Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૧૦. કપ્પટકુરત્થેરગાથાવણ્ણના
10. Kappaṭakurattheragāthāvaṇṇanā
અયમિતિ કપ્પટોતિ આયસ્મતો કપ્પટકુરત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ. અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનન્તો વિપસ્સિસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં ભગવન્તં વિનતાય નામ નદિયા તીરે અઞ્ઞતરસ્મિં રુક્ખમૂલે નિસિન્નં દિસ્વા પસન્નમાનસો કેતકપુપ્ફેહિ પૂજં અકાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે સાવત્થિયં દુગ્ગતકુલે નિબ્બત્તિત્વા યાવ વયપ્પત્તિ, તાવ અઞ્ઞં ઉપાયં અજાનન્તો કપ્પટખણ્ડનિવાસનો સરાવહત્થો તત્થ તત્થ કુરં પરિયેસન્તો વિચરિ, તેન કપ્પટકુરોત્વેવ પઞ્ઞાયિત્થ. સો વયપ્પત્તો તિણં વિક્કિણિત્વા જીવિકં કપ્પેન્તો એકદિવસં તિણલાવનત્થં અરઞ્ઞં ગતો તત્થ અઞ્ઞતરં ખીણાસવત્થેરં દિસ્વા તં ઉપસઙ્કમિત્વા વન્દિત્વા નિસીદિ. તસ્સ થેરો ધમ્મં કથેસિ. સો ધમ્મં સુત્વા પટિલદ્ધસદ્ધો ‘‘કિં મે ઇમાય કિચ્છજીવિકાયા’’તિ પબ્બજિત્વા અત્તનો નિવત્થકપ્પટચોળં એકસ્મિં ઠાને નિક્ખિપિ. યદા ચસ્સ અનભિરતિ ઉપ્પજ્જતિ, તદા તં કપ્પટં ઓલોકેન્તસ્સ અનભિરતિ વિગચ્છતિ, સંવેગં પટિલભિ. એવં કરોન્તો સત્તક્ખત્તું ઉપ્પબ્બજિ. તસ્સ તં કારણં ભિક્ખૂ ભગવતો આરોચેસું. અથેકદિવસં કપ્પટકુરો ભિક્ખુ ધમ્મસભાયં પરિસપરિયન્તે નિસિન્નો નિદ્દાયતિ, તં ભગવા ચોદેન્તો –
Ayamitikappaṭoti āyasmato kappaṭakurattherassa gāthā. Kā uppatti. Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ bhagavantaṃ vinatāya nāma nadiyā tīre aññatarasmiṃ rukkhamūle nisinnaṃ disvā pasannamānaso ketakapupphehi pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ duggatakule nibbattitvā yāva vayappatti, tāva aññaṃ upāyaṃ ajānanto kappaṭakhaṇḍanivāsano sarāvahattho tattha tattha kuraṃ pariyesanto vicari, tena kappaṭakurotveva paññāyittha. So vayappatto tiṇaṃ vikkiṇitvā jīvikaṃ kappento ekadivasaṃ tiṇalāvanatthaṃ araññaṃ gato tattha aññataraṃ khīṇāsavattheraṃ disvā taṃ upasaṅkamitvā vanditvā nisīdi. Tassa thero dhammaṃ kathesi. So dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho ‘‘kiṃ me imāya kicchajīvikāyā’’ti pabbajitvā attano nivatthakappaṭacoḷaṃ ekasmiṃ ṭhāne nikkhipi. Yadā cassa anabhirati uppajjati, tadā taṃ kappaṭaṃ olokentassa anabhirati vigacchati, saṃvegaṃ paṭilabhi. Evaṃ karonto sattakkhattuṃ uppabbaji. Tassa taṃ kāraṇaṃ bhikkhū bhagavato ārocesuṃ. Athekadivasaṃ kappaṭakuro bhikkhu dhammasabhāyaṃ parisapariyante nisinno niddāyati, taṃ bhagavā codento –
૧૯૯.
199.
‘‘અયમિતિ કપ્પટો કપ્પટકુરો, અચ્છાય અતિભરિતાય;
‘‘Ayamiti kappaṭo kappaṭakuro, acchāya atibharitāya;
અમતઘટિકાયં ધમ્મકટમત્તો, કતપદં ઝાનાનિ ઓચેતું.
Amataghaṭikāyaṃ dhammakaṭamatto, katapadaṃ jhānāni ocetuṃ.
૨૦૦.
200.
‘‘મા ખો ત્વં કપ્પટ પચાલેસિ, મા ત્વં ઉપકણ્ણમ્હિ તાળેસ્સં;
‘‘Mā kho tvaṃ kappaṭa pacālesi, mā tvaṃ upakaṇṇamhi tāḷessaṃ;
ન હિ ત્વં કપ્પટ મત્તમઞ્ઞાસિ, સઙ્ઘમજ્ઝમ્હિ પચલાયમાનો’’તિ. –
Na hi tvaṃ kappaṭa mattamaññāsi, saṅghamajjhamhi pacalāyamāno’’ti. –
ગાથાદ્વયં અભાસિ.
Gāthādvayaṃ abhāsi.
તત્થ અયમિતિ કપ્પટો કપ્પટકુરોતિ કપ્પટકુરો ભિક્ખુ ‘‘અયં મમ કપ્પટો, ઇમં પરિદહિત્વા યથા તથા જીવામી’’તિ એવં ઉપ્પન્નમિચ્છાવિતક્કો અચ્છાય અતિભરિતાય અમતઘટિકાયં મમ અમતઘટે તહં તહં વસ્સન્તે ‘‘અમતમધિગતં અહમનુસાસામિ, અહં ધમ્મં દેસેમિ’’ (મહાવ॰ ૧૨; મ॰ નિ॰ ૧.૨૮૬; ૨.૩૪૨). ‘‘અન્ધીભૂતસ્મિં લોકસ્મિં, આહઞ્છં અમતદુન્દુભિ’’ન્તિઆદિના (મહાવ॰ ૧૧; મ॰ નિ॰ ૧.૨૮૫; ૨.૩૪૧) ઘોસેત્વા મયા ધમ્મામતે પવસ્સિયમાને કતપદં ઝાનાનિ ઓચેતું લોકિયલોકુત્તરજ્ઝાનાનિ ઉપચેતું ભાવેતું કતપદં કટમગ્ગવિહિતભાવનામગ્ગં ઇદં મમ સાસનં, તથાપિ ધમ્મકટમત્તો મમ સાસનધમ્મતો ઉક્કણ્ઠચિત્તો અપગતમાનસો કપ્પટકુરોતિ તં ચોદેત્વા પુનપિસ્સ સહોડ્ઢં ચોરં ગણ્હન્તો વિય પમાદવિહારં દસ્સેન્તો ‘‘મા ખો ત્વં, કપ્પટ, પચાલેસી’’તિ ગાથમાહ.
Tattha ayamiti kappaṭo kappaṭakuroti kappaṭakuro bhikkhu ‘‘ayaṃ mama kappaṭo, imaṃ paridahitvā yathā tathā jīvāmī’’ti evaṃ uppannamicchāvitakko acchāya atibharitāya amataghaṭikāyaṃ mama amataghaṭe tahaṃ tahaṃ vassante ‘‘amatamadhigataṃ ahamanusāsāmi, ahaṃ dhammaṃ desemi’’ (mahāva. 12; ma. ni. 1.286; 2.342). ‘‘Andhībhūtasmiṃ lokasmiṃ, āhañchaṃ amatadundubhi’’ntiādinā (mahāva. 11; ma. ni. 1.285; 2.341) ghosetvā mayā dhammāmate pavassiyamāne katapadaṃ jhānāni ocetuṃ lokiyalokuttarajjhānāni upacetuṃ bhāvetuṃ katapadaṃ kaṭamaggavihitabhāvanāmaggaṃ idaṃ mama sāsanaṃ, tathāpi dhammakaṭamatto mama sāsanadhammato ukkaṇṭhacitto apagatamānaso kappaṭakuroti taṃ codetvā punapissa sahoḍḍhaṃ coraṃ gaṇhanto viya pamādavihāraṃ dassento ‘‘mā kho tvaṃ, kappaṭa, pacālesī’’ti gāthamāha.
તત્થ મા ખો ત્વં, કપ્પટ, પચાલેસીતિ ત્વં, કપ્પટકુર, ‘‘મમ ધમ્મં સુણિસ્સામી’’તિ નિસીદિત્વા મા ખો પચાલેસિ મા પચલાહિ મા નિદ્દં ઉપગચ્છિ. મા ત્વં ઉપકણ્ણમ્હિ તાળેસ્સન્તિ તં નિદ્દાયમાનં ઉપકણ્ણમ્હિ કણ્ણસમીપે દેસનાહત્થેન અહં મા પતાળેસ્સં. યથા ઇતો પરં કિલેસપ્પહાનાય અહં તં ન ઓવદેય્યં, તથા પટિપજ્જાહીતિ અત્થો. ન હિ ત્વં, કપ્પટ, મત્તમઞ્ઞાસીતિ ત્વં, કપ્પટ, સઙ્ઘમજ્ઝમ્હિ પચલાયમાનો મત્તં પમાણં ન વા મઞ્ઞસિ, ‘‘અયમતિદુલ્લભો ખણો પટિલદ્ધો, સો મા ઉપજ્ઝગા’’તિ એત્તકમ્પિ ન જાનાસિ, પસ્સ યાવ ચ તે અપરદ્ધન્તિ ચોદેસિ.
Tattha mā kho tvaṃ, kappaṭa, pacālesīti tvaṃ, kappaṭakura, ‘‘mama dhammaṃ suṇissāmī’’ti nisīditvā mā kho pacālesi mā pacalāhi mā niddaṃ upagacchi. Mā tvaṃ upakaṇṇamhi tāḷessanti taṃ niddāyamānaṃ upakaṇṇamhi kaṇṇasamīpe desanāhatthena ahaṃ mā patāḷessaṃ. Yathā ito paraṃ kilesappahānāya ahaṃ taṃ na ovadeyyaṃ, tathā paṭipajjāhīti attho. Na hi tvaṃ, kappaṭa, mattamaññāsīti tvaṃ, kappaṭa, saṅghamajjhamhi pacalāyamāno mattaṃ pamāṇaṃ na vā maññasi, ‘‘ayamatidullabho khaṇo paṭiladdho, so mā upajjhagā’’ti ettakampi na jānāsi, passa yāva ca te aparaddhanti codesi.
એવં ભગવતા દ્વીહિ ગાથાહિ ગાળ્હં તં નિગ્ગય્હ ચોદનાય કતાય અટ્ઠિવેધવિદ્ધો વિય ચણ્ડગજો મગ્ગં ઓતરન્તો વિય ચ સઞ્જાતસંવેગો વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા નચિરસ્સેવ અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૫૨.૧૭-૨૨) –
Evaṃ bhagavatā dvīhi gāthāhi gāḷhaṃ taṃ niggayha codanāya katāya aṭṭhivedhaviddho viya caṇḍagajo maggaṃ otaranto viya ca sañjātasaṃvego vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.17-22) –
‘‘વિનતાનદિયા તીરે, વિહાસિ પુરિસુત્તમો;
‘‘Vinatānadiyā tīre, vihāsi purisuttamo;
અદ્દસં વિરજં બુદ્ધં, એકગ્ગં સુસમાહિતં.
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, ekaggaṃ susamāhitaṃ.
‘‘મધુગન્ધસ્સ પુપ્ફેન, કેતકસ્સ અહં તદા;
‘‘Madhugandhassa pupphena, ketakassa ahaṃ tadā;
પસન્નચિત્તો સુમનો, બુદ્ધસેટ્ઠમપૂજયિં.
Pasannacitto sumano, buddhaseṭṭhamapūjayiṃ.
‘‘એકનવુતિતો કપ્પે, યં પુપ્ફમભિપૂજયિં;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, બુદ્ધપૂજાયિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા સત્થારા વુત્તગાથાદ્વયમેવ અત્તનો અરહત્તાધિગમનસ્સ અઙ્કુસભૂતન્તિ પચ્ચુદાહાસિ. તેનસ્સ તદેવ અઞ્ઞાબ્યાકરણં અહોસીતિ.
Arahattaṃ pana patvā satthārā vuttagāthādvayameva attano arahattādhigamanassa aṅkusabhūtanti paccudāhāsi. Tenassa tadeva aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
કપ્પટકુરત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Kappaṭakurattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ચતુત્થવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Catutthavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૧૦. કપ્પટકુરત્થેરગાથા • 10. Kappaṭakurattheragāthā