Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સંયુત્તનિકાય (અટ્ઠકથા) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
૨. બોજ્ઝઙ્ગસંયુત્તં
2. Bojjhaṅgasaṃyuttaṃ
૧. પબ્બતવગ્ગો
1. Pabbatavaggo
૧. હિમવન્તસુત્તવણ્ણના
1. Himavantasuttavaṇṇanā
૧૮૨. બોજ્ઝઙ્ગસંયુત્તસ્સ પઠમે નાગાતિ ઇમેપિ મહાસમુદ્દપિટ્ઠે ઊમિઅન્તરવાસિનોવ, ન વિમાનટ્ઠકનાગા. તેસં હિમવન્તં નિસ્સાય કાયવડ્ઢનાદિસબ્બં હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. બોજ્ઝઙ્ગેતિ એત્થ બોધિયા, બોધિસ્સ વા અઙ્ગાતિ બોજ્ઝઙ્ગા. કિં વુત્તં હોતિ? યા હિ અયં ધમ્મસામગ્ગી, યાય લોકિયલોકુત્તરમગ્ગક્ખણે ઉપ્પજ્જમાનાય લીનુદ્ધચ્ચપતિટ્ઠાનાયૂહન કામસુખત્તકિલમથાનુયોગઉચ્છેદસસ્સતાભિનિવેસાદીનં અનેકેસં ઉપદ્દવાનં પટિપક્ખભૂતાય સતિધમ્મવિચયવીરિયપીતિપસ્સદ્ધિસમાધિઉપેક્ખાસઙ્ખાતાય ધમ્મસામગ્ગિયા અરિયસાવકો બુજ્ઝતીતિ કત્વા બોધીતિ વુચ્ચતિ. બુજ્ઝતીતિ કિલેસસન્તાનનિદ્દાય ઉટ્ઠહતિ, ચત્તારિ વા અરિયસચ્ચાનિ પટિવિજ્ઝતિ, નિબ્બાનમેવ વા સચ્છિકરોતીતિ વુત્તં હોતિ. યથાહ ‘‘સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેત્વા અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુદ્ધો’’તિ (સં॰ નિ॰ ૫.૩૭૮; દી॰ નિ॰ ૩.૧૪૩). તસ્સા ધમ્મસામગ્ગિસઙ્ખાતાય બોધિયા અઙ્ગાતિ બોજ્ઝઙ્ગા ઝાનઙ્ગમગ્ગઙ્ગાદયો વિય. યોપેસ યથાવુત્તપ્પકારાય એતાય ધમ્મસામગ્ગિયા બુજ્ઝતીતિ કત્વા અરિયસાવકો બોધીતિ વુચ્ચતિ, તસ્સ બોધિસ્સ અઙ્ગાતિપિ બોજ્ઝઙ્ગા સેનઙ્ગરથઙ્ગાદયો વિય. તેનાહુ અટ્ઠકથાચરિયા – ‘‘બુજ્ઝનકસ્સ પુગ્ગલસ્સ અઙ્ગાતિ વા બોજ્ઝઙ્ગા’’તિ.
182. Bojjhaṅgasaṃyuttassa paṭhame nāgāti imepi mahāsamuddapiṭṭhe ūmiantaravāsinova, na vimānaṭṭhakanāgā. Tesaṃ himavantaṃ nissāya kāyavaḍḍhanādisabbaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Bojjhaṅgeti ettha bodhiyā, bodhissa vā aṅgāti bojjhaṅgā. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yā hi ayaṃ dhammasāmaggī, yāya lokiyalokuttaramaggakkhaṇe uppajjamānāya līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhana kāmasukhattakilamathānuyogaucchedasassatābhinivesādīnaṃ anekesaṃ upaddavānaṃ paṭipakkhabhūtāya satidhammavicayavīriyapītipassaddhisamādhiupekkhāsaṅkhātāya dhammasāmaggiyā ariyasāvako bujjhatīti katvā bodhīti vuccati. Bujjhatīti kilesasantānaniddāya uṭṭhahati, cattāri vā ariyasaccāni paṭivijjhati, nibbānameva vā sacchikarotīti vuttaṃ hoti. Yathāha ‘‘satta bojjhaṅge bhāvetvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho’’ti (saṃ. ni. 5.378; dī. ni. 3.143). Tassā dhammasāmaggisaṅkhātāya bodhiyā aṅgāti bojjhaṅgā jhānaṅgamaggaṅgādayo viya. Yopesa yathāvuttappakārāya etāya dhammasāmaggiyā bujjhatīti katvā ariyasāvako bodhīti vuccati, tassa bodhissa aṅgātipi bojjhaṅgā senaṅgarathaṅgādayo viya. Tenāhu aṭṭhakathācariyā – ‘‘bujjhanakassa puggalassa aṅgāti vā bojjhaṅgā’’ti.
અપિચ ‘‘બોજ્ઝઙ્ગાતિ કેનટ્ઠેન બોજ્ઝઙ્ગા? બોધાય સંવત્તન્તીતિ બોજ્ઝઙ્ગા, બુજ્ઝન્તીતિ બોજ્ઝઙ્ગા, અનુબુજ્ઝન્તીતિ બોજ્ઝઙ્ગા, પટિબુજ્ઝન્તીતિ બોજ્ઝઙ્ગા, સમ્બુજ્ઝન્તીતિ બોજ્ઝઙ્ગા’’ઇચ્ચાદિના (પટિ॰ મ॰ ૨.૧૭) પટિસમ્ભિદાનયેનાપિ બોજ્ઝઙ્ગત્થો વેદિતબ્બો.
Apica ‘‘bojjhaṅgāti kenaṭṭhena bojjhaṅgā? Bodhāya saṃvattantīti bojjhaṅgā, bujjhantīti bojjhaṅgā, anubujjhantīti bojjhaṅgā, paṭibujjhantīti bojjhaṅgā, sambujjhantīti bojjhaṅgā’’iccādinā (paṭi. ma. 2.17) paṭisambhidānayenāpi bojjhaṅgattho veditabbo.
સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગન્તિઆદીસુ પન પસત્થો સુન્દરો ચ બોજ્ઝઙ્ગોતિ સમ્બોજ્ઝઙ્ગો. સતિયેવ સમ્બોજ્ઝઙ્ગોતિ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો, તં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગન્તિ એવં સબ્બત્થ અત્થો વેદિતબ્બો. ભાવેતીતિ વડ્ઢેતિ, અત્તનો ચિત્તસન્તાને પુનપ્પુનં જનેતિ, અભિનિબ્બત્તેતીતિ અત્થો. વિવેકનિસ્સિતન્તિઆદીનિ કોસલસંયુત્તે ‘‘સમ્માદિટ્ઠિં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિત’’ન્તિ એત્થ વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બાનિ.
Satisambojjhaṅgantiādīsu pana pasattho sundaro ca bojjhaṅgoti sambojjhaṅgo. Satiyeva sambojjhaṅgoti satisambojjhaṅgo, taṃ satisambojjhaṅganti evaṃ sabbattha attho veditabbo. Bhāvetīti vaḍḍheti, attano cittasantāne punappunaṃ janeti, abhinibbattetīti attho. Vivekanissitantiādīni kosalasaṃyutte ‘‘sammādiṭṭhiṃ bhāveti vivekanissita’’nti ettha vuttanayeneva veditabbāni.
અયં પન વિસેસો – તત્થ તદઙ્ગવિવેકનિસ્સિતં, સમુચ્છેદવિવેકનિસ્સિતં, નિસ્સરણવિવેકનિસ્સિતન્તિ, વિવેકત્તયમેવ વુત્તં, બોજ્ઝઙ્ગભાવનં પત્વા પન પઞ્ચવિધવિવેકનિસ્સિતમ્પિ એકે વણ્ણયન્તિ. તે હિ ન કેવલં બલવવિપસ્સનામગ્ગફલક્ખણેસુ એવ બોજ્ઝઙ્ગે ઉદ્ધરન્તિ વિપસ્સનાપાદક-કસિણજ્ઝાન-આનાપાનાસુભ-બ્રહ્મવિહારજ્ઝાનેસુપિ ઉદ્ધરન્તિ, ન ચ પટિસિદ્ધા અટ્ઠકથાચરિયેહિ. તસ્મા તેસં મતેન એતેસં ઝાનાનં પવત્તિક્ખણે કિચ્ચતો એવ વિક્ખમ્ભનવિવેકનિસ્સિતં. યથા ચ વિપસ્સનાક્ખણે ‘‘અજ્ઝાસયતો નિસ્સરણવિવેકનિસ્સિત’’ન્તિ વુત્તં, એવં પટિપસ્સદ્ધિવિવેકનિસ્સિતમ્પિ ભાવેતીતિ વત્તું વટ્ટતિ. સેસમેત્થ હેટ્ઠા વુત્તનયમેવ.
Ayaṃ pana viseso – tattha tadaṅgavivekanissitaṃ, samucchedavivekanissitaṃ, nissaraṇavivekanissitanti, vivekattayameva vuttaṃ, bojjhaṅgabhāvanaṃ patvā pana pañcavidhavivekanissitampi eke vaṇṇayanti. Te hi na kevalaṃ balavavipassanāmaggaphalakkhaṇesu eva bojjhaṅge uddharanti vipassanāpādaka-kasiṇajjhāna-ānāpānāsubha-brahmavihārajjhānesupi uddharanti, na ca paṭisiddhā aṭṭhakathācariyehi. Tasmā tesaṃ matena etesaṃ jhānānaṃ pavattikkhaṇe kiccato eva vikkhambhanavivekanissitaṃ. Yathā ca vipassanākkhaṇe ‘‘ajjhāsayato nissaraṇavivekanissita’’nti vuttaṃ, evaṃ paṭipassaddhivivekanissitampi bhāvetīti vattuṃ vaṭṭati. Sesamettha heṭṭhā vuttanayameva.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / સંયુત્તનિકાય • Saṃyuttanikāya / ૧. હિમવન્તસુત્તં • 1. Himavantasuttaṃ
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / સંયુત્તનિકાય (ટીકા) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ૧.હિમવન્તસુત્તવણ્ણના • 1.Himavantasuttavaṇṇanā