Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૭. ગયાકસ્સપત્થેરગાથાવણ્ણના
7. Gayākassapattheragāthāvaṇṇanā
પાતો મજ્ઝન્હિકન્તિઆદિકા આયસ્મતો ગયાકસ્સપત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં કુસલં ઉપચિનન્તો ઇતો એકતિંસે કપ્પે સિખિસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો નિસ્સરણજ્ઝાસયતાય ઘરાવાસં પહાય તાપસપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા અરઞ્ઞાયતને અસ્સમં કારેત્વા વનમૂલફલાહારો વસતિ. તેન ચ સમયેન ભગવા એકો અદુતિયો તસ્સ અસ્સમસમીપેન ગચ્છતિ. સો ભગવન્તં દિસ્વા પસન્નમાનસો ઉપસઙ્કમિત્વા વન્દિત્વા એકમન્તં ઠિતો વેલં ઓલોકેત્વા મનોહરાનિ કોલફલાનિ સત્થુ ઉપનેસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિત્વા વયપ્પત્તો નિસ્સરણજ્ઝાસયતાય ઘરાવાસં પહાય તાપસપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા દ્વીહિ તાપસસતેહિ સદ્ધિં ગયાયં વિહરતિ. ગયાયં વસનતો હિસ્સ કસ્સપગોત્તતાય ચ ગયાકસ્સપોતિ સમઞ્ઞા અહોસિ. સો ભગવતા સદ્ધિં પરિસાય એહિભિક્ખૂપસમ્પદં દત્વા આદિત્તપરિયાયદેસનાય (મહાવ॰ ૫૪) ઓવદિયમાનો અરહત્તે પતિટ્ઠાસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૪૫.૮-૧૪) –
Pātomajjhanhikantiādikā āyasmato gayākassapattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto ito ekatiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto nissaraṇajjhāsayatāya gharāvāsaṃ pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā araññāyatane assamaṃ kāretvā vanamūlaphalāhāro vasati. Tena ca samayena bhagavā eko adutiyo tassa assamasamīpena gacchati. So bhagavantaṃ disvā pasannamānaso upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ ṭhito velaṃ oloketvā manoharāni kolaphalāni satthu upanesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto nissaraṇajjhāsayatāya gharāvāsaṃ pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā dvīhi tāpasasatehi saddhiṃ gayāyaṃ viharati. Gayāyaṃ vasanato hissa kassapagottatāya ca gayākassapoti samaññā ahosi. So bhagavatā saddhiṃ parisāya ehibhikkhūpasampadaṃ datvā ādittapariyāyadesanāya (mahāva. 54) ovadiyamāno arahatte patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.45.8-14) –
‘‘અજિનેન નિવત્થોહં, વાકચીરધરો તદા;
‘‘Ajinena nivatthohaṃ, vākacīradharo tadā;
ખારિયા પૂરયિત્વાનં, કોલંહાસિં મમસ્સમં.
Khāriyā pūrayitvānaṃ, kolaṃhāsiṃ mamassamaṃ.
‘‘તમ્હિ કાલે સિખી બુદ્ધો, એકો અદુતિયો અહુ;
‘‘Tamhi kāle sikhī buddho, eko adutiyo ahu;
મમસ્સમં ઉપગચ્છિ, જાનન્તો સબ્બકાલિકં.
Mamassamaṃ upagacchi, jānanto sabbakālikaṃ.
‘‘સકં ચિત્તં પસાદેત્વા, વન્દિત્વાન ચ સુબ્બતં;
‘‘Sakaṃ cittaṃ pasādetvā, vanditvāna ca subbataṃ;
ઉભો હત્થેહિ પગ્ગય્હ, કોલં બુદ્ધસ્સદાસહં.
Ubho hatthehi paggayha, kolaṃ buddhassadāsahaṃ.
‘‘એકતિંસે ઇતો કપ્પે, યં ફલમદદિં તદા;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ phalamadadiṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, કોલદાનસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, koladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તે પન પતિટ્ઠિતો અત્તનો પટિપત્તિં પચ્ચવેક્ખિત્વા પાપપવાહનકિત્તનમુખેન અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તો –
Arahatte pana patiṭṭhito attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā pāpapavāhanakittanamukhena aññaṃ byākaronto –
૩૪૫.
345.
‘‘પાતો મજ્ઝન્હિકં સાયં, તિક્ખત્તું દિવસસ્સહં;
‘‘Pāto majjhanhikaṃ sāyaṃ, tikkhattuṃ divasassahaṃ;
ઓતરિં ઉદકં સોહં, ગયાય ગયફગ્ગુયા.
Otariṃ udakaṃ sohaṃ, gayāya gayaphagguyā.
૩૪૬.
346.
‘‘યં મયા પકતં પાપં, પુબ્બે અઞ્ઞાસુ જાતિસુ;
‘‘Yaṃ mayā pakataṃ pāpaṃ, pubbe aññāsu jātisu;
તં દાનીધ પવાહેમિ, એવંદિટ્ઠિ પુરે અહું.
Taṃ dānīdha pavāhemi, evaṃdiṭṭhi pure ahuṃ.
૩૪૭.
347.
‘‘સુત્વા સુભાસિતં વાચં, ધમ્મત્થસહિતં પદં;
‘‘Sutvā subhāsitaṃ vācaṃ, dhammatthasahitaṃ padaṃ;
તથં યાથાવકં અત્થં, યોનિસો પચ્ચવેક્ખિસં.
Tathaṃ yāthāvakaṃ atthaṃ, yoniso paccavekkhisaṃ.
૩૪૮.
348.
‘‘નિન્હાતસબ્બપાપોમ્હિ, નિમ્મલો પયતો સુચિ;
‘‘Ninhātasabbapāpomhi, nimmalo payato suci;
સુદ્ધો સુદ્ધસ્સ દાયાદો, પુત્તો બુદ્ધસ્સ ઓરસો.
Suddho suddhassa dāyādo, putto buddhassa oraso.
૩૪૯.
349.
‘‘ઓગય્હટ્ઠઙ્ગિકં સોતં, સબ્બપાપં પવાહયિં;
‘‘Ogayhaṭṭhaṅgikaṃ sotaṃ, sabbapāpaṃ pavāhayiṃ;
તિસ્સો વિજ્જા અજ્ઝગમિં, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ. –
Tisso vijjā ajjhagamiṃ, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
ઇમા પઞ્ચ ગાથા અભાસિ.
Imā pañca gāthā abhāsi.
તત્થ પઠમગાથાય તાવ અયં સઙ્ખેપત્થો – પાતો સૂરિયુગ્ગમનવેલાયં, મજ્ઝન્હિકં મજ્ઝન્હવેલાયં, સાયં સાયન્હવેલાયન્તિ દિવસસ્સ તિક્ખત્તું તયો વારે અહં ઉદકં ઓતરિં ઓગાહિં. ઓતરન્તો ચ સોહં ન યત્થ કત્થચિ યદા વા તદા વા ઓતરિં, અથ ખો ગયાય મહાજનસ્સ ‘‘પાપપવાહન’’ન્તિ અભિસમ્મતે ગયાતિત્થે, ગયફગ્ગુયા ગયાફગ્ગુનામકે ફગ્ગુનીમાસસ્સ ઉત્તરફગ્ગુનીનક્ખત્તે અનુસંવચ્છરં ઉદકોરોહનમનુયુત્તો અહોસિન્તિ.
Tattha paṭhamagāthāya tāva ayaṃ saṅkhepattho – pāto sūriyuggamanavelāyaṃ, majjhanhikaṃ majjhanhavelāyaṃ, sāyaṃ sāyanhavelāyanti divasassa tikkhattuṃ tayo vāre ahaṃ udakaṃ otariṃ ogāhiṃ. Otaranto ca sohaṃ na yattha katthaci yadā vā tadā vā otariṃ, atha kho gayāya mahājanassa ‘‘pāpapavāhana’’nti abhisammate gayātitthe, gayaphagguyā gayāphaggunāmake phaggunīmāsassa uttaraphaggunīnakkhatte anusaṃvaccharaṃ udakorohanamanuyutto ahosinti.
ઇદાનિ તદા યેનાધિપ્પાયેન ઉદકોરોહનમનુયુત્તં, તં દસ્સેતું ‘‘યં મયા’’તિ ગાથમાહ. તસ્સત્થો – ‘‘યં મયા પુબ્બે ઇતો અઞ્ઞાસુ જાતીસુ પાપકમ્મં ઉપચિતં. તં ઇદાનિ ઇધ ગયાતિત્થે ઇમિસ્સા ચ ગયાફગ્ગુયા ઇમિના ઉદકોરોહનેન પવાહેમિ અપનેમિ વિક્ખાલેમી’’તિ. પુરે સત્થુ સાસનુપગમનતો પુબ્બે એવંદિટ્ઠિ એવરૂપવિપરીતદસ્સનો અહું અહોસિં.
Idāni tadā yenādhippāyena udakorohanamanuyuttaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘yaṃ mayā’’ti gāthamāha. Tassattho – ‘‘yaṃ mayā pubbe ito aññāsu jātīsu pāpakammaṃ upacitaṃ. Taṃ idāni idha gayātitthe imissā ca gayāphagguyā iminā udakorohanena pavāhemi apanemi vikkhālemī’’ti. Pure satthu sāsanupagamanato pubbe evaṃdiṭṭhi evarūpaviparītadassano ahuṃ ahosiṃ.
ધમ્મત્થસહિતં પદન્તિ વિભત્તિઅલોપેન નિદ્દેસો. ધમ્મેન ચ અત્થેન ચ સહિતકોટ્ઠાસં, આદિતો મજ્ઝતો પરિયોસાનતો ચ ધમ્મૂપસંહિતં અત્થૂપસંહિતં સુટ્ઠુ એકન્તેન નિય્યાનિકં કત્વા ભાસિતં વાચં સમ્માસમ્બુદ્ધવચનં સુત્વા તેન પકાસિતં પરમત્થભાવેન તચ્છભાવતો તથં યથારહં પવત્તિનિવત્તિઉપાયભાવે બ્યભિચારાભાવતો યાથાવકં દુક્ખાદિઅત્થં યોનિસો ઉપાયેન પરિઞ્ઞેય્યાદિભાવેન પચ્ચવેક્ખિસં ‘‘દુક્ખં પરિઞ્ઞેય્યં, સમુદયો પહાતબ્બો, નિરોધો સચ્છિકાતબ્બો , મગ્ગો ભાવેતબ્બો’’તિ પતિઅવેક્ખિં, ઞાણચક્ખુના પસ્સિં પટિવિજ્ઝિન્તિ અત્થો.
Dhammatthasahitaṃ padanti vibhattialopena niddeso. Dhammena ca atthena ca sahitakoṭṭhāsaṃ, ādito majjhato pariyosānato ca dhammūpasaṃhitaṃ atthūpasaṃhitaṃ suṭṭhu ekantena niyyānikaṃ katvā bhāsitaṃ vācaṃ sammāsambuddhavacanaṃ sutvā tena pakāsitaṃ paramatthabhāvena tacchabhāvato tathaṃ yathārahaṃ pavattinivattiupāyabhāve byabhicārābhāvato yāthāvakaṃ dukkhādiatthaṃ yoniso upāyena pariññeyyādibhāvena paccavekkhisaṃ ‘‘dukkhaṃ pariññeyyaṃ, samudayo pahātabbo, nirodho sacchikātabbo , maggo bhāvetabbo’’ti patiavekkhiṃ, ñāṇacakkhunā passiṃ paṭivijjhinti attho.
નિન્હાતસબ્બપાપોમ્હીતિ એવં પટિવિદ્ધસચ્ચત્તા એવ અરિયમગ્ગજલેન વિક્ખાલિતસબ્બપાપો અમ્હિ. તતો એવ રાગમલાદીનં અભાવેન નિમ્મલત્તા નિમ્મલો. તતો એવ પરિસુદ્ધકાયસમાચારતાય પરિસુદ્ધવચીસમાચારતાય પરિસુદ્ધમનોસમાચારતાય પયતો સુચિ સુદ્ધો. સવાસનસબ્બકિલેસમલવિસુદ્ધિયા સુદ્ધસ્સ બુદ્ધસ્સ ભગવતો લોકુત્તરધમ્મદાયસ્સ આદિયનતો દાયાદો. તસ્સેવ દેસનાઞાણસમુટ્ઠાનઉરોવાયામજનિતાભિજાતિતાય ઓરસો પુત્તો અમ્હીતિ યોજના.
Ninhātasabbapāpomhīti evaṃ paṭividdhasaccattā eva ariyamaggajalena vikkhālitasabbapāpo amhi. Tato eva rāgamalādīnaṃ abhāvena nimmalattā nimmalo. Tato eva parisuddhakāyasamācāratāya parisuddhavacīsamācāratāya parisuddhamanosamācāratāya payato sucisuddho. Savāsanasabbakilesamalavisuddhiyā suddhassa buddhassa bhagavato lokuttaradhammadāyassa ādiyanato dāyādo. Tasseva desanāñāṇasamuṭṭhānaurovāyāmajanitābhijātitāya oraso putto amhīti yojanā.
પુનપિ અત્તનો પરમત્થતો ન્હાતકભાવમેવ વિભાવેતું ‘‘ઓગય્હા’’તિ ઓસાનગાથમાહ. તત્થ ઓગય્હાતિ ઓગાહેત્વા અનુપવિસિત્વા. અટ્ઠઙ્ગિકં સોતન્તિ સમ્માદિટ્ઠિઆદીહિ અટ્ઠઙ્ગસમોધાનભૂતં મગ્ગસોતં. સબ્બપાપં પવાહયિન્તિ અનવસેસં પાપમલં પક્ખાલેસિં, અરિયમગ્ગજલપવાહનેન પરમત્થન્હાતકો અહોસિં. તતો એવ તિસ્સો વિજ્જા અજ્ઝગમિં, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનન્તિ વુત્તત્થમેવ.
Punapi attano paramatthato nhātakabhāvameva vibhāvetuṃ ‘‘ogayhā’’ti osānagāthamāha. Tattha ogayhāti ogāhetvā anupavisitvā. Aṭṭhaṅgikaṃ sotanti sammādiṭṭhiādīhi aṭṭhaṅgasamodhānabhūtaṃ maggasotaṃ. Sabbapāpaṃ pavāhayinti anavasesaṃ pāpamalaṃ pakkhālesiṃ, ariyamaggajalapavāhanena paramatthanhātako ahosiṃ. Tato eva tisso vijjā ajjhagamiṃ, kataṃ buddhassa sāsananti vuttatthameva.
ગયાકસ્સપત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Gayākassapattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૭. ગયાકસ્સપત્થેરગાથા • 7. Gayākassapattheragāthā