Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સંયુત્તનિકાય (અટ્ઠકથા) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
૧૦. યક્ખસંયુત્તં
10. Yakkhasaṃyuttaṃ
૧. ઇન્દકસુત્તવણ્ણના
1. Indakasuttavaṇṇanā
૨૩૫. યક્ખસંયુત્તસ્સ પઠમે ઇન્દકસ્સાતિ ઇન્દકૂટનિવાસિનો યક્ખસ્સ. યક્ખતો હિ કૂટેન, કૂટતો ચ યક્ખેન નામં લદ્ધં. રૂપં ન જીવન્તિ વદન્તીતિ યદિ બુદ્ધા રૂપં જીવન્તિ ન વદન્તિ, યદિ રૂપં સત્તો પુગ્ગલોતિ એવં ન વદન્તીતિ અત્થો. કથં ન્વયન્તિ કથં નુ અયં? કુતસ્સ અટ્ઠીયકપિણ્ડમેતીતિ અસ્સ સત્તસ્સ અટ્ઠિયકપિણ્ડઞ્ચ કુતો આગચ્છતિ? એત્થ ચ અટ્ઠિગ્ગહણેન તીણિ અટ્ઠિસતાનિ, યકપિણ્ડગ્ગહણેન નવ મંસપેસિસતાનિ ગહિતાનિ. યદિ રૂપં ન જીવો, અથસ્સ ઇમાનિ ચ અટ્ઠીનિ ઇમા ચ મંસપેસિયો કુતો આગચ્છન્તીતિ પુચ્છતિ. કથં ન્વયં સજ્જતિ ગબ્ભરસ્મિન્તિ કેન નુ કારણેન અયં સત્તો માતુકુચ્છિસ્મિં સજ્જતિ લગ્ગતિ, તિટ્ઠતીતિ? પુગ્ગલવાદી કિરેસ યક્ખો, ‘‘એકપ્પહારેનેવ સત્તો માતુકુચ્છિસ્મિં નિબ્બત્તતી’’તિ ગહેત્વા ગબ્ભસેય્યકસત્તસ્સ માતા મચ્છમંસાદીનિ ખાદતિ, સબ્બાનિ એકરત્તિવાસેન પચિત્વા ફેણં વિય વિલીયન્તિ. યદિ રૂપં સત્તો ન ભવેય્ય, એવમેવ વિલીયેય્યાતિ લદ્ધિયા એવમાહ. અથસ્સ ભગવા – ‘‘ન માતુકુચ્છિસ્મિં એકપ્પહારેનેવ નિબ્બત્તતિ, અનુપુબ્બેન પન વડ્ઢતી’’તિ દસ્સેન્તો પઠમં કલલં હોતીતિઆદિમાહ. તત્થ પઠમન્તિ પઠમેન પટિસન્ધિવિઞ્ઞાણેન સદ્ધિં તિસ્સોતિ વા ફુસ્સોતિ વા નામં નત્થિ, અથ ખો તીહિ જાતિઉણ્ણંસૂહિ કતસુત્તગ્ગે સણ્ઠિતતેલબિન્દુપ્પમાણં કલલં હોતિ, યં સન્ધાય વુત્તં –
235. Yakkhasaṃyuttassa paṭhame indakassāti indakūṭanivāsino yakkhassa. Yakkhato hi kūṭena, kūṭato ca yakkhena nāmaṃ laddhaṃ. Rūpaṃ na jīvanti vadantīti yadi buddhā rūpaṃ jīvanti na vadanti, yadi rūpaṃ satto puggaloti evaṃ na vadantīti attho. Kathaṃ nvayanti kathaṃ nu ayaṃ? Kutassa aṭṭhīyakapiṇḍametīti assa sattassa aṭṭhiyakapiṇḍañca kuto āgacchati? Ettha ca aṭṭhiggahaṇena tīṇi aṭṭhisatāni, yakapiṇḍaggahaṇena nava maṃsapesisatāni gahitāni. Yadi rūpaṃ na jīvo, athassa imāni ca aṭṭhīni imā ca maṃsapesiyo kuto āgacchantīti pucchati. Kathaṃ nvayaṃ sajjati gabbharasminti kena nu kāraṇena ayaṃ satto mātukucchismiṃ sajjati laggati, tiṭṭhatīti? Puggalavādī kiresa yakkho, ‘‘ekappahāreneva satto mātukucchismiṃ nibbattatī’’ti gahetvā gabbhaseyyakasattassa mātā macchamaṃsādīni khādati, sabbāni ekarattivāsena pacitvā pheṇaṃ viya vilīyanti. Yadi rūpaṃ satto na bhaveyya, evameva vilīyeyyāti laddhiyā evamāha. Athassa bhagavā – ‘‘na mātukucchismiṃ ekappahāreneva nibbattati, anupubbena pana vaḍḍhatī’’ti dassento paṭhamaṃ kalalaṃ hotītiādimāha. Tattha paṭhamanti paṭhamena paṭisandhiviññāṇena saddhiṃ tissoti vā phussoti vā nāmaṃ natthi, atha kho tīhi jātiuṇṇaṃsūhi katasuttagge saṇṭhitatelabinduppamāṇaṃ kalalaṃ hoti, yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘તિલતેલસ્સ યથા બિન્દુ, સપ્પિમણ્ડો અનાવિલો;
‘‘Tilatelassa yathā bindu, sappimaṇḍo anāvilo;
એવં વણ્ણપ્પટિભાગં, કલલં સમ્પવુચ્ચતી’’તિ.
Evaṃ vaṇṇappaṭibhāgaṃ, kalalaṃ sampavuccatī’’ti.
કલલા હોતિ અબ્બુદન્તિ તસ્મા કલલા સત્તાહચ્ચયેન મંસધોવનઉદકવણ્ણં અબ્બુદં નામ હોતિ, કલલન્તિ નામં અન્તરધાયતિ. વુત્તમ્પિ ચેતં –
Kalalāhoti abbudanti tasmā kalalā sattāhaccayena maṃsadhovanaudakavaṇṇaṃ abbudaṃ nāma hoti, kalalanti nāmaṃ antaradhāyati. Vuttampi cetaṃ –
‘‘સત્તાહં કલલં હોતિ, પરિપક્કં સમૂહતં;
‘‘Sattāhaṃ kalalaṃ hoti, paripakkaṃ samūhataṃ;
વિવટ્ટમાનં તબ્ભાવં, અબ્બુદં નામ જાયતી’’તિ.
Vivaṭṭamānaṃ tabbhāvaṃ, abbudaṃ nāma jāyatī’’ti.
અબ્બુદા જાયતે પેસીતિ તસ્માપિ અબ્બુદા સત્તાહચ્ચયેન વિલીનતિપુસદિસા પેસિ નામ સઞ્જાયતિ. સા મરિચફાણિતેન દીપેતબ્બા. ગામદારિકા હિ સુપક્કાનિ મરિચાનિ ગહેત્વા સાટકન્તે ભણ્ડિકં કત્વા પીળેત્વા મણ્ડં આદાય કપાલે પક્ખિપિત્વા આતપે ઠપેન્તિ, તં સુક્ખમાનં સબ્બભાગેહિ મુચ્ચતિ. એવરૂપા પેસિ હોતિ, અબ્બુદન્તિ નામં અન્તરધાયતિ. વુત્તમ્પિ ચેતં –
Abbudājāyate pesīti tasmāpi abbudā sattāhaccayena vilīnatipusadisā pesi nāma sañjāyati. Sā maricaphāṇitena dīpetabbā. Gāmadārikā hi supakkāni maricāni gahetvā sāṭakante bhaṇḍikaṃ katvā pīḷetvā maṇḍaṃ ādāya kapāle pakkhipitvā ātape ṭhapenti, taṃ sukkhamānaṃ sabbabhāgehi muccati. Evarūpā pesi hoti, abbudanti nāmaṃ antaradhāyati. Vuttampi cetaṃ –
‘‘સત્તાહં અબ્બુદં હોતિ, પરિપક્કં સમૂહતં;
‘‘Sattāhaṃ abbudaṃ hoti, paripakkaṃ samūhataṃ;
વિવટ્ટમાનં તબ્ભાવં, પેસિ નામ પજાયતી’’તિ.
Vivaṭṭamānaṃ tabbhāvaṃ, pesi nāma pajāyatī’’ti.
પેસિ નિબ્બત્તતી ઘનોતિ તતો પેસિતો સત્તાહચ્ચયેન કુક્કુટણ્ડસણ્ઠાનો ઘનો નામ મંસપિણ્ડો નિબ્બત્તતિ, પેસીતિ નામં અન્તરધાયતિ. વુત્તમ્પિ ચેતં –
Pesi nibbattatī ghanoti tato pesito sattāhaccayena kukkuṭaṇḍasaṇṭhāno ghano nāma maṃsapiṇḍo nibbattati, pesīti nāmaṃ antaradhāyati. Vuttampi cetaṃ –
‘‘સત્તાહં પેસિ ભવતિ, પરિપક્કં સમૂહતં;
‘‘Sattāhaṃ pesi bhavati, paripakkaṃ samūhataṃ;
વિવટ્ટમાનં તબ્ભાવં, ઘનોતિ નામ જાયતિ.
Vivaṭṭamānaṃ tabbhāvaṃ, ghanoti nāma jāyati.
‘‘યથા કુક્કુટિયા અણ્ડં, સમન્તા પરિમણ્ડલં;
‘‘Yathā kukkuṭiyā aṇḍaṃ, samantā parimaṇḍalaṃ;
એવં ઘનસ્સ સણ્ઠાનં, નિબ્બત્તં કમ્મપચ્ચયા’’તિ.
Evaṃ ghanassa saṇṭhānaṃ, nibbattaṃ kammapaccayā’’ti.
ઘના પસાખા જાયન્તીતિ પઞ્ચમે સત્તાહે દ્વિન્નં હત્થપાદાનં સીસસ્સ ચત્થાય પઞ્ચ પીળકા જાયન્તિ, યં સન્ધાયેતં વુત્તં ‘‘પઞ્ચમે, ભિક્ખવે, સત્તાહે પઞ્ચ પીળકા સણ્ઠહન્તિ કમ્મતો’’તિ.
Ghanā pasākhā jāyantīti pañcame sattāhe dvinnaṃ hatthapādānaṃ sīsassa catthāya pañca pīḷakā jāyanti, yaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ ‘‘pañcame, bhikkhave, sattāhe pañca pīḷakā saṇṭhahanti kammato’’ti.
ઇતો પરં છટ્ઠસત્તમાદીનિ સત્તાહાનિ અતિક્કમ્મ દેસનં સઙ્ખિપિત્વા દ્વાચત્તાલીસે સત્તાહે પરિણતકાલં ગહેત્વા દસ્સેન્તો કેસાતિઆદિમાહ. તત્થ કેસા લોમા નખાપિ ચાતિ દ્વાચત્તાલીસે સત્તાહે એતાનિ જાયન્તિ.
Ito paraṃ chaṭṭhasattamādīni sattāhāni atikkamma desanaṃ saṅkhipitvā dvācattālīse sattāhe pariṇatakālaṃ gahetvā dassento kesātiādimāha. Tattha kesā lomā nakhāpi cāti dvācattālīse sattāhe etāni jāyanti.
તેન સો તત્થ યાપેતીતિ તસ્સ હિ નાભિતો ઉટ્ઠિતો નાળો માતુ ઉદરપટલેન એકાબદ્ધો હોતિ, સો ઉપ્પલદણ્ડકો વિય છિદ્દો, તેન આહારરસો સંસરિત્વા આહારસમુટ્ઠાનરૂપં સમુટ્ઠાપેતિ. એવં સો દસ માસે યાપેતિ. માતુકુચ્છિગતો નરોતિ માતુયા તિરોકુચ્છિગતો, કુચ્છિયા અબ્ભન્તરગતોતિ અત્થો. ઇતિ ભગવા ‘‘એવં ખો, યક્ખ, અયં સત્તો અનુપુબ્બેન માતુકુચ્છિયં વડ્ઢતિ, ન એકપ્પહારેનેવ નિબ્બત્તતી’’તિ દસ્સેતિ. પઠમં.
Tena so tattha yāpetīti tassa hi nābhito uṭṭhito nāḷo mātu udarapaṭalena ekābaddho hoti, so uppaladaṇḍako viya chiddo, tena āhāraraso saṃsaritvā āhārasamuṭṭhānarūpaṃ samuṭṭhāpeti. Evaṃ so dasa māse yāpeti. Mātukucchigato naroti mātuyā tirokucchigato, kucchiyā abbhantaragatoti attho. Iti bhagavā ‘‘evaṃ kho, yakkha, ayaṃ satto anupubbena mātukucchiyaṃ vaḍḍhati, na ekappahāreneva nibbattatī’’ti dasseti. Paṭhamaṃ.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / સંયુત્તનિકાય • Saṃyuttanikāya / ૧. ઇન્દકસુત્તં • 1. Indakasuttaṃ
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / સંયુત્તનિકાય (ટીકા) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ૧. ઇન્દકસુત્તવણ્ણના • 1. Indakasuttavaṇṇanā