Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-મૂલટીકા • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā

    પચ્ચયનિદ્દેસો

    Paccayaniddeso

    ૧. હેતુપચ્ચયનિદ્દેસવણ્ણના

    1. Hetupaccayaniddesavaṇṇanā

    . યો હેતુપચ્ચયોતિ ઉદ્દિટ્ઠો, સો એવં વેદિતબ્બોતિ એતેન હેતુસઙ્ખાતસ્સ પચ્ચયધમ્મસ્સ હેતુસમ્પયુત્તકતંસમુટ્ઠાનરૂપસઙ્ખાતાનં પચ્ચયુપ્પન્નાનં હેતુપચ્ચયેન પચ્ચયભાવો હેતુપચ્ચયોતિ ઉદ્દિટ્ઠોતિ. યો પન હેતુભાવેન યથાવુત્તો પચ્ચયધમ્મો યથાવુત્તાનં પચ્ચયુપ્પન્નાનં પચ્ચયો હોતિ, સો હેતુપચ્ચયોતિ ઉદ્દિટ્ઠોતિ વેદિતબ્બોતિ દસ્સેતિ. ઉભયથાપિ હેતુભાવેન ઉપકારકતા હેતુપચ્ચયોતિ ઉદ્દિટ્ઠોતિ દસ્સિતં હોતિ. એસ નયો સેસપચ્ચયેસુપિ. ઉપકારકતા પન ધમ્મસભાવો એવ, ન ધમ્મતો અઞ્ઞા અત્થીતિ. તથા તથા ઉપકારકં તં તં ધમ્મં દસ્સેન્તો હિ ભગવા તં તં ઉપકારકતં દસ્સેતીતિ.

    1. Yo hetupaccayoti uddiṭṭho, so evaṃ veditabboti etena hetusaṅkhātassa paccayadhammassa hetusampayuttakataṃsamuṭṭhānarūpasaṅkhātānaṃ paccayuppannānaṃ hetupaccayena paccayabhāvo hetupaccayoti uddiṭṭhoti. Yo pana hetubhāvena yathāvutto paccayadhammo yathāvuttānaṃ paccayuppannānaṃ paccayo hoti, so hetupaccayoti uddiṭṭhoti veditabboti dasseti. Ubhayathāpi hetubhāvena upakārakatā hetupaccayoti uddiṭṭhoti dassitaṃ hoti. Esa nayo sesapaccayesupi. Upakārakatā pana dhammasabhāvo eva, na dhammato aññā atthīti. Tathā tathā upakārakaṃ taṃ taṃ dhammaṃ dassento hi bhagavā taṃ taṃ upakārakataṃ dassetīti.

    હેતૂ હેતુસમ્પયુત્તકાનન્તિ એત્થ પઠમો હેતુ-સદ્દો પચ્ચત્તનિદ્દિટ્ઠો પચ્ચયનિદ્દેસો. તેન એતસ્સ હેતુભાવેન ઉપકારકતા હેતુપચ્ચયતાતિ દસ્સેતિ. દુતિયો પચ્ચયુપ્પન્નવિસેસનં. તેન ન યેસં કેસઞ્ચિ સમ્પયુત્તકાનં હેતુપચ્ચયભાવેન પચ્ચયો હોતિ, અથ ખો હેતુના સમ્પયુત્તાનમેવાતિ દસ્સેતિ. નનુ ચ સમ્પયુત્તસદ્દસ્સ સાપેક્ખત્તા દુતિયે હેતુસદ્દે અવિજ્જમાનેપિ અઞ્ઞસ્સ અપેક્ખિતબ્બસ્સ અનિદ્દિટ્ઠત્તા અત્તનાવ સમ્પયુત્તકાનં હેતુપચ્ચયેન પચ્ચયોતિ અયમત્થો વિઞ્ઞાયતીતિ? નાયં એકન્તો. હેતુસદ્દો હિ પચ્ચત્તનિદ્દિટ્ઠો ‘‘હેતુપચ્ચયેન પચ્ચયો’’તિ એત્થેવ બ્યાવટો યદા ગય્હતિ , તદા સમ્પયુત્તવિસેસનં ન હોતીતિ સમ્પયુત્તા અવિસિટ્ઠા યે કેચિ ગહિતા ભવેય્યુન્તિ એવં સમ્પયુત્તસદ્દેન અત્તનિ એવ બ્યાવટેન હેતુસદ્દેન વિસેસનેન વિના યેસં કેસઞ્ચિ સમ્પયુત્તાનં ગહણં હોતીતિ તં સન્ધાય ‘‘અથાપિ…પે॰… અત્થો ભવેય્યા’’તિ આહ. નનુ યથા ‘‘અરૂપિનો આહારા સમ્પયુત્તકાનં ધમ્માન’’ન્તિ (પટ્ઠા॰ ૧.૧.૧૫), ‘‘અરૂપિનો ઇન્દ્રિયા સમ્પયુત્તકાન’’ન્તિ (પટ્ઠા॰ ૧.૧.૧૬) ચ વુત્તે દુતિયેન આહારગ્ગહણેન ઇન્દ્રિયગ્ગહણેન ચ વિનાપિ આહારિન્દ્રિયસમ્પયુત્તકાવ ગય્હન્તિ, એવમિધાપિ સિયાતિ? ન, આહારિન્દ્રિયાસમ્પયુત્તસ્સ અભાવતો. વજ્જેતબ્બાભાવતો હિ તત્થ દુતિયઆહારિન્દ્રિયગ્ગહણે અસતિપિ તંસમ્પયુત્તકાવ ગય્હન્તીતિ તં ન કતં, ઇધ પન વજ્જેતબ્બં અત્થીતિ વત્તબ્બં દુતિયં હેતુગ્ગહણન્તિ.

    Hetū hetusampayuttakānanti ettha paṭhamo hetu-saddo paccattaniddiṭṭho paccayaniddeso. Tena etassa hetubhāvena upakārakatā hetupaccayatāti dasseti. Dutiyo paccayuppannavisesanaṃ. Tena na yesaṃ kesañci sampayuttakānaṃ hetupaccayabhāvena paccayo hoti, atha kho hetunā sampayuttānamevāti dasseti. Nanu ca sampayuttasaddassa sāpekkhattā dutiye hetusadde avijjamānepi aññassa apekkhitabbassa aniddiṭṭhattā attanāva sampayuttakānaṃ hetupaccayena paccayoti ayamattho viññāyatīti? Nāyaṃ ekanto. Hetusaddo hi paccattaniddiṭṭho ‘‘hetupaccayena paccayo’’ti ettheva byāvaṭo yadā gayhati , tadā sampayuttavisesanaṃ na hotīti sampayuttā avisiṭṭhā ye keci gahitā bhaveyyunti evaṃ sampayuttasaddena attani eva byāvaṭena hetusaddena visesanena vinā yesaṃ kesañci sampayuttānaṃ gahaṇaṃ hotīti taṃ sandhāya ‘‘athāpi…pe… attho bhaveyyā’’ti āha. Nanu yathā ‘‘arūpino āhārā sampayuttakānaṃ dhammāna’’nti (paṭṭhā. 1.1.15), ‘‘arūpino indriyā sampayuttakāna’’nti (paṭṭhā. 1.1.16) ca vutte dutiyena āhāraggahaṇena indriyaggahaṇena ca vināpi āhārindriyasampayuttakāva gayhanti, evamidhāpi siyāti? Na, āhārindriyāsampayuttassa abhāvato. Vajjetabbābhāvato hi tattha dutiyaāhārindriyaggahaṇe asatipi taṃsampayuttakāva gayhantīti taṃ na kataṃ, idha pana vajjetabbaṃ atthīti vattabbaṃ dutiyaṃ hetuggahaṇanti.

    એવમ્પિ હેતૂ હેતુસમ્પયુત્તકાનન્તિ એત્થ હેતુસમ્પયુત્તકાનં સો એવ સમ્પયુત્તકહેતૂતિ વિસેસનસ્સ અકતત્તા યો કોચિ હેતુ યસ્સ કસ્સચિ હેતુસમ્પયુત્તકસ્સ હેતુપચ્ચયેન પચ્ચયોતિ આપજ્જતીતિ? નાપજ્જતિ, પચ્ચત્તનિદ્દિટ્ઠસ્સેવ હેતુસ્સ પુન સમ્પયુત્તવિસેસનભાવેન વુત્તત્તા, એતદત્થમેવ ચ વિનાપિ દુતિયેન હેતુસદ્દેન હેતુસમ્પયુત્તભાવે સિદ્ધેપિ તસ્સ ગહણં કતં. અથ વા અસતિ દુતિયે હેતુસદ્દે હેતુસમ્પયુત્તકાનં હેતુપચ્ચયેન પચ્ચયો, ન પન હેતૂનન્તિ એવમ્પિ ગહણં સિયાતિ તન્નિવારણત્થં સો વુત્તો, તેન હેતુસમ્પયુત્તભાવં યે લભન્તિ, તેસં સબ્બેસં હેતૂનં અઞ્ઞેસમ્પિ હેતુપચ્ચયેન પચ્ચયોતિ દસ્સિતં હોતિ. યસ્મા પન હેતુઝાનમગ્ગા પતિટ્ઠામત્તાદિભાવેન નિરપેક્ખા, ન આહારિન્દ્રિયા વિય સાપેક્ખા એવ, તસ્મા એતેસ્વેવ દુતિયં હેતાદિગ્ગહણં કતં. આહારિન્દ્રિયા પન આહરિતબ્બઇસિતબ્બાપેક્ખા એવ, તસ્મા તે વિનાપિ દુતિયેન આહારિન્દ્રિયગ્ગહણેન અત્તના એવ આહરિતબ્બે ચ ઇસિતબ્બે ચ આહારિન્દ્રિયભૂતે અઞ્ઞે ચ સમ્પયુત્તકે પરિચ્છિન્દન્તીતિ તં તત્થ ન કતં, ઇધ ચ દુતિયેન હેતુગ્ગહણેન પચ્ચયુપ્પન્નાનં હેતુના પચ્ચયભૂતેનેવ સમ્પયુત્તાનં હેતૂનં અઞ્ઞેસઞ્ચ પરિચ્છિન્નત્તા પુન વિસેસનકિચ્ચં નત્થીતિ પઞ્હાવારે ‘‘કુસલા હેતૂ સમ્પયુત્તકાનં ખન્ધાન’’ન્તિઆદીસુ (પટ્ઠા॰ ૧.૧.૪૦૧) દુતિયં હેતુગ્ગહણં ન કતન્તિ દટ્ઠબ્બં.

    Evampi hetū hetusampayuttakānanti ettha hetusampayuttakānaṃ so eva sampayuttakahetūti visesanassa akatattā yo koci hetu yassa kassaci hetusampayuttakassa hetupaccayena paccayoti āpajjatīti? Nāpajjati, paccattaniddiṭṭhasseva hetussa puna sampayuttavisesanabhāvena vuttattā, etadatthameva ca vināpi dutiyena hetusaddena hetusampayuttabhāve siddhepi tassa gahaṇaṃ kataṃ. Atha vā asati dutiye hetusadde hetusampayuttakānaṃ hetupaccayena paccayo, na pana hetūnanti evampi gahaṇaṃ siyāti tannivāraṇatthaṃ so vutto, tena hetusampayuttabhāvaṃ ye labhanti, tesaṃ sabbesaṃ hetūnaṃ aññesampi hetupaccayena paccayoti dassitaṃ hoti. Yasmā pana hetujhānamaggā patiṭṭhāmattādibhāvena nirapekkhā, na āhārindriyā viya sāpekkhā eva, tasmā etesveva dutiyaṃ hetādiggahaṇaṃ kataṃ. Āhārindriyā pana āharitabbaisitabbāpekkhā eva, tasmā te vināpi dutiyena āhārindriyaggahaṇena attanā eva āharitabbe ca isitabbe ca āhārindriyabhūte aññe ca sampayuttake paricchindantīti taṃ tattha na kataṃ, idha ca dutiyena hetuggahaṇena paccayuppannānaṃ hetunā paccayabhūteneva sampayuttānaṃ hetūnaṃ aññesañca paricchinnattā puna visesanakiccaṃ natthīti pañhāvāre ‘‘kusalā hetū sampayuttakānaṃ khandhāna’’ntiādīsu (paṭṭhā. 1.1.401) dutiyaṃ hetuggahaṇaṃ na katanti daṭṭhabbaṃ.

    નિદ્દિસિતબ્બસ્સ અપાકટત્તાતિ તં-સદ્દો પુરિમવચનાપેક્ખો વુત્તસ્સેવ નિદ્દેસો ‘‘રૂપાયતનં ચક્ખુવિઞ્ઞાણધાતુયા તંસમ્પયુત્તકાન’’ન્તિઆદીસુ (પટ્ઠા॰ ૧.૧.૨) પુરિમવચનેન નિદ્દિસિતબ્બે પાકટીભૂતે એવ પવત્તતિ. એત્થ ચ પચ્ચત્તનિદ્દિટ્ઠો હેતુસદ્દો ‘‘હેતુપચ્ચયેન પચ્ચયો’’તિ એત્થ બ્યાવટો સમ્પયુત્તસદ્દેન વિય તં-સદ્દેનપિ અનપેક્ખનીયો અઞ્ઞો ચ કોચિ નિદ્દિસિતબ્બપ્પકાસકો વુત્તો નત્થિ, તસ્મા ‘‘તંસમ્પયુત્તકાન’’ન્તિ ચ ન વુત્તન્તિ અધિપ્પાયો.

    Niddisitabbassaapākaṭattāti taṃ-saddo purimavacanāpekkho vuttasseva niddeso ‘‘rūpāyatanaṃ cakkhuviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakāna’’ntiādīsu (paṭṭhā. 1.1.2) purimavacanena niddisitabbe pākaṭībhūte eva pavattati. Ettha ca paccattaniddiṭṭho hetusaddo ‘‘hetupaccayena paccayo’’ti ettha byāvaṭo sampayuttasaddena viya taṃ-saddenapi anapekkhanīyo añño ca koci niddisitabbappakāsako vutto natthi, tasmā ‘‘taṃsampayuttakāna’’nti ca na vuttanti adhippāyo.

    ‘‘હેતુસમ્પયુત્તકાન’’ન્તિ ઇમિના પન પચ્ચયુપ્પન્નવચનેન અસમત્તેન પચ્ચયુપ્પન્નવચનન્તરાપેક્ખેન પુબ્બે વુત્તેન તં-સદ્દેન નિદ્દિસિતબ્બં પાકટીકતં, તેન ‘‘તંસમુટ્ઠાનાન’’ન્તિ એત્થ તંગહણં કતન્તિ. કિં પન તસ્મિં હેતુસમ્પયુત્તકસદ્દે તં-સદ્દેન નિદ્દિસિતબ્બં પાકટીભૂતન્તિ? યેહિ હેતૂહિ સમ્પયુત્તા ‘‘હેતુસમ્પયુત્તકા’’તિ વુત્તા, તે હેતૂ ચેવ સમ્પયુત્તકવિસેસનભૂતા તબ્બિસેસિતા ચ હેતુસમ્પયુત્તકા. તેનાહ ‘‘તે હેતૂ ચેવા’’તિઆદિ. અઞ્ઞથા ‘‘તે હેતૂ ચેવા’’તિ એતસ્સ પચ્ચત્તનિદ્દિટ્ઠેન હેતુસદ્દેન સમ્બન્ધે સતિ યથા ઇધ તેનેવ તં-સદ્દેન નિદ્દિસિતબ્બા પાકટા, એવં પુબ્બેપિ ભવિતું અરહન્તીતિ ‘‘નિદ્દિસિતબ્બસ્સ અપાકટત્તા ‘તંસમ્પયુત્તકાન’ન્તિ ન વુત્ત’’ન્તિ ઇદં ન યુજ્જેય્યાતિ. દુવિધમ્પિ વા હેતુગ્ગહણં અપનેત્વા તંસદ્દવચનીયતં ચોદેતિ પરિહરતિ ચ. તંસમુટ્ઠાનાનન્તિ ચ હેતુસમુટ્ઠાનાનન્તિ યુત્તં. હેતૂ હિ પચ્ચયાતિ.

    ‘‘Hetusampayuttakāna’’nti iminā pana paccayuppannavacanena asamattena paccayuppannavacanantarāpekkhena pubbe vuttena taṃ-saddena niddisitabbaṃ pākaṭīkataṃ, tena ‘‘taṃsamuṭṭhānāna’’nti ettha taṃgahaṇaṃ katanti. Kiṃ pana tasmiṃ hetusampayuttakasadde taṃ-saddena niddisitabbaṃ pākaṭībhūtanti? Yehi hetūhi sampayuttā ‘‘hetusampayuttakā’’ti vuttā, te hetū ceva sampayuttakavisesanabhūtā tabbisesitā ca hetusampayuttakā. Tenāha ‘‘te hetū cevā’’tiādi. Aññathā ‘‘te hetū cevā’’ti etassa paccattaniddiṭṭhena hetusaddena sambandhe sati yathā idha teneva taṃ-saddena niddisitabbā pākaṭā, evaṃ pubbepi bhavituṃ arahantīti ‘‘niddisitabbassa apākaṭattā ‘taṃsampayuttakāna’nti na vutta’’nti idaṃ na yujjeyyāti. Duvidhampi vā hetuggahaṇaṃ apanetvā taṃsaddavacanīyataṃ codeti pariharati ca. Taṃsamuṭṭhānānanti ca hetusamuṭṭhānānanti yuttaṃ. Hetū hi paccayāti.

    ચિત્તજરૂપં અજનયમાનાપીતિ પિ-સદ્દેન જનયમાનાપિ. યદિ ‘‘ચિત્તસમુટ્ઠાનાન’’ન્તિ વચનેન પટિસન્ધિક્ખણે કટત્તારૂપસ્સ અગ્ગહણતો તં ન વુત્તં, સહજાતપચ્ચયવિભઙ્ગે ચિત્તચેતસિકાનં તસ્સ કટત્તારૂપસ્સ પચ્ચયભાવો ન વુત્તો ભવેય્ય. યદિ ચ તત્થ ચિત્તસમુટ્ઠાનાનં પચ્ચયભાવેન તંસમાનલક્ખણાનં કટત્તારૂપાનમ્પિ પચ્ચયભાવો નિદસ્સિતો, એવમિધાપિ ભવિતબ્બં. ‘‘ચિત્તસમુટ્ઠાનાન’’ન્તિ પન અવત્વા ‘‘તંસમુટ્ઠાનાન’’ન્તિ વચનં ચિત્તસમુટ્ઠાનાનં સબ્બચિત્તચેતસિકસમુટ્ઠાનતાદસ્સનત્થં. એવંપકારેન હિ તંસમુટ્ઠાનવચનેન તત્થ તત્થ વુત્તં સમુટ્ઠાનવચનં વિસેસિતં હોતિ. નનુ ‘‘ચિત્તચેતસિકા ધમ્મા ચિત્તસમુટ્ઠાનાન’’ન્તિ વચનેન ચિત્તસમુટ્ઠાનાનં ચિત્તચેતસિકસમુટ્ઠાનતા વુત્તાતિ? ન વુત્તા. ચિત્તચેતસિકાનં પચ્ચયભાવો એવ હિ તત્થ વુત્તોતિ.

    Cittajarūpaṃ ajanayamānāpīti pi-saddena janayamānāpi. Yadi ‘‘cittasamuṭṭhānāna’’nti vacanena paṭisandhikkhaṇe kaṭattārūpassa aggahaṇato taṃ na vuttaṃ, sahajātapaccayavibhaṅge cittacetasikānaṃ tassa kaṭattārūpassa paccayabhāvo na vutto bhaveyya. Yadi ca tattha cittasamuṭṭhānānaṃ paccayabhāvena taṃsamānalakkhaṇānaṃ kaṭattārūpānampi paccayabhāvo nidassito, evamidhāpi bhavitabbaṃ. ‘‘Cittasamuṭṭhānāna’’nti pana avatvā ‘‘taṃsamuṭṭhānāna’’nti vacanaṃ cittasamuṭṭhānānaṃ sabbacittacetasikasamuṭṭhānatādassanatthaṃ. Evaṃpakārena hi taṃsamuṭṭhānavacanena tattha tattha vuttaṃ samuṭṭhānavacanaṃ visesitaṃ hoti. Nanu ‘‘cittacetasikā dhammā cittasamuṭṭhānāna’’nti vacanena cittasamuṭṭhānānaṃ cittacetasikasamuṭṭhānatā vuttāti? Na vuttā. Cittacetasikānaṃ paccayabhāvo eva hi tattha vuttoti.

    ચિત્તપટિબદ્ધવુત્તિતાયાતિ એતેનેવ હેતુઆદિપટિબદ્ધતઞ્ચ દસ્સેતિ. ‘‘યઞ્ચ, ભિક્ખવે, ચેતેતિ, યઞ્ચ પકપ્પેતિ, યઞ્ચ અનુસેતિ, આરમ્મણમેતં હોતિ, વિઞ્ઞાણસ્સ ઠિતિયા આરમ્મણે સતિ પતિટ્ઠા વિઞ્ઞાણસ્સ હોતિ, તસ્મિં પતિટ્ઠિતે વિઞ્ઞાણે વિરુળ્હે નામરૂપસ્સ અવક્કન્તિ હોતિ, નામરૂપપચ્ચયા સળાયતન’’ન્તિ (સં॰ નિ॰ ૨.૩૯) ઇમસ્મિમ્પિ સુત્તે પટિસન્ધિનામરૂપસ્સ વિઞ્ઞાણપચ્ચયતા વુત્તાતિ આહ ‘‘તસ્મિં પતિટ્ઠિતે’’તિઆદિ.

    Cittapaṭibaddhavuttitāyāti eteneva hetuādipaṭibaddhatañca dasseti. ‘‘Yañca, bhikkhave, ceteti, yañca pakappeti, yañca anuseti, ārammaṇametaṃ hoti, viññāṇassa ṭhitiyā ārammaṇe sati patiṭṭhā viññāṇassa hoti, tasmiṃ patiṭṭhite viññāṇe viruḷhe nāmarūpassa avakkanti hoti, nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’nti (saṃ. ni. 2.39) imasmimpi sutte paṭisandhināmarūpassa viññāṇapaccayatā vuttāti āha ‘‘tasmiṃ patiṭṭhite’’tiādi.

    પુરિમતરસિદ્ધાય પથવિયા બીજપતિટ્ઠાનં વિય પુરિમતરસિદ્ધે કમ્મે તન્નિબ્બત્તસ્સેવ વિઞ્ઞાણબીજસ્સ પતિટ્ઠાનં કમ્મસ્સ કટત્તા ઉપ્પત્તીતિ વુત્તં હોતિ. તેનાહ – ‘‘કમ્મં ખેત્તં, વિઞ્ઞાણં બીજ’’ન્તિ. કસ્સ પન તં ખેત્તં બીજઞ્ચાતિ? નામરૂપઙ્કુરસ્સ.

    Purimatarasiddhāya pathaviyā bījapatiṭṭhānaṃ viya purimatarasiddhe kamme tannibbattasseva viññāṇabījassa patiṭṭhānaṃ kammassa kaṭattā uppattīti vuttaṃ hoti. Tenāha – ‘‘kammaṃ khettaṃ, viññāṇaṃ bīja’’nti. Kassa pana taṃ khettaṃ bījañcāti? Nāmarūpaṅkurassa.

    અયઞ્ચ પનત્થોતિ પટિસન્ધિયં કમ્મજરૂપાનં ચિત્તપટિબદ્ધવુત્તિતા. ઓકાસવસેનેવાતિ નામરૂપોકાસવસેનેવ. સો હિ તસ્સ અત્થસ્સ ઓકાસોતિ. વત્થુરૂપમત્તમ્પીતિ વદન્તો વત્થુરૂપસ્સ ઉપત્થમ્ભકાનં સેસરૂપાનમ્પિ તદુપત્થમ્ભકભાવેનેવ અરૂપધમ્માનં પચ્ચયભાવં દસ્સેતિ, સહભવનમત્તં વા. તત્થ કાયભાવાદિકલાપાનં કત્થચિ અભાવતો કત્થચિ અભાવાભાવતો ‘‘વત્થુરૂપમત્તમ્પિ વિના’’તિ આહ. સસ્સામિકેતિ એતસ્સેવ વિસેસનત્થં ‘‘સરાજકે’’તિ વુત્તં.

    Ayañca panatthoti paṭisandhiyaṃ kammajarūpānaṃ cittapaṭibaddhavuttitā. Okāsavasenevāti nāmarūpokāsavaseneva. So hi tassa atthassa okāsoti. Vatthurūpamattampīti vadanto vatthurūpassa upatthambhakānaṃ sesarūpānampi tadupatthambhakabhāveneva arūpadhammānaṃ paccayabhāvaṃ dasseti, sahabhavanamattaṃ vā. Tattha kāyabhāvādikalāpānaṃ katthaci abhāvato katthaci abhāvābhāvato ‘‘vatthurūpamattampi vinā’’ti āha. Sassāmiketi etasseva visesanatthaṃ ‘‘sarājake’’ti vuttaṃ.

    પવત્તિયં કટત્તારૂપાદીનં પચ્ચયભાવપટિબાહનતોતિ ઇદં કસ્મા વુત્તં, નનુ તેસં પચ્ચયભાવપ્પસઙ્ગોયેવ નત્થિ ‘‘હેતૂ સહજાતાન’’ન્તિ (પટ્ઠા॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧) વચનતો. ન હિ યેસં હેતૂ સહજાતપચ્ચયો ન હોન્તિ, તાનિ હેતુસહજાતાનિ નામ હોન્તિ. યદિ સિયું, ‘‘કુસલં ધમ્મં સહજાતો અબ્યાકતો ધમ્મો ઉપ્પજ્જતિ ન હેતુપચ્ચયા’’તિઆદિ ચ લબ્ભેય્ય, ન પન લબ્ભતિ, તસ્મા ન તાનિ હેતુસહજાતાનીતિ? સચ્ચમેતં, યો પન હેતૂહિ સમાનકાલુપ્પત્તિમત્તં ગહેત્વા હેતુસહજાતભાવં મઞ્ઞેય્ય, તસ્સાયં પસઙ્ગો અત્થીતિ ઇદં વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં. ભગવા પન વચનાનં લહુગરુભાવં ન ગણેતિ, બોધનેય્યાનં પન અજ્ઝાસયાનુરૂપતો ધમ્મસભાવં અવિલોમેન્તો તથા તથા દેસનં નિયામેતીતિ ન કત્થચિ અક્ખરાનં બહુતા વા અપ્પતા વા ચોદેતબ્બાતિ.

    Pavattiyaṃ kaṭattārūpādīnaṃ paccayabhāvapaṭibāhanatoti idaṃ kasmā vuttaṃ, nanu tesaṃ paccayabhāvappasaṅgoyeva natthi ‘‘hetū sahajātāna’’nti (paṭṭhā. aṭṭha. 1.1) vacanato. Na hi yesaṃ hetū sahajātapaccayo na honti, tāni hetusahajātāni nāma honti. Yadi siyuṃ, ‘‘kusalaṃ dhammaṃ sahajāto abyākato dhammo uppajjati na hetupaccayā’’tiādi ca labbheyya, na pana labbhati, tasmā na tāni hetusahajātānīti? Saccametaṃ, yo pana hetūhi samānakāluppattimattaṃ gahetvā hetusahajātabhāvaṃ maññeyya, tassāyaṃ pasaṅgo atthīti idaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Bhagavā pana vacanānaṃ lahugarubhāvaṃ na gaṇeti, bodhaneyyānaṃ pana ajjhāsayānurūpato dhammasabhāvaṃ avilomento tathā tathā desanaṃ niyāmetīti na katthaci akkharānaṃ bahutā vā appatā vā codetabbāti.

    હેતુપચ્ચયનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Hetupaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / પટ્ઠાનપાળિ • Paṭṭhānapāḷi / (૨) પચ્ચયનિદ્દેસો • (2) Paccayaniddeso

    ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-અનુટીકા • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ૧. હેતુપચ્ચયનિદ્દેસવણ્ણના • 1. Hetupaccayaniddesavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact