Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૧૦. ઇસિદત્તત્થેરગાથાવણ્ણના
10. Isidattattheragāthāvaṇṇanā
પઞ્ચક્ખન્ધા પરિઞ્ઞાતાતિ આયસ્મતો ઇસિદત્તત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં પુઞ્ઞં ઉપચિનન્તો વિપસ્સિસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં ભગવન્તં રથિયં ગચ્છન્તં દિસ્વા પસન્નમાનસો મધુરં આમોદફલં અદાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવલોકે નિબ્બત્તિત્વા અપરાપરં પુઞ્ઞાનિ કત્વા દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે અવન્તિરટ્ઠે વડ્ઢગામે અઞ્ઞતરસ્સ સત્થવાહસ્સ પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ, ઇસિદત્તોતિસ્સ નામં અહોસિ. સો વયપ્પત્તો મચ્છિકાસણ્ડે ચિત્તસ્સ ગહપતિનો અદિટ્ઠસહાયો હુત્વા તેન બુદ્ધગુણે લિખિત્વા પેસિતસાસનં પટિલભિત્વા સાસને સઞ્જાતપ્પસાદો થેરસ્સ મહાકચ્ચાનસ્સ સન્તિકે પબ્બજિત્વા વિપસ્સનં આરભિત્વા નચિરસ્સેવ છળભિઞ્ઞો અહોસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૫૧.૮૦-૮૪) –
Pañcakkhandhāpariññātāti āyasmato isidattattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ bhagavantaṃ rathiyaṃ gacchantaṃ disvā pasannamānaso madhuraṃ āmodaphalaṃ adāsi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde avantiraṭṭhe vaḍḍhagāme aññatarassa satthavāhassa putto hutvā nibbatti, isidattotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto macchikāsaṇḍe cittassa gahapatino adiṭṭhasahāyo hutvā tena buddhaguṇe likhitvā pesitasāsanaṃ paṭilabhitvā sāsane sañjātappasādo therassa mahākaccānassa santike pabbajitvā vipassanaṃ ārabhitvā nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.80-84) –
‘‘સુવણ્ણવણ્ણં સમ્બુદ્ધં, આહુતીનં પટિગ્ગહં;
‘‘Suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhaṃ, āhutīnaṃ paṭiggahaṃ;
રથિયં પટિપજ્જન્તં, આમોદમદદિં ફલં.
Rathiyaṃ paṭipajjantaṃ, āmodamadadiṃ phalaṃ.
‘‘એકનવુતિતો કપ્પે, યં ફલં અદદિં તદા;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, ફલદાનસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
છળભિઞ્ઞો પન હુત્વા ‘‘બુદ્ધુપટ્ઠાનં ગમિસ્સામી’’તિ થેરં આપુચ્છિત્વા અનુક્કમેન મજ્ઝિમદેસં ગન્ત્વા સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા વન્દિત્વા એકમન્તં નિસિન્નો , ‘‘કચ્ચિ, ભિક્ખુ, ખમનીયં, કચ્ચિ યાપનીય’’ન્તિઆદિના સત્થારા કતપટિસન્થારો પટિવચનમુખેન, ‘‘ભગવા તુમ્હાકં સાસનં ઉપગતકાલતો પટ્ઠાય મય્હં સબ્બદુક્ખં અપગતં, સબ્બો પરિસ્સયો વૂપસન્તો’’તિ પવેદનવસેન અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તો –
Chaḷabhiñño pana hutvā ‘‘buddhupaṭṭhānaṃ gamissāmī’’ti theraṃ āpucchitvā anukkamena majjhimadesaṃ gantvā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisinno , ‘‘kacci, bhikkhu, khamanīyaṃ, kacci yāpanīya’’ntiādinā satthārā katapaṭisanthāro paṭivacanamukhena, ‘‘bhagavā tumhākaṃ sāsanaṃ upagatakālato paṭṭhāya mayhaṃ sabbadukkhaṃ apagataṃ, sabbo parissayo vūpasanto’’ti pavedanavasena aññaṃ byākaronto –
૧૨૦.
120.
‘‘પઞ્ચક્ખન્ધા પરિઞ્ઞાતા, તિટ્ઠન્તિ છિન્નમૂલકા;
‘‘Pañcakkhandhā pariññātā, tiṭṭhanti chinnamūlakā;
દુક્ખક્ખયો અનુપ્પત્તો, પત્તો મે આસવક્ખયો’’તિ. – ગાથં અભાસિ;
Dukkhakkhayo anuppatto, patto me āsavakkhayo’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
તત્થ પઞ્ચક્ખન્ધા પરિઞ્ઞાતાતિ પઞ્ચપિ મે ઉપાદાનક્ખન્ધા વિપસ્સનાપઞ્ઞાસહિતાય મગ્ગપઞ્ઞાય ‘‘ઇદં દુક્ખં, એત્તકં દુક્ખં, ન ઇતો ભિય્યો’’તિ સબ્બસો પરિચ્છિજ્જ ઞાતા, ન તેસુ કિઞ્ચિપિ પરિઞ્ઞાતબ્બં અત્થીતિ અધિપ્પાયો. તિટ્ઠન્તિ છિન્નમૂલકાતિ સબ્બસો પરિઞ્ઞાતત્તા એવ તેસં અવિજ્જાતણ્હાદિકસ્સ મૂલસ્સ સમુચ્છિન્નત્તા અરિયમગ્ગેન પહીનત્તા યાવચરિમચિત્તનિરોધા તે તિટ્ઠન્તિ. દુક્ખક્ખયો અનુપ્પત્તોતિ છિન્નમૂલકત્તાયેવ ચ નેસં વટ્ટદુક્ખસ્સ ખયો પરિક્ખયો અનુપ્પત્તો, નિબ્બાનં અધિગતં. પત્તો મે આસવક્ખયોતિ કામાસવાદીનં સબ્બેસં આસવાનં ખયન્તે અભિગન્તબ્બતાય ‘‘આસવક્ખયો’’તિ લદ્ધનામં અરહત્તં પત્તં પટિલદ્ધન્તિ અત્થો. કેચિ પન અન્તિમાયં સમુસ્સયો’’તિ પઠન્તિ. નિબ્બાનસ્સ અધિગતત્તાયેવ અયં મમ સમુસ્સયો અત્તભાવો અન્તિમો સબ્બપચ્છિમકો, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવોતિ અત્થો. યં પન તત્થ તત્થ અવુત્તં, તં હેટ્ઠા વુત્તનયત્તા ઉત્તાનંયેવાતિ.
Tattha pañcakkhandhā pariññātāti pañcapi me upādānakkhandhā vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkhaṃ, na ito bhiyyo’’ti sabbaso paricchijja ñātā, na tesu kiñcipi pariññātabbaṃ atthīti adhippāyo. Tiṭṭhanti chinnamūlakāti sabbaso pariññātattā eva tesaṃ avijjātaṇhādikassa mūlassa samucchinnattā ariyamaggena pahīnattā yāvacarimacittanirodhā te tiṭṭhanti. Dukkhakkhayo anuppattoti chinnamūlakattāyeva ca nesaṃ vaṭṭadukkhassa khayo parikkhayo anuppatto, nibbānaṃ adhigataṃ. Patto me āsavakkhayoti kāmāsavādīnaṃ sabbesaṃ āsavānaṃ khayante abhigantabbatāya ‘‘āsavakkhayo’’ti laddhanāmaṃ arahattaṃ pattaṃ paṭiladdhanti attho. Keci pana antimāyaṃ samussayo’’ti paṭhanti. Nibbānassa adhigatattāyeva ayaṃ mama samussayo attabhāvo antimo sabbapacchimako, natthi dāni punabbhavoti attho. Yaṃ pana tattha tattha avuttaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayattā uttānaṃyevāti.
ઇસિદત્તત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Isidattattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
દ્વાદસમવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Dvādasamavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
નિટ્ઠિતા ચ પરમત્થદીપનિયં થેરગાથાવણ્ણનાયં
Niṭṭhitā ca paramatthadīpaniyaṃ theragāthāvaṇṇanāyaṃ
વીસાધિકસતત્થેરગાથાપટિમણ્ડિતસ્સ એકકનિપાતસ્સ
Vīsādhikasatattheragāthāpaṭimaṇḍitassa ekakanipātassa
અત્થવણ્ણના.
Atthavaṇṇanā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૧૦. ઇસિદત્તત્થેરગાથા • 10. Isidattattheragāthā