Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૨૯] ૯. કણ્હજાતકવણ્ણના
[29] 9. Kaṇhajātakavaṇṇanā
યતો યતો ગરુ ધુરન્તિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો યમકપાટિહારિયં આરબ્ભ કથેસિ. તં સદ્ધિં દેવોરોહણેન તેરસકનિપાતે સરભમિગજાતકે (જા॰ ૧.૧૩.૧૩૪ આદયો) આવિ ભવિસ્સતિ. સમ્માસમ્બુદ્ધે પન યમકપાટિહારિયં કત્વા દેવલોકે તેમાસં વસિત્વા મહાપવારણાય સઙ્કસ્સનગરદ્વારે ઓરુય્હ મહન્તેન પરિવારેન જેતવનં પવિટ્ઠે ભિક્ખૂ ધમ્મસભાયં સન્નિપતિત્વા ‘‘આવુસો, તથાગતો નામ અસમધુરો, તથાગતેન વુળ્હધુરં અઞ્ઞો વહિતું સમત્થો નામ નત્થિ, છ સત્થારો ‘મયમેવ પાટિહારિયં કરિસ્સામ, મયમેવ પાટિહારિયં કરિસ્સામા’તિ વત્વા એકમ્પિ પાટિહારિયં ન અકંસુ, અહો સત્થા અસમધુરો’’તિ સત્થુ ગુણકથં કથેન્તા નિસીદિંસુ. સત્થા આગન્ત્વા ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ પુચ્છિ. ‘‘મયં, ભન્તે, ન અઞ્ઞાય કથાય, એવરૂપાય નામ તુમ્હાકમેવ ગુણકથાયા’’તિ. સત્થા ‘‘ભિક્ખવે, ઇદાનિ મયા વુળ્હધુરં કો વહિસ્સતિ, પુબ્બે તિરચ્છાનયોનિયં નિબ્બત્તોપિ અહં અત્તના સમધુરં કઞ્ચિ નાલત્થ’’ન્તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Yato yato garu dhuranti idaṃ satthā jetavane viharanto yamakapāṭihāriyaṃ ārabbha kathesi. Taṃ saddhiṃ devorohaṇena terasakanipāte sarabhamigajātake (jā. 1.13.134 ādayo) āvi bhavissati. Sammāsambuddhe pana yamakapāṭihāriyaṃ katvā devaloke temāsaṃ vasitvā mahāpavāraṇāya saṅkassanagaradvāre oruyha mahantena parivārena jetavanaṃ paviṭṭhe bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannipatitvā ‘‘āvuso, tathāgato nāma asamadhuro, tathāgatena vuḷhadhuraṃ añño vahituṃ samattho nāma natthi, cha satthāro ‘mayameva pāṭihāriyaṃ karissāma, mayameva pāṭihāriyaṃ karissāmā’ti vatvā ekampi pāṭihāriyaṃ na akaṃsu, aho satthā asamadhuro’’ti satthu guṇakathaṃ kathentā nisīdiṃsu. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchi. ‘‘Mayaṃ, bhante, na aññāya kathāya, evarūpāya nāma tumhākameva guṇakathāyā’’ti. Satthā ‘‘bhikkhave, idāni mayā vuḷhadhuraṃ ko vahissati, pubbe tiracchānayoniyaṃ nibbattopi ahaṃ attanā samadhuraṃ kañci nālattha’’nti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો ગોયોનિયં પટિસન્ધિં ગણ્હિ. અથ નં સામિકા તરુણવચ્છકકાલેયેવ એકિસ્સા મહલ્લિકાય ઘરે વસિત્વા તસ્સા નિવાસવેતનતો પરિચ્છિન્દિત્વા અદંસુ. સા તં યાગુભત્તાદીહિ પટિજગ્ગમાના પુત્તટ્ઠાને ઠપેત્વા વડ્ઢેસિ. સો ‘‘અય્યિકાકાળકો’’ ત્વેવ નામં પઞ્ઞાયિત્થ. વયપ્પત્તો ચ અઞ્જનવણ્ણો હુત્વા ગામગોણેહિ સદ્ધિં ચરતિ, સીલાચારસમ્પન્નો અહોસિ. ગામદારકા સિઙ્ગેસુપિ કણ્ણેસુપિ ગલેપિ ગહેત્વા ઓલમ્બન્તિ, નઙ્ગુટ્ઠેપિ ગહેત્વા કીળન્તિ, પિટ્ઠિયમ્પિ નિસીદન્તિ. સો એકદિવસં ચિન્તેસિ ‘‘મય્હં માતા દુગ્ગતા, મં પુત્તટ્ઠાને ઠપેત્વા દુક્ખેન પોસેસિ, યંનૂનાહં ભતિં કત્વા ઇમં દુગ્ગતભાવતો મોચેય્ય’’ન્તિ. સો તતો પટ્ઠાય ભતિં ઉપધારેન્તો ચરતિ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto goyoniyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Atha naṃ sāmikā taruṇavacchakakāleyeva ekissā mahallikāya ghare vasitvā tassā nivāsavetanato paricchinditvā adaṃsu. Sā taṃ yāgubhattādīhi paṭijaggamānā puttaṭṭhāne ṭhapetvā vaḍḍhesi. So ‘‘ayyikākāḷako’’ tveva nāmaṃ paññāyittha. Vayappatto ca añjanavaṇṇo hutvā gāmagoṇehi saddhiṃ carati, sīlācārasampanno ahosi. Gāmadārakā siṅgesupi kaṇṇesupi galepi gahetvā olambanti, naṅguṭṭhepi gahetvā kīḷanti, piṭṭhiyampi nisīdanti. So ekadivasaṃ cintesi ‘‘mayhaṃ mātā duggatā, maṃ puttaṭṭhāne ṭhapetvā dukkhena posesi, yaṃnūnāhaṃ bhatiṃ katvā imaṃ duggatabhāvato moceyya’’nti. So tato paṭṭhāya bhatiṃ upadhārento carati.
અથેકદિવસં એકો સત્થવાહપુત્તો પઞ્ચહિ સકટસતેહિ વિસમતિત્થં સમ્પત્તો, તસ્સ ગોણા સકટાનિ ઉત્તારેતું ન સક્કોન્તિ, પઞ્ચસુ સકટસતેસુ ગોણા યુગપરમ્પરાય યોજિતા એકમ્પિ સકટં ઉત્તારેતું નાસક્ખિંસુ. બોધિસત્તોપિ ગામગોણેહિ સદ્ધિં તત્થ સમીપે ચરતિ. સત્થવાહપુત્તોપિ ગોસુત્તવિત્તકો, સો ‘‘અત્થિ નુ ખો એતેસં ગુન્નં અન્તરે ઇમાનિ સકટાનિ ઉત્તારેતું સમત્થો ઉસભાજાનીયો’’તિ ઉપધારયમાનો બોધિસત્તં દિસ્વા ‘‘અયં આજાનીયો સક્ખિસ્સતિ મય્હં સકટાનિ ઉત્તારેતું, કો નુ ખો અસ્સ સામિકો’’તિ ગોપાલકે પુચ્છિ ‘‘કો નુ ખો ભો ઇમસ્સ સામિકો, અહં ઇમં સકટે યોજેત્વા સકટેસુ ઉત્તારિતેસુ વેતનં દસ્સામી’’તિ. તે આહંસુ ‘‘ગહેત્વા નં યોજેથ, નત્થિ ઇમસ્સ ઇમસ્મિં ઠાને સામિકો’’તિ. સો નં નાસાય રજ્જુકેન બન્ધિત્વા આકડ્ઢેન્તો ચાલેતુમ્પિ નાસક્ખિ. બોધિસત્તો કિર ‘‘ભતિયા કથિતાય ગમિસ્સામી’’તિ ન અગમાસિ. સત્થવાહપુત્તો તસ્સાધિપ્પાયં ઞત્વા ‘‘સામિ, તયા પઞ્ચસુ સકટસતેસુ ઉત્તારિતેસુ એકેકસ્સ સકટસ્સ દ્વે દ્વે કહાપણે ભતિં કત્વા સહસ્સં દસ્સામી’’તિ આહ. તદા બોધિસત્તો સયમેવ અગમાસિ. અથ નં પુરિસા પુરિમસકટેસુ યોજેસું. અથ નં એકવેગેનેવ ઉક્ખિપિત્વા થલે પતિટ્ઠાપેસિ. એતેનુપાયેન સબ્બસકટાનિ ઉત્તારેસિ.
Athekadivasaṃ eko satthavāhaputto pañcahi sakaṭasatehi visamatitthaṃ sampatto, tassa goṇā sakaṭāni uttāretuṃ na sakkonti, pañcasu sakaṭasatesu goṇā yugaparamparāya yojitā ekampi sakaṭaṃ uttāretuṃ nāsakkhiṃsu. Bodhisattopi gāmagoṇehi saddhiṃ tattha samīpe carati. Satthavāhaputtopi gosuttavittako, so ‘‘atthi nu kho etesaṃ gunnaṃ antare imāni sakaṭāni uttāretuṃ samattho usabhājānīyo’’ti upadhārayamāno bodhisattaṃ disvā ‘‘ayaṃ ājānīyo sakkhissati mayhaṃ sakaṭāni uttāretuṃ, ko nu kho assa sāmiko’’ti gopālake pucchi ‘‘ko nu kho bho imassa sāmiko, ahaṃ imaṃ sakaṭe yojetvā sakaṭesu uttāritesu vetanaṃ dassāmī’’ti. Te āhaṃsu ‘‘gahetvā naṃ yojetha, natthi imassa imasmiṃ ṭhāne sāmiko’’ti. So naṃ nāsāya rajjukena bandhitvā ākaḍḍhento cāletumpi nāsakkhi. Bodhisatto kira ‘‘bhatiyā kathitāya gamissāmī’’ti na agamāsi. Satthavāhaputto tassādhippāyaṃ ñatvā ‘‘sāmi, tayā pañcasu sakaṭasatesu uttāritesu ekekassa sakaṭassa dve dve kahāpaṇe bhatiṃ katvā sahassaṃ dassāmī’’ti āha. Tadā bodhisatto sayameva agamāsi. Atha naṃ purisā purimasakaṭesu yojesuṃ. Atha naṃ ekavegeneva ukkhipitvā thale patiṭṭhāpesi. Etenupāyena sabbasakaṭāni uttāresi.
સત્થવાહપુત્તો એકેકસ્સ સકટસ્સ એકેકં કત્વા પઞ્ચસતાનિ ભણ્ડિકં કત્વા તસ્સ ગલે બન્ધિ. સો ‘‘અયં મય્હં યથાપરિચ્છિન્નં ભતિં ન દેતિ, ન દાનિસ્સ ગન્તું દસ્સામી’’તિ ગન્ત્વા સબ્બપુરિમસકટસ્સ પુરતો મગ્ગં નિવારેત્વા અટ્ઠાસિ. અપનેતું વાયમન્તાપિ નં અપનેતું નાસક્ખિંસુ. સત્થવાહપુત્તો ‘‘જાનાતિ મઞ્ઞે એસ અત્તનો ભતિયા ઊનભાવ’’ન્તિ એકેકસ્મિં સકટે દ્વે દ્વે કત્વા સહસ્સભણ્ડિકં બન્ધિત્વા ‘‘અયં તે સકટુત્તરણભતી’’તિ ગીવાયં લગ્ગેસિ. સો સહસ્સભણ્ડિકં આદાય માતુ સન્તિકં અગમાસિ. ગામદારકા ‘‘કિં નામેતં અય્યિકાકાળકસ્સ ગલે’’તિ બોધિસત્તસ્સ સન્તિકં આગચ્છન્તિ. સો તે અનુબન્ધિત્વા દૂરતોવ પલાપેન્તો માતુ સન્તિકં ગતો. પઞ્ચન્નં પન સકટસતાનં ઉત્તારિતત્તા રત્તેહિ અક્ખીહિ કિલન્તરૂપો પઞ્ઞાયિત્થ. અય્યિકા તસ્સ ગીવાય સહસ્સત્થવિકં દિસ્વા ‘‘તાત, અયં તે કહં લદ્ધા’’તિ ગોપાલકદારકે પુચ્છિત્વા તમત્થં સુત્વા ‘‘તાત, કિં અહં તયા લદ્ધભતિયા જીવિતુકામા, કિંકારણા એવરૂપં દુક્ખં અનુભોસી’’તિ વત્વા બોધિસત્તં ઉણ્હોદકેન ન્હાપેત્વા સકલસરીરં તેલેન મક્ખેત્વા પાનીયં પાયેત્વા સપ્પાયં ભોજનં ભોજેત્વા જીવિતપરિયોસાને સદ્ધિં બોધિસત્તેન યથાકમ્મં ગતા.
Satthavāhaputto ekekassa sakaṭassa ekekaṃ katvā pañcasatāni bhaṇḍikaṃ katvā tassa gale bandhi. So ‘‘ayaṃ mayhaṃ yathāparicchinnaṃ bhatiṃ na deti, na dānissa gantuṃ dassāmī’’ti gantvā sabbapurimasakaṭassa purato maggaṃ nivāretvā aṭṭhāsi. Apanetuṃ vāyamantāpi naṃ apanetuṃ nāsakkhiṃsu. Satthavāhaputto ‘‘jānāti maññe esa attano bhatiyā ūnabhāva’’nti ekekasmiṃ sakaṭe dve dve katvā sahassabhaṇḍikaṃ bandhitvā ‘‘ayaṃ te sakaṭuttaraṇabhatī’’ti gīvāyaṃ laggesi. So sahassabhaṇḍikaṃ ādāya mātu santikaṃ agamāsi. Gāmadārakā ‘‘kiṃ nāmetaṃ ayyikākāḷakassa gale’’ti bodhisattassa santikaṃ āgacchanti. So te anubandhitvā dūratova palāpento mātu santikaṃ gato. Pañcannaṃ pana sakaṭasatānaṃ uttāritattā rattehi akkhīhi kilantarūpo paññāyittha. Ayyikā tassa gīvāya sahassatthavikaṃ disvā ‘‘tāta, ayaṃ te kahaṃ laddhā’’ti gopālakadārake pucchitvā tamatthaṃ sutvā ‘‘tāta, kiṃ ahaṃ tayā laddhabhatiyā jīvitukāmā, kiṃkāraṇā evarūpaṃ dukkhaṃ anubhosī’’ti vatvā bodhisattaṃ uṇhodakena nhāpetvā sakalasarīraṃ telena makkhetvā pānīyaṃ pāyetvā sappāyaṃ bhojanaṃ bhojetvā jīvitapariyosāne saddhiṃ bodhisattena yathākammaṃ gatā.
સત્થા ‘‘ન, ભિક્ખવે, તથાગતો ઇદાનેવ અસમધુરો, પુબ્બેપિ અસમધુરોયેવા’’તિ વત્વા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા અનુસન્ધિં ઘટેત્વા અભિસમ્બુદ્ધો હુત્વા ઇમં ગાથમાહ –
Satthā ‘‘na, bhikkhave, tathāgato idāneva asamadhuro, pubbepi asamadhuroyevā’’ti vatvā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā anusandhiṃ ghaṭetvā abhisambuddho hutvā imaṃ gāthamāha –
૨૯.
29.
‘‘યતો યતો ગરુ ધુરં, યતો ગમ્ભીરવત્તની;
‘‘Yato yato garu dhuraṃ, yato gambhīravattanī;
તદાસ્સુ કણ્હં યુઞ્જન્તિ, સ્વાસ્સુ તં વહતે ધુર’’ન્તિ.
Tadāssu kaṇhaṃ yuñjanti, svāssu taṃ vahate dhura’’nti.
તત્થ યતો યતો ગરુ ધુરન્તિ યસ્મિં યસ્મિં ઠાને ધુરં ગરુ ભારિયં હોતિ, અઞ્ઞે બલિબદ્દા ઉક્ખિપિતું ન સક્કોન્તિ. યતો ગમ્ભીરવત્તનીતિ વત્તન્તિ એત્થાતિ વત્તની, મગ્ગસ્સેતં નામં, યસ્મિં ઠાને ઉદકચિક્ખલ્લમહન્તતાય વા વિસમચ્છિન્નતટભાવેન વા મગ્ગો ગમ્ભીરો હોતીતિ અત્થો. તદાસ્સુ કણ્હં યુઞ્જન્તીતિ એત્થ અસ્સૂતિ નિપાતમત્તં, તદા કણ્હં યુઞ્જન્તીતિ અત્થો. યદા ધુરઞ્ચ ગરુ હોતિ મગ્ગો ચ ગમ્ભીરો, તદા અઞ્ઞે બલિબદ્દે અપનેત્વા કણ્હમેવ યોજેન્તીતિ વુત્તં હોતિ. સ્વાસ્સુ તં વહતે ધુરન્તિ એત્થાપિ અસ્સૂતિ નિપાતમત્તમેવ, સો તં ધુરં વહતીતિ અત્થો.
Tattha yato yato garu dhuranti yasmiṃ yasmiṃ ṭhāne dhuraṃ garu bhāriyaṃ hoti, aññe balibaddā ukkhipituṃ na sakkonti. Yato gambhīravattanīti vattanti etthāti vattanī, maggassetaṃ nāmaṃ, yasmiṃ ṭhāne udakacikkhallamahantatāya vā visamacchinnataṭabhāvena vā maggo gambhīro hotīti attho. Tadāssu kaṇhaṃ yuñjantīti ettha assūti nipātamattaṃ, tadā kaṇhaṃ yuñjantīti attho. Yadā dhurañca garu hoti maggo ca gambhīro, tadā aññe balibadde apanetvā kaṇhameva yojentīti vuttaṃ hoti. Svāssu taṃ vahate dhuranti etthāpi assūti nipātamattameva, so taṃ dhuraṃ vahatīti attho.
એવં ભગવા ‘‘તદા, ભિક્ખવે, કણ્હોવ તં ધુરં વહતી’’તિ દસ્સેત્વા અનુસન્ધિં ઘટેત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા મહલ્લિકા ઉપ્પલવણ્ણા અહોસિ, અય્યિકાકાળકો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Evaṃ bhagavā ‘‘tadā, bhikkhave, kaṇhova taṃ dhuraṃ vahatī’’ti dassetvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā mahallikā uppalavaṇṇā ahosi, ayyikākāḷako pana ahameva ahosi’’nti.
કણ્હજાતકવણ્ણના નવમા.
Kaṇhajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૨૯. કણ્હજાતકં • 29. Kaṇhajātakaṃ