Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā)

    ૧૦. ઇન્દ્રિયભાવનાસુત્તવણ્ણના

    10. Indriyabhāvanāsuttavaṇṇanā

    ૪૫૩. એવં મે સુતન્તિ ઇન્દ્રિયભાવનાસુત્તં. તત્થ ગજઙ્ગલાયન્તિ એવંનામકે નિગમે. સુવેળુવનેતિ સુવેળુ નામ એકા રુક્ખજાતિ, તેહિ સઞ્છન્નો મહાવનસણ્ડો, તત્થ વિહરતિ. ચક્ખુના રૂપં ન પસ્સતિ, સોતેન સદ્દં ન સુણાતીતિ ચક્ખુના રૂપં ન પસ્સિતબ્બં, સોતેન સદ્દો ન સોતબ્બોતિ એવં દેસેતીતિ અધિપ્પાયેન વદતિ.

    453.Evaṃme sutanti indriyabhāvanāsuttaṃ. Tattha gajaṅgalāyanti evaṃnāmake nigame. Suveḷuvaneti suveḷu nāma ekā rukkhajāti, tehi sañchanno mahāvanasaṇḍo, tattha viharati. Cakkhunā rūpaṃ na passati, sotena saddaṃ na suṇātīti cakkhunā rūpaṃ na passitabbaṃ, sotena saddo na sotabboti evaṃ desetīti adhippāyena vadati.

    અઞ્ઞથા અરિયસ્સ વિનયેતિ ઇમિના ભગવા અત્તનો સાસને અસદિસાય ઇન્દ્રિયભાવનાય કથનત્થં આલયં અકાસિ. અથાયસ્મા આનન્દો – ‘‘સત્થા આલયં દસ્સેતિ, હન્દાહં ઇમિસ્સં પરિસતિ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ઇન્દ્રિયભાવનાકથં કારેમી’’તિ સત્થારં યાચન્તો એતસ્સ ભગવાતિઆદિમાહ. અથસ્સ ભગવા ઇન્દ્રિયભાવનં કથેન્તો તેન હાનન્દાતિઆદિમાહ.

    Aññathā ariyassa vinayeti iminā bhagavā attano sāsane asadisāya indriyabhāvanāya kathanatthaṃ ālayaṃ akāsi. Athāyasmā ānando – ‘‘satthā ālayaṃ dasseti, handāhaṃ imissaṃ parisati bhikkhusaṅghassa indriyabhāvanākathaṃ kāremī’’ti satthāraṃ yācanto etassabhagavātiādimāha. Athassa bhagavā indriyabhāvanaṃ kathento tena hānandātiādimāha.

    ૪૫૪. તથ યદિદં ઉપેક્ખાતિ યા એસા વિપસ્સનુપેક્ખા નામ, એસા સન્તા એસા પણીતા, અતપ્પિકાતિ અત્થો. ઇતિ અયં ભિક્ખુ ચક્ખુદ્વારે રૂપારમ્મણમ્પિ ઇટ્ઠે આરમ્મણે મનાપં, અનિટ્ઠે અમનાપં, મજ્ઝત્તે મનાપામનાપઞ્ચ ચિત્તં, તસ્સ રજ્જિતું વા દુસ્સિતું વા મુય્હિતું વા અદત્વાવ પરિગ્ગહેત્વા વિપસ્સનં મજ્ઝત્તે ઠપેતિ. ચક્ખુમાતિ સમ્પન્નચક્ખુવિસુદ્ધનેત્તો. ચક્ખાબાધિકસ્સ હિ ઉદ્ધં ઉમ્મીલનનિમ્મીલનં ન હોતિ, તસ્મા સો ન ગહિતો.

    454. Tatha yadidaṃ upekkhāti yā esā vipassanupekkhā nāma, esā santā esā paṇītā, atappikāti attho. Iti ayaṃ bhikkhu cakkhudvāre rūpārammaṇampi iṭṭhe ārammaṇe manāpaṃ, aniṭṭhe amanāpaṃ, majjhatte manāpāmanāpañca cittaṃ, tassa rajjituṃ vā dussituṃ vā muyhituṃ vā adatvāva pariggahetvā vipassanaṃ majjhatte ṭhapeti. Cakkhumāti sampannacakkhuvisuddhanetto. Cakkhābādhikassa hi uddhaṃ ummīlananimmīlanaṃ na hoti, tasmā so na gahito.

    ૪૫૬. ઈસકંપોણેતિ રથીસા વિય ઉટ્ઠહિત્વા ઠિતે.

    456.Īsakaṃpoṇeti rathīsā viya uṭṭhahitvā ṭhite.

    ૪૬૧. પટિકૂલે અપ્પટિકૂલસઞ્ઞીતિઆદીસુ પટિકૂલે મેત્તાફરણેન વા ધાતુસો ઉપસંહારેન વા અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ. અપ્પટિકૂલે અસુભફરણેન વા અનિચ્ચતો ઉપસંહારેન વા પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ. સેસપદેસુપિ એસેવ નયો. તદુભયં અભિનિવજ્જેત્વાતિ મજ્ઝત્તો હુત્વા વિહરિતુકામો કિં કરોતીતિ? ઇટ્ઠાનિટ્ઠેસુ આપાથગતેસુ નેવ સોમનસ્સિકો ન દોમનસ્સિકો હોતિ. વુત્તઞ્હેતં –

    461.Paṭikūle appaṭikūlasaññītiādīsu paṭikūle mettāpharaṇena vā dhātuso upasaṃhārena vā appaṭikūlasaññī viharati. Appaṭikūle asubhapharaṇena vā aniccato upasaṃhārena vā paṭikūlasaññī viharati. Sesapadesupi eseva nayo. Tadubhayaṃ abhinivajjetvāti majjhatto hutvā viharitukāmo kiṃ karotīti? Iṭṭhāniṭṭhesu āpāthagatesu neva somanassiko na domanassiko hoti. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘કથં પટિકૂલે અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ? અનિટ્ઠસ્મિં વત્થુસ્મિં મેત્તાય વા ફરતિ, ધાતુતો વા ઉપસંહરતિ, એવં પટિકૂલે અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ. કથં અપ્પટિકૂલે પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ? ઇટ્ઠસ્મિં વત્થુસ્મિં અસુભાય વા ફરતિ, અનિચ્ચતો વા ઉપસંહરતિ, એવં અપ્પટિકૂલે પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ. કથં પટિકૂલે ચ અપ્પટિકૂલે ચ અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ? અનિટ્ઠસ્મિઞ્ચ ઇટ્ઠસ્મિઞ્ચ વત્થુસ્મિં મેત્તાય વા ફરતિ, ધાતુતો વા ઉપસંહરતિ. એવં પટિકૂલે ચ અપ્પટિકૂલે ચ અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ. કથં અપ્પટિકૂલે ચ પટિકૂલે ચ પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ? ઇટ્ઠસ્મિઞ્ચ અનિટ્ઠસ્મિઞ્ચ વત્થુસ્મિં અસુભાય વા ફરતિ, અનિચ્ચતો વા ઉપસંહરતિ, એવં અપ્પટિકૂલે ચ પટિકૂલે ચ પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરતિ . કથં પટિકૂલે ચ અપ્પટિકૂલે ચ તદુભયં અભિનિવજ્જેત્વા ઉપેક્ખકો વિહરતિ સતો સમ્પજાનો? ઇધ ભિક્ખુ ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા નેવ સુમનો હોતિ ન દુમ્મનો, ઉપેક્ખકો વિહરતિ સતો સમ્પજાનો…પે॰… મનસા ધમ્મં વિઞ્ઞાય નેવ સુમનો હોતિ ન દુમ્મનો, ઉપેક્ખકો વિહરતિ સતો સમ્પજાનો. એવં પટિકૂલે ચ અપ્પટિકૂલે ચ તદુભયં અભિનિવજ્જેત્વા ઉપેક્ખકો વિહરતિ સતો સમ્પજાનો’’તિ.

    ‘‘Kathaṃ paṭikūle appaṭikūlasaññī viharati? Aniṭṭhasmiṃ vatthusmiṃ mettāya vā pharati, dhātuto vā upasaṃharati, evaṃ paṭikūle appaṭikūlasaññī viharati. Kathaṃ appaṭikūle paṭikūlasaññī viharati? Iṭṭhasmiṃ vatthusmiṃ asubhāya vā pharati, aniccato vā upasaṃharati, evaṃ appaṭikūle paṭikūlasaññī viharati. Kathaṃ paṭikūle ca appaṭikūle ca appaṭikūlasaññī viharati? Aniṭṭhasmiñca iṭṭhasmiñca vatthusmiṃ mettāya vā pharati, dhātuto vā upasaṃharati. Evaṃ paṭikūle ca appaṭikūle ca appaṭikūlasaññī viharati. Kathaṃ appaṭikūle ca paṭikūle ca paṭikūlasaññī viharati? Iṭṭhasmiñca aniṭṭhasmiñca vatthusmiṃ asubhāya vā pharati, aniccato vā upasaṃharati, evaṃ appaṭikūle ca paṭikūle ca paṭikūlasaññī viharati . Kathaṃ paṭikūle ca appaṭikūle ca tadubhayaṃ abhinivajjetvā upekkhako viharati sato sampajāno? Idha bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno…pe… manasā dhammaṃ viññāya neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Evaṃ paṭikūle ca appaṭikūle ca tadubhayaṃ abhinivajjetvā upekkhako viharati sato sampajāno’’ti.

    ઇમેસુ ચ તીસુ નયેસુ પઠમનયે મનાપં અમનાપં મનાપામનાપન્તિ સંકિલેસં વટ્ટતિ, નિક્કિલેસં વટ્ટતિ. દુતિયનયે સંકિલેસં, તતિયનયે સંકિલેસનિક્કિલેસં વટ્ટતિ. પુન વુત્તં – ‘‘પઠમં સંકિલેસં વટ્ટતિ, દુતિયં સંકિલેસમ્પિ નિક્કિલેસમ્પિ, તતિયં નિક્કિલેસમેવ વટ્ટતી’’તિ. સેસં સબ્બત્થ ઉત્તાનમેવાતિ.

    Imesu ca tīsu nayesu paṭhamanaye manāpaṃ amanāpaṃ manāpāmanāpanti saṃkilesaṃ vaṭṭati, nikkilesaṃ vaṭṭati. Dutiyanaye saṃkilesaṃ, tatiyanaye saṃkilesanikkilesaṃ vaṭṭati. Puna vuttaṃ – ‘‘paṭhamaṃ saṃkilesaṃ vaṭṭati, dutiyaṃ saṃkilesampi nikkilesampi, tatiyaṃ nikkilesameva vaṭṭatī’’ti. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.

    પપઞ્ચસૂદનિયા મજ્ઝિમનિકાયટ્ઠકથાય

    Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya

    ઇન્દ્રિયભાવનાસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Indriyabhāvanāsuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

    પઞ્ચમવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Pañcamavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ઉપરિપણ્ણાસટ્ઠકથા નિટ્ઠિતા.

    Uparipaṇṇāsaṭṭhakathā niṭṭhitā.

    યો ચાયં ‘‘સબ્બધમ્મમૂલપરિયાયં વો, ભિક્ખવે, દેસિસ્સામી’’તિ આરદ્ધત્તા આદિકલ્યાણો, મજ્ઝે ‘‘સુત્તં ગેય્યં વેય્યાકરણં ગાથા ઉદાનં ઇતિવુત્તકં જાતકં અબ્ભુતધમ્મં વેદલ્લ’’ન્તિ વચનતો મજ્ઝેકલ્યાણો, સન્નિટ્ઠાને ‘‘અરિયો ભાવિતિન્દ્રિયો’’તિ વચનતો પરિયોસાનકલ્યાણોતિ તિવિધકલ્યાણો મજ્ઝિમનિકાયો ‘‘મહાવિપસ્સના નામાય’’ન્તિ વુત્તો, સો વણ્ણનાવસેન સમત્તો હોતિ.

    Yo cāyaṃ ‘‘sabbadhammamūlapariyāyaṃ vo, bhikkhave, desissāmī’’ti āraddhattā ādikalyāṇo, majjhe ‘‘suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ gāthā udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedalla’’nti vacanato majjhekalyāṇo, sanniṭṭhāne ‘‘ariyo bhāvitindriyo’’ti vacanato pariyosānakalyāṇoti tividhakalyāṇo majjhimanikāyo ‘‘mahāvipassanā nāmāya’’nti vutto, so vaṇṇanāvasena samatto hoti.

    નિગમનકથા

    Nigamanakathā

    એત્તાવતા ચ –

    Ettāvatā ca –

    આયાચિતો સુમતિના થેરેન ભદન્તબુદ્ધમિત્તેન,

    Āyācito sumatinā therena bhadantabuddhamittena,

    પુબ્બે મયૂરદૂતપટ્ટનમ્હિ સદ્ધિં નિવસન્તેન.

    Pubbe mayūradūtapaṭṭanamhi saddhiṃ nivasantena.

    પરવાદવિધંસનસ્સ મજ્ઝિમનિકાયસેટ્ઠસ્સ,

    Paravādavidhaṃsanassa majjhimanikāyaseṭṭhassa,

    યમહં પપઞ્ચસૂદનિમટ્ઠકથં કાતુમારભિં.

    Yamahaṃ papañcasūdanimaṭṭhakathaṃ kātumārabhiṃ.

    સા હિ મહાઅટ્ઠકથાય સારમાદાય નિટ્ઠિતા એસા,

    Sā hi mahāaṭṭhakathāya sāramādāya niṭṭhitā esā,

    સત્તુત્તરસતમત્તાય પાળિયા ભાણવારેહિ.

    Sattuttarasatamattāya pāḷiyā bhāṇavārehi.

    એકૂનસટ્ઠિમત્તો વિસુદ્ધિમગ્ગોપિ ભાણવારેહિ,

    Ekūnasaṭṭhimatto visuddhimaggopi bhāṇavārehi,

    અત્થપ્પકાસનત્થાય આગમાનં કતો યસ્મા.

    Atthappakāsanatthāya āgamānaṃ kato yasmā.

    તસ્મા તેન સહા’યં ગાથાગણનાનયેન અટ્ઠકથા,

    Tasmā tena sahā’yaṃ gāthāgaṇanānayena aṭṭhakathā,

    સમધિકછસટ્ઠિસતમિતિ વિઞ્ઞેય્યા ભાણવારાનં.

    Samadhikachasaṭṭhisatamiti viññeyyā bhāṇavārānaṃ.

    સમધિકછસટ્ઠિસતપમાણમિતિ ભાણવારતો એસા,

    Samadhikachasaṭṭhisatapamāṇamiti bhāṇavārato esā,

    સમયં પકાસયન્તી મહાવિહારાધિવાસીનં.

    Samayaṃ pakāsayantī mahāvihārādhivāsīnaṃ.

    મૂલટ્ઠકથાસારં આદાય મયા ઇમં કરોન્તેન,

    Mūlaṭṭhakathāsāraṃ ādāya mayā imaṃ karontena,

    યં પઞ્ઞમુપચિતં તેન હોતુ લોકો સદા સુખિતોતિ.

    Yaṃ paññamupacitaṃ tena hotu loko sadā sukhitoti.

    પરમવિસુદ્ધસદ્ધાબુદ્ધિવીરિયપ્પટિમણ્ડિતેન સીલાચારજ્જવમદ્દવાદિગુણસમુદયસમુદિતેન સકસમયસમયન્તરગહનજ્ઝોગાહનસમત્થેન પઞ્ઞાવેય્યત્તિયસમન્નાગતેન તિપિટકપરિયત્તિપ્પભેદે સાટ્ઠકથે સત્થુ સાસને અપ્પટિહતઞાણપ્પભાવેન મહાવેય્યાકરણેન કરણસમ્પત્તિજનિતસુખવિનિગ્ગતમધુરોદારવચનલાવણ્ણયુત્તેન યુત્તમુત્તવાદિના વાદીવરેન મહાકવિના પભિન્નપટિસમ્ભિદાપરિવારે છળભિઞ્ઞાદિપ્પભેદગુણપ્પટિમણ્ડિતે ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મે સુપ્પતિટ્ઠિતબુદ્ધીનં થેરવંસપ્પદીપાનં થેરાનં મહાવિહારવાસીનં વંસાલઙ્કારભૂતેન વિપુલવિસુદ્ધબુદ્ધિના બુદ્ધઘોસોતિ ગરૂહિ ગહિતનામધેય્યેન થેરેન કતા અયં પપઞ્ચસૂદની નામ મજ્ઝિમનિકાયટ્ઠકથા –

    Paramavisuddhasaddhābuddhivīriyappaṭimaṇḍitena sīlācārajjavamaddavādiguṇasamudayasamuditena sakasamayasamayantaragahanajjhogāhanasamatthena paññāveyyattiyasamannāgatena tipiṭakapariyattippabhede sāṭṭhakathe satthu sāsane appaṭihatañāṇappabhāvena mahāveyyākaraṇena karaṇasampattijanitasukhaviniggatamadhurodāravacanalāvaṇṇayuttena yuttamuttavādinā vādīvarena mahākavinā pabhinnapaṭisambhidāparivāre chaḷabhiññādippabhedaguṇappaṭimaṇḍite uttarimanussadhamme suppatiṭṭhitabuddhīnaṃ theravaṃsappadīpānaṃ therānaṃ mahāvihāravāsīnaṃ vaṃsālaṅkārabhūtena vipulavisuddhabuddhinā buddhaghosoti garūhi gahitanāmadheyyena therena katā ayaṃ papañcasūdanī nāma majjhimanikāyaṭṭhakathā –

    તાવ તિટ્ઠતુ લોકસ્મિં, લોકનિત્થરણેસિનં;

    Tāva tiṭṭhatu lokasmiṃ, lokanittharaṇesinaṃ;

    દસ્સેન્તી કુલપુત્તાનં, નયં દિટ્ઠિવિસુદ્ધિયા.

    Dassentī kulaputtānaṃ, nayaṃ diṭṭhivisuddhiyā.

    બુદ્ધોતિ નામમ્પિ, સુદ્ધચિત્તસ્સ તાદિનો;

    Buddhoti nāmampi, suddhacittassa tādino;

    લોકમ્હિ લોકજેટ્ઠસ્સ, પવત્તતિ મહેસિનોતિ.

    Lokamhi lokajeṭṭhassa, pavattati mahesinoti.

    પપઞ્ચસૂદની નામ

    Papañcasūdanī nāma

    મજ્ઝિમનિકાયટ્ઠકથા સબ્બાકારેન નિટ્ઠિતા.

    Majjhimanikāyaṭṭhakathā sabbākārena niṭṭhitā.




    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૧૦. ઇન્દ્રિયભાવનાસુત્તં • 10. Indriyabhāvanāsuttaṃ

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ૧૦. ઇન્દ્રિયભાવનાસુત્તવણ્ણના • 10. Indriyabhāvanāsuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact