Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-અનુટીકા • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
૯. હેવત્થિકથાવણ્ણના
9. Hevatthikathāvaṇṇanā
૩૦૪. હેવત્થિકથાયં ‘‘સબ્બો ધમ્મો સકભાવેન અત્થિ પરભાવેન નત્થી’’તિ પવત્તો પરવાદીવાદો યથા વિભજ્જ પટિપુચ્છા વા ન બ્યાકાતબ્બો, એવં એકંસતો ન બ્યાકાતબ્બો વિસેસાભાવતો, કેવલં ઠપનીયપક્ખે તિટ્ઠતીતિ અધિપ્પાયેનાહ ‘‘અવત્તબ્બુત્તરેના’’તિ. યથા હિ સબ્બે વાદા સપ્પટિવાદાવાતિ પટિઞ્ઞા ભૂતકથનત્તા અવત્તબ્બુત્તરા ઉપેક્ખિતબ્બા, એવમયમ્પીતિ વેદિતબ્બં. તેનાહ ‘‘ઉપેક્ખિતબ્બેના’’તિ. અથ વા અવત્તબ્બં ઉત્તરં અવત્તબ્બુત્તરં. યથા અનિચ્ચવાદિનં પતિ અનિચ્ચો સદ્દો પચ્ચયાધીનવુત્તિતોતિ, ઉત્તરં ન વત્તબ્બં સિદ્ધસાધનભાવતો, એવં ઇધાપિ દટ્ઠબ્બં. સિદ્ધસાધનઞ્હિ દડ્ઢસ્સ ડહનસદિસત્તા નિરત્થકમેવ સિયા, અટ્ઠકથાયં પન યસ્મા પરવાદિના યેન સભાવેન યો ધમ્મો અત્થિ, તેનેવ સભાવેન સો વિના કાલભેદાદિપરામસનેન નત્થીતિ પતિટ્ઠાપીયતિ, તસ્મા ‘‘અયોનિસો પતિટ્ઠાપિતત્તા’’તિ વુત્તં.
304. Hevatthikathāyaṃ ‘‘sabbo dhammo sakabhāvena atthi parabhāvena natthī’’ti pavatto paravādīvādo yathā vibhajja paṭipucchā vā na byākātabbo, evaṃ ekaṃsato na byākātabbo visesābhāvato, kevalaṃ ṭhapanīyapakkhe tiṭṭhatīti adhippāyenāha ‘‘avattabbuttarenā’’ti. Yathā hi sabbe vādā sappaṭivādāvāti paṭiññā bhūtakathanattā avattabbuttarā upekkhitabbā, evamayampīti veditabbaṃ. Tenāha ‘‘upekkhitabbenā’’ti. Atha vā avattabbaṃ uttaraṃ avattabbuttaraṃ. Yathā aniccavādinaṃ pati anicco saddo paccayādhīnavuttitoti, uttaraṃ na vattabbaṃ siddhasādhanabhāvato, evaṃ idhāpi daṭṭhabbaṃ. Siddhasādhanañhi daḍḍhassa ḍahanasadisattā niratthakameva siyā, aṭṭhakathāyaṃ pana yasmā paravādinā yena sabhāvena yo dhammo atthi, teneva sabhāvena so vinā kālabhedādiparāmasanena natthīti patiṭṭhāpīyati, tasmā ‘‘ayoniso patiṭṭhāpitattā’’ti vuttaṃ.
એત્થ ચ ‘‘હેવત્થિ, હેવં નત્થી’’તિ પટિજાનન્તેન પરવાદિના યથા સપરભાવેહિ રૂપાદીનં અત્થિતા પટિઞ્ઞાતા, એવં કાલદેસાદિભેદેહિપિ સા પટિઞ્ઞાતા એવ. તેનેવાહ ‘‘અતીતં અનાગતપચ્ચુપ્પન્નવસેન, અનાગતપચ્ચુપ્પન્નાનિ વા અતીતાદિવસેન નત્થી’’તિ. એવં સતિ નિગણ્ઠાચેલકવાદો પરિદીપિતો સિયા. તે હિ ‘‘સિયા અત્થિ, સિયા નત્થિ, સિયા અત્થિ ચ નત્થિ ચા’’તિઆદિના સબ્બપદત્થેસુ પત્તભાગે પટિજાનન્તિ. તત્થ યદિ વત્થુનો સભાવેનેવ, દેસકાલસન્તાનવસેન વા નત્થિતા અધિપ્પેતા, તં સિદ્ધસાધનં સકવાદિનોપિ ઇચ્છિતત્તા. યસ્સ હિ ધમ્મસ્સ યો સભાવો, ન સો તતો અઞ્ઞથા ઉપલબ્ભતિ. યદિ ઉપલબ્ભેય્ય, અઞ્ઞો એવ સો સિયા. ન ચેત્થ સામઞ્ઞલક્ખણં નિદસ્સેતબ્બં સલક્ખણસ્સ અધિપ્પેતત્તા તસ્સ નત્થિભાવસ્સ અભાવતો. યથા ચ પરભાવેન નત્થિતાય ન વિવાદો, એવં દેસકાલન્તરેસુપિ ઇત્તરકાલત્તા સઙ્ખારાનં. ન હિ સઙ્ખારા દેસન્તરં, કાલન્તરં વા સઙ્કમન્તિ ખણિકભાવતો. એતેનેવ પરિયાયન્તરેન નત્થિતાપિ પટિક્ખિત્તા વેદિતબ્બા. યથા ચ અત્થિતા, નત્થિતા વિના કાલભેદેન એકસ્મિં ધમ્મે પતિટ્ઠં ન લભન્તિ અઞ્ઞમઞ્ઞવિરુદ્ધત્તા, એવં સબ્બદાપિ નિચ્ચત્તા.
Ettha ca ‘‘hevatthi, hevaṃ natthī’’ti paṭijānantena paravādinā yathā saparabhāvehi rūpādīnaṃ atthitā paṭiññātā, evaṃ kāladesādibhedehipi sā paṭiññātā eva. Tenevāha ‘‘atītaṃ anāgatapaccuppannavasena, anāgatapaccuppannāni vā atītādivasena natthī’’ti. Evaṃ sati nigaṇṭhācelakavādo paridīpito siyā. Te hi ‘‘siyā atthi, siyā natthi, siyā atthi ca natthi cā’’tiādinā sabbapadatthesu pattabhāge paṭijānanti. Tattha yadi vatthuno sabhāveneva, desakālasantānavasena vā natthitā adhippetā, taṃ siddhasādhanaṃ sakavādinopi icchitattā. Yassa hi dhammassa yo sabhāvo, na so tato aññathā upalabbhati. Yadi upalabbheyya, añño eva so siyā. Na cettha sāmaññalakkhaṇaṃ nidassetabbaṃ salakkhaṇassa adhippetattā tassa natthibhāvassa abhāvato. Yathā ca parabhāvena natthitāya na vivādo, evaṃ desakālantaresupi ittarakālattā saṅkhārānaṃ. Na hi saṅkhārā desantaraṃ, kālantaraṃ vā saṅkamanti khaṇikabhāvato. Eteneva pariyāyantarena natthitāpi paṭikkhittā veditabbā. Yathā ca atthitā, natthitā vinā kālabhedena ekasmiṃ dhamme patiṭṭhaṃ na labhanti aññamaññaviruddhattā, evaṃ sabbadāpi niccattā.
યં પન તે વદન્તિ ‘‘યથા સુવણ્ણં કટકાદિરૂપેન ઠિતં રુચકાદિભાવં આપજ્જતીતિ નિચ્ચાનિચ્ચં. તઞ્હિ સુવણ્ણભાવાવિજહનતો નિચ્ચં કટકાદિભાવહાનિતો અનિચ્ચં, એવં સબ્બધમ્મા’’તિ. તે ઇદં વત્તબ્બા ‘‘કિં કટકભાવો કટકસ્સ, ઉદાહુ સુવણ્ણસ્સા’’તિ. યદિ કટકસ્સ, સુવણ્ણનિરપેક્ખો સિયા તદઞ્ઞભાવો વિય. અથ સુવણ્ણસ્સ, નિચ્ચકાલં તત્થ ઉપલબ્ભેય્ય સુવણ્ણભાવો વિય. ન ચ સક્કા ઉભિન્નં એકભાવોતિ વત્તું કટકવિનાસેપિ સુવણ્ણાવિનાસતો. અથ મતં, સુવણ્ણકટકાદીનં પરિયાયીપરિયાયભાવતો નાયં દોસોતિ. યથા હિ કટકપરિયાયનિરોધેન રુચકપરિયાયુપ્પાદેપિ પરિયાયી તથેવ તિટ્ઠતિ, એવં મનુસ્સપરિયાયનિરોધે દેવપરિયાયુપ્પાદેપિ પરિયાયી જીવદ્રબ્યં તિટ્ઠતીતિ નિચ્ચાનિચ્ચં, તથા સબ્બદ્રબ્યાનીતિ. તયિદં અમ્બં પુટ્ઠસ્સ લબુજબ્યાકરણં. યં સ્વેવ નિચ્ચો અનિચ્ચોતિ વા વદન્તો અઞ્ઞત્થ નિચ્ચતં અઞ્ઞત્થ અનિચ્ચતં પટિજાનાતિ, અથ પરિયાયપરિયાયીનં અનઞ્ઞતા ઇચ્છિતા, એવં સતિ પરિયાયોપિ નિચ્ચો સિયા પરિયાયિનો અનઞ્ઞત્તા પરિયાયસરૂપં વિય, પરિયાયી વા અનિચ્ચો પરિયાયતો અનઞ્ઞત્તા પરિયાયસરૂપં વિયાતિ. અથ નેસં અઞ્ઞા અનઞ્ઞતા, એવઞ્ચ સતિ વુત્તદોસદ્વયાનતિવત્તિ. અપિચ કોયં પરિયાયો નામ, યદિ સણ્ઠાનં, સુવણ્ણો તાવ હોતુ, કથં જીવદ્રબ્યે અરૂપિભાવતો. યદિ તસ્સપિ સણ્ઠાનવન્તં ઇચ્છિતં, તથા સતિસ્સ એકસ્મિમ્પિ સત્તસન્તાને બહુતા આપજ્જતિ સરૂપતા ચ સણ્ઠાનવન્તેસુપિ પીળકાદીસુ તથાદસ્સનતો. અથ પવત્તિવિસેસો, એવમ્પિ બહુતા ખણિકતા ચ આપજ્જતિ, તસ્મા પરિયાયસરૂપમેવ તાવ પતિટ્ઠપેતબ્બં.
Yaṃ pana te vadanti ‘‘yathā suvaṇṇaṃ kaṭakādirūpena ṭhitaṃ rucakādibhāvaṃ āpajjatīti niccāniccaṃ. Tañhi suvaṇṇabhāvāvijahanato niccaṃ kaṭakādibhāvahānito aniccaṃ, evaṃ sabbadhammā’’ti. Te idaṃ vattabbā ‘‘kiṃ kaṭakabhāvo kaṭakassa, udāhu suvaṇṇassā’’ti. Yadi kaṭakassa, suvaṇṇanirapekkho siyā tadaññabhāvo viya. Atha suvaṇṇassa, niccakālaṃ tattha upalabbheyya suvaṇṇabhāvo viya. Na ca sakkā ubhinnaṃ ekabhāvoti vattuṃ kaṭakavināsepi suvaṇṇāvināsato. Atha mataṃ, suvaṇṇakaṭakādīnaṃ pariyāyīpariyāyabhāvato nāyaṃ dosoti. Yathā hi kaṭakapariyāyanirodhena rucakapariyāyuppādepi pariyāyī tatheva tiṭṭhati, evaṃ manussapariyāyanirodhe devapariyāyuppādepi pariyāyī jīvadrabyaṃ tiṭṭhatīti niccāniccaṃ, tathā sabbadrabyānīti. Tayidaṃ ambaṃ puṭṭhassa labujabyākaraṇaṃ. Yaṃ sveva nicco aniccoti vā vadanto aññattha niccataṃ aññattha aniccataṃ paṭijānāti, atha pariyāyapariyāyīnaṃ anaññatā icchitā, evaṃ sati pariyāyopi nicco siyā pariyāyino anaññattā pariyāyasarūpaṃ viya, pariyāyī vā anicco pariyāyato anaññattā pariyāyasarūpaṃ viyāti. Atha nesaṃ aññā anaññatā, evañca sati vuttadosadvayānativatti. Apica koyaṃ pariyāyo nāma, yadi saṇṭhānaṃ, suvaṇṇo tāva hotu, kathaṃ jīvadrabye arūpibhāvato. Yadi tassapi saṇṭhānavantaṃ icchitaṃ, tathā satissa ekasmimpi sattasantāne bahutā āpajjati sarūpatā ca saṇṭhānavantesupi pīḷakādīsu tathādassanato. Atha pavattiviseso, evampi bahutā khaṇikatā ca āpajjati, tasmā pariyāyasarūpameva tāva patiṭṭhapetabbaṃ.
યં પન વુત્તં ‘‘સુવણ્ણં કટકાદિરૂપેન ઠિત’’ન્તિ, તત્થ સમ્પત્તિયોગતો વિઞ્ઞાયમાનેસુ વિસિટ્ઠેસુ રૂપગન્ધરસફોટ્ઠબ્બેસુ કિં એકં, ઉદાહુ તેસં સમુદાયો, તબ્બિનિમુત્તં વા ધમ્મન્તરં સુવણ્ણન્તિ? તત્થ ન તાવ રૂપાદીસુ એકેકં સુવણ્ણં તેન સુવણ્ણકિચ્ચાસિદ્ધિતો, નાપિ તબ્બિનિમુત્તં ધમ્મન્તરં તાદિસસ્સ અભાવતો. અથ સમુદાયો, તં પન પઞ્ઞત્તિમત્તન્તિ ન તસ્સ નિચ્ચતા, નાપિ અનિચ્ચતા સમ્ભવતિ. યથા ચ સુવણ્ણસ્સ, એવં કટકસ્સપિ પઞ્ઞત્તિમત્તત્તાતિ. તયિદં નિદસ્સનં પરવાદિનો જીવદ્રબ્યસ્સપિ પઞ્ઞત્તિમત્તં તસ્સેવ સાધેતીતિ કુતો તસ્સ નિચ્ચાનિચ્ચતાતિ અલમતિપ્પપઞ્ચેન.
Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘suvaṇṇaṃ kaṭakādirūpena ṭhita’’nti, tattha sampattiyogato viññāyamānesu visiṭṭhesu rūpagandharasaphoṭṭhabbesu kiṃ ekaṃ, udāhu tesaṃ samudāyo, tabbinimuttaṃ vā dhammantaraṃ suvaṇṇanti? Tattha na tāva rūpādīsu ekekaṃ suvaṇṇaṃ tena suvaṇṇakiccāsiddhito, nāpi tabbinimuttaṃ dhammantaraṃ tādisassa abhāvato. Atha samudāyo, taṃ pana paññattimattanti na tassa niccatā, nāpi aniccatā sambhavati. Yathā ca suvaṇṇassa, evaṃ kaṭakassapi paññattimattattāti. Tayidaṃ nidassanaṃ paravādino jīvadrabyassapi paññattimattaṃ tasseva sādhetīti kuto tassa niccāniccatāti alamatippapañcena.
હેવત્થિકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Hevatthikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
મહાવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Mahāvaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / કથાવત્થુપાળિ • Kathāvatthupāḷi / ૯. હેવત્થિકથા • 9. Hevatthikathā
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / પઞ્ચપકરણ-અટ્ઠકથા • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ૯. હેવત્થિકથાવણ્ણના • 9. Hevatthikathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-મૂલટીકા • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ૯. હેવત્થિકથાવણ્ણના • 9. Hevatthikathāvaṇṇanā