Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૨૧૦] ૧૦. કન્દગલકજાતકવણ્ણના
[210] 10. Kandagalakajātakavaṇṇanā
અમ્ભો કો નામયં રુક્ખોતિ ઇદં સત્થા વેળુવને વિહરન્તો સુગતાલયં આરબ્ભ કથેસિ. તદા હિ સત્થા ‘‘દેવદત્તો સુગતાલયં અકાસી’’તિ સુત્વા ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઇદાનેવ દેવદત્તો મય્હં અનુકિરિયં કરોન્તો વિનાસં પત્તો, પુબ્બેપિ પાપુણિયેવા’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Ambho ko nāmayaṃ rukkhoti idaṃ satthā veḷuvane viharanto sugatālayaṃ ārabbha kathesi. Tadā hi satthā ‘‘devadatto sugatālayaṃ akāsī’’ti sutvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva devadatto mayhaṃ anukiriyaṃ karonto vināsaṃ patto, pubbepi pāpuṇiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો હિમવન્તપદેસે રુક્ખકોટ્ટકસકુણયોનિયં નિબ્બત્તિ, ‘‘ખદિરવનિયો’’તિસ્સ નામં અહોસિ. સો ખદિરવનેયેવ ગોચરં ગણ્હિ, તસ્સેકો કન્દગલકો નામ સહાયો અહોસિ, સો સિમ્બલિપાલિભદ્દકવને ગોચરં ગણ્હાતિ. સો એકદિવસં ખદિરવનિયસ્સ સન્તિકં અગમાસિ. ખદિરવનિયો ‘‘સહાયો મે આગતો’’તિ કન્દગલકં ગહેત્વા ખદિરવનં પવિસિત્વા ખદિરખન્ધં તુણ્ડેન પહરિત્વા રુક્ખતો પાણકે નીહરિત્વા અદાસિ. કન્દગલકો દિન્ને દિન્ને મધુરપૂવે વિય છિન્દિત્વા છિન્દિત્વા ખાદિ. તસ્સ ખાદન્તસ્સેવ માનો ઉપ્પજ્જિ – ‘‘અયમ્પિ રુક્ખકોટ્ટકયોનિયં નિબ્બત્તો, અહમ્પિ, કિં મે એતેન દિન્નગોચરેન, સયમેવ ખદિરવને ગોચરં ગણ્હિસ્સામી’’તિ. સો ખદિરવનિયં આહ – ‘‘સમ્મ, મા ત્વં દુક્ખં અનુભવિ, અહમેવ ખદિરવને ગોચરં ગણ્હિસ્સામી’’તિ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto himavantapadese rukkhakoṭṭakasakuṇayoniyaṃ nibbatti, ‘‘khadiravaniyo’’tissa nāmaṃ ahosi. So khadiravaneyeva gocaraṃ gaṇhi, tasseko kandagalako nāma sahāyo ahosi, so simbalipālibhaddakavane gocaraṃ gaṇhāti. So ekadivasaṃ khadiravaniyassa santikaṃ agamāsi. Khadiravaniyo ‘‘sahāyo me āgato’’ti kandagalakaṃ gahetvā khadiravanaṃ pavisitvā khadirakhandhaṃ tuṇḍena paharitvā rukkhato pāṇake nīharitvā adāsi. Kandagalako dinne dinne madhurapūve viya chinditvā chinditvā khādi. Tassa khādantasseva māno uppajji – ‘‘ayampi rukkhakoṭṭakayoniyaṃ nibbatto, ahampi, kiṃ me etena dinnagocarena, sayameva khadiravane gocaraṃ gaṇhissāmī’’ti. So khadiravaniyaṃ āha – ‘‘samma, mā tvaṃ dukkhaṃ anubhavi, ahameva khadiravane gocaraṃ gaṇhissāmī’’ti.
અથ નં સો ‘‘હન્દ ત્વં સમ્મ, સિમ્બલિપાલિભદ્દકાદિવને નિસ્સારે ગોચરગ્ગહણકુલે જાતો, ખદિરા નામ જાતસારા થદ્ધા, મા તે એતં રુચ્ચી’’તિ આહ. કન્દગલકો ‘‘કિં દાનાહં ન રુક્ખકોટ્ટકયોનિયં નિબ્બત્તો’’તિ તસ્સ વચનં અનાદિયિત્વા વેગેન ગન્ત્વા ખદિરરુક્ખં તુણ્ડેન પહરિ. તાવદેવસ્સ તુણ્ડં ભિજ્જિ, અક્ખીનિ નિક્ખમનાકારપ્પત્તાનિ જાતાનિ, સીસં ફલિતં. સો ખન્ધે પતિટ્ઠાતું અસક્કોન્તો ભૂમિયં પતિત્વા પઠમં ગાથમાહ –
Atha naṃ so ‘‘handa tvaṃ samma, simbalipālibhaddakādivane nissāre gocaraggahaṇakule jāto, khadirā nāma jātasārā thaddhā, mā te etaṃ ruccī’’ti āha. Kandagalako ‘‘kiṃ dānāhaṃ na rukkhakoṭṭakayoniyaṃ nibbatto’’ti tassa vacanaṃ anādiyitvā vegena gantvā khadirarukkhaṃ tuṇḍena pahari. Tāvadevassa tuṇḍaṃ bhijji, akkhīni nikkhamanākārappattāni jātāni, sīsaṃ phalitaṃ. So khandhe patiṭṭhātuṃ asakkonto bhūmiyaṃ patitvā paṭhamaṃ gāthamāha –
૧૧૯.
119.
‘‘અમ્ભો કો નામયં રુક્ખો, સિન્નપત્તો સકણ્ટકો;
‘‘Ambho ko nāmayaṃ rukkho, sinnapatto sakaṇṭako;
યત્થ એકપ્પહારેન, ઉત્તમઙ્ગં વિભિજ્જિત’’ન્તિ.
Yattha ekappahārena, uttamaṅgaṃ vibhijjita’’nti.
તત્થ અમ્ભો કો નામયં રુક્ખોતિ, ભો ખદિરવનિય, કો નામ અયં રુક્ખો. ‘‘કો નામ સો’’તિપિ પાઠો. સિન્નપત્તોતિ સુખુમપત્તો. યત્થ એકપ્પહારેનાતિ યસ્મિં રુક્ખે એકેનેવ પહારેન. ઉત્તમઙ્ગં વિભિજ્જિતન્તિ સીસં ભિન્નં, ન કેવલઞ્ચ સીસં, તુણ્ડમ્પિ ભિન્નં. સો વેદનાપ્પત્તતાય ખદિરરુક્ખં ‘‘કિં રુક્ખો નામેસો’’તિ જાનિતું અસક્કોન્તો વેદનાપ્પત્તો હુત્વા ઇમાય ગાથાય વિપ્પલપિ.
Tattha ambho ko nāmayaṃ rukkhoti, bho khadiravaniya, ko nāma ayaṃ rukkho. ‘‘Ko nāma so’’tipi pāṭho. Sinnapattoti sukhumapatto. Yattha ekappahārenāti yasmiṃ rukkhe ekeneva pahārena. Uttamaṅgaṃ vibhijjitanti sīsaṃ bhinnaṃ, na kevalañca sīsaṃ, tuṇḍampi bhinnaṃ. So vedanāppattatāya khadirarukkhaṃ ‘‘kiṃ rukkho nāmeso’’ti jānituṃ asakkonto vedanāppatto hutvā imāya gāthāya vippalapi.
તં વચનં સુત્વા ખદિરવનિયો દુતિયં ગાથમાહ –
Taṃ vacanaṃ sutvā khadiravaniyo dutiyaṃ gāthamāha –
૧૨૦.
120.
‘‘અચારિ વતાયં વિતુદં વનાનિ, કટ્ઠઙ્ગરુક્ખેસુ અસારકેસુ;
‘‘Acāri vatāyaṃ vitudaṃ vanāni, kaṭṭhaṅgarukkhesu asārakesu;
અથાસદા ખદિરં જાતસારં, યત્થબ્ભિદા ગરુળો ઉત્તમઙ્ગ’’ન્તિ.
Athāsadā khadiraṃ jātasāraṃ, yatthabbhidā garuḷo uttamaṅga’’nti.
તત્થ અચારિ વતાયન્તિ અચરિ વત અયં. વિતુદં વનાનીતિ નિસ્સારસિમ્બલિપાલિભદ્દકવનાનિ વિતુદન્તો વિજ્ઝન્તો. કટ્ઠઙ્ગરુક્ખેસૂતિ વનકટ્ઠકોટ્ઠાસેસુ રુક્ખેસુ. અસારકેસૂતિ નિસ્સારેસુ પાલિભદ્દકસિમ્બલિઆદીસુ. અથાસદા ખદિરં જાતસારન્તિ અથ પોતકકાલતો પટ્ઠાય જાતસારં ખદિરં સમ્પાપુણિ. યત્થબ્ભિદા ગરુળો ઉત્તમઙ્ગન્તિ યત્થબ્ભિદાતિ યસ્મિં ખદિરે અભિન્દિ પદાલયિ. ગરુળોતિ સકુણો. સબ્બસકુણાનઞ્હેતં સગારવસપ્પતિસ્સ વચનં.
Tattha acāri vatāyanti acari vata ayaṃ. Vitudaṃ vanānīti nissārasimbalipālibhaddakavanāni vitudanto vijjhanto. Kaṭṭhaṅgarukkhesūti vanakaṭṭhakoṭṭhāsesu rukkhesu. Asārakesūti nissāresu pālibhaddakasimbaliādīsu. Athāsadā khadiraṃ jātasāranti atha potakakālato paṭṭhāya jātasāraṃ khadiraṃ sampāpuṇi. Yatthabbhidā garuḷo uttamaṅganti yatthabbhidāti yasmiṃ khadire abhindi padālayi. Garuḷoti sakuṇo. Sabbasakuṇānañhetaṃ sagāravasappatissa vacanaṃ.
ઇતિ નં ખદિરવનિયો વત્વા ‘‘ભો કન્દગલક, યત્થ ત્વં ઉત્તમઙ્ગં અભિન્દિ, ખદિરો નામેસો સારરુક્ખો’’તિ આહ. સો તત્થેવ જીવિતક્ખયં પાપુણિ.
Iti naṃ khadiravaniyo vatvā ‘‘bho kandagalaka, yattha tvaṃ uttamaṅgaṃ abhindi, khadiro nāmeso sārarukkho’’ti āha. So tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા કન્દગલકો દેવદત્તો અહોસિ, ખદિરવનિયો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kandagalako devadatto ahosi, khadiravaniyo pana ahameva ahosi’’nti.
કન્દગલકજાતકવણ્ણના દસમા.
Kandagalakajātakavaṇṇanā dasamā.
નતંદળ્હવગ્ગો છટ્ઠો.
Nataṃdaḷhavaggo chaṭṭho.
તસ્સુદ્દાનં –
Tassuddānaṃ –
બન્ધનાગારં કેળિસીલં, ખણ્ડં વીરકગઙ્ગેય્યં;
Bandhanāgāraṃ keḷisīlaṃ, khaṇḍaṃ vīrakagaṅgeyyaṃ;
કુરુઙ્ગમસ્સકઞ્ચેવ, સુસુમારઞ્ચ કુક્કુટં;
Kuruṅgamassakañceva, susumārañca kukkuṭaṃ;
કન્દગલકન્તિ તે દસ.
Kandagalakanti te dasa.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૨૧૦. કન્દગલકજાતકં • 210. Kandagalakajātakaṃ