Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
મજ્ઝિમનિકાયે
Majjhimanikāye
મજ્ઝિમપણ્ણાસ-અટ્ઠકથા
Majjhimapaṇṇāsa-aṭṭhakathā
૧. ગહપતિવગ્ગો
1. Gahapativaggo
૧. કન્દરકસુત્તવણ્ણના
1. Kandarakasuttavaṇṇanā
૧. એવં મે સુતન્તિ કન્દરકસુત્તં. તત્થ ચમ્પાયન્તિ એવંનામકે નગરે. તસ્સ હિ નગરસ્સ આરામપોક્ખરણીઆદીસુ તેસુ તેસુ ઠાનેસુ ચમ્પકરુક્ખાવ ઉસ્સન્ના અહેસું, તસ્મા ચમ્પાતિ સઙ્ખમગમાસિ. ગગ્ગરાય પોક્ખરણિયા તીરેતિ તસ્સ ચમ્પાનગરસ્સ અવિદૂરે ગગ્ગરાય નામ રાજમહેસિયા ખણિતત્તા ગગ્ગરાતિ લદ્ધવોહારા પોક્ખરણી અત્થિ. તસ્સા તીરે સમન્તતો નીલાદિપઞ્ચવણ્ણકુસુમપટિમણ્ડિતં મહન્તં ચમ્પકવનં. તસ્મિં ભગવા કુસુમગન્ધસુગન્ધે ચમ્પકવને વિહરતિ. તં સન્ધાય ‘‘ગગ્ગરાય પોક્ખરણિયા તીરે’’તિ વુત્તં. મહતા ભિક્ખુસઙ્ઘેન સદ્ધિન્તિ અદસ્સિતપરિચ્છેદેન મહન્તેન ભિક્ખુસઙ્ઘેન સદ્ધિં. પેસ્સોતિ તસ્સ નામં. હત્થારોહપુત્તોતિ હત્થાચરિયસ્સ પુત્તો. કન્દરકો ચ પરિબ્બાજકોતિ કન્દરકોતિ એવંનામો છન્નપરિબ્બાજકો. અભિવાદેત્વાતિ છબ્બણ્ણાનં ઘનબુદ્ધરસ્મીનં અન્તરં પવિસિત્વા પસન્નલાખારસે નિમુજ્જમાનો વિય, સિઙ્ગીસુવણ્ણવણ્ણં દુસ્સવરં પસારેત્વા સસીસં પારુપમાનો વિય, વણ્ણગન્ધસમ્પન્નચમ્પકપુપ્ફાનિ સિરસા સમ્પટિચ્છન્તો વિય, સિનેરુપાદં ઉપગચ્છન્તો પુણ્ણચન્દો વિય ભગવતો ચક્કલક્ખણપટિમણ્ડિતે અલત્તકવણ્ણફુલ્લપદુમસસ્સિરિકે પાદે વન્દિત્વાતિ અત્થો. એકમન્તં નિસીદીતિ છનિસજ્જદોસવિરહિતે એકસ્મિં ઓકાસે નિસીદિ.
1.Evaṃme sutanti kandarakasuttaṃ. Tattha campāyanti evaṃnāmake nagare. Tassa hi nagarassa ārāmapokkharaṇīādīsu tesu tesu ṭhānesu campakarukkhāva ussannā ahesuṃ, tasmā campāti saṅkhamagamāsi. Gaggarāya pokkharaṇiyā tīreti tassa campānagarassa avidūre gaggarāya nāma rājamahesiyā khaṇitattā gaggarāti laddhavohārā pokkharaṇī atthi. Tassā tīre samantato nīlādipañcavaṇṇakusumapaṭimaṇḍitaṃ mahantaṃ campakavanaṃ. Tasmiṃ bhagavā kusumagandhasugandhe campakavane viharati. Taṃ sandhāya ‘‘gaggarāya pokkharaṇiyā tīre’’ti vuttaṃ. Mahatā bhikkhusaṅghena saddhinti adassitaparicchedena mahantena bhikkhusaṅghena saddhiṃ. Pessoti tassa nāmaṃ. Hatthārohaputtoti hatthācariyassa putto. Kandarakoca paribbājakoti kandarakoti evaṃnāmo channaparibbājako. Abhivādetvāti chabbaṇṇānaṃ ghanabuddharasmīnaṃ antaraṃ pavisitvā pasannalākhārase nimujjamāno viya, siṅgīsuvaṇṇavaṇṇaṃ dussavaraṃ pasāretvā sasīsaṃ pārupamāno viya, vaṇṇagandhasampannacampakapupphāni sirasā sampaṭicchanto viya, sinerupādaṃ upagacchanto puṇṇacando viya bhagavato cakkalakkhaṇapaṭimaṇḍite alattakavaṇṇaphullapadumasassirike pāde vanditvāti attho. Ekamantaṃ nisīdīti chanisajjadosavirahite ekasmiṃ okāse nisīdi.
તુણ્હીભૂ તં તુણ્હીભૂતન્તિ યતો યતો અનુવિલોકેતિ, તતો તતો તુણ્હીભૂતમેવાતિ અત્થો. તત્થ હિ એકભિક્ખુસ્સાપિ હત્થકુક્કુચ્ચં વા પાદકુક્કુચ્ચં વા નત્થિ, સબ્બે ભગવતો ચેવ ગારવેન અત્તનો ચ સિક્ખિતસિક્ખતાય અઞ્ઞમઞ્ઞં વિગતસલ્લાપા અન્તમસો ઉક્કાસિતસદ્દમ્પિ અકરોન્તા સુનિખાતઇન્દખીલા વિય નિવાતટ્ઠાને સન્નિસિન્નં મહાસમુદ્દઉદકં વિય કાયેનપિ નિચ્ચલા મનસાપિ અવિક્ખિત્તા રત્તવલાહકા વિય સિનેરુકૂટં ભગવન્તં પરિવારેત્વા નિસીદિંસુ. પરિબ્બાજકસ્સ એવં સન્નિસિન્નં પરિસં દિસ્વા મહન્તં પીતિસોમનસ્સં ઉપ્પજ્જિ. ઉપ્પન્નં પન અન્તોહદયસ્મિંયેવ સન્નિદહિતું અસક્કોન્તો પિયસમુદાહારં સમુટ્ઠાપેસિ. તસ્મા અચ્છરિયં ભોતિઆદિમાહ.
Tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūtanti yato yato anuviloketi, tato tato tuṇhībhūtamevāti attho. Tattha hi ekabhikkhussāpi hatthakukkuccaṃ vā pādakukkuccaṃ vā natthi, sabbe bhagavato ceva gāravena attano ca sikkhitasikkhatāya aññamaññaṃ vigatasallāpā antamaso ukkāsitasaddampi akarontā sunikhātaindakhīlā viya nivātaṭṭhāne sannisinnaṃ mahāsamuddaudakaṃ viya kāyenapi niccalā manasāpi avikkhittā rattavalāhakā viya sinerukūṭaṃ bhagavantaṃ parivāretvā nisīdiṃsu. Paribbājakassa evaṃ sannisinnaṃ parisaṃ disvā mahantaṃ pītisomanassaṃ uppajji. Uppannaṃ pana antohadayasmiṃyeva sannidahituṃ asakkonto piyasamudāhāraṃ samuṭṭhāpesi. Tasmā acchariyaṃ bhotiādimāha.
તત્થ અન્ધસ્સ પબ્બતારોહનં વિય નિચ્ચં ન હોતીતિ અચ્છરિયં. અયં તાવ સદ્દનયો. અયં પન અટ્ઠકથાનયો , અચ્છરાયોગ્ગન્તિ અચ્છરિયં. અચ્છરં પહરિતું યુત્તન્તિ અત્થો. અભૂતપુબ્બં ભૂતન્તિ અબ્ભુતં. ઉભયમ્પેતં વિમ્હયસ્સેવાધિવચનં. તં પનેતં ગરહઅચ્છરિયં, પસંસાઅચ્છરિયન્તિ દુવિધં હોતિ. તત્થ અચ્છરિયં મોગ્ગલ્લાન અબ્ભુતં મોગ્ગલ્લાન, યાવ બાહાગહણાપિ નામ સો મોઘપુરિસો આગમેસ્સતીતિ (ચૂળવ॰ ૩૮૩; અ॰ નિ॰ ૮.૨૦), ઇદં ગરહઅચ્છરિયં નામ. ‘‘અચ્છરિયં નન્દમાતે અબ્ભુતં નન્દમાતે, યત્ર હિ નામ ચિત્તુપ્પાદમ્પિ પરિસોધેસ્સસીતિ (અ॰ નિ॰ ૭.૫૩) ઇદં પસંસાઅચ્છરિયં નામ. ઇધાપિ ઇદમેવ અધિપ્પેતં’’ અયઞ્હિ તં પસંસન્તો એવમાહ.
Tattha andhassa pabbatārohanaṃ viya niccaṃ na hotīti acchariyaṃ. Ayaṃ tāva saddanayo. Ayaṃ pana aṭṭhakathānayo , accharāyogganti acchariyaṃ. Accharaṃ paharituṃ yuttanti attho. Abhūtapubbaṃ bhūtanti abbhutaṃ. Ubhayampetaṃ vimhayassevādhivacanaṃ. Taṃ panetaṃ garahaacchariyaṃ, pasaṃsāacchariyanti duvidhaṃ hoti. Tattha acchariyaṃ moggallāna abbhutaṃ moggallāna, yāva bāhāgahaṇāpi nāma so moghapuriso āgamessatīti (cūḷava. 383; a. ni. 8.20), idaṃ garahaacchariyaṃ nāma. ‘‘Acchariyaṃ nandamāte abbhutaṃ nandamāte, yatra hi nāma cittuppādampi parisodhessasīti (a. ni. 7.53) idaṃ pasaṃsāacchariyaṃ nāma. Idhāpi idameva adhippetaṃ’’ ayañhi taṃ pasaṃsanto evamāha.
યાવઞ્ચિદન્તિ એત્થ ઇદન્તિ નિપાતમત્તં. યાવાતિ પમાણપરિચ્છેદો, યાવ સમ્મા પટિપાદિતો, યત્તકેન પમાણેન સમ્મા પટિપાદિતો, ન સક્કા તસ્સ વણ્ણે વત્તું, અથ ખો અચ્છરિયમેવેતં અબ્ભુતમેવેતન્તિ વુત્તં હોતિ. એતપરમંયેવાતિ એવં સમ્મા પટિપાદિતો એસો ભિક્ખુસઙ્ઘો તસ્સાપિ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ પરમોતિ એતપરમો, તં એતપરમં યથા અયં પટિપાદિતો, એવં પટિપાદિતં કત્વા પટિપાદેસું, ન ઇતો ભિય્યોતિ અત્થો. દુતિયનયે એવં પટિપાદેસ્સન્તિ, ન ઇતો ભિય્યોતિ યોજેતબ્બં. તત્થ પટિપાદિતોતિ આભિસમાચારિકવત્તં આદિં કત્વા સમ્મા અપચ્ચનીકપટિપત્તિયં યોજિતો. અથ કસ્મા અયં પરિબ્બાજકો અતીતાનાગતે બુદ્ધે દસ્સેતિ, કિમસ્સ તિયદ્ધજાનનઞાણં અત્થીતિ. નત્થિ, નયગ્ગાહે પન ઠત્વા ‘‘યેનાકારેન અયં ભિક્ખુસઙ્ઘો સન્નિસિન્નો દન્તો વિનીતો ઉપસન્તો, અતીતબુદ્ધાપિ એતપરમંયેવ કત્વા પટિપજ્જાપેસું, અનાગતબુદ્ધાપિ પટિપજ્જાપેસ્સન્તિ, નત્થિ ઇતો ઉત્તરિ પટિપાદના’’તિ મઞ્ઞમાનો અનુબુદ્ધિયા એવમાહ.
Yāvañcidanti ettha idanti nipātamattaṃ. Yāvāti pamāṇaparicchedo, yāva sammā paṭipādito, yattakena pamāṇena sammā paṭipādito, na sakkā tassa vaṇṇe vattuṃ, atha kho acchariyamevetaṃ abbhutamevetanti vuttaṃ hoti. Etaparamaṃyevāti evaṃ sammā paṭipādito eso bhikkhusaṅgho tassāpi bhikkhusaṅghassa paramoti etaparamo, taṃ etaparamaṃ yathā ayaṃ paṭipādito, evaṃ paṭipāditaṃ katvā paṭipādesuṃ, na ito bhiyyoti attho. Dutiyanaye evaṃ paṭipādessanti, na ito bhiyyoti yojetabbaṃ. Tattha paṭipāditoti ābhisamācārikavattaṃ ādiṃ katvā sammā apaccanīkapaṭipattiyaṃ yojito. Atha kasmā ayaṃ paribbājako atītānāgate buddhe dasseti, kimassa tiyaddhajānanañāṇaṃ atthīti. Natthi, nayaggāhe pana ṭhatvā ‘‘yenākārena ayaṃ bhikkhusaṅgho sannisinno danto vinīto upasanto, atītabuddhāpi etaparamaṃyeva katvā paṭipajjāpesuṃ, anāgatabuddhāpi paṭipajjāpessanti, natthi ito uttari paṭipādanā’’ti maññamāno anubuddhiyā evamāha.
૨. એવમેતં કન્દરકાતિ પાટિએક્કો અનુસન્ધિ. ભગવા કિર તં સુત્વા ‘‘કન્દરક ત્વં ભિક્ખુસઙ્ઘં ઉપસન્તોતિ વદસિ, ઇમસ્સ પન ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ઉપસન્તકારણં તુય્હં અપાકટં, ન હિ ત્વં સમતિંસ પારમિયા પૂરેત્વા કુસલમૂલં પરિપાચેત્વા બોધિપલ્લઙ્કે સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં પટિવિજ્ઝિ, મયા પન પારમિયો પૂરેત્વા ઞાતત્થચરિયં લોકત્થચરિયં બુદ્ધત્થચરિયઞ્ચ કોટિં પાપેત્વા બોધિપલ્લઙ્કે સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં પટિવિદ્ધં, મય્હં એતેસં ઉપસન્તકારણં પાકટ’’ન્તિ દસ્સેતું ઇમં દેસનં આરભિ.
2.Evametaṃ kandarakāti pāṭiekko anusandhi. Bhagavā kira taṃ sutvā ‘‘kandaraka tvaṃ bhikkhusaṅghaṃ upasantoti vadasi, imassa pana bhikkhusaṅghassa upasantakāraṇaṃ tuyhaṃ apākaṭaṃ, na hi tvaṃ samatiṃsa pāramiyā pūretvā kusalamūlaṃ paripācetvā bodhipallaṅke sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhi, mayā pana pāramiyo pūretvā ñātatthacariyaṃ lokatthacariyaṃ buddhatthacariyañca koṭiṃ pāpetvā bodhipallaṅke sabbaññutaññāṇaṃ paṭividdhaṃ, mayhaṃ etesaṃ upasantakāraṇaṃ pākaṭa’’nti dassetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi.
સન્તિ હિ કન્દરકાતિ અયમ્પિ પાટિએક્કો અનુસન્ધિ. ભગવતો કિર એતદહોસિ – ‘‘અયં પરિબ્બાજકો ઇમં ભિક્ખુસઙ્ઘં ઉપસન્તોતિ વદતિ, અયઞ્ચ ભિક્ખુસઙ્ઘો કપ્પેત્વા પકપ્પેત્વા કુહકભાવેન ઇરિયાપથં સણ્ઠપેન્તો ચિત્તેન અનુપસન્તો ન ઉપસન્તાકારં દસ્સેતિ. એત્થ પન ભિક્ખુસઙ્ઘે પટિપદં પૂરયમાનાપિ પટિપદં પૂરેત્વા મત્થકં પત્વા ઠિતભિક્ખૂપિ અત્થિ, તત્થ પટિપદં પૂરેત્વા મત્થકં પત્તા અત્તના પટિવિદ્ધગુણેહેવ ઉપસન્તા, પટિપદં પૂરયમાના ઉપરિમગ્ગસ્સ વિપસ્સનાય ઉપસન્તા, ઇતો મુત્તા પન અવસેસા ચતૂહિ સતિપટ્ઠાનેહિ ઉપસન્તા. તં નેસં ઉપસન્તકારણં દસ્સેસ્સામી’’તિ ‘‘ઇમિના ચ ઇમિના ચ કારણેન અયં ભિક્ખુસઙ્ઘો ઉપસન્તો’’તિ દસ્સેતું ‘‘સન્તિ હિ કન્દરકા’’તિઆદિમાહ.
Santi hi kandarakāti ayampi pāṭiekko anusandhi. Bhagavato kira etadahosi – ‘‘ayaṃ paribbājako imaṃ bhikkhusaṅghaṃ upasantoti vadati, ayañca bhikkhusaṅgho kappetvā pakappetvā kuhakabhāvena iriyāpathaṃ saṇṭhapento cittena anupasanto na upasantākāraṃ dasseti. Ettha pana bhikkhusaṅghe paṭipadaṃ pūrayamānāpi paṭipadaṃ pūretvā matthakaṃ patvā ṭhitabhikkhūpi atthi, tattha paṭipadaṃ pūretvā matthakaṃ pattā attanā paṭividdhaguṇeheva upasantā, paṭipadaṃ pūrayamānā uparimaggassa vipassanāya upasantā, ito muttā pana avasesā catūhi satipaṭṭhānehi upasantā. Taṃ nesaṃ upasantakāraṇaṃ dassessāmī’’ti ‘‘iminā ca iminā ca kāraṇena ayaṃ bhikkhusaṅgho upasanto’’ti dassetuṃ ‘‘santi hi kandarakā’’tiādimāha.
તત્થ અરહન્તો ખીણાસવાતિઆદીસુ યં વત્તબ્બં, તં મૂલપરિયાયસુત્તવણ્ણનાયમેવ વુત્તં. સેખપટિપદમ્પિ તત્થેવ વિત્થારિતં. સન્તતસીલાતિ સતતસીલા નિરન્તરસીલા. સન્તતવુત્તિનોતિ તસ્સેવ વેવચનં, સન્તતજીવિકા વાતિપિ અત્થો. તસ્મિં સન્તતસીલે ઠત્વાવ જીવિકં કપ્પેન્તિ, ન દુસ્સીલ્યં મરણં પાપુણન્તીતિ અત્થો.
Tattha arahanto khīṇāsavātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ mūlapariyāyasuttavaṇṇanāyameva vuttaṃ. Sekhapaṭipadampi tattheva vitthāritaṃ. Santatasīlāti satatasīlā nirantarasīlā. Santatavuttinoti tasseva vevacanaṃ, santatajīvikā vātipi attho. Tasmiṃ santatasīle ṭhatvāva jīvikaṃ kappenti, na dussīlyaṃ maraṇaṃ pāpuṇantīti attho.
નિપકાતિ નેપક્કેન સમન્નાગતા પઞ્ઞવન્તો. નિપકવુત્તિનોતિ પઞ્ઞાય વુત્તિનો, પઞ્ઞાય ઠત્વા જીવિકં કપ્પેન્તિ. યથા એકચ્ચો સાસને પબ્બજિત્વાપિ જીવિતકારણા છસુ અગોચરેસુ ચરતિ, વેસિયાગોચરો હોતિ, વિધવથુલ્લકુમારિકપણ્ડકપાનાગારભિક્ખુનિગોચરો હોતિ. સંસટ્ઠો વિહરતિ રાજૂહિ રાજમહામત્તેહિ તિત્થિયેહિ તિત્થિયસાવકેહિ અનનુલોમિકેન ગિહિસંસગ્ગેન (વિભ॰ ૫૧૪), વેજ્જકમ્મં કરોતિ, દૂતકમ્મં કરોતિ, પહિણકમ્મં કરોતિ, ગણ્ડં ફાલેતિ, અરુમક્ખનં દેતિ, ઉદ્ધંવિરેચનં દેતિ, અધોવિરેચનં દેતિ, નત્થુતેલં પચતિ, પિવનતેલં પચતિ, વેળુદાનં, પત્તદાનં, પુપ્ફદાનં, ફલદાનં, સિનાનદાનં, દન્તકટ્ઠદાનં, મુખોદકદાનં, ચુણ્ણમત્તિકદાનં દેતિ, ચાટુકમ્યં કરોતિ, મુગ્ગસૂપિયં, પારિભટું, જઙ્ઘપેસનિયં કરોતીતિ એકવીસતિવિધાય અનેસનાય જીવિકં કપ્પેન્તો અનિપકવુત્તિ નામ હોતિ, ન પઞ્ઞાય ઠત્વા જીવિકં કપ્પેતિ, તતો કાલકિરિયં કત્વા સમણયક્ખો નામ હુત્વા ‘‘તસ્સ સઙ્ઘાટિપિ આદિત્તા હોતિ સમ્પજ્જલિતા’’તિ વુત્તનયેન મહાદુક્ખં અનુભોતિ. એવંવિધા અહુત્વા જીવિતહેતુપિ સિક્ખાપદં અનતિક્કમન્તો ચતુપારિસુદ્ધિસીલે પતિટ્ઠાય યથાબલં બુદ્ધવચનં ઉગ્ગણ્હિત્વા રથવિનીતપટિપદં, મહાગોસિઙ્ગપટિપદં, મહાસુઞ્ઞતપટિપદં, અનઙ્ગણપટિપદં, ધમ્મદાયાદપટિપદં, નાલકપટિપદં, તુવટ્ટકપટિપદં, ચન્દોપમપટિપદન્તિ ઇમાનિ અરિયપટિપદાનિ પૂરેન્તો ચતુપચ્ચય-સન્તોસ-ભાવનારામ-અરિયવંસપટિપત્તિયં કાયસક્ખિનો હુત્વા અનીકા નિક્ખન્તહત્થી વિય યૂથા વિસ્સટ્ઠસીહો વિય નિપચ્છાબન્ધમહાનાવા વિય ચ ગમનાદીસુ એકવિહારિનો વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા અજ્જઅજ્જેવ અરહત્તન્તિ પવત્તઉસ્સાહા વિહરન્તીતિ અત્થો.
Nipakāti nepakkena samannāgatā paññavanto. Nipakavuttinoti paññāya vuttino, paññāya ṭhatvā jīvikaṃ kappenti. Yathā ekacco sāsane pabbajitvāpi jīvitakāraṇā chasu agocaresu carati, vesiyāgocaro hoti, vidhavathullakumārikapaṇḍakapānāgārabhikkhunigocaro hoti. Saṃsaṭṭho viharati rājūhi rājamahāmattehi titthiyehi titthiyasāvakehi ananulomikena gihisaṃsaggena (vibha. 514), vejjakammaṃ karoti, dūtakammaṃ karoti, pahiṇakammaṃ karoti, gaṇḍaṃ phāleti, arumakkhanaṃ deti, uddhaṃvirecanaṃ deti, adhovirecanaṃ deti, natthutelaṃ pacati, pivanatelaṃ pacati, veḷudānaṃ, pattadānaṃ, pupphadānaṃ, phaladānaṃ, sinānadānaṃ, dantakaṭṭhadānaṃ, mukhodakadānaṃ, cuṇṇamattikadānaṃ deti, cāṭukamyaṃ karoti, muggasūpiyaṃ, pāribhaṭuṃ, jaṅghapesaniyaṃ karotīti ekavīsatividhāya anesanāya jīvikaṃ kappento anipakavutti nāma hoti, na paññāya ṭhatvā jīvikaṃ kappeti, tato kālakiriyaṃ katvā samaṇayakkho nāma hutvā ‘‘tassa saṅghāṭipi ādittā hoti sampajjalitā’’ti vuttanayena mahādukkhaṃ anubhoti. Evaṃvidhā ahutvā jīvitahetupi sikkhāpadaṃ anatikkamanto catupārisuddhisīle patiṭṭhāya yathābalaṃ buddhavacanaṃ uggaṇhitvā rathavinītapaṭipadaṃ, mahāgosiṅgapaṭipadaṃ, mahāsuññatapaṭipadaṃ, anaṅgaṇapaṭipadaṃ, dhammadāyādapaṭipadaṃ, nālakapaṭipadaṃ, tuvaṭṭakapaṭipadaṃ, candopamapaṭipadanti imāni ariyapaṭipadāni pūrento catupaccaya-santosa-bhāvanārāma-ariyavaṃsapaṭipattiyaṃ kāyasakkhino hutvā anīkā nikkhantahatthī viya yūthā vissaṭṭhasīho viya nipacchābandhamahānāvā viya ca gamanādīsu ekavihārino vipassanaṃ paṭṭhapetvā ajjaajjeva arahattanti pavattaussāhā viharantīti attho.
સુપ્પતિટ્ઠિતચિત્તાતિ ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસુ સુટ્ઠપિતચિત્તા હુત્વા. સેસા સતિપટ્ઠાનકથા હેટ્ઠા વિત્થારિતાવ. ઇધ પન લોકિયલોકુત્તરમિસ્સકા સતિપટ્ઠાના કથિતા, એત્તકેન ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ઉપસન્તકારણં કથિતં હોતિ.
Suppatiṭṭhitacittāti catūsu satipaṭṭhānesu suṭṭhapitacittā hutvā. Sesā satipaṭṭhānakathā heṭṭhā vitthāritāva. Idha pana lokiyalokuttaramissakā satipaṭṭhānā kathitā, ettakena bhikkhusaṅghassa upasantakāraṇaṃ kathitaṃ hoti.
૩. યાવ સુપઞ્ઞત્તાતિ યાવ સુટ્ઠપિતા સુદેસિતા. મયમ્પિ હિ, ભન્તેતિ ઇમિના એસ અત્તનો કારકભાવં દસ્સેતિ, ભિક્ખુસઙ્ઘઞ્ચ ઉક્ખિપતિ. અયઞ્હેત્થ અધિપ્પાયો, મયમ્પિ હિ, ભન્તે, ગિહિ…પે॰… સુપ્પતિટ્ઠિતચિત્તા વિહરામ, ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ પન અયમેવ કસિ ચ બીજઞ્ચ યુગનઙ્ગલઞ્ચ ફાલપાચનઞ્ચ, તસ્મા ભિક્ખુસઙ્ઘો સબ્બકાલં સતિપટ્ઠાનપરાયણો, મયં પન કાલેન કાલં ઓકાસં લભિત્વા એતં મનસિકારં કરોમ, મયમ્પિ કારકા, ન સબ્બસો વિસ્સટ્ઠકમ્મટ્ઠાનાયેવાતિ. મનુસ્સગહનેતિ મનુસ્સાનં અજ્ઝાસયગહનેન ગહનતા, અજ્ઝાસયસ્સાપિ નેસં કિલેસગહનેન ગહનતા વેદિતબ્બા. કસટસાઠેય્યેસુપિ એસેવ નયો. તત્થ અપરિસુદ્ધટ્ઠેન કસટતા, કેરાટિયટ્ઠેન સાઠેય્યતા વેદિતબ્બા. સત્તાનં હિતાહિતં જાનાતીતિ એવં ગહનકસટકેરાટિયાનં મનુસ્સાનં હિતાહિતપટિપદં યાવ સુટ્ઠુ ભગવા જાનાતિ. યદિદં પસવોતિ એત્થ સબ્બાપિ ચતુપ્પદજાતિ પસવોતિ અધિપ્પેતા. પહોમીતિ સક્કોમિ. યાવતકેન અન્તરેનાતિ યત્તકેન ખણેન. ચમ્પં ગતાગતં કરિસ્સતીતિ અસ્સમણ્ડલતો યાવ ચમ્પાનગરદ્વારા ગમનઞ્ચ આગમનઞ્ચ કરિસ્સતિ. સાઠેય્યાનીતિ સઠત્તાનિ. કૂટેય્યાનીતિ કૂટત્તાનિ. વઙ્કેય્યાનીતિ વઙ્કત્તાનિ. જિમ્હેય્યાનીતિ જિમ્હત્તાનિ. પાતુકરિસ્સતીતિ પકાસેસ્સતિ દસ્સેસ્સતિ. ન હિ સક્કા તેન તાનિ એત્તકેન અન્તરેન દસ્સેતું.
3.Yāva supaññattāti yāva suṭṭhapitā sudesitā. Mayampi hi, bhanteti iminā esa attano kārakabhāvaṃ dasseti, bhikkhusaṅghañca ukkhipati. Ayañhettha adhippāyo, mayampi hi, bhante, gihi…pe… suppatiṭṭhitacittā viharāma, bhikkhusaṅghassa pana ayameva kasi ca bījañca yuganaṅgalañca phālapācanañca, tasmā bhikkhusaṅgho sabbakālaṃ satipaṭṭhānaparāyaṇo, mayaṃ pana kālena kālaṃ okāsaṃ labhitvā etaṃ manasikāraṃ karoma, mayampi kārakā, na sabbaso vissaṭṭhakammaṭṭhānāyevāti. Manussagahaneti manussānaṃ ajjhāsayagahanena gahanatā, ajjhāsayassāpi nesaṃ kilesagahanena gahanatā veditabbā. Kasaṭasāṭheyyesupi eseva nayo. Tattha aparisuddhaṭṭhena kasaṭatā, kerāṭiyaṭṭhena sāṭheyyatā veditabbā. Sattānaṃ hitāhitaṃ jānātīti evaṃ gahanakasaṭakerāṭiyānaṃ manussānaṃ hitāhitapaṭipadaṃ yāva suṭṭhu bhagavā jānāti. Yadidaṃ pasavoti ettha sabbāpi catuppadajāti pasavoti adhippetā. Pahomīti sakkomi. Yāvatakena antarenāti yattakena khaṇena. Campaṃ gatāgataṃ karissatīti assamaṇḍalato yāva campānagaradvārā gamanañca āgamanañca karissati. Sāṭheyyānīti saṭhattāni. Kūṭeyyānīti kūṭattāni. Vaṅkeyyānīti vaṅkattāni. Jimheyyānīti jimhattāni. Pātukarissatīti pakāsessati dassessati. Na hi sakkā tena tāni ettakena antarena dassetuṃ.
તત્થ યસ્સ કિસ્મિઞ્ચિદેવ ઠાને ઠાતુકામસ્સ સતો યં ઠાનં મનુસ્સાનં સપ્પટિભયં, પુરતો ગન્ત્વા વઞ્ચેત્વા ઠસ્સામીતિ ન હોતિ, તસ્મિં ઠાતુકામટ્ઠાનેયેવ નિખાતત્થમ્ભો વિય ચત્તારો પાદે નિચ્ચલે કત્વા તિટ્ઠતિ, અયં સઠો નામ. યસ્સ પન કિસ્મિઞ્ચિદેવ ઠાને અવચ્છિન્દિત્વા ખન્ધગતં પાતેતુકામસ્સ સતો યં ઠાનં મનુસ્સાનં સપ્પટિભયં, પુરતો ગન્ત્વા વઞ્ચેત્વા પાતેસ્સામીતિ ન હોતિ, તત્થેવ અવચ્છિન્દિત્વા પાતેતિ, અયં કૂટો નામ. યસ્સ કિસ્મિઞ્ચિદેવ ઠાને મગ્ગા ઉક્કમ્મ નિવત્તિત્વા પટિમગ્ગં આરોહિતુકામસ્સ સતો યં ઠાનં મનુસ્સાનં સપ્પટિભયં, પુરતો ગન્ત્વા વઞ્ચેત્વા એવં કરિસ્સામીતિ ન હોતિ, તત્થેવ મગ્ગા ઉક્કમ્મ નિવત્તિત્વા પટિમગ્ગં આરોહતિ, અયં વઙ્કો નામ. યસ્સ પન કાલેન વામતો કાલેન દક્ખિણતો કાલેન ઉજુમગ્ગેનેવ ગન્તુકામસ્સ સતો યં ઠાનં મનુસ્સાનં સપ્પટિભયં, પુરતો ગન્ત્વા વઞ્ચેત્વા એવં કરિસ્સામીતિ ન હોતિ, તત્થેવ કાલેન વામતો કાલેન દક્ખિણતો કાલેન ઉજુમગ્ગં ગચ્છતિ, તથા લણ્ડં વા પસ્સાવં વા વિસ્સજ્જેતુકામસ્સ સતો ઇદં ઠાનં સુસમ્મટ્ઠં આકિણ્ણમનુસ્સં રમણીયં, ઇમસ્મિં ઠાને એવરૂપં કાતું ન યુત્તં, પુરતો ગન્ત્વા પટિચ્છન્નઠાને કરિસ્સામીતિ ન હોતિ, તત્થેવ કરોતિ, અયં જિમ્હો નામ. ઇતિ ઇમં ચતુબ્બિધમ્પિ કિરિયં સન્ધાયેતં વુત્તં. સબ્બાનિ તાનિ સાઠેય્યાનિ કૂટેય્યાનિ વઙ્કેય્યાનિ જિમ્હેય્યાનિ પાતુકરિસ્સતીતિ એવં કરોન્તાપિ તે સઠાદયો તાનિ સાઠેય્યાદીનિ પાતુકરોન્તિ નામ.
Tattha yassa kismiñcideva ṭhāne ṭhātukāmassa sato yaṃ ṭhānaṃ manussānaṃ sappaṭibhayaṃ, purato gantvā vañcetvā ṭhassāmīti na hoti, tasmiṃ ṭhātukāmaṭṭhāneyeva nikhātatthambho viya cattāro pāde niccale katvā tiṭṭhati, ayaṃ saṭho nāma. Yassa pana kismiñcideva ṭhāne avacchinditvā khandhagataṃ pātetukāmassa sato yaṃ ṭhānaṃ manussānaṃ sappaṭibhayaṃ, purato gantvā vañcetvā pātessāmīti na hoti, tattheva avacchinditvā pāteti, ayaṃ kūṭo nāma. Yassa kismiñcideva ṭhāne maggā ukkamma nivattitvā paṭimaggaṃ ārohitukāmassa sato yaṃ ṭhānaṃ manussānaṃ sappaṭibhayaṃ, purato gantvā vañcetvā evaṃ karissāmīti na hoti, tattheva maggā ukkamma nivattitvā paṭimaggaṃ ārohati, ayaṃ vaṅko nāma. Yassa pana kālena vāmato kālena dakkhiṇato kālena ujumaggeneva gantukāmassa sato yaṃ ṭhānaṃ manussānaṃ sappaṭibhayaṃ, purato gantvā vañcetvā evaṃ karissāmīti na hoti, tattheva kālena vāmato kālena dakkhiṇato kālena ujumaggaṃ gacchati, tathā laṇḍaṃ vā passāvaṃ vā vissajjetukāmassa sato idaṃ ṭhānaṃ susammaṭṭhaṃ ākiṇṇamanussaṃ ramaṇīyaṃ, imasmiṃ ṭhāne evarūpaṃ kātuṃ na yuttaṃ, purato gantvā paṭicchannaṭhāne karissāmīti na hoti, tattheva karoti, ayaṃ jimho nāma. Iti imaṃ catubbidhampi kiriyaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Sabbāni tāni sāṭheyyāni kūṭeyyāni vaṅkeyyāni jimheyyāni pātukarissatīti evaṃ karontāpi te saṭhādayo tāni sāṭheyyādīni pātukaronti nāma.
એવં પસૂનં ઉત્તાનભાવં દસ્સેત્વા ઇદાનિ મનુસ્સાનં ગહનભાવં દસ્સેન્તો અમ્હાકં પન, ભન્તેતિઆદિમાહ. તત્થ દાસાતિ અન્તોજાતકા વા ધનક્કીતા વા કરમરાનીતા વા સયં વા દાસબ્યં ઉપગતા. પેસ્સાતિ પેસનકારકા. કમ્મકરાતિ ભત્તવેતનભતા. અઞ્ઞથાવ કાયેનાતિ અઞ્ઞેનેવાકારેન કાયેન સમુદાચરન્તિ, અઞ્ઞેનેવાકારેન વાચાય, અઞ્ઞેન ચ નેસં આકારેન ચિત્તં ઠિતં હોતીતિ દસ્સેતિ. તત્થ યે સમ્મુખા સામિકે દિસ્વા પચ્ચુગ્ગમનં કરોન્તિ, હત્થતો ભણ્ડકં ગણ્હન્તિ, ઇમં વિસ્સજ્જેત્વા ઇમં ગણ્હન્તા સેસાનિપિ આસન-પઞ્ઞાપન-તાલવણ્ટબીજન-પાદધોવનાદીનિ સબ્બાનિ કિચ્ચાનિ કરોન્તિ, પરમ્મુખકાલે પન તેલમ્પિ ઉત્તરન્તં ન ઓલોકેન્તિ, સતગ્ઘનકેપિ સહસ્સગ્ઘનકેપિ કમ્મે પરિહાયન્તે નિવત્તિત્વા ઓલોકેતુમ્પિ ન ઇચ્છન્તિ, ઇમે અઞ્ઞથા કાયેન સમુદાચરન્તિ નામ. યે પન સમ્મુખા ‘‘અમ્હાકં સામિ અમ્હાકં અય્યો’’તિઆદીનિ વત્વા પસંસન્તિ, પરમ્મુખા અવત્તબ્બં નામ નત્થિ, યં ઇચ્છન્તિ, તં વદન્તિ, ઇમે અઞ્ઞથા વાચાય સમુદાચરન્તિ નામ.
Evaṃ pasūnaṃ uttānabhāvaṃ dassetvā idāni manussānaṃ gahanabhāvaṃ dassento amhākaṃ pana, bhantetiādimāha. Tattha dāsāti antojātakā vā dhanakkītā vā karamarānītā vā sayaṃ vā dāsabyaṃ upagatā. Pessāti pesanakārakā. Kammakarāti bhattavetanabhatā. Aññathāva kāyenāti aññenevākārena kāyena samudācaranti, aññenevākārena vācāya, aññena ca nesaṃ ākārena cittaṃ ṭhitaṃ hotīti dasseti. Tattha ye sammukhā sāmike disvā paccuggamanaṃ karonti, hatthato bhaṇḍakaṃ gaṇhanti, imaṃ vissajjetvā imaṃ gaṇhantā sesānipi āsana-paññāpana-tālavaṇṭabījana-pādadhovanādīni sabbāni kiccāni karonti, parammukhakāle pana telampi uttarantaṃ na olokenti, satagghanakepi sahassagghanakepi kamme parihāyante nivattitvā oloketumpi na icchanti, ime aññathā kāyena samudācaranti nāma. Ye pana sammukhā ‘‘amhākaṃ sāmi amhākaṃ ayyo’’tiādīni vatvā pasaṃsanti, parammukhā avattabbaṃ nāma natthi, yaṃ icchanti, taṃ vadanti, ime aññathā vācāya samudācaranti nāma.
૪. ચત્તારોમે પેસ્સપુગ્ગલાતિ અયમ્પિ પાટિએક્કો અનુસન્ધિ. અયઞ્હિ પેસ્સો ‘‘યાવઞ્ચિદં, ભન્તે, ભગવા એવં મનુસ્સગહણે એવં મનુસ્સકસટે એવં મનુસ્સસાઠેય્યે વત્તમાને સત્તાનં હિતાહિતં જાનાતી’’તિ આહ. પુરિમે ચ તયો પુગ્ગલા અહિતપટિપદં પટિપન્ના, ઉપરિ ચતુત્થો હિતપટિપદં, એવમહં સત્તાનં હિતાહિતં જાનામીતિ દસ્સેતું ઇમં દેસનં આરભિ. હેટ્ઠા કન્દરકસ્સ કથાય સદ્ધિં યોજેતુમ્પિ વટ્ટતિ. તેન વુત્તં ‘‘યાવઞ્ચિદં ભોતા ગોતમેન સમ્મા ભિક્ખુસઙ્ઘો પટિપાદિતો’’તિ. અથસ્સ ભગવા ‘‘પુરિમે તયો પુગ્ગલે પહાય ઉપરિ ચતુત્થપુગ્ગલસ્સ હિતપટિપત્તિયંયેવ પટિપાદેમી’’તિ દસ્સેન્તોપિ ઇમં દેસનં આરભિ. સન્તોતિ ઇદં સંવિજ્જમાનાતિ પદસ્સેવ વેવચનં. ‘‘સન્તા હોન્તિ સમિતા વૂપસન્તા’’તિ (વિભ॰ ૫૪૨) એત્થ હિ નિરુદ્ધા સન્તાતિ વુત્તા. ‘‘સન્તા એતે વિહારા અરિયસ્સ વિનયે વુચ્ચન્તી’’તિ એત્થ (મ॰ નિ॰ ૧.૮૨) નિબ્બુતા. ‘‘સન્તો હવે સબ્ભિ પવેદયન્તી’’તિ એત્થ (જા॰ ૨.૨૧.૪૧૩) પણ્ડિતા. ઇધ પન વિજ્જમાના ઉપલબ્ભમાનાતિ અત્થો.
4.Cattārome pessapuggalāti ayampi pāṭiekko anusandhi. Ayañhi pesso ‘‘yāvañcidaṃ, bhante, bhagavā evaṃ manussagahaṇe evaṃ manussakasaṭe evaṃ manussasāṭheyye vattamāne sattānaṃ hitāhitaṃ jānātī’’ti āha. Purime ca tayo puggalā ahitapaṭipadaṃ paṭipannā, upari catuttho hitapaṭipadaṃ, evamahaṃ sattānaṃ hitāhitaṃ jānāmīti dassetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi. Heṭṭhā kandarakassa kathāya saddhiṃ yojetumpi vaṭṭati. Tena vuttaṃ ‘‘yāvañcidaṃ bhotā gotamena sammā bhikkhusaṅgho paṭipādito’’ti. Athassa bhagavā ‘‘purime tayo puggale pahāya upari catutthapuggalassa hitapaṭipattiyaṃyeva paṭipādemī’’ti dassentopi imaṃ desanaṃ ārabhi. Santoti idaṃ saṃvijjamānāti padasseva vevacanaṃ. ‘‘Santā honti samitā vūpasantā’’ti (vibha. 542) ettha hi niruddhā santāti vuttā. ‘‘Santā ete vihārā ariyassa vinaye vuccantī’’ti ettha (ma. ni. 1.82) nibbutā. ‘‘Santo have sabbhi pavedayantī’’ti ettha (jā. 2.21.413) paṇḍitā. Idha pana vijjamānā upalabbhamānāti attho.
અત્તન્તપાદીસુ અત્તાનં તપતિ દુક્ખાપેતીતિ અત્તન્તપો. અત્તનો પરિતાપનાનુયોગં અત્તપરિતાપનાનુયોગં. પરં તપતિ દુક્ખાપેતીતિ પરન્તપો. પરેસં પરિતાપનાનુયોગં પરપરિતાપનાનુયોગં. દિટ્ઠેવ ધમ્મેતિ ઇમસ્મિંયેવ અત્તભાવે. નિચ્છાતોતિ છાતં વુચ્ચતિ તણ્હા, સા અસ્સ નત્થીતિ નિચ્છાતો. સબ્બકિલેસાનં નિબ્બુતત્તા નિબ્બુતો. અન્તો તાપનકિલેસાનં અભાવા સીતલો જાતોતિ સીતિભૂતો. ઝાનમગ્ગફલનિબ્બાનસુખાનિ પટિસંવેદેતીતિ સુખપટિસંવેદી. બ્રહ્મભૂતેન અત્તનાતિ સેટ્ઠભૂતેન અત્તના. ચિત્તં આરાધેતીતિ ચિત્તં સમ્પાદેતિ, પરિપૂરેતિ ગણ્હાતિ પસાદેતીતિ અત્થો.
Attantapādīsu attānaṃ tapati dukkhāpetīti attantapo. Attano paritāpanānuyogaṃ attaparitāpanānuyogaṃ. Paraṃ tapati dukkhāpetīti parantapo. Paresaṃ paritāpanānuyogaṃ paraparitāpanānuyogaṃ. Diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve. Nicchātoti chātaṃ vuccati taṇhā, sā assa natthīti nicchāto. Sabbakilesānaṃ nibbutattā nibbuto. Anto tāpanakilesānaṃ abhāvā sītalo jātoti sītibhūto. Jhānamaggaphalanibbānasukhāni paṭisaṃvedetīti sukhapaṭisaṃvedī. Brahmabhūtena attanāti seṭṭhabhūtena attanā. Cittaṃ ārādhetīti cittaṃ sampādeti, paripūreti gaṇhāti pasādetīti attho.
૫. દુક્ખપટિક્કૂલન્તિ દુક્ખસ્સ પટિકૂલં, પચ્ચનીકસણ્ઠિતં દુક્ખં અપત્થયમાનન્તિ અત્થો.
5.Dukkhapaṭikkūlanti dukkhassa paṭikūlaṃ, paccanīkasaṇṭhitaṃ dukkhaṃ apatthayamānanti attho.
૬. પણ્ડિતોતિ ઇધ ચતૂહિ કારણેહિ પણ્ડિતોતિ ન વત્તબ્બો, સતિપટ્ઠાનેસુ પન કમ્મં કરોતીતિ પણ્ડિતોતિ વત્તું વટ્ટતિ. મહાપઞ્ઞોતિ ઇદમ્પિ મહન્તે અત્થે પરિગ્ગણ્હાતીતિઆદિના મહાપઞ્ઞલક્ખણેન ન વત્તબ્બં, સતિપટ્ઠાનપરિગ્ગાહિકાય પન પઞ્ઞાય સમન્નાગતત્તા મહાપઞ્ઞોતિ વત્તું વટ્ટતિ. મહતા અત્થેન સંયુત્તો અગમિસ્સાતિ મહતા અત્થેન સંયુત્તો હુત્વા ગતો ભવેય્ય, સોતાપત્તિફલં પાપુણેય્યાતિ અત્થો. કિં પન યેસં મગ્ગફલાનં ઉપનિસ્સયો અત્થિ, બુદ્ધાનં સમ્મુખીભાવે ઠિતેપિ તેસં અન્તરાયો હોતીતિ. આમ હોતિ, ન પન બુદ્ધે પટિચ્ચ, અથ ખો કિરિયપરિહાનિયા વા પાપમિત્તતાય વા હોતિ. તત્થ કિરિયપરિહાનિયા હોતિ નામ – સચે હિ ધમ્મસેનાપતિ ધનઞ્જાનિસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ આસયં ઞત્વા ધમ્મં અદેસયિસ્સા, સો બ્રાહ્મણો સોતાપન્નો અભવિસ્સા, એવં તાવ કિરિયપરિહાનિયા હોતિ. પાપમિત્તતાય હોતિ નામ – સચે હિ અજાતસત્તુ દેવદત્તસ્સ વચનં ગહેત્વા પિતુઘાતકમ્મં નાકરિસ્સા, સામઞ્ઞફલસુત્તકથિતદિવસેવ સોતાપન્નો અભવિસ્સા, તસ્સ વચનં ગહેત્વા પિતુઘાતકમ્મસ્સ કતત્તા પન ન હોતિ, એવં પાપમિત્તતાય હોતિ. ઇમસ્સાપિ ઉપાસકસ્સ કિરિયપરિહાનિ જાતા, અપરિનિટ્ઠિતાય દેસનાય ઉટ્ઠહિત્વા પક્કન્તો. અપિચ, ભિક્ખવે, એત્તાવતાપિ પેસ્સો હત્થારોહપુત્તો મહતા અત્થેન સંયુત્તોતિ કતરેન મહન્તેન અત્થેન? દ્વીહિ આનિસંસેહિ. સો કિર ઉપાસકો સઙ્ઘે ચ પસાદં પટિલભિ, સતિપટ્ઠાનપરિગ્ગહણત્થાય ચસ્સ અભિનવો નયો ઉદપાદિ. તેન વુત્તં ‘‘મહતા અત્થેન સંયુત્તો’’તિ. કન્દરકો પન સઙ્ઘે પસાદમેવ પટિલભિ. એતસ્સ ભગવા કાલોતિ એતસ્સ ધમ્મક્ખાનસ્સ, ચતુન્નં વા પુગ્ગલાનં વિભજનસ્સ કાલો.
6.Paṇḍitoti idha catūhi kāraṇehi paṇḍitoti na vattabbo, satipaṭṭhānesu pana kammaṃ karotīti paṇḍitoti vattuṃ vaṭṭati. Mahāpaññoti idampi mahante atthe pariggaṇhātītiādinā mahāpaññalakkhaṇena na vattabbaṃ, satipaṭṭhānapariggāhikāya pana paññāya samannāgatattā mahāpaññoti vattuṃ vaṭṭati. Mahatā atthena saṃyutto agamissāti mahatā atthena saṃyutto hutvā gato bhaveyya, sotāpattiphalaṃ pāpuṇeyyāti attho. Kiṃ pana yesaṃ maggaphalānaṃ upanissayo atthi, buddhānaṃ sammukhībhāve ṭhitepi tesaṃ antarāyo hotīti. Āma hoti, na pana buddhe paṭicca, atha kho kiriyaparihāniyā vā pāpamittatāya vā hoti. Tattha kiriyaparihāniyā hoti nāma – sace hi dhammasenāpati dhanañjānissa brāhmaṇassa āsayaṃ ñatvā dhammaṃ adesayissā, so brāhmaṇo sotāpanno abhavissā, evaṃ tāva kiriyaparihāniyā hoti. Pāpamittatāya hoti nāma – sace hi ajātasattu devadattassa vacanaṃ gahetvā pitughātakammaṃ nākarissā, sāmaññaphalasuttakathitadivaseva sotāpanno abhavissā, tassa vacanaṃ gahetvā pitughātakammassa katattā pana na hoti, evaṃ pāpamittatāya hoti. Imassāpi upāsakassa kiriyaparihāni jātā, apariniṭṭhitāya desanāya uṭṭhahitvā pakkanto. Apica, bhikkhave, ettāvatāpi pessohatthārohaputto mahatā atthena saṃyuttoti katarena mahantena atthena? Dvīhi ānisaṃsehi. So kira upāsako saṅghe ca pasādaṃ paṭilabhi, satipaṭṭhānapariggahaṇatthāya cassa abhinavo nayo udapādi. Tena vuttaṃ ‘‘mahatā atthena saṃyutto’’ti. Kandarako pana saṅghe pasādameva paṭilabhi. Etassa bhagavā kāloti etassa dhammakkhānassa, catunnaṃ vā puggalānaṃ vibhajanassa kālo.
૮. ઓરબ્ભિકાદીસુ ઉરબ્ભા વુચ્ચન્તિ એળકા, ઉરબ્ભે હનતીતિ ઓરબ્ભિકો. સૂકરિકાદીસુપિ એસેવ નયો. લુદ્દોતિ દારુણો કક્ખળો. મચ્છઘાતકોતિ મચ્છબન્ધકેવટ્ટો. બન્ધનાગારિકોતિ બન્ધનાગારગોપકો. કુરુરકમ્મન્તાતિ દારુણકમ્મન્તા.
8.Orabbhikādīsu urabbhā vuccanti eḷakā, urabbhe hanatīti orabbhiko. Sūkarikādīsupi eseva nayo. Luddoti dāruṇo kakkhaḷo. Macchaghātakoti macchabandhakevaṭṭo. Bandhanāgārikoti bandhanāgāragopako. Kururakammantāti dāruṇakammantā.
૯. મુદ્ધાવસિત્તોતિ ખત્તિયાભિસેકેન મુદ્ધનિ અભિસિત્તો. પુરત્થિમેન નગરસ્સાતિ નગરતો પુરત્થિમદિસાય. સન્થાગારન્તિ યઞ્ઞસાલં. ખરાજિનં નિવાસેત્વાતિ સખુરં અજિનચમ્મં નિવાસેત્વા. સપ્પિતેલેનાતિ સપ્પિના ચ તેલેન ચ. ઠપેત્વા હિ સપ્પિં અવસેસો યો કોચિ સ્નેહો તેલન્તિ વુચ્ચતિ. કણ્ડૂવમાનોતિ નખાનં છિન્નત્તા કણ્ડૂવિતબ્બકાલે તેન કણ્ડૂવમાનો. અનન્તરહિતાયાતિ અસન્થતાય. સરૂપવચ્છાયાતિ સદિસવચ્છાય. સચે ગાવી સેતા હોતિ, વચ્છોપિ સેતકોવ. સચે ગાવી કબરા વા રત્તા વા, વચ્છોપિ તાદિસો વાતિ એવં સરૂપવચ્છાય. સો એવમાહાતિ સો રાજા એવં વદેતિ. વચ્છતરાતિ તરુણવચ્છકભાવં અતિક્કન્તા બલવવચ્છા. વચ્છતરીસુપિ એસેવ નયો. બરિહિસત્થાયાતિ પરિક્ખેપકરણત્થાય ચેવ યઞ્ઞભૂમિયં અત્થરણત્થાય ચ. સેસં હેટ્ઠા તત્થ તત્થ વિત્થારિતત્તા ઉત્તાનમેવાતિ.
9.Muddhāvasittoti khattiyābhisekena muddhani abhisitto. Puratthimena nagarassāti nagarato puratthimadisāya. Santhāgāranti yaññasālaṃ. Kharājinaṃ nivāsetvāti sakhuraṃ ajinacammaṃ nivāsetvā. Sappitelenāti sappinā ca telena ca. Ṭhapetvā hi sappiṃ avaseso yo koci sneho telanti vuccati. Kaṇḍūvamānoti nakhānaṃ chinnattā kaṇḍūvitabbakāle tena kaṇḍūvamāno. Anantarahitāyāti asanthatāya. Sarūpavacchāyāti sadisavacchāya. Sace gāvī setā hoti, vacchopi setakova. Sace gāvī kabarā vā rattā vā, vacchopi tādiso vāti evaṃ sarūpavacchāya. So evamāhāti so rājā evaṃ vadeti. Vacchatarāti taruṇavacchakabhāvaṃ atikkantā balavavacchā. Vacchatarīsupi eseva nayo. Barihisatthāyāti parikkhepakaraṇatthāya ceva yaññabhūmiyaṃ attharaṇatthāya ca. Sesaṃ heṭṭhā tattha tattha vitthāritattā uttānamevāti.
પપઞ્ચસૂદનિયા મજ્ઝિમનિકાયટ્ઠકથાય
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
કન્દરકસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Kandarakasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૧. કન્દરકસુત્તં • 1. Kandarakasuttaṃ
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ૧. કન્દરકસુત્તવણ્ણના • 1. Kandarakasuttavaṇṇanā