Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૭. કાળિગોધાપુત્તભદ્દિયત્થેરગાથાવણ્ણના
7. Kāḷigodhāputtabhaddiyattheragāthāvaṇṇanā
યાતં મે હત્થિગીવાયાતિઆદિકા આયસ્મતો ભદ્દિયત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો કાલે મહાભોગકુલે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં સત્થુ સન્તિકે ધમ્મં સુણન્તો સત્થારા એકં ભિક્ખું ઉચ્ચાકુલિકાનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપિયમાનં દિસ્વા સયમ્પિ તં ઠાનન્તરં પત્થેત્વા સત્તાહં બુદ્ધપ્પમુખસ્સ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ મહાદાનં દત્વા પણિધાનં અકાસિ. સત્થાપિસ્સ અનન્તરાયેન સમિજ્ઝનભાવં દિસ્વા બ્યાકાસિ. સોપિ તં બ્યાકરણં સુત્વા ઉચ્ચાકુલિકસંવત્તનિકં કમ્મં પુચ્છિત્વા ધમ્મસ્સવનસ્સ કારાપનં, ધમ્મમણ્ડપે આસનદાનં, બીજનીદાનં, ધમ્મકથિકાનં પૂજાસક્કારકરણં, ઉપોસથાગારે પટિસ્સયદાનન્તિ એવમાદિં યાવજીવં બહુપુઞ્ઞં કત્વા તતો ચુતો દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો કસ્સપસ્સ ભગવતો અપરભાગે અમ્હાકં ભગવતો ઉપ્પત્તિયા પુરેતરં બારાણસિયં કુટુમ્બિયઘરે નિબ્બત્તો સમ્બહુલે પચ્ચેકબુદ્ધે પિણ્ડાય ચરિત્વા એકસ્મિંયેવ ઠાને સમાગન્ત્વા ભત્તવિસ્સગ્ગં કરોન્તે દિસ્વા તત્થ પાસાણફલકાનિ અત્થરિત્વા પાદોદકાદિં ઉપટ્ઠપેન્તો યાવજીવં ઉપટ્ઠહિ.
Yātaṃme hatthigīvāyātiādikā āyasmato bhaddiyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro padumuttarassa bhagavato kāle mahābhogakule nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthu santike dhammaṃ suṇanto satthārā ekaṃ bhikkhuṃ uccākulikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapiyamānaṃ disvā sayampi taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā sattāhaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā paṇidhānaṃ akāsi. Satthāpissa anantarāyena samijjhanabhāvaṃ disvā byākāsi. Sopi taṃ byākaraṇaṃ sutvā uccākulikasaṃvattanikaṃ kammaṃ pucchitvā dhammassavanassa kārāpanaṃ, dhammamaṇḍape āsanadānaṃ, bījanīdānaṃ, dhammakathikānaṃ pūjāsakkārakaraṇaṃ, uposathāgāre paṭissayadānanti evamādiṃ yāvajīvaṃ bahupuññaṃ katvā tato cuto devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato aparabhāge amhākaṃ bhagavato uppattiyā puretaraṃ bārāṇasiyaṃ kuṭumbiyaghare nibbatto sambahule paccekabuddhe piṇḍāya caritvā ekasmiṃyeva ṭhāne samāgantvā bhattavissaggaṃ karonte disvā tattha pāsāṇaphalakāni attharitvā pādodakādiṃ upaṭṭhapento yāvajīvaṃ upaṭṭhahi.
સો એકં બુદ્ધન્તરં દેવમનુસ્સેસુ સંસરિત્વા ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે કપિલવત્થુનગરે સાકિયરાજકુલે નિબ્બત્તિ, ભદ્દિયોતિસ્સ નામં અહોસિ. સો વયપ્પત્તો અનુરુદ્ધાદીહિ પઞ્ચહિ ખત્તિયેહિ સદ્ધિં સત્થરિ અનુપિયમ્બવને વિહરન્તે સત્થુ સન્તિકે પબ્બજિત્વા અરહત્તં પાપુણિ. તં સત્થા અપરભાગે જેતવને અરિયગણમજ્ઝે નિસિન્નો ઉચ્ચાકુલિકાનં ભિક્ખૂનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપેસિ. સો ફલસુખેન નિબ્બાનસુખેન ચ વીતિનામેન્તો અરઞ્ઞગતોપિ રુક્ખમૂલગતોપિ સુઞ્ઞાગારગતોપિ ‘‘અહો સુખં, અહો સુખ’’ન્તિ અભિક્ખણં ઉદાનં ઉદાનેસિ. તં સુત્વા ભિક્ખૂ સત્થુ આરોચેસું – ‘‘આયસ્મા ભદ્દિયો કાળિગોધાય પુત્તો અભિક્ખણં ‘અહો સુખં, અહો સુખ’ન્તિ વદતિ, અનભિરતો મઞ્ઞે બ્રહ્મચરિયં ચરતી’’તિ. સત્થા તં પક્કોસાપેત્વા ‘‘સચ્ચં કિર ત્વં, ભદ્દિય, અભિક્ખણં ‘અહો સુખં, અહો સુખ’ન્તિ વદસી’’તિ પુચ્છિ. સો ‘‘સચ્ચં ભગવા’’તિ પટિજાનિત્વા ‘‘પુબ્બે મે, ભન્તે, રજ્જં કારેન્તસ્સ સુસંવિહિતારક્ખો અહોસિં, તથાપિ ભીતો ઉબ્બિગ્ગો ઉસ્સઙ્કિતો વિહાસિં. ઇદાનિ પન પબ્બજિતો અભીતો અનુબ્બિગ્ગો અનુસ્સઙ્કિતો વિહરામી’’તિ વત્વા –
So ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthunagare sākiyarājakule nibbatti, bhaddiyotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto anuruddhādīhi pañcahi khattiyehi saddhiṃ satthari anupiyambavane viharante satthu santike pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇi. Taṃ satthā aparabhāge jetavane ariyagaṇamajjhe nisinno uccākulikānaṃ bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. So phalasukhena nibbānasukhena ca vītināmento araññagatopi rukkhamūlagatopi suññāgāragatopi ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti abhikkhaṇaṃ udānaṃ udānesi. Taṃ sutvā bhikkhū satthu ārocesuṃ – ‘‘āyasmā bhaddiyo kāḷigodhāya putto abhikkhaṇaṃ ‘aho sukhaṃ, aho sukha’nti vadati, anabhirato maññe brahmacariyaṃ caratī’’ti. Satthā taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhaddiya, abhikkhaṇaṃ ‘aho sukhaṃ, aho sukha’nti vadasī’’ti pucchi. So ‘‘saccaṃ bhagavā’’ti paṭijānitvā ‘‘pubbe me, bhante, rajjaṃ kārentassa susaṃvihitārakkho ahosiṃ, tathāpi bhīto ubbiggo ussaṅkito vihāsiṃ. Idāni pana pabbajito abhīto anubbiggo anussaṅkito viharāmī’’ti vatvā –
૮૪૨.
842.
‘‘યાતં મે હત્થિગીવાય, સુખુમા વત્થા પધારિતા;
‘‘Yātaṃ me hatthigīvāya, sukhumā vatthā padhāritā;
સાલીનં ઓદનો ભુત્તો, સુચિમંસૂપસેચનો.
Sālīnaṃ odano bhutto, sucimaṃsūpasecano.
૮૪૩.
843.
‘‘સોજ્જ ભદ્દો સાતતિકો, ઉઞ્છાપત્તાગતે રતો;
‘‘Sojja bhaddo sātatiko, uñchāpattāgate rato;
ઝાયતિ અનુપાદાનો, પુત્તો ગોધાય ભદ્દિયો.
Jhāyati anupādāno, putto godhāya bhaddiyo.
૮૪૪.
844.
‘‘પંસુકૂલી સાતતિકો, ઉઞ્છાપત્તાગતે રતો;
‘‘Paṃsukūlī sātatiko, uñchāpattāgate rato;
ઝાયતિ અનુપાદાનો, પુત્તો ગોધાય ભદ્દિયો.
Jhāyati anupādāno, putto godhāya bhaddiyo.
૮૪૫.
845.
‘‘પિણ્ડપાતી સાતતિકો…પે॰….
‘‘Piṇḍapātī sātatiko…pe….
૮૪૬.
846.
‘‘તેચીવરી સાતતિકો…પે॰….
‘‘Tecīvarī sātatiko…pe….
૮૪૭.
847.
‘‘સપદાનચારી સાતતિકો…પે॰….
‘‘Sapadānacārī sātatiko…pe….
૮૪૮.
848.
‘‘એકાસની સાતતિકો…પે॰….
‘‘Ekāsanī sātatiko…pe….
૮૪૯.
849.
‘‘પત્તપિણ્ડી સાતતિકો…પે॰….
‘‘Pattapiṇḍī sātatiko…pe….
૮૫૦.
850.
‘‘ખલુપચ્છાભત્તી સાતતિકો…પે॰….
‘‘Khalupacchābhattī sātatiko…pe….
૮૫૧.
851.
‘‘આરઞ્ઞિકો સાતતિકો…પે॰….
‘‘Āraññiko sātatiko…pe….
૮૫૨.
852.
‘‘રુક્ખમૂલિકો સાતતિકો…પે॰….
‘‘Rukkhamūliko sātatiko…pe….
૮૫૩.
853.
‘‘અબ્ભોકાસી સાતતિકો…પે॰….
‘‘Abbhokāsī sātatiko…pe….
૮૫૪.
854.
‘‘સોસાનિકો સાતતિકો…પે॰….
‘‘Sosāniko sātatiko…pe….
૮૫૫.
855.
‘‘યથાસન્થતિકો સાતતિકો…પે॰….
‘‘Yathāsanthatiko sātatiko…pe….
૮૫૬.
856.
‘‘નેસજ્જિકો સાતતિકો…પે॰….
‘‘Nesajjiko sātatiko…pe….
૮૫૭.
857.
‘‘અપ્પિચ્છો સાતતિકો…પે॰….
‘‘Appiccho sātatiko…pe….
૮૫૮.
858.
‘‘સન્તુટ્ઠો સાતતિકો…પે॰….
‘‘Santuṭṭho sātatiko…pe….
૮૫૯.
859.
‘‘પવિવિત્તો સાતતિકો…પે॰….
‘‘Pavivitto sātatiko…pe….
૮૬૦.
860.
‘‘અસંસટ્ઠો સાતતિકો…પે॰….
‘‘Asaṃsaṭṭho sātatiko…pe….
૮૬૧.
861.
‘‘આરદ્ધવીરિયો સાતતિકો…પે॰….
‘‘Āraddhavīriyo sātatiko…pe….
૮૬૨.
862.
‘‘હિત્વા સતપલં કંસં, સોવણ્ણં સતરાજિકં;
‘‘Hitvā satapalaṃ kaṃsaṃ, sovaṇṇaṃ satarājikaṃ;
અગ્ગહિં મત્તિકાપત્તં, ઇદં દુતિયાભિસેચનં.
Aggahiṃ mattikāpattaṃ, idaṃ dutiyābhisecanaṃ.
૮૬૩.
863.
‘‘ઉચ્ચે મણ્ડલિપાકારે, દળ્હમટ્ટાલકોટ્ઠકે;
‘‘Ucce maṇḍalipākāre, daḷhamaṭṭālakoṭṭhake;
રક્ખિતો ખગ્ગહત્થેહિ, ઉત્તમં વિહરિં પુરે.
Rakkhito khaggahatthehi, uttamaṃ vihariṃ pure.
૮૬૪.
864.
‘‘સોજ્જ ભદ્દો અનુત્રાસી, પહીનભયભેરવો;
‘‘Sojja bhaddo anutrāsī, pahīnabhayabheravo;
ઝાયતિ વનમોગય્હ, પુત્તો ગોધાય ભદ્દિયો.
Jhāyati vanamogayha, putto godhāya bhaddiyo.
૮૬૫.
865.
‘‘સીલક્ખન્ધે પતિટ્ઠાય, સતિં પઞ્ઞઞ્ચ ભાવયં;
‘‘Sīlakkhandhe patiṭṭhāya, satiṃ paññañca bhāvayaṃ;
પાપુણિં અનુપુબ્બેન, સબ્બસંયોજનક્ખય’’ન્તિ. –
Pāpuṇiṃ anupubbena, sabbasaṃyojanakkhaya’’nti. –
ઇમાહિ ગાથાહિ સત્થુ પુરતો સીહનાદં નદિ.
Imāhi gāthāhi satthu purato sīhanādaṃ nadi.
તત્થ યાતં મે હત્થિગીવાયાતિ, ભન્તે, પુબ્બે મયા ગચ્છન્તેનાપિ હત્થિગીવાય હત્થિક્ખન્ધે નિસીદિત્વા યાતં ચરિતં. વત્થાનિ પરિહરન્તેનાપિ સુખુમા સુખસમ્ફસ્સા કાસિકવત્થવિસેસા ધારિતા. ઓદનં ભુઞ્જન્તેનાપિ તિવસ્સિકાનં પુરાણગન્ધસાલીનં ઓદનો તિત્તિરકપિઞ્જરાદિના સુચિના મંસેન ઉપસિત્તતાય સુચિમંસૂપસેચનો ભુત્તો, તથાપિ તં સુખં ન મય્હં ચિત્તપરિતોસકરં અહોસિ, યથા એતરહિ વિવેકસુખન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સોજ્જ ભદ્દો’’તિઆદિ. એત્થ ચ હત્થિગ્ગહણેનેવ અસ્સરથયાનાનિ, વત્થગ્ગહણેન સબ્બરાજાલઙ્કારા, ઓદનગ્ગહણેન સબ્બભોજનવિકતિ ગહિતાતિ વેદિતબ્બં. સોજ્જાતિ સો અજ્જ એતરહિ પબ્બજ્જાયં ઠિતો. ભદ્દોતિ સીલાદિગુણેહિ સમન્નાગતત્તા ભદ્દો. સાતતિકોતિ સમણધમ્મે દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારે સાતચ્ચયુત્તો. ઉઞ્છાપત્તાગતે રતોતિ ઉઞ્છાચરિયાય પત્તે આગતે પત્તપરિયાપન્ને અભિરતો, તેનેવ સન્તુટ્ઠોતિ અધિપ્પાયો. ઝાયતીતિ ફલસમાપત્તિઝાનેન ઝાયતિ. પુત્તો ગોધાયાતિ કાળિગોધાય નામ ખત્તિયાય પુત્તો. ભદ્દિયોતિ એવંનામો અત્તાનમેવ થેરો અઞ્ઞં વિય કત્વા વદતિ.
Tattha yātaṃ me hatthigīvāyāti, bhante, pubbe mayā gacchantenāpi hatthigīvāya hatthikkhandhe nisīditvā yātaṃ caritaṃ. Vatthāni pariharantenāpi sukhumā sukhasamphassā kāsikavatthavisesā dhāritā. Odanaṃ bhuñjantenāpi tivassikānaṃ purāṇagandhasālīnaṃ odano tittirakapiñjarādinā sucinā maṃsena upasittatāya sucimaṃsūpasecano bhutto, tathāpi taṃ sukhaṃ na mayhaṃ cittaparitosakaraṃ ahosi, yathā etarahi vivekasukhanti dassento āha ‘‘sojja bhaddo’’tiādi. Ettha ca hatthiggahaṇeneva assarathayānāni, vatthaggahaṇena sabbarājālaṅkārā, odanaggahaṇena sabbabhojanavikati gahitāti veditabbaṃ. Sojjāti so ajja etarahi pabbajjāyaṃ ṭhito. Bhaddoti sīlādiguṇehi samannāgatattā bhaddo. Sātatikoti samaṇadhamme diṭṭhadhammasukhavihāre sātaccayutto. Uñchāpattāgate ratoti uñchācariyāya patte āgate pattapariyāpanne abhirato, teneva santuṭṭhoti adhippāyo. Jhāyatīti phalasamāpattijhānena jhāyati. Putto godhāyāti kāḷigodhāya nāma khattiyāya putto. Bhaddiyoti evaṃnāmo attānameva thero aññaṃ viya katvā vadati.
ગહપતિચીવરં પટિક્ખિપિત્વા પંસુકૂલિકઙ્ગસમાદાનેન પંસુકૂલિકો. સઙ્ઘભત્તં પટિક્ખિપિત્વા પિણ્ડપાતિકઙ્ગસમાદાનેન પિણ્ડપાતિકો. અતિરેકચીવરં પટિક્ખિપિત્વા તેચીવરિકઙ્ગસમાદાનેન તેચીવરિકો. લોલુપ્પચારં પટિક્ખિપિત્વા સપદાનચારિકઙ્ગસમાદાનેન સપદાનચારી. નાનાસનભોજનં પટિક્ખિપિત્વા એકાસનિકઙ્ગસમાદાનેન એકાસનિકો. દુતિયકભાજનં પટિક્ખિપિત્વા પત્તપિણ્ડિકઙ્ગસમાદાનેન પત્તપિણ્ડિકો. અતિરિત્તભોજનં પટિક્ખિપિત્વા ખલુપચ્છાભત્તિકઙ્ગસમાદાનેન ખલુપચ્છાભત્તિકો. ગામન્તસેનાસનં પટિક્ખિપિત્વા આરઞ્ઞિકઙ્ગસમાદાનેન આરઞ્ઞિકો. છન્નવાસં પટિક્ખિપિત્વા રુક્ખમૂલિકઙ્ગસમાદાનેન રુક્ખમૂલિકો. છન્નરુક્ખમૂલાનિ પટિક્ખિપિત્વા અબ્ભોકાસિકઙ્ગસમાદાનેન અબ્ભોકાસિકો. નસુસાનં પટિક્ખિપિત્વા સોસાનિકઙ્ગસમાદાનેન સોસાનિકો. સેનાસનલોલુપ્પં પટિક્ખિપિત્વા યથાસન્થતિકઙ્ગસમાદાનેન યથાસન્થતિકો. સયનં પટિક્ખિપિત્વા નેસજ્જિકઙ્ગસમાદાનેન નેસજ્જિકો . અયમેત્થ સઙ્ખેપો. વિત્થારતો પન ધુતઙ્ગકથા વિસુદ્ધિમગ્ગે (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૨૨ આદયો) વુત્તનયેનેવ ગહેતબ્બા.
Gahapaticīvaraṃ paṭikkhipitvā paṃsukūlikaṅgasamādānena paṃsukūliko. Saṅghabhattaṃ paṭikkhipitvā piṇḍapātikaṅgasamādānena piṇḍapātiko. Atirekacīvaraṃ paṭikkhipitvā tecīvarikaṅgasamādānena tecīvariko. Loluppacāraṃ paṭikkhipitvā sapadānacārikaṅgasamādānena sapadānacārī. Nānāsanabhojanaṃ paṭikkhipitvā ekāsanikaṅgasamādānena ekāsaniko. Dutiyakabhājanaṃ paṭikkhipitvā pattapiṇḍikaṅgasamādānena pattapiṇḍiko. Atirittabhojanaṃ paṭikkhipitvā khalupacchābhattikaṅgasamādānena khalupacchābhattiko. Gāmantasenāsanaṃ paṭikkhipitvā āraññikaṅgasamādānena āraññiko. Channavāsaṃ paṭikkhipitvā rukkhamūlikaṅgasamādānena rukkhamūliko. Channarukkhamūlāni paṭikkhipitvā abbhokāsikaṅgasamādānena abbhokāsiko. Nasusānaṃ paṭikkhipitvā sosānikaṅgasamādānena sosāniko. Senāsanaloluppaṃ paṭikkhipitvā yathāsanthatikaṅgasamādānena yathāsanthatiko. Sayanaṃ paṭikkhipitvā nesajjikaṅgasamādānena nesajjiko. Ayamettha saṅkhepo. Vitthārato pana dhutaṅgakathā visuddhimagge (visuddhi. 1.22 ādayo) vuttanayeneva gahetabbā.
ઉચ્ચેતિ ઉચ્ચાદિટ્ઠાને, ઉપરિપાસાદતાય વા ઉચ્ચે. મણ્ડલિપાકારેતિ મણ્ડલાકારેન પાકારપરિક્ખિત્તે. દળ્હમટ્ટાલકોટ્ઠકેતિ થિરેહિ અટ્ટાલેહિ દ્વારકોટ્ઠકેહિ ચ સમન્નાગતે, નગરેતિ અત્થો.
Ucceti uccādiṭṭhāne, uparipāsādatāya vā ucce. Maṇḍalipākāreti maṇḍalākārena pākāraparikkhitte. Daḷhamaṭṭālakoṭṭhaketi thirehi aṭṭālehi dvārakoṭṭhakehi ca samannāgate, nagareti attho.
સતિં પઞ્ઞઞ્ચાતિ એત્થ સતિસીસેન સમાધિં વદતિ. ફલસમાપત્તિનિરોધસમાપત્તિયો સન્ધાય ‘‘સતિં પઞ્ઞઞ્ચ ભાવય’’ન્તિ વુત્તો. સેસં તત્થ તત્થ વુત્તનયત્તા ઉત્તાનમેવ.
Satiṃ paññañcāti ettha satisīsena samādhiṃ vadati. Phalasamāpattinirodhasamāpattiyo sandhāya ‘‘satiṃ paññañca bhāvaya’’nti vutto. Sesaṃ tattha tattha vuttanayattā uttānameva.
એવં થેરો સત્થુ સમ્મુખા સીહનાદં નદિ. તં સુત્વા ભિક્ખૂ અભિપ્પસન્ના અહેસું.
Evaṃ thero satthu sammukhā sīhanādaṃ nadi. Taṃ sutvā bhikkhū abhippasannā ahesuṃ.
કાળિગોધાપુત્તભદ્દિયત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Kāḷigodhāputtabhaddiyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૭. કાળિગોધાપુત્તભદ્દિયત્થેરગાથા • 7. Kāḷigodhāputtabhaddiyattheragāthā