Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૩૩૫] ૫. જમ્બુકજાતકવણ્ણના
[335] 5. Jambukajātakavaṇṇanā
બ્રહા પવડ્ઢકાયો સોતિ ઇદં સત્થા વેળુવને વિહરન્તો દેવદત્તસ્સ સુગતાલયકરણં આરબ્ભ કથેસિ. વત્થુ હેટ્ઠા વિત્થારિતમેવ, અયં પનેત્થ સઙ્ખેપો. સત્થારા ‘‘સારિપુત્ત, દેવદત્તો તુમ્હે દિસ્વા કિં અકાસી’’તિ વુત્તો થેરો આહ ‘‘ભન્તે, સો તુમ્હાકં અનુકરોન્તો મમ હત્થે બીજનિં દત્વા નિપજ્જિ. અથ નં કોકાલિકો ઉરે જણ્ણુના પહરિ, ઇતિ સો તુમ્હાકં અનુકરોન્તો દુક્ખં અનુભવી’’તિ. તં સુત્વા સત્થા ‘‘ન ખો, સારિપુત્ત, દેવદત્તો ઇદાનેવ મમ અનુકરોન્તો દુક્ખં અનુભોતિ, પુબ્બેપેસ અનુભોસિયેવા’’તિ વત્વા તેન યાચિતો અતીતં આહરિ.
Brahā pavaḍḍhakāyo soti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattassa sugatālayakaraṇaṃ ārabbha kathesi. Vatthu heṭṭhā vitthāritameva, ayaṃ panettha saṅkhepo. Satthārā ‘‘sāriputta, devadatto tumhe disvā kiṃ akāsī’’ti vutto thero āha ‘‘bhante, so tumhākaṃ anukaronto mama hatthe bījaniṃ datvā nipajji. Atha naṃ kokāliko ure jaṇṇunā pahari, iti so tumhākaṃ anukaronto dukkhaṃ anubhavī’’ti. Taṃ sutvā satthā ‘‘na kho, sāriputta, devadatto idāneva mama anukaronto dukkhaṃ anubhoti, pubbepesa anubhosiyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો સીહયોનિયં નિબ્બત્તિત્વા હિમવન્તે ગુહાયં વસન્તો એકદિવસં મહિંસં વધિત્વા મંસં ખાદિત્વા પાનીયં પિવિત્વા ગુહં આગચ્છતિ. એકો સિઙ્ગાલો તં દિસ્વા પલાયિતું અસક્કોન્તો ઉરેન નિપજ્જિ, ‘‘કિં જમ્બુકા’’તિ ચ વુત્તે ‘‘ઉપટ્ઠહિસ્સામિ તં, ભદ્દન્તે’’તિ આહ. સીહો ‘‘તેન હિ એહી’’તિ તં અત્તનો વસનટ્ઠાનં નેત્વા દિવસે દિવસે મંસં આહરિત્વા પોસેસિ. તસ્સ સીહવિઘાસેન થૂલસરીરતં પત્તસ્સ એકદિવસં માનો ઉપ્પજ્જિ. સો સીહં ઉપસઙ્કમિત્વા આહ ‘‘અહં, સામિ, નિચ્ચકાલં તુમ્હાકં પલિબોધો, તુમ્હે નિચ્ચં મંસં આહરિત્વા મં પોસેથ, અજ્જ તુમ્હે ઇધેવ હોથ, અહં એકં વારણં વધિત્વા મંસં ખાદિત્વા તુમ્હાકમ્પિ આહરિસ્સામી’’તિ. સીહો ‘‘મા તે , જમ્બુક, એતં રુચ્ચિ, ન ત્વં વારણં વધિત્વા મંસખાદકયોનિયં નિબ્બત્તો, અહં તે વારણં વધિત્વા દસ્સામિ, વારણો નામ મહાકાયો પવડ્ઢકાયો, મા વારણં ગણ્હિ, મમ વચનં કરોહી’’તિ વત્વા પઠમં ગાથમાહ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sīhayoniyaṃ nibbattitvā himavante guhāyaṃ vasanto ekadivasaṃ mahiṃsaṃ vadhitvā maṃsaṃ khāditvā pānīyaṃ pivitvā guhaṃ āgacchati. Eko siṅgālo taṃ disvā palāyituṃ asakkonto urena nipajji, ‘‘kiṃ jambukā’’ti ca vutte ‘‘upaṭṭhahissāmi taṃ, bhaddante’’ti āha. Sīho ‘‘tena hi ehī’’ti taṃ attano vasanaṭṭhānaṃ netvā divase divase maṃsaṃ āharitvā posesi. Tassa sīhavighāsena thūlasarīrataṃ pattassa ekadivasaṃ māno uppajji. So sīhaṃ upasaṅkamitvā āha ‘‘ahaṃ, sāmi, niccakālaṃ tumhākaṃ palibodho, tumhe niccaṃ maṃsaṃ āharitvā maṃ posetha, ajja tumhe idheva hotha, ahaṃ ekaṃ vāraṇaṃ vadhitvā maṃsaṃ khāditvā tumhākampi āharissāmī’’ti. Sīho ‘‘mā te , jambuka, etaṃ rucci, na tvaṃ vāraṇaṃ vadhitvā maṃsakhādakayoniyaṃ nibbatto, ahaṃ te vāraṇaṃ vadhitvā dassāmi, vāraṇo nāma mahākāyo pavaḍḍhakāyo, mā vāraṇaṃ gaṇhi, mama vacanaṃ karohī’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha.
૧૩૭.
137.
‘‘બ્રહા પવડ્ઢકાયો સો, દીઘદાઠો ચ જમ્બુક;
‘‘Brahā pavaḍḍhakāyo so, dīghadāṭho ca jambuka;
ન ત્વં તત્થ કુલે જાતો, યત્થ ગણ્હન્તિ કુઞ્જર’’ન્તિ.
Na tvaṃ tattha kule jāto, yattha gaṇhanti kuñjara’’nti.
તત્થ બ્રહાતિ મહન્તો. પવડ્ઢકાયોતિ ઉદ્ધં ઉગ્ગતકાયો. દીઘદાઠોતિ દીઘદન્તો તેહિ દન્તેહિ તુમ્હાદિસે પહરિત્વા જીવિતક્ખયે પાપેતિ. યત્થાતિ યસ્મિં સીહકુલે જાતા મત્તવારણં ગણ્હન્તિ, ત્વં ન તત્થ જાતો, સિઙ્ગાલકુલે પન જાતોસીતિ અત્થો.
Tattha brahāti mahanto. Pavaḍḍhakāyoti uddhaṃ uggatakāyo. Dīghadāṭhoti dīghadanto tehi dantehi tumhādise paharitvā jīvitakkhaye pāpeti. Yatthāti yasmiṃ sīhakule jātā mattavāraṇaṃ gaṇhanti, tvaṃ na tattha jāto, siṅgālakule pana jātosīti attho.
સિઙ્ગાલો સીહેન વારિતોયેવ ગુહા નિક્ખમિત્વા તિક્ખત્તું ‘‘બુક્ક બુક્કા’’તિ સિઙ્ગાલિકં નદં નદિત્વા પબ્બતકૂટે ઠિતો પબ્બતપાદં ઓલોકેન્તો એકં કાળવારણં પબ્બતપાદેન આગચ્છન્તં દિસ્વા ઉલ્લઙ્ઘિત્વા ‘‘તસ્સ કુમ્ભે પતિસ્સામી’’તિ પરિવત્તિત્વા પાદમૂલે પતિ. વારણો પુરિમપાદં ઉક્ખિપિત્વા તસ્સ મત્થકે પતિટ્ઠાપેસિ, સીસં ભિજ્જિત્વા ચુણ્ણવિચુણ્ણં જાતં . સો તત્થેવ અનુત્થુનન્તો સયિ, વારણો કોઞ્ચનાદં કરોન્તો પક્કામિ. બોધિસત્તો ગન્ત્વા પબ્બતમત્થકે ઠિતો તં વિનાસપ્પત્તં દિસ્વા ‘‘અત્તનો માનં નિસ્સાય નટ્ઠો સિઙ્ગાલો’’તિ તિસ્સો ગાથા અભાસિ –
Siṅgālo sīhena vāritoyeva guhā nikkhamitvā tikkhattuṃ ‘‘bukka bukkā’’ti siṅgālikaṃ nadaṃ naditvā pabbatakūṭe ṭhito pabbatapādaṃ olokento ekaṃ kāḷavāraṇaṃ pabbatapādena āgacchantaṃ disvā ullaṅghitvā ‘‘tassa kumbhe patissāmī’’ti parivattitvā pādamūle pati. Vāraṇo purimapādaṃ ukkhipitvā tassa matthake patiṭṭhāpesi, sīsaṃ bhijjitvā cuṇṇavicuṇṇaṃ jātaṃ . So tattheva anutthunanto sayi, vāraṇo koñcanādaṃ karonto pakkāmi. Bodhisatto gantvā pabbatamatthake ṭhito taṃ vināsappattaṃ disvā ‘‘attano mānaṃ nissāya naṭṭho siṅgālo’’ti tisso gāthā abhāsi –
૧૩૮.
138.
‘‘અસીહો સીહમાનેન, યો અત્તાનં વિકુબ્બતિ;
‘‘Asīho sīhamānena, yo attānaṃ vikubbati;
કોત્થૂવ ગજમાસજ્જ, સેતિ ભૂમ્યા અનુત્થુનં.
Kotthūva gajamāsajja, seti bhūmyā anutthunaṃ.
૧૩૯.
139.
‘‘યસસ્સિનો ઉત્તમપુગ્ગલસ્સ, સઞ્જાતખન્ધસ્સ મહબ્બલસ્સ;
‘‘Yasassino uttamapuggalassa, sañjātakhandhassa mahabbalassa;
અસમેક્ખિય થામબલૂપપત્તિં, સ સેતિ નાગેન હતોયં જમ્બુકો.
Asamekkhiya thāmabalūpapattiṃ, sa seti nāgena hatoyaṃ jambuko.
૧૪૦.
140.
‘‘યો ચીધ કમ્મં કુરુતે પમાય, થામબ્બલં અત્તનિ સંવિદિત્વા;
‘‘Yo cīdha kammaṃ kurute pamāya, thāmabbalaṃ attani saṃviditvā;
જપ્પેન મન્તેન સુભાસિતેન, પરિક્ખવા સો વિપુલં જિનાતી’’તિ.
Jappena mantena subhāsitena, parikkhavā so vipulaṃ jinātī’’ti.
તત્થ વિકુબ્બતીતિ પરિવત્તેતિ. કોત્થૂવાતિ સિઙ્ગાલો વિય. અનુત્થુનન્તિ અનુત્થુનન્તો. ઇદં વુત્તં હોતિ – યથા અયં કોત્થુ મહન્તં ગજં પત્વા અનુત્થુનન્તો ભૂમિયં સેતિ, એવં યો અઞ્ઞો દુબ્બલો બલવતા વિગ્ગહં કરોતિ, સોપિ એવરૂપોવ હોતીતિ.
Tattha vikubbatīti parivatteti. Kotthūvāti siṅgālo viya. Anutthunanti anutthunanto. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā ayaṃ kotthu mahantaṃ gajaṃ patvā anutthunanto bhūmiyaṃ seti, evaṃ yo añño dubbalo balavatā viggahaṃ karoti, sopi evarūpova hotīti.
યસસ્સિનોતિ ઇસ્સરિયવતો. ઉત્તમપુગ્ગલસ્સાતિ કાયબલેન ચ ઞાણબલેન ચ ઉત્તમપુગ્ગલસ્સ. સઞ્જાતખન્ધસ્સાતિ સુસણ્ઠિતમહાખન્ધસ્સ. મહબ્બલસ્સાતિએ મહાથામસ્સ. થામબલૂપપત્તિન્તિ એવરૂપસ્સ સીહસ્સ થામસઙ્ખાતં બલઞ્ચેવ સીહજાતિસઙ્ખાતં ઉપપત્તિઞ્ચ અજાનિત્વા, કાયથામઞ્ચ ઞાણબલઞ્ચ સીહઉપપત્તિઞ્ચ અજાનિત્વાતિ અત્થો. સ સેતીતિ અત્તાનમ્પિ સીહેન સદિસં મઞ્ઞમાનો, સો અયં જમ્બુકો નાગેન હતો મતસયનં સેતિ.
Yasassinoti issariyavato. Uttamapuggalassāti kāyabalena ca ñāṇabalena ca uttamapuggalassa. Sañjātakhandhassāti susaṇṭhitamahākhandhassa. Mahabbalassātie mahāthāmassa. Thāmabalūpapattinti evarūpassa sīhassa thāmasaṅkhātaṃ balañceva sīhajātisaṅkhātaṃ upapattiñca ajānitvā, kāyathāmañca ñāṇabalañca sīhaupapattiñca ajānitvāti attho. Sa setīti attānampi sīhena sadisaṃ maññamāno, so ayaṃ jambuko nāgena hato matasayanaṃ seti.
પમાયાતિ પમિનિત્વા ઉપપરિક્ખિત્વા. ‘‘પમાણા’’તિપિ પાઠો, અત્તનો પમાણં ગહેત્વા યો અત્તનો પમાણેન કમ્મં કુરુતેતિ અત્થો. થામબ્બલન્તિ થામસઙ્ખાતં બલં, કાયથામઞ્ચ ઞાણબલઞ્ચાતિપિ અત્થો. જપ્પેનાતિ જપેન, અજ્ઝેનેનાતિ અત્થો. મન્તેનાતિ અઞ્ઞેહિ પણ્ડિતેહિ સદ્ધિં મન્તેત્વા કરણેન. સુભાસિતેનાતિ સચ્ચાદિગુણયુત્તેન અનવજ્જવચનેન. પરિક્ખવાતિ પરિક્ખાસમ્પન્નો. સો વિપુલં જિનાતીતિ યો એવરૂપો હોતિ, યં કિઞ્ચિ કમ્મં કુરુમાનો અત્તનો થામઞ્ચ બલઞ્ચ ઞત્વા જપ્પમન્તવસેન પરિચ્છિન્દિત્વા સુભાસિતં ભાસન્તો કરોતિ, સો વિપુલં મહન્તં અત્થં જિનાતિ ન પરિહાયતીતિ.
Pamāyāti paminitvā upaparikkhitvā. ‘‘Pamāṇā’’tipi pāṭho, attano pamāṇaṃ gahetvā yo attano pamāṇena kammaṃ kuruteti attho. Thāmabbalanti thāmasaṅkhātaṃ balaṃ, kāyathāmañca ñāṇabalañcātipi attho. Jappenāti japena, ajjhenenāti attho. Mantenāti aññehi paṇḍitehi saddhiṃ mantetvā karaṇena. Subhāsitenāti saccādiguṇayuttena anavajjavacanena. Parikkhavāti parikkhāsampanno. So vipulaṃ jinātīti yo evarūpo hoti, yaṃ kiñci kammaṃ kurumāno attano thāmañca balañca ñatvā jappamantavasena paricchinditvā subhāsitaṃ bhāsanto karoti, so vipulaṃ mahantaṃ atthaṃ jināti na parihāyatīti.
એવં બોધિસત્તો ઇમાહિ તીહિ ગાથાહિ ઇમસ્મિં લોકે કત્તબ્બયુત્તકં કમ્મં કથેસિ.
Evaṃ bodhisatto imāhi tīhi gāthāhi imasmiṃ loke kattabbayuttakaṃ kammaṃ kathesi.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા સિઙ્ગાલો દેવદત્તો અહોસિ, સીહો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā siṅgālo devadatto ahosi, sīho pana ahameva ahosi’’nti.
જમ્બુકજાતકવણ્ણના પઞ્ચમા.
Jambukajātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૩૩૫. જમ્બુકજાતકં • 335. Jambukajātakaṃ