Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સંયુત્તનિકાય (ટીકા) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
૩. જરામરણસુત્તવણ્ણના
3. Jarāmaraṇasuttavaṇṇanā
૧૧૪. અઞ્ઞત્ર જરામરણાતિ જરામરણેન વિના. જરામરણવિરહિતો જાતો નામ અત્થિ નુ ખોતિ પુચ્છતિ. પાળિયં જાતસ્સાતિ પચ્ચત્તે સામિવચનં. મહાસાલાતિ ઇમિના ર-કારસ્સ લ-કારં કત્વા ‘‘મહાસાલા’’તિ વુત્તન્તિ દસ્સેતિ યથા ‘‘પુરત્થિયોતિ પુલત્થિયો’’તિ. મહાસારપ્પત્તાતિ મહન્તં વિભવસારં પત્તા. કોટિસતં ધનં, અયમેવ વા પાઠો. ‘‘કુમ્ભં નામ દસ અમ્બણાની’’તિ વદન્તિ. ઇસ્સરાતિ વિભવિસ્સરિયેન ઇસ્સરા. સુવણ્ણરજતભાજનાદીનન્તિ આદિ-સદ્દેન વત્થસેય્યાવસથાદિં સઙ્ગણ્હાતિ. અસાધારણધનાનં નિધાનગતત્તા ‘‘અનિધાનગતસ્સા’’તિ વુત્તં. તુટ્ઠિકરણસ્સાતિ પાસાદસિવિકાદિસુખસાધનસ્સ.
114.Aññatrajarāmaraṇāti jarāmaraṇena vinā. Jarāmaraṇavirahito jāto nāma atthi nu khoti pucchati. Pāḷiyaṃ jātassāti paccatte sāmivacanaṃ. Mahāsālāti iminā ra-kārassa la-kāraṃ katvā ‘‘mahāsālā’’ti vuttanti dasseti yathā ‘‘puratthiyoti pulatthiyo’’ti. Mahāsārappattāti mahantaṃ vibhavasāraṃ pattā. Koṭisataṃ dhanaṃ, ayameva vā pāṭho. ‘‘Kumbhaṃ nāma dasa ambaṇānī’’ti vadanti. Issarāti vibhavissariyena issarā. Suvaṇṇarajatabhājanādīnanti ādi-saddena vatthaseyyāvasathādiṃ saṅgaṇhāti. Asādhāraṇadhanānaṃ nidhānagatattā ‘‘anidhānagatassā’’ti vuttaṃ. Tuṭṭhikaraṇassāti pāsādasivikādisukhasādhanassa.
આરકા કિલેસેહીતિ નિરુત્તિનયેન સદ્દસિદ્ધિમાહ. આરકાતિ ચ સબ્બસો સમુચ્છિન્નત્તા તેહિ દૂરેતિ અત્થો. રાગાદીનં હતત્તા, પાપકરણે રહાભાવતો, અનુત્તરદક્ખિણેય્યતાદિપચ્ચયા ચ અરહં. કામઞ્ચાયં સંયુત્તવણ્ણના, અભિધમ્મનયો એવ પન નિપ્પરિયાયોતિ આહ ‘‘ચત્તારો આસવા’’તિ બ્રહ્મચરિયવાસન્તિ મગ્ગબ્રહ્મચરિયવાસં. વુટ્ઠાતિ વુટ્ઠવન્તો. ચતૂહિ મગ્ગેહિ કરણીયન્તિ પચ્ચેકં ચતૂહિ મગ્ગેહિ કત્તબ્બં પરિઞ્ઞાપહાનસચ્છિકિરિયભાવનાભિસમયં. એવં ગતં સોળસવિધં હોતિ. ઓસીદાપનટ્ઠેન ભારા વિયાતિ ભારા. તેનાહ ‘‘ભારા હવે પઞ્ચક્ખન્ધા’’તિઆદિ (સં॰ નિ॰ ૩.૨૨). અત્તપટિબદ્ધતાય અત્તનો અવિજહનતો પરમત્થદેસનાય ચ પરમત્થો અરહત્તં. કામઞ્ચાયમત્થો સબ્બસમિદ્ધિસસન્તતિપરિયાપન્નો અનવજ્જધમ્મો સમ્ભવતિ અકુપ્પસભાવા, અપરિહાનધમ્મેસુ પન અગ્ગભૂતે અરહત્તે સાતિસયો, ન ઇતરેસૂતિ ‘‘અરહત્તસઙ્ખાતો’’તિઆદિ વુત્તં. ઓરમ્ભાગિયુદ્ધમ્ભાગિયવિભાગં દસવિધમ્પિ ભવેસુ સંયોજનં કિલેસકમ્મવિપાકવટ્ટપચ્ચયો હુત્વા નિસ્સરિતું અપ્પદાનવસેન બન્ધતીતિ ભવસંયોજનં. સતિપિ હિ અઞ્ઞેસં તપ્પક્ખિયભાવેન વિના સંયોજનાનિ તેસં તપ્પચ્ચયભાવો અત્થિ, ભવનિયામો ઓરમ્ભાગિયુદ્ધમ્ભાગિયસઙ્ગહિતોતિ તંતંભવનિબ્બત્તકકમ્મનિયામો ચ હોતિ, ન ચ ઉપચ્છિન્નસંયોજનસ્સ કતાનિપિ કમ્માનિ ભવં નિબ્બત્તેન્તીતિ તેસંયેવ સંયોજનટ્ઠો દટ્ઠબ્બો. સમ્મા કારણેહિ જાનિત્વાતિ ઞાયેન દુક્ખાદીસુ સો યથા જાનિતબ્બો; તથા જાનિત્વા, પુબ્બકાલકિરિયાવિમુત્તા હિ અપરકાલકિરિયા ચ યથા સમ્ભવતિ, તં દસ્સેતું ‘‘મગ્ગપઞ્ઞાયા’’તિઆદિ વુત્તં.
Ārakā kilesehīti niruttinayena saddasiddhimāha. Ārakāti ca sabbaso samucchinnattā tehi dūreti attho. Rāgādīnaṃ hatattā, pāpakaraṇe rahābhāvato, anuttaradakkhiṇeyyatādipaccayā ca arahaṃ. Kāmañcāyaṃ saṃyuttavaṇṇanā, abhidhammanayo eva pana nippariyāyoti āha ‘‘cattāro āsavā’’ti brahmacariyavāsanti maggabrahmacariyavāsaṃ. Vuṭṭhāti vuṭṭhavanto. Catūhi maggehi karaṇīyanti paccekaṃ catūhi maggehi kattabbaṃ pariññāpahānasacchikiriyabhāvanābhisamayaṃ. Evaṃ gataṃ soḷasavidhaṃ hoti. Osīdāpanaṭṭhena bhārā viyāti bhārā. Tenāha ‘‘bhārā have pañcakkhandhā’’tiādi (saṃ. ni. 3.22). Attapaṭibaddhatāya attano avijahanato paramatthadesanāya ca paramattho arahattaṃ. Kāmañcāyamattho sabbasamiddhisasantatipariyāpanno anavajjadhammo sambhavati akuppasabhāvā, aparihānadhammesu pana aggabhūte arahatte sātisayo, na itaresūti ‘‘arahattasaṅkhāto’’tiādi vuttaṃ. Orambhāgiyuddhambhāgiyavibhāgaṃ dasavidhampi bhavesu saṃyojanaṃ kilesakammavipākavaṭṭapaccayo hutvā nissarituṃ appadānavasena bandhatīti bhavasaṃyojanaṃ. Satipi hi aññesaṃ tappakkhiyabhāvena vinā saṃyojanāni tesaṃ tappaccayabhāvo atthi, bhavaniyāmo orambhāgiyuddhambhāgiyasaṅgahitoti taṃtaṃbhavanibbattakakammaniyāmo ca hoti, na ca upacchinnasaṃyojanassa katānipi kammāni bhavaṃ nibbattentīti tesaṃyeva saṃyojanaṭṭho daṭṭhabbo. Sammākāraṇehi jānitvāti ñāyena dukkhādīsu so yathā jānitabbo; tathā jānitvā, pubbakālakiriyāvimuttā hi aparakālakiriyā ca yathā sambhavati, taṃ dassetuṃ ‘‘maggapaññāyā’’tiādi vuttaṃ.
ભિજ્જનસભાવો ખણાયત્તત્તા. નિક્ખિપિતબ્બસભાવો મરણધમ્મત્તા. અયં કાયો ઉસ્માયુવિઞ્ઞાણાપગમો છડ્ડનીયધમ્મો, યસ્મિં યં પતિટ્ઠિતં, તં તસ્સ સન્તાનગતવિપ્પયુત્તન્તિ કત્વા વત્તબ્બતં અરહતીતિ આહ ‘‘ખીણાસવસ્સ હિ અજીરણધમ્મોપિ અત્થી’’તિઆદિ. તેનાહ ભગવા ‘‘ઇમસ્મિંયેવ બ્યામમત્તે કળેવરે સસઞ્ઞિમ્હિ સમનકે લોકઞ્ચ પઞ્ઞપેમિ લોકસમુદયઞ્ચ લોકનિરોધઞ્ચા’’તિઆદિ (સં॰ નિ॰ ૧.૧૦૭; અ॰ નિ॰ ૪.૪૫). અસ્સ ખીણાસવસ્સ, ‘‘જીરણધમ્મ’’ન્તિ યથાવુત્તં અજીરણધમ્મં ઠપેત્વા જીરણધમ્મં દસ્સેન્તો ‘‘તેસંપાયં કાયો ભેદનધમ્મો’’તિ એવમાહ. જરં પત્તસ્સેવ હિસ્સ ભેદનનિક્ખિપિતબ્બતાનિયતે અત્થે સુત્તદેસના પવત્તા. અત્થસ્સ ઉપ્પત્તિ અટ્ઠુપ્પત્તિ, સા એતસ્સ અત્થીતિ અટ્ઠુપ્પત્તિકો. કિર-સદ્દો અનુસ્સવત્થો, તેન અનુસ્સવાગતોયમત્થો, ન અટ્ઠકથાગતોતિ દીપેતિ. તેનાહ ‘‘વદન્તી’’તિ. યેનાયં અત્થો હેતુના અટ્ઠુપ્પત્તિકો, તં દસ્સેતું ‘‘સિવિકસાલાયં નિસીદિત્વા કથિત’’ન્તિ વુત્તં. ‘‘વિહરતિ જેતવને’’તિ નિદાનવચનેન યથા ન વિરુજ્ઝતિ, તથા વેદિતબ્બં. નનુ ઇમસ્સ સુત્તસ્સ પુચ્છાવસિકો નિક્ખેપોતિ? સચ્ચમેતં, સુત્તેકદેસં પન સન્ધાય અટ્ઠુપ્પત્તિકતાવચનં. કેચિ પન ‘‘યાનં આરુહિત્વા રાજા આગતો, રઞ્ઞો આરોહનીયરથં દસ્સેત્વા વુત્ત’’ન્તિપિ વદન્તિ.
Bhijjanasabhāvo khaṇāyattattā. Nikkhipitabbasabhāvo maraṇadhammattā. Ayaṃ kāyo usmāyuviññāṇāpagamo chaḍḍanīyadhammo, yasmiṃ yaṃ patiṭṭhitaṃ, taṃ tassa santānagatavippayuttanti katvā vattabbataṃ arahatīti āha ‘‘khīṇāsavassa hi ajīraṇadhammopi atthī’’tiādi. Tenāha bhagavā ‘‘imasmiṃyeva byāmamatte kaḷevare sasaññimhi samanake lokañca paññapemi lokasamudayañca lokanirodhañcā’’tiādi (saṃ. ni. 1.107; a. ni. 4.45). Assa khīṇāsavassa, ‘‘jīraṇadhamma’’nti yathāvuttaṃ ajīraṇadhammaṃ ṭhapetvā jīraṇadhammaṃ dassento ‘‘tesaṃpāyaṃ kāyo bhedanadhammo’’ti evamāha. Jaraṃ pattasseva hissa bhedananikkhipitabbatāniyate atthe suttadesanā pavattā. Atthassa uppatti aṭṭhuppatti, sā etassa atthīti aṭṭhuppattiko. Kira-saddo anussavattho, tena anussavāgatoyamattho, na aṭṭhakathāgatoti dīpeti. Tenāha ‘‘vadantī’’ti. Yenāyaṃ attho hetunā aṭṭhuppattiko, taṃ dassetuṃ ‘‘sivikasālāyaṃ nisīditvā kathita’’nti vuttaṃ. ‘‘Viharati jetavane’’ti nidānavacanena yathā na virujjhati, tathā veditabbaṃ. Nanu imassa suttassa pucchāvasiko nikkhepoti? Saccametaṃ, suttekadesaṃ pana sandhāya aṭṭhuppattikatāvacanaṃ. Keci pana ‘‘yānaṃ āruhitvā rājā āgato, rañño ārohanīyarathaṃ dassetvā vutta’’ntipi vadanti.
સરીરે ફેણપિણ્ડસમે કિં વત્તબ્બં? સબ્ભિ સદ્ધિન્તિ સાધૂહિ સહ પવેદયન્તિ. ન હિ કદાચિ સાધૂનં સાધૂહિ સહ કત્તબ્બા હોન્તિ, તસ્મા સીદનસભાવાનં કિલેસાનં ભિજ્જનપ્પત્તત્તા નિબ્બાનં સબ્ભીતિ વુચ્ચતિ. પુરિમપદસ્સાતિ ‘‘સતઞ્ચ ધમ્મો ન જરં ઉપેતી’’તિ પદસ્સ. કારણં દસ્સેન્તો બ્યતિરેકવસેન. સતં ધમ્મો નિબ્બાનં કિલેસેહિ સંસીદનભિજ્જનસભાવો ન હોતિ, તસ્મા તં આગમ્મ જરં ન ઉપેતિ. કિલેસા પન તન્નિમિત્તકા, એવમયં વુત્તકારણતો જરં ન ઉપેતીતિ. તેનાહ ‘‘ઇદ’’ન્તિઆદિ. સુન્દરાધિવચનં વા એતં ‘‘સબ્ભી’’તિ પદં અપાપતાદીપનતો, સબ્ભિધમ્મભૂતન્તિ અત્થો. તેનાહ ‘‘વિરાગો તેસં અગ્ગમક્ખાયતિ (ઇતિવુ॰ ૯૦; અ॰ નિ॰ ૪.૩૪), ન તેન ધમ્મેન સમત્થિ કિઞ્ચી’’તિ (ખુ॰ પા॰ ૬.૪; સુ॰ નિ॰ ૨૨૭) ચ.
Sarīre pheṇapiṇḍasame kiṃ vattabbaṃ? Sabbhi saddhinti sādhūhi saha pavedayanti. Na hi kadāci sādhūnaṃ sādhūhi saha kattabbā honti, tasmā sīdanasabhāvānaṃ kilesānaṃ bhijjanappattattā nibbānaṃ sabbhīti vuccati. Purimapadassāti ‘‘satañca dhammo na jaraṃ upetī’’ti padassa. Kāraṇaṃ dassento byatirekavasena. Sataṃ dhammo nibbānaṃ kilesehi saṃsīdanabhijjanasabhāvo na hoti, tasmā taṃ āgamma jaraṃ na upeti. Kilesā pana tannimittakā, evamayaṃ vuttakāraṇato jaraṃ na upetīti. Tenāha ‘‘ida’’ntiādi. Sundarādhivacanaṃ vā etaṃ ‘‘sabbhī’’ti padaṃ apāpatādīpanato, sabbhidhammabhūtanti attho. Tenāha ‘‘virāgo tesaṃ aggamakkhāyati (itivu. 90; a. ni. 4.34), na tena dhammena samatthi kiñcī’’ti (khu. pā. 6.4; su. ni. 227) ca.
જરામરણસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Jarāmaraṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / સંયુત્તનિકાય • Saṃyuttanikāya / ૩. જરામરણસુત્તં • 3. Jarāmaraṇasuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / સંયુત્તનિકાય (અટ્ઠકથા) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ૩. જરામરણસુત્તવણ્ણના • 3. Jarāmaraṇasuttavaṇṇanā