉચ્ચાસદ્દમહાસદ્દા અહેસું. ભગવા તં ઞત્વા આયસ્મન્તં ગવમ્પતિં આણાપેસિ – ‘‘ગચ્છ, ગવમ્પતિ, જલોઘં વિક્ખમ્ભેત્વા ભિક્ખૂનં ફાસુવિહારં કરોહી’’તિ. થેરો ‘‘સાધુ, ભન્તે’’તિ ઇદ્ધિબલેન નદીસોતં વિક્ખમ્ભિ, તં દૂરતોવ પબ્બતકૂટં વિય અટ્ઠાસિ. તતો પટ્ઠાય થેરસ્સ આનુભાવો લોકે પાકટો અહોસિ. અથેકદિવસં સત્થા મહતિયા દેવપરિસાય મજ્ઝે નિસીદિત્વા ધમ્મં દેસેન્તં થેરં દિસ્વા લોકાનુકમ્પાય તસ્સ ગુણાનં વિભાવનત્થં તં પસંસન્તો ‘‘યો ઇદ્ધિયા સરભુ’’ન્તિ ગાથં અભાસિ.

    Arahattaṃ pana patvā thero vimuttisukhaṃ paṭisaṃvedento sākete viharati añjanavane. Tena ca samayena bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ sāketaṃ gantvā añjanavane vihāsi. Senāsanaṃ nappahosi. Sambahulā bhikkhū vihārasāmantā sarabhuyā nadiyā vālikāpuḷine sayiṃsu. Atha aḍḍharattasamaye nadiyā udakoghe āgacchante sāmaṇerādayo uccāsaddamahāsaddā ahesuṃ. Bhagavā taṃ ñatvā āyasmantaṃ gavampatiṃ āṇāpesi – ‘‘gaccha, gavampati, jaloghaṃ vikkhambhetvā bhikkhūnaṃ phāsuvihāraṃ karohī’’ti. Thero ‘‘sādhu, bhante’’ti iddhibalena nadīsotaṃ vikkhambhi, taṃ dūratova pabbatakūṭaṃ viya aṭṭhāsi. Tato paṭṭhāya therassa ānubhāvo loke pākaṭo ahosi. Athekadivasaṃ satthā mahatiyā devaparisāya majjhe nisīditvā dhammaṃ desentaṃ theraṃ disvā lokānukampāya tassa guṇānaṃ vibhāvanatthaṃ taṃ pasaṃsanto ‘‘yo iddhiyā sarabhu’’nti gāthaṃ abhāsi.

    ૩૮. તત્થ ઇદ્ધિયાતિ અધિટ્ઠાનિદ્ધિયા. સરભુન્તિ એવંનામિકં નદિં, યં લોકે ‘‘સરભુ’’ન્તિ વદન્તિ. અટ્ઠપેસીતિ સન્દિતું અદેન્તો સોતં નિવત્તેત્વા પબ્બતકૂટં વિય મહન્તં જલરાસિં કત્વા ઠપેસિ. અસિતોતિ નસિતો, તણ્હાદિટ્ઠિનિસ્સયરહિતો, બન્ધનસઙ્ખાતાનં વા સબ્બસંયોજનાનં સમુચ્છિન્નત્તા કેનચિપિ બન્ધનેન અબદ્ધો, તતો એવ એજાનં કિલેસાનં અભાવતો અનેજો સો, ગવમ્પતિ, તં સબ્બસઙ્ગાતિગતં તાદિસં સબ્બેપિ રાગદોસમોહમાનદિટ્ઠિસઙ્ગે અતિક્કમિત્વા ઠિતત્તા સબ્બસઙ્ગાતિગતં, અસેક્ખમુનિભાવતો મહામુનિં, તતો એવ કામકમ્મભવાદિભેદસ્સ સકલસ્સપિ ભવસ્સ પારં નિબ્બાનં ગતત્તા ભવસ્સ પારગું. દેવા નમસ્સન્તીતિ દેવાપિ ઇમસ્સન્તિ, પગેવ ઇતરા પજાતિ.

    38. Tattha iddhiyāti adhiṭṭhāniddhiyā. Sarabhunti evaṃnāmikaṃ nadiṃ, yaṃ loke ‘‘sarabhu’’nti vadanti. Aṭṭhapesīti sandituṃ adento sotaṃ nivattetvā pabbatakūṭaṃ viya mahantaṃ jalarāsiṃ katvā ṭhapesi. Asitoti nasito, taṇhādiṭṭhinissayarahito, bandhanasaṅkhātānaṃ vā sabbasaṃyojanānaṃ samucchinnattā kenacipi bandhanena abaddho, tato eva ejānaṃ kilesānaṃ abhāvato anejo so, gavampati, taṃ sabbasaṅgātigataṃ tādisaṃ sabbepi rāgadosamohamānadiṭṭhisaṅge atikkamitvā ṭhitattā sabbasaṅgātigataṃ, asekkhamunibhāvato mahāmuniṃ, tato eva kāmakammabhavādibhedassa sakalassapi bhavassa pāraṃ nibbānaṃ gatattā bhavassa pāraguṃ. Devā namassantīti devāpi imassanti, pageva itarā pajāti.

    ગાથાપરિયોસાને મહતો જનકાયસ્સ ધમ્માભિસમયો અહોસિ. થેરો અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તો ‘‘સત્થારં પૂજેસ્સામી’’તિ ઇમમેવ ગાથં અભાસીતિ.

    Gāthāpariyosāne mahato janakāyassa dhammābhisamayo ahosi. Thero aññaṃ byākaronto ‘‘satthāraṃ pūjessāmī’’ti imameva gāthaṃ abhāsīti.

    ગવમ્પતિત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Gavampatittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૮. ગવમ્પતિત્થેરગાથા • 8. Gavampatittheragāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact