Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૩. ગોસાલત્થેરગાથાવણ્ણના
3. Gosālattheragāthāvaṇṇanā
અહં ખો વેળુગુમ્બસ્મિન્તિ આયસ્મતો ગોસાલત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? સોપિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ વિવટ્ટૂપનિસ્સયં કુસલં આચિનન્તો ઇતો એકનવુતે કપ્પે અઞ્ઞતરસ્મિં પબ્બતે રુક્ખસાખાયં ઓલમ્બમાનં પચ્ચેકબુદ્ધસ્સ પંસુકૂલચીવરં દિસ્વા ‘‘અરહદ્ધજો વતાય’’ન્તિ પસન્નચિત્તો પુપ્ફેહિ પૂજેહિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન તાવતિંસભવને નિબ્બત્તો . તતો પટ્ઠાય દેવમનુસ્સેસુયેવ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે મગધરટ્ઠે ઇબ્ભકુલે નિબ્બત્તો ગોસાલો નામ નામેન. સોણેન પન કોટિકણ્ણેન કતપરિચયત્તા તસ્સ પબ્બજિતભાવં સુત્વા ‘‘સોપિ નામ મહાવિભવો પબ્બજિસ્સતિ , કિમઙ્ગં પનાહ’’ન્તિ સઞ્જાતસંવેગો ભગવતો સન્તિકે પબ્બજિત્વા ચરિયાનુકૂલં કમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વા સપ્પાયં વસનટ્ઠાનં ગવેસન્તો અત્તનો જાતગામસ્સ અવિદૂરે એકસ્મિં સાનુપબ્બતે વિહાસિ. તસ્સ માતા દિવસે દિવસે ભિક્ખં દેતિ. અથેકદિવસં ગામં પિણ્ડાય પવિટ્ઠસ્સ માતા મધુસક્ખરાભિસઙ્ખતં પાયાસં અદાસિ. સો તં ગહેત્વા તસ્સ પબ્બતસ્સ છાયાયં અઞ્ઞતરસ્સ વેળુગુમ્બસ્સ મૂલે નિસીદિત્વા પરિભુઞ્જિત્વા ધોવિતપત્તપાણી વિપસ્સનં આરભિ. ભોજનસપ્પાયલાભેન કાયચિત્તાનં કલ્લતાય સમાહિતો ઉદયબ્બયઞાણાદિકે તિક્ખે સૂરે વહન્તે અપ્પકસિરેનેવ વિપસ્સનં ઉસ્સુક્કાપેત્વા મગ્ગપટિપાટિયા ભાવનં મત્થકં પાપેન્તો સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં સચ્છાકાસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૫૦.૮-૧૪) –
Ahaṃ kho veḷugumbasminti āyasmato gosālattherassa gāthā. Kā uppatti? Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ ācinanto ito ekanavute kappe aññatarasmiṃ pabbate rukkhasākhāyaṃ olambamānaṃ paccekabuddhassa paṃsukūlacīvaraṃ disvā ‘‘arahaddhajo vatāya’’nti pasannacitto pupphehi pūjehi. So tena puññakammena tāvatiṃsabhavane nibbatto . Tato paṭṭhāya devamanussesuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe ibbhakule nibbatto gosālo nāma nāmena. Soṇena pana koṭikaṇṇena kataparicayattā tassa pabbajitabhāvaṃ sutvā ‘‘sopi nāma mahāvibhavo pabbajissati , kimaṅgaṃ panāha’’nti sañjātasaṃvego bhagavato santike pabbajitvā cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā sappāyaṃ vasanaṭṭhānaṃ gavesanto attano jātagāmassa avidūre ekasmiṃ sānupabbate vihāsi. Tassa mātā divase divase bhikkhaṃ deti. Athekadivasaṃ gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭhassa mātā madhusakkharābhisaṅkhataṃ pāyāsaṃ adāsi. So taṃ gahetvā tassa pabbatassa chāyāyaṃ aññatarassa veḷugumbassa mūle nisīditvā paribhuñjitvā dhovitapattapāṇī vipassanaṃ ārabhi. Bhojanasappāyalābhena kāyacittānaṃ kallatāya samāhito udayabbayañāṇādike tikkhe sūre vahante appakasireneva vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā bhāvanaṃ matthakaṃ pāpento saha paṭisambhidāhi arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.8-14) –
‘‘હિમવન્તસ્સ અવિદૂરે, ઉદઙ્ગણો નામ પબ્બતો;
‘‘Himavantassa avidūre, udaṅgaṇo nāma pabbato;
તત્થદ્દસં પંસુકૂલં, દુમગ્ગમ્હિ વિલમ્બિતં.
Tatthaddasaṃ paṃsukūlaṃ, dumaggamhi vilambitaṃ.
‘‘તીણિ કિઙ્કણિપુપ્ફાનિ, ઓચિનિત્વાનહં તદા;
‘‘Tīṇi kiṅkaṇipupphāni, ocinitvānahaṃ tadā;
હેટ્ઠા પહટ્ઠેન ચિત્તેન, પંસુકૂલં અપૂજયિં.
Heṭṭhā pahaṭṭhena cittena, paṃsukūlaṃ apūjayiṃ.
‘‘તેન કમ્મેન સુકતેન, ચેતનાપણિધીહિ ચ;
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
જહિત્વા માનુસં દેહં, તાવતિંસં અગચ્છહં.
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsaṃ agacchahaṃ.
‘‘એકનવુતે ઇતો કપ્પે, યં કમ્મમકરિં તદા;
‘‘Ekanavute ito kappe, yaṃ kammamakariṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, પૂજિત્વા અરહદ્ધજં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, pūjitvā arahaddhajaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન અધિગન્ત્વા દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારત્થં પબ્બતસાનુમેવ ગન્તુકામો અત્તનો પટિપત્તિં પવેદેન્તો ‘‘અહં ખો વેળુગુમ્બસ્મિ’’ન્તિ ગાથં અભાસિ.
Arahattaṃ pana adhigantvā diṭṭhadhammasukhavihāratthaṃ pabbatasānumeva gantukāmo attano paṭipattiṃ pavedento ‘‘ahaṃ kho veḷugumbasmi’’nti gāthaṃ abhāsi.
૨૩. તત્થ વેળુગુમ્બસ્મિન્તિ વેળુગચ્છસ્સ સમીપે, તસ્સ છાયાયં. ભુત્વાન મધુપાયસન્તિ મધુપસિત્તપાયાસં ભુઞ્જિત્વા. પદક્ખિણન્તિ પદક્ખિણગ્ગાહેન, સત્થુ ઓવાદસ્સ સમ્મા સમ્પટિચ્છનેનાતિ અત્થો. સમ્મસન્તો ખન્ધાનં ઉદયબ્બયન્તિ પઞ્ચન્નં ઉપાદાનક્ખન્ધાનં ઉદયબ્બયઞ્ચ વિપસ્સન્તો, યદિપિ ઇદાનિ કતકિચ્ચો, ફલસમાપત્તિં પન સમાપજ્જિતું વિપસ્સનં પટ્ઠપેન્તોતિ અધિપ્પાયો. સાનું પટિગમિસ્સામીતિ પુબ્બે મયા વુત્થપબ્બતસાનુમેવ ઉદ્દિસ્સ ગચ્છિસ્સામિ. વિવેકમનુબ્રૂહયન્તિ પટિપસ્સદ્ધિવિવેકં ફલસમાપત્તિકાયવિવેકઞ્ચ પરિબ્રૂહયન્તો, તસ્સ વા પરિબ્રૂહનહેતુ ગમિસ્સામીતિ. એવં પન વત્વા થેરો તત્થેવ ગતો, અયમેવ ચ ઇમસ્સ થેરસ્સ અઞ્ઞાબ્યાકરણગાથા અહોસિ.
23. Tattha veḷugumbasminti veḷugacchassa samīpe, tassa chāyāyaṃ. Bhutvāna madhupāyasanti madhupasittapāyāsaṃ bhuñjitvā. Padakkhiṇanti padakkhiṇaggāhena, satthu ovādassa sammā sampaṭicchanenāti attho. Sammasanto khandhānaṃudayabbayanti pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ udayabbayañca vipassanto, yadipi idāni katakicco, phalasamāpattiṃ pana samāpajjituṃ vipassanaṃ paṭṭhapentoti adhippāyo. Sānuṃ paṭigamissāmīti pubbe mayā vutthapabbatasānumeva uddissa gacchissāmi. Vivekamanubrūhayanti paṭipassaddhivivekaṃ phalasamāpattikāyavivekañca paribrūhayanto, tassa vā paribrūhanahetu gamissāmīti. Evaṃ pana vatvā thero tattheva gato, ayameva ca imassa therassa aññābyākaraṇagāthā ahosi.
ગોસાલત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Gosālattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૩. ગોસાલત્થેરગાથા • 3. Gosālattheragāthā