| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-મૂલટીકા • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
૧૭. ઝાનપચ્ચયનિદ્દેસવણ્ણના
17. Jhānapaccayaniddesavaṇṇanā
૧૭. વિતક્કવિચારપીતિસોમનસ્સદોમનસ્સુપેક્ખાચિત્તેકગ્ગતાસઙ્ખાતાનીતિ એત્થ યદિપિ સોમનસ્સદોમનસ્સસઙ્ખાતાનિ ઝાનઙ્ગાનિ નત્થિ, સુખદુક્ખસઙ્ખાતાનિ પન સોમનસ્સદોમનસ્સભૂતાનેવ ઝાનઙ્ગાનિ, ન કાયિકસુખદુક્ખભૂતાનીતિ ઇમસ્સ દસ્સનત્થં સોમનસ્સદોમનસ્સગ્ગહણં કતં. નનુ ચ ‘‘દ્વિપઞ્ચવિઞ્ઞાણવજ્જેસૂ’’તિ વચનેનેવ કાયિકસુખદુક્ખાનિ વજ્જિતાનીતિ સુખદુક્ખગ્ગહણમેવ કત્તબ્બન્તિ? ન, ઝાનઙ્ગસુખદુક્ખાનં ઝાનઙ્ગભાવવિસેસનતો. ‘‘દ્વિપઞ્ચવિઞ્ઞાણવજ્જેસુ સુખદુક્ખુપેક્ખાચિત્તેકગ્ગતાસઙ્ખાતાની’’તિ હિ વુત્તે દ્વિપઞ્ચવિઞ્ઞાણેસુ ઉપેક્ખાચિત્તેકગ્ગતાહિ સદ્ધિં કાયિકસુખદુક્ખાનિપિ વજ્જિતાનીતિ એત્તકમેવ વિઞ્ઞાયતિ, ન પન યાનિ સુખદુક્ખાનિ ઝાનઙ્ગાનિ હોન્તિ, તેસં ઝાનઙ્ગભૂતો સુખભાવો દુક્ખભાવો ચ વિસેસિતો, તસ્મા સોમનસ્સદોમનસ્સભાવવિસિટ્ઠોયેવ સુખદુક્ખભાવો સુખદુક્ખાનં ઝાનઙ્ગભાવોતિ દસ્સનત્થં સોમનસ્સદોમનસ્સગ્ગહણં કરોતિ. તેન ‘‘દ્વિપઞ્ચવિઞ્ઞાણવજ્જેસૂ’’તિ વચનેન વજ્જિયમાનાનમ્પિ સુખદુક્ખાનં સોમનસ્સદોમનસ્સભાવાભાવતો ઝાનઙ્ગભાવાભાવોતિ દસ્સિતં હોતિ. યથાવજ્જિતા પન સુખદુક્ખોપેક્ખેકગ્ગતા કસ્મા વજ્જિતાતિ? યત્થ ઝાનઙ્ગાનિ ઉદ્ધરીયન્તિ ચિત્તુપ્પાદકણ્ડે, તત્થ ચ ઝાનઙ્ગન્તિ અનુદ્ધટત્તા. કસ્મા પન ન ઉદ્ધટાતિ તં દસ્સેતું ‘‘પઞ્ચન્નં પન વિઞ્ઞાણકાયાન’’ન્તિઆદિમાહ.
17. Vitakkavicārapītisomanassadomanassupekkhācittekaggatāsaṅkhātānīti ettha yadipi somanassadomanassasaṅkhātāni jhānaṅgāni natthi, sukhadukkhasaṅkhātāni pana somanassadomanassabhūtāneva jhānaṅgāni, na kāyikasukhadukkhabhūtānīti imassa dassanatthaṃ somanassadomanassaggahaṇaṃ kataṃ. Nanu ca ‘‘dvipañcaviññāṇavajjesū’’ti vacaneneva kāyikasukhadukkhāni vajjitānīti sukhadukkhaggahaṇameva kattabbanti? Na, jhānaṅgasukhadukkhānaṃ jhānaṅgabhāvavisesanato. ‘‘Dvipañcaviññāṇavajjesu sukhadukkhupekkhācittekaggatāsaṅkhātānī’’ti hi vutte dvipañcaviññāṇesu upekkhācittekaggatāhi saddhiṃ kāyikasukhadukkhānipi vajjitānīti ettakameva viññāyati, na pana yāni sukhadukkhāni jhānaṅgāni honti, tesaṃ jhānaṅgabhūto sukhabhāvo dukkhabhāvo ca visesito, tasmā somanassadomanassabhāvavisiṭṭhoyeva sukhadukkhabhāvo sukhadukkhānaṃ jhānaṅgabhāvoti dassanatthaṃ somanassadomanassaggahaṇaṃ karoti. Tena ‘‘dvipañcaviññāṇavajjesū’’ti vacanena vajjiyamānānampi sukhadukkhānaṃ somanassadomanassabhāvābhāvato jhānaṅgabhāvābhāvoti dassitaṃ hoti. Yathāvajjitā pana sukhadukkhopekkhekaggatā kasmā vajjitāti? Yattha jhānaṅgāni uddharīyanti cittuppādakaṇḍe, tattha ca jhānaṅganti anuddhaṭattā. Kasmā pana na uddhaṭāti taṃ dassetuṃ ‘‘pañcannaṃ pana viññāṇakāyāna’’ntiādimāha.
અભિનિપાતમત્તત્તાતિ એતેન આવજ્જનસમ્પટિચ્છનમત્તાયપિ ચિન્તનાપવત્તિયા અભાવં દસ્સેતિ. ‘‘તેસુ વિજ્જમાનાનિપિ ઉપેક્ખાસુખદુક્ખાની’’તિ પોરાણપાઠો. તત્થ ઉપેક્ખાસુખદુક્ખેહેવ તંસમાનલક્ખણાય ચિત્તેકગ્ગતાયપિ યથાવુત્તેનેવ કારણેન અનુદ્ધટભાવો દસ્સિતોતિ દટ્ઠબ્બો. પુબ્બે પન સત્ત અઙ્ગાનિ દસ્સેન્તેન ચત્તારિ અઙ્ગાનિ વજ્જિતાનીતિ તેસં વજ્જને કારણં દસ્સેન્તેન ન સમાનલક્ખણેન લેસેન દસ્સેતબ્બં. અટ્ઠકથા હેસાતિ. યદિ ચ લેસેન દસ્સેતબ્બં, યથાવુત્તેસુપિ તીસુ એકમેવ વત્તબ્બં સિયા, તિણ્ણં પન વચનેન તતો અઞ્ઞસ્સ ઝાનઙ્ગન્તિ ઉદ્ધટભાવો આપજ્જતિ, યથાવુત્તકારણતો અઞ્ઞેન કારણેન અનુદ્ધટભાવો વા, તસ્મા તંદોસપરિહરણત્થં ‘‘ઉપેક્ખાચિત્તેકગ્ગતાસુખદુક્ખાની’’તિ પઠન્તિ. યે પન ‘‘ઝાનઙ્ગભૂતેહિ સોમનસ્સાદીહિ સુખદુક્ખેન અવિભૂતભાવેન પાકટતાય ઇન્દ્રિયકિચ્ચયુત્તતાય ચ સમાનાનં સુખાદીનં ઝાનઙ્ગન્તિ અનુદ્ધટભાવે કારણં વત્તબ્બં, ન ચિત્તેકગ્ગતાયાતિ સા એત્થ ન ગહિતા’’તિ વદન્તિ, તેસં તં રુચિમત્તં. યદિ ઝાનઙ્ગસમાનાનં ઝાનઙ્ગન્તિ અનુદ્ધટભાવે કારણં વત્તબ્બં, ચિત્તેકગ્ગતા ચેત્થ ઝાનઙ્ગભૂતાય વિચિકિચ્છાયુત્તમનોધાતુઆદીસુ ચિત્તેકગ્ગતાય સમાનાતિ તસ્સા અનુદ્ધટભાવે કારણં વત્તબ્બમેવાતિ. સેસાહેતુકેસુપિ ઝાનઙ્ગં ઉદ્ધટમેવ ઉદ્ધરણટ્ઠાને ચિત્તુપ્પાદકણ્ડેતિ અધિપ્પાયો.
Abhinipātamattattāti etena āvajjanasampaṭicchanamattāyapi cintanāpavattiyā abhāvaṃ dasseti. ‘‘Tesu vijjamānānipi upekkhāsukhadukkhānī’’ti porāṇapāṭho. Tattha upekkhāsukhadukkheheva taṃsamānalakkhaṇāya cittekaggatāyapi yathāvutteneva kāraṇena anuddhaṭabhāvo dassitoti daṭṭhabbo. Pubbe pana satta aṅgāni dassentena cattāri aṅgāni vajjitānīti tesaṃ vajjane kāraṇaṃ dassentena na samānalakkhaṇena lesena dassetabbaṃ. Aṭṭhakathā hesāti. Yadi ca lesena dassetabbaṃ, yathāvuttesupi tīsu ekameva vattabbaṃ siyā, tiṇṇaṃ pana vacanena tato aññassa jhānaṅganti uddhaṭabhāvo āpajjati, yathāvuttakāraṇato aññena kāraṇena anuddhaṭabhāvo vā, tasmā taṃdosapariharaṇatthaṃ ‘‘upekkhācittekaggatāsukhadukkhānī’’ti paṭhanti. Ye pana ‘‘jhānaṅgabhūtehi somanassādīhi sukhadukkhena avibhūtabhāvena pākaṭatāya indriyakiccayuttatāya ca samānānaṃ sukhādīnaṃ jhānaṅganti anuddhaṭabhāve kāraṇaṃ vattabbaṃ, na cittekaggatāyāti sā ettha na gahitā’’ti vadanti, tesaṃ taṃ rucimattaṃ. Yadi jhānaṅgasamānānaṃ jhānaṅganti anuddhaṭabhāve kāraṇaṃ vattabbaṃ, cittekaggatā cettha jhānaṅgabhūtāya vicikicchāyuttamanodhātuādīsu cittekaggatāya samānāti tassā anuddhaṭabhāve kāraṇaṃ vattabbamevāti. Sesāhetukesupi jhānaṅgaṃ uddhaṭameva uddharaṇaṭṭhāne cittuppādakaṇḍeti adhippāyo.
ઝાનપચ્ચયનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Jhānapaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / પટ્ઠાનપાળિ • Paṭṭhānapāḷi / (૨) પચ્ચયનિદ્દેસો • (2) Paccayaniddeso
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-અનુટીકા • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ૧૭. ઝાનપચ્ચયનિદ્દેસવણ્ણના • 17. Jhānapaccayaniddesavaṇṇanā
