Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિભઙ્ગ-અનુટીકા • Vibhaṅga-anuṭīkā |
૯. ઇદ્ધિપાદવિભઙ્ગો
9. Iddhipādavibhaṅgo
૧. સુત્તન્તભાજનીયવણ્ણના
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
૪૩૧. પઠમો કત્તુઅત્થો ‘‘ઇજ્ઝતીતિ ઇદ્ધી’’તિ. દુતિયો કરણત્થો ‘‘ઇજ્ઝન્તિ એતાયા’’તિ. પજ્જિતબ્બા ઇદ્ધિ વુત્તા ‘‘ઇદ્ધિં પજ્જન્તિ પાપુણન્તી’’તિ કત્તુસાધનસ્સ ઇદ્ધિસદ્દસ્સ કરણસાધનેન પાદસદ્દેન સમાનાધિકરણતાય અસમ્ભવતો, ઇજ્ઝનકસ્સ ચ અત્થસ્સ કરણભૂતેન પાદેન પજ્જિતબ્બત્તા ‘‘ઇદ્ધિ એવ પાદો’’તિ સદ્દયોજના ન સમ્ભવતીતિ ઇમમત્થમાહ ‘‘ન ચ…પે॰… વત્તુ’’ન્તિ. ઇદ્ધિકિરિયાકરણેનાતિ ઇજ્ઝનકિરિયાય કરણભૂતેન અત્થેન સાધેતબ્બા ચ ઇદ્ધિ પજ્જિતબ્બાતિ યોજના. દ્વિન્નં કરણાનન્તિ ઇજ્ઝનપજ્જનકિરિયાકરણાનં ઇદ્ધિપાદત્થાનં. ન અસમાનાધિકરણતા સમ્ભવતિ પટિસેધદ્વયં પકતિયં ઠપેતીતિ. તસ્માતિ યસ્મા પઠમેનત્થેન સમાનાધિકરણસમાસો, દુતિયેન સામિવચનસમાસો ઇદ્ધિપાદસદ્દાનં ન યુજ્જતિ, તસ્મા. યથાવુત્તા વા પઠમેનત્થેન સમાનાધિકરણસમાસવસેનેવ યોજના યુજ્જતિ પાદસ્સ પજ્જમાનકોટ્ઠાસભાવતો. દુતિયેનત્થેન ઇતરસમાસેનેવ યોજના યુજ્જતિ પાદસ્સ ઇજ્ઝનકરણૂપાયભાવતો.
431. Paṭhamokattuattho ‘‘ijjhatīti iddhī’’ti. Dutiyo karaṇattho ‘‘ijjhanti etāyā’’ti. Pajjitabbā iddhi vuttā ‘‘iddhiṃ pajjanti pāpuṇantī’’ti kattusādhanassa iddhisaddassa karaṇasādhanena pādasaddena samānādhikaraṇatāya asambhavato, ijjhanakassa ca atthassa karaṇabhūtena pādena pajjitabbattā ‘‘iddhi eva pādo’’ti saddayojanā na sambhavatīti imamatthamāha ‘‘na ca…pe… vattu’’nti. Iddhikiriyākaraṇenāti ijjhanakiriyāya karaṇabhūtena atthena sādhetabbā ca iddhi pajjitabbāti yojanā. Dvinnaṃ karaṇānanti ijjhanapajjanakiriyākaraṇānaṃ iddhipādatthānaṃ. Na asamānādhikaraṇatā sambhavati paṭisedhadvayaṃ pakatiyaṃ ṭhapetīti. Tasmāti yasmā paṭhamenatthena samānādhikaraṇasamāso, dutiyena sāmivacanasamāso iddhipādasaddānaṃ na yujjati, tasmā. Yathāvuttā vā paṭhamenatthena samānādhikaraṇasamāsavaseneva yojanā yujjati pādassa pajjamānakoṭṭhāsabhāvato. Dutiyenatthena itarasamāseneva yojanā yujjati pādassa ijjhanakaraṇūpāyabhāvato.
કેચીતિ ધમ્મસિરિત્થેરં સન્ધાય વદતિ. દુવિધત્થાયાતિ નિબ્બત્તિઅત્થાય, વુદ્ધિઅત્થાય ચ. વિસુન્તિ ‘‘ઇદ્ધિ એવ પાદો ઇદ્ધિપાદો’’તિ ઇમસ્મા વિસું. સમાસયોજનાવસેનાતિ ‘‘ઇદ્ધિયા પાદો ઇદ્ધિપાદો’’તિ એવં સમાસયોજનાવસેન. યથાયુત્તોતિ કત્તુકરણત્થેસુ યો યો યુત્તો. પટિલાભપુબ્બભાગાનન્તિ વિસેસાધિગમતંપુબ્બભાગાનં યથાક્કમં કત્તિદ્ધિકરણિદ્ધિભાવં સન્ધાય વુત્તોતિ યોજના. ઉત્તરચૂળભાજનીયે ‘‘છન્દોયેવ છન્દિદ્ધિપાદો, ચિત્તમેવ, વીરિયમેવ, વીમંસાવ વીમંસિદ્ધિપાદો’’તિ વુત્તત્તા આહ ‘‘ઉત્તરચૂળભાજનીયે વા વુત્તેહિ છન્દાદીહિ ઇદ્ધિપાદેહી’’તિઆદિ.
Kecīti dhammasirittheraṃ sandhāya vadati. Duvidhatthāyāti nibbattiatthāya, vuddhiatthāya ca. Visunti ‘‘iddhi eva pādo iddhipādo’’ti imasmā visuṃ. Samāsayojanāvasenāti ‘‘iddhiyā pādo iddhipādo’’ti evaṃ samāsayojanāvasena. Yathāyuttoti kattukaraṇatthesu yo yo yutto. Paṭilābhapubbabhāgānanti visesādhigamataṃpubbabhāgānaṃ yathākkamaṃ kattiddhikaraṇiddhibhāvaṃ sandhāya vuttoti yojanā. Uttaracūḷabhājanīye ‘‘chandoyeva chandiddhipādo, cittameva, vīriyameva, vīmaṃsāva vīmaṃsiddhipādo’’ti vuttattā āha ‘‘uttaracūḷabhājanīye vā vuttehi chandādīhi iddhipādehī’’tiādi.
છન્દચિત્તવીમંસિદ્ધિપાદેસુ તાવ યુત્તં પધાનસઙ્ખારગ્ગહણં અપુબ્બત્તા, વીરિયિદ્ધિપાદે પન કથન્તિ ચોદનં સન્ધાયાહ ‘‘વીરિયિદ્ધિપાદનિદ્દેસે’’તિઆદિ. યદિ દ્વેયેવ સમન્નાગમઙ્ગાનિ, છન્દાદયો કિમત્થિયાતિ આહ ‘‘સમાધિવિસેસનાની’’તિ. ન ઇધ…પે॰… વુત્તા હોતિ અતબ્બિસેસનત્તા. યદિપિ સમાધિવિસેસનસમન્નાગમઙ્ગદસ્સનત્થં દ્વિક્ખત્તું વીરિયં આગતન્તિ વુત્તં, તં પન ‘‘વીરિયસમાધિસમન્નાગત’’ન્તિ એત્તાવતાપિ સિદ્ધં હોતિ. એવં સિદ્ધે સતિ પુન વચનં વીરિયન્તરસબ્ભાવં નુ ખો દીપેતીતિ કદાચિ આસઙ્કેય્યાતિ તદાસઙ્કાનિવત્તનત્થં ‘‘વીરિયઞ્ચા’’તિઆદિમાહ. છન્દાદીહિ વિસિટ્ઠોતિ છન્દાદીનં અધિપતિપચ્ચયતાવિસેસેન વિસિટ્ઠો. તેનેવ હિ છન્દાદિમુખેનેવ ઇદ્ધિપાદા દેસિતા. તથા ચ વુત્તં ‘‘છન્દં ચે ભિક્ખુ અધિપતિં કરિત્વા લભતિ સમાધિ’’ન્તિઆદિ. તંતંઅવસ્સયનવસેનાતિ તસ્સ તસ્સ છન્દસ્સ સમાધિનો અવસ્સયતાવસેન, પચ્ચયવિસેસતાયાતિ અત્થો. ઉપાયત્થેન…પે॰… વુત્તા હોતિ અધિગમૂપાયતાપિ નિસ્સયભાવોયેવાતિ. ‘‘તેનેવા’’તિઆદિના યથાવુત્તં છન્દાદીનં ઇદ્ધિપાદતં પાળિયાયેવ વિભાવેતિ. તત્થ તેનેવાતિ છન્દાદીનંયેવ ઉપાયત્થભાવેનેવ ઇદ્ધિપાદભાવસ્સ અધિપ્પેતત્તા. ઉપાયિદ્ધિપાદદસ્સનત્થમેવાતિ છન્દાદિકે ધુરે જેટ્ઠકે પુબ્બઙ્ગમે કત્વા નિબ્બત્તિતસમાધિ છન્દાદીનં ઇદ્ધિયા અધિગમૂપાયતાદસ્સનં ઉપાયિદ્ધિપાદદસ્સનં, તદત્થમેવ ‘‘તથાભૂતસ્સ વેદનાક્ખન્ધો…પે॰… વિઞ્ઞાણક્ખન્ધો’’તિ તત્થ તત્થ પાળિયં નિસ્સયિદ્ધિપાદદસ્સનં કતં છન્દાદિવિસિટ્ઠાનંયેવ વેદનાક્ખન્ધાદીનં અધિપ્પેતત્તા. એવઞ્ચેતં સમ્પટિચ્છિતબ્બં. અઞ્ઞથા કેવલં ઇદ્ધિસમ્પયુત્તાનંયેવ ખન્ધાનં વસેન ઇદ્ધિપાદભાવે ગય્હમાને ચતુબ્બિધતા ન હોતિ વિસેસકારણાભાવતોતિ અધિપ્પાયો.
Chandacittavīmaṃsiddhipādesu tāva yuttaṃ padhānasaṅkhāraggahaṇaṃ apubbattā, vīriyiddhipāde pana kathanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘vīriyiddhipādaniddese’’tiādi. Yadi dveyeva samannāgamaṅgāni, chandādayo kimatthiyāti āha ‘‘samādhivisesanānī’’ti. Na idha…pe… vuttā hoti atabbisesanattā. Yadipi samādhivisesanasamannāgamaṅgadassanatthaṃ dvikkhattuṃ vīriyaṃ āgatanti vuttaṃ, taṃ pana ‘‘vīriyasamādhisamannāgata’’nti ettāvatāpi siddhaṃ hoti. Evaṃ siddhe sati puna vacanaṃ vīriyantarasabbhāvaṃ nu kho dīpetīti kadāci āsaṅkeyyāti tadāsaṅkānivattanatthaṃ ‘‘vīriyañcā’’tiādimāha. Chandādīhi visiṭṭhoti chandādīnaṃ adhipatipaccayatāvisesena visiṭṭho. Teneva hi chandādimukheneva iddhipādā desitā. Tathā ca vuttaṃ ‘‘chandaṃ ce bhikkhu adhipatiṃ karitvā labhati samādhi’’ntiādi. Taṃtaṃavassayanavasenāti tassa tassa chandassa samādhino avassayatāvasena, paccayavisesatāyāti attho. Upāyatthena…pe… vuttā hoti adhigamūpāyatāpi nissayabhāvoyevāti. ‘‘Tenevā’’tiādinā yathāvuttaṃ chandādīnaṃ iddhipādataṃ pāḷiyāyeva vibhāveti. Tattha tenevāti chandādīnaṃyeva upāyatthabhāveneva iddhipādabhāvassa adhippetattā. Upāyiddhipādadassanatthamevāti chandādike dhure jeṭṭhake pubbaṅgame katvā nibbattitasamādhi chandādīnaṃ iddhiyā adhigamūpāyatādassanaṃ upāyiddhipādadassanaṃ, tadatthameva ‘‘tathābhūtassa vedanākkhandho…pe… viññāṇakkhandho’’ti tattha tattha pāḷiyaṃ nissayiddhipādadassanaṃ kataṃ chandādivisiṭṭhānaṃyeva vedanākkhandhādīnaṃ adhippetattā. Evañcetaṃ sampaṭicchitabbaṃ. Aññathā kevalaṃ iddhisampayuttānaṃyeva khandhānaṃ vasena iddhipādabhāve gayhamāne catubbidhatā na hoti visesakāraṇābhāvatoti adhippāyo.
૪૩૩. તોસનં સત્થુ આરાધનં, સિક્ખાય વા. થામભાવતોતિ થિરભાવતો. કુલાપદેસે જાતિમા પુરિસ્સરો હોતીતિ ‘‘પુબ્બઙ્ગમત્તા ચિત્તસ્સ વિસિટ્ઠજાતિસદિસતા’’તિ વુત્તં. વિચારણાપઞ્ઞાહેતુકત્તા મન્તસ્સ વીમંસાસદિસતા સુવિઞ્ઞેય્યાવાતિ ન ઉદ્ધટા.
433. Tosanaṃ satthu ārādhanaṃ, sikkhāya vā. Thāmabhāvatoti thirabhāvato. Kulāpadese jātimā purissaro hotīti ‘‘pubbaṅgamattā cittassa visiṭṭhajātisadisatā’’ti vuttaṃ. Vicāraṇāpaññāhetukattā mantassa vīmaṃsāsadisatā suviññeyyāvāti na uddhaṭā.
છન્દાદિકેતિ છન્દસમાધિપધાનસઙ્ખારા, વીરિયચિત્તવીમંસાસમાધિપધાનસઙ્ખારાતિ ઇમે તયો તયો ધમ્મે. અભેદતો ભેદં અકત્વા અભિન્દિત્વા ઇદ્ધિભાવસામઞ્ઞેન, ઇદ્ધિપાદભાવસામઞ્ઞેન ચ સઙ્ગણ્હિત્વા. તેનાહ ‘‘સમ્પિણ્ડેત્વા’’તિ. ભેદનં વા સમ્ભેદનં મિસ્સીકરણન્તિ આહ ‘‘અમિસ્સેત્વા’’તિ. તથા હિ ‘‘સેસા પન સમ્પયુત્તકા ચત્તારો ખન્ધા ઇદ્ધિપાદાયેવા’’તિ (વિભ॰ અટ્ઠ॰ ૪૩૩) ઇદ્ધિઇદ્ધિપાદે અમિસ્સેત્વાપિ કથિતં. વિસેસેનાતિ ભેદેન ચતૂસુ ઇદ્ધિપાદેસુ અસમ્મિસ્સભાવેન આવેણિકત્તા. આવેણિકા હિ છન્દાદયો તસ્સ તસ્સ ઇદ્ધિપાદસ્સ. અવિસેસેનાતિ અભેદેન, ચતુરિદ્ધિપાદસાધારણભાવેનાતિ અત્થો.
Chandādiketi chandasamādhipadhānasaṅkhārā, vīriyacittavīmaṃsāsamādhipadhānasaṅkhārāti ime tayo tayo dhamme. Abhedato bhedaṃ akatvā abhinditvā iddhibhāvasāmaññena, iddhipādabhāvasāmaññena ca saṅgaṇhitvā. Tenāha ‘‘sampiṇḍetvā’’ti. Bhedanaṃ vā sambhedanaṃ missīkaraṇanti āha ‘‘amissetvā’’ti. Tathā hi ‘‘sesā pana sampayuttakā cattāro khandhā iddhipādāyevā’’ti (vibha. aṭṭha. 433) iddhiiddhipāde amissetvāpi kathitaṃ. Visesenāti bhedena catūsu iddhipādesu asammissabhāvena āveṇikattā. Āveṇikā hi chandādayo tassa tassa iddhipādassa. Avisesenāti abhedena, caturiddhipādasādhāraṇabhāvenāti attho.
છન્દિદ્ધિપાદસમાધિદ્ધિપાદાદયોતિ આદિ-સદ્દેન પધાનસઙ્ખારં, વીરિયચિત્તવીમંસા ચ સઙ્ગણ્હાતિ. પાદોતિ તેહિ સમ્પયુત્તં ચતુક્ખન્ધમાહ. ‘‘છન્દિદ્ધિપાદે પવિસન્તી’’તિઆદિના વિસિટ્ઠેસ્વેવ પવેસં અવત્વા. ચતૂસૂતિ છન્દો, સમાધિ, પધાનસઙ્ખારા, તંસમ્પયુત્તા ખન્ધાતિ એવં ચતૂસુ. છન્દહેતુકો, છન્દાધિકો વા સમાધિ અધિપ્પેતોતિ આહ ‘‘છન્દવતો કો સમાધિ ન ઇજ્ઝિસ્સતી’’તિ. ઇતીતિ એવં અનેન પકારેન, યં સમાધિભાવનામુખં. સમાધિભાવનાનુયોગેન ભાવિતા ખન્ધા સમાધિભાવિતા.
Chandiddhipādasamādhiddhipādādayoti ādi-saddena padhānasaṅkhāraṃ, vīriyacittavīmaṃsā ca saṅgaṇhāti. Pādoti tehi sampayuttaṃ catukkhandhamāha. ‘‘Chandiddhipāde pavisantī’’tiādinā visiṭṭhesveva pavesaṃ avatvā. Catūsūti chando, samādhi, padhānasaṅkhārā, taṃsampayuttā khandhāti evaṃ catūsu. Chandahetuko, chandādhiko vā samādhi adhippetoti āha ‘‘chandavato ko samādhi na ijjhissatī’’ti. Itīti evaṃ anena pakārena, yaṃ samādhibhāvanāmukhaṃ. Samādhibhāvanānuyogena bhāvitā khandhā samādhibhāvitā.
‘‘યે હી’’તિઆદિના ‘‘અભિનવં નત્થી’’તિ સઙ્ખેપતો વુત્તં વિવરતિ. તિણ્ણન્તિ છન્દસમાધિપધાનસઙ્ખારાનં. ઇદન્તિ ‘‘ઇમે હિ તયો’’તિઆદિવચનં. પુરિમસ્સાતિ ‘‘છન્દો સમાધી’’તિઆદિવચનસ્સ. કારણભાવેનાતિ સાધનભાવેન. તેનાતિ ‘‘ઇમે હિ તયો ધમ્મા’’તિઆદિવચનેન. યસ્મા છન્દાદયો તયો ધમ્મા અઞ્ઞમઞ્ઞં, સમ્પયુત્તકાનઞ્ચ નિસ્સયભાવેન પવત્તન્તિ, તસ્મા તેસમ્પિ ઇદ્ધિપાદભાવો વુત્તો. સો પન નિસ્સયભાવો સમ્પયોગાવિનાભાવીતિ આહ ‘‘તદન્તોગધત્તા’’તિ, સમ્પયુત્તકન્તોગધત્તાતિ અત્થો. છન્દાદીનં વિય સમ્પયુત્તક્ખન્ધાનં સભાવતો ઇદ્ધિભાવો નત્થીતિ આહ ‘‘ઇદ્ધિભાવપરિયાયો અત્થી’’તિ. તેન વુત્તં ‘‘સેસા સમ્પયુત્તકા…પે॰… ન અત્તનો સભાવેના’’તિ. એકદેસસ્સાતિ છન્દાદીનં. ચતુન્નમ્પિ ખન્ધાનં, છન્દાદીનં વા ચતુન્નં. પુનપીતિ ‘‘સમ્પયુત્તકા પના’’તિઆદિં સન્ધાયાહ. ઇમિના ચતુક્ખન્ધતદેકદેસાનં ઇદ્ધિભાવદીપનેન.
‘‘Ye hī’’tiādinā ‘‘abhinavaṃ natthī’’ti saṅkhepato vuttaṃ vivarati. Tiṇṇanti chandasamādhipadhānasaṅkhārānaṃ. Idanti ‘‘ime hi tayo’’tiādivacanaṃ. Purimassāti ‘‘chando samādhī’’tiādivacanassa. Kāraṇabhāvenāti sādhanabhāvena. Tenāti ‘‘ime hi tayo dhammā’’tiādivacanena. Yasmā chandādayo tayo dhammā aññamaññaṃ, sampayuttakānañca nissayabhāvena pavattanti, tasmā tesampi iddhipādabhāvo vutto. So pana nissayabhāvo sampayogāvinābhāvīti āha ‘‘tadantogadhattā’’ti, sampayuttakantogadhattāti attho. Chandādīnaṃ viya sampayuttakkhandhānaṃ sabhāvato iddhibhāvo natthīti āha ‘‘iddhibhāvapariyāyo atthī’’ti. Tena vuttaṃ ‘‘sesā sampayuttakā…pe… na attano sabhāvenā’’ti. Ekadesassāti chandādīnaṃ. Catunnampi khandhānaṃ, chandādīnaṃ vā catunnaṃ. Punapīti ‘‘sampayuttakā panā’’tiādiṃ sandhāyāha. Iminā catukkhandhatadekadesānaṃ iddhibhāvadīpanena.
પુબ્બે વુત્તતો વચનક્કમેન અઞ્ઞન્તિ આહ ‘‘અપુબ્બન્તિ કત્વા’’તિ. કેનટ્ઠેન ઇદ્ધિ પટિલાભો, કેનટ્ઠેન પાદો પુબ્બભાગોતિ યથાક્કમં યોજના. યદિ પતિટ્ઠાનટ્ઠેન પાદો, નિસ્સયિદ્ધિપાદોયેવ વુત્તો સિયા, ન ઉપાયિદ્ધિપાદોતિ આહ ‘‘ઉપાયો ચા’’તિઆદિ. સબ્બત્થાતિ સુત્તન્તભાજનીયે, અભિધમ્મભાજનીયે ચ. તેનાહ ‘‘સુત્તન્તભાજનીયે હી’’તિઆદિ. સમાધિવિસેસનભાવેનાતિ ‘‘છન્દાધિપતિ, છન્દહેતુકો, છન્દાધિકો વા સમાધિ છન્દસમાધી’’તિઆદિના સમાધિસ્સ વિસેસનભાવેન . ‘‘સમાધિસેવનવસેના’’તિ ચ પાઠો. તત્થ સમાધિસેવનવસેનાતિ છન્દાધિકે અધિપતિં કરિત્વા સમાધિસ્સ આસેવનવસેન. ઉપાયભૂતાનન્તિ ‘‘છન્દવતો ચે સમાધિ ઇજ્ઝતિ, મય્હેવ ઇજ્ઝતી’’તિ સમાધિઆસેવનાય ઉપાયભૂતાનં.
Pubbe vuttato vacanakkamena aññanti āha ‘‘apubbanti katvā’’ti. Kenaṭṭhena iddhi paṭilābho, kenaṭṭhena pādo pubbabhāgoti yathākkamaṃ yojanā. Yadi patiṭṭhānaṭṭhena pādo, nissayiddhipādoyeva vutto siyā, na upāyiddhipādoti āha ‘‘upāyo cā’’tiādi. Sabbatthāti suttantabhājanīye, abhidhammabhājanīye ca. Tenāha ‘‘suttantabhājanīye hī’’tiādi. Samādhivisesanabhāvenāti ‘‘chandādhipati, chandahetuko, chandādhiko vā samādhi chandasamādhī’’tiādinā samādhissa visesanabhāvena . ‘‘Samādhisevanavasenā’’ti ca pāṭho. Tattha samādhisevanavasenāti chandādhike adhipatiṃ karitvā samādhissa āsevanavasena. Upāyabhūtānanti ‘‘chandavato ce samādhi ijjhati, mayheva ijjhatī’’ti samādhiāsevanāya upāyabhūtānaṃ.
સુત્તન્તભાજનીયવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
૨. અભિધમ્મભાજનીયવણ્ણના
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
૪૪૪. સાધિપતિવારાનિ અટ્ઠસતાનિ, તેસુ પચ્ચેકં ચત્તારો ઇદ્ધિપાદા ન સમ્ભવન્તીતિ આહ ‘‘સાધિપતિવારાનં પરિપુણ્ણાનં અભાવા’’તિ. તત્થ કારણમાહ ‘‘ન હિ અધિપતીનં અધિપતયો વિજ્જન્તી’’તિ. યદિ હિ અધિપતી સિયું સાધિપતીતિ ઇદ્ધિપાદભેદેન દ્વત્તિંસ નયસતાનિ, સુદ્ધિકાનિ અટ્ઠાતિ ચત્તારિ નયસહસ્સાનિ ભવેય્યું, તં પન નત્થીતિ અધિપ્પાયો. યત્તકા પન નયા ઇધ લબ્ભન્તિ, તં દસ્સેતું ‘‘એકેકસ્મિં પના’’તિઆદિ વુત્તં. સુદ્ધિકાનિ અટ્ઠ નયસતાનિ સાધિપતિકાનિપિ અટ્ઠેવાતિ ચતુન્નં મગ્ગાનં વસેન સોળસ નયસતાનિ.
444. Sādhipativārāni aṭṭhasatāni, tesu paccekaṃ cattāro iddhipādā na sambhavantīti āha ‘‘sādhipativārānaṃ paripuṇṇānaṃ abhāvā’’ti. Tattha kāraṇamāha ‘‘na hi adhipatīnaṃ adhipatayo vijjantī’’ti. Yadi hi adhipatī siyuṃ sādhipatīti iddhipādabhedena dvattiṃsa nayasatāni, suddhikāni aṭṭhāti cattāri nayasahassāni bhaveyyuṃ, taṃ pana natthīti adhippāyo. Yattakā pana nayā idha labbhanti, taṃ dassetuṃ ‘‘ekekasmiṃ panā’’tiādi vuttaṃ. Suddhikāni aṭṭha nayasatāni sādhipatikānipi aṭṭhevāti catunnaṃ maggānaṃ vasena soḷasa nayasatāni.
અભિધમ્મભાજનીયવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
૩. પઞ્હપુચ્છકવણ્ણના
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
સયં જેટ્ઠકભાવેન પવત્તનતો ચત્તારો અધિપતયો અઞ્ઞમઞ્ઞં ગરું ન કરોન્તિ. તસ્મા ‘‘ચત્તારો ઇદ્ધિપાદા ન મગ્ગાધિપતિનો’’તિ વુત્તા. તેનાહ ‘‘અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ પન અધિપતયો ન ભવન્તી’’તિ. એતમત્થન્તિ ‘‘અધિપતયો અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ અધિપતી ન ભવન્તી’’તિ એતમત્થં. અધિપતિનોતિ અધિપતિ ભવિતું સમત્થસ્સ. અધિપતિં ન કરોન્તીતિ અધિપતિં કત્વા ગરું કત્વા નપ્પવત્તન્તિ. અધિપતીનં સહભાવેતિ અધિપતિકિચ્ચકરણેન સહપવત્તિયં. ‘‘અવીમંસાધિપતિકસ્સ મગ્ગસ્સ અભાવા’’તિ ઇદં ‘‘અધિપતિતાસમત્થા ધમ્મા અધિપતિભાવેનેવ પવત્તેય્યુ’’ન્તિ દોસારોપનવસેનાહ, ન યથાધિગતવસેન. અધિપતિધમ્માનઞ્હિ પુબ્બાભિસઙ્ખારે સતિ અધિપતિભાવેન પવત્તિ, ન અઞ્ઞથાતિ સહભાવેપિ તદભાવં સન્ધાય વિસેસનં ન કત્તબ્બં સિયાતિ સક્કા વત્તું. અઞ્ઞમઞ્ઞાધિપતિકરણભાવેતિ અઞ્ઞમઞ્ઞં અધિપતિં કત્વા પવત્તિયં. વીમંસાધિપતિકત્તવચનન્તિ વીમંસાધિપતિકભાવસ્સ વચનં. ન વત્તબ્બં સિયા સબ્બેસમ્પિ અધિપતીનં સાધિપતિકત્તાતિ અધિપ્પાયો. સહભાવો પટિક્ખિત્તો એવ સાધિપતિભાવસ્સ અનેકંસિકતાવચનતો.
Sayaṃ jeṭṭhakabhāvena pavattanato cattāro adhipatayo aññamaññaṃ garuṃ na karonti. Tasmā ‘‘cattāro iddhipādā na maggādhipatino’’ti vuttā. Tenāha ‘‘aññamaññassa pana adhipatayo na bhavantī’’ti. Etamatthanti ‘‘adhipatayo aññamaññassa adhipatī na bhavantī’’ti etamatthaṃ. Adhipatinoti adhipati bhavituṃ samatthassa. Adhipatiṃ na karontīti adhipatiṃ katvā garuṃ katvā nappavattanti. Adhipatīnaṃ sahabhāveti adhipatikiccakaraṇena sahapavattiyaṃ. ‘‘Avīmaṃsādhipatikassa maggassa abhāvā’’ti idaṃ ‘‘adhipatitāsamatthā dhammā adhipatibhāveneva pavatteyyu’’nti dosāropanavasenāha, na yathādhigatavasena. Adhipatidhammānañhi pubbābhisaṅkhāre sati adhipatibhāvena pavatti, na aññathāti sahabhāvepi tadabhāvaṃ sandhāya visesanaṃ na kattabbaṃ siyāti sakkā vattuṃ. Aññamaññādhipatikaraṇabhāveti aññamaññaṃ adhipatiṃ katvā pavattiyaṃ. Vīmaṃsādhipatikattavacananti vīmaṃsādhipatikabhāvassa vacanaṃ. Na vattabbaṃ siyā sabbesampi adhipatīnaṃ sādhipatikattāti adhippāyo. Sahabhāvo paṭikkhitto eva sādhipatibhāvassa anekaṃsikatāvacanato.
પઞ્હપુચ્છકવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
ઇદ્ધિપાદવિભઙ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Iddhipādavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / વિભઙ્ગપાળિ • Vibhaṅgapāḷi / ૯. ઇદ્ધિપાદવિભઙ્ગો • 9. Iddhipādavibhaṅgo
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / સમ્મોહવિનોદની-અટ્ઠકથા • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
૧. સુત્તન્તભાજનીયવણ્ણના • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
૨. અભિધમ્મભાજનીયવણ્ણના • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વિભઙ્ગ-મૂલટીકા • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ૯. ઇદ્ધિપાદવિભઙ્ગો • 9. Iddhipādavibhaṅgo