Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સંયુત્તનિકાય (અટ્ઠકથા) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā)

    ૨. ઉપાસકવગ્ગો

    2. Upāsakavaggo

    ૧. કસિભારદ્વાજસુત્તવણ્ણના

    1. Kasibhāradvājasuttavaṇṇanā

    ૧૯૭. દુતિયવગ્ગસ્સ પઠમે મગધેસૂતિ એવંનામકે જનપદે. દક્ખિણાગિરિસ્મિન્તિ રાજગહં પરિવારેત્વા ઠિતસ્સ ગિરિનો દક્ખિણભાગે જનપદો અત્થિ, તસ્મિં જનપદે, તત્થ વિહારસ્સાપિ તદેવ નામં. એકનાળાયં બ્રાહ્મણગામેતિ એકનાળાતિ તસ્સ ગામસ્સ નામં. બ્રાહ્મણા પનેત્થ સમ્બહુલા પટિવસન્તિ, બ્રાહ્મણભોગો એવ વા સો. તસ્મા ‘‘બ્રાહ્મણગામો’’તિ વુચ્ચતિ.

    197. Dutiyavaggassa paṭhame magadhesūti evaṃnāmake janapade. Dakkhiṇāgirisminti rājagahaṃ parivāretvā ṭhitassa girino dakkhiṇabhāge janapado atthi, tasmiṃ janapade, tattha vihārassāpi tadeva nāmaṃ. Ekanāḷāyaṃ brāhmaṇagāmeti ekanāḷāti tassa gāmassa nāmaṃ. Brāhmaṇā panettha sambahulā paṭivasanti, brāhmaṇabhogo eva vā so. Tasmā ‘‘brāhmaṇagāmo’’ti vuccati.

    તેન ખો પન સમયેનાતિ યં સમયં ભગવા મગધરટ્ઠે એકનાળં બ્રાહ્મણગામં ઉપનિસ્સાય દક્ખિણગિરિમહાવિહારે બ્રાહ્મણસ્સ ઇન્દ્રિયપરિપાકં આગમયમાનો વિહરતિ, તેન સમયેન. કસિભારદ્વાજસ્સાતિ સો બ્રાહ્મણો કસિં નિસ્સાય જીવતિ, ભારદ્વાજોતિ ચસ્સ ગોત્તં. પઞ્ચમત્તાનીતિ પઞ્ચ પમાણાનિ, અનૂનાનિ અનધિકાનિ પઞ્ચનઙ્ગલસતાનીતિ વુત્તં હોતિ. પયુત્તાનીતિ યોજિતાનિ, બલીબદ્દાનં ખન્ધેસુ ઠપેત્વા યુગે યોત્તેહિ યોજિતાનીતિ અત્થો.

    Tena kho pana samayenāti yaṃ samayaṃ bhagavā magadharaṭṭhe ekanāḷaṃ brāhmaṇagāmaṃ upanissāya dakkhiṇagirimahāvihāre brāhmaṇassa indriyaparipākaṃ āgamayamāno viharati, tena samayena. Kasibhāradvājassāti so brāhmaṇo kasiṃ nissāya jīvati, bhāradvājoti cassa gottaṃ. Pañcamattānīti pañca pamāṇāni, anūnāni anadhikāni pañcanaṅgalasatānīti vuttaṃ hoti. Payuttānīti yojitāni, balībaddānaṃ khandhesu ṭhapetvā yuge yottehi yojitānīti attho.

    વપ્પકાલેતિ વપ્પનકાલે બીજનિક્ખેપસમયે. તત્થ દ્વે વપ્પાનિ કલલવપ્પઞ્ચ પંસુવપ્પઞ્ચ. પંસુવપ્પં ઇધ અધિપ્પેતં, તઞ્ચ ખો પઠમદિવસે મઙ્ગલવપ્પં. તત્થાયં ઉપકરણસમ્પદા – તીણિ બલિબદ્દસહસ્સાનિ ઉપટ્ઠાપિતાનિ હોન્તિ, સબ્બેસં સુવણ્ણમયાનિ સિઙ્ગાનિ પટિમુક્કાનિ, રજતમયા ખુરા, સબ્બે સેતમાલાહિ ચેવ ગન્ધપઞ્ચઙ્ગુલીહિ ચ અલઙ્કતા પરિપુણ્ણપઞ્ચઙ્ગા સબ્બલક્ખણસમ્પન્ના, એકચ્ચે કાળા અઞ્જનવણ્ણા, એકચ્ચે સેતા ફલિકવણ્ણા, એકચ્ચે રત્તા પવાળવણ્ણા, એકચ્ચે કમ્માસા મસારગલ્લવણ્ણા. એવં પઞ્ચસતા કસ્સકા સબ્બે અહતસેતવત્થા ગન્ધમાલાલઙ્કતા દક્ખિણઅંસકૂટેસુ પતિટ્ઠિતપુપ્ફચુમ્બટકા હરિતાલમનોસિલાલઞ્જનુજ્જલગત્તા દસ દસ નઙ્ગલા એકેકગુમ્બા હુત્વા ગચ્છન્તિ. નઙ્ગલાનં સીસઞ્ચ યુગઞ્ચ પતોદા ચ સુવણ્ણખચિતા . પઠમનઙ્ગલે અટ્ઠ બલીબદ્દા યુત્તા, સેસેસુ ચત્તારો ચત્તારો, અવસેસા કિલન્તપરિવત્તનત્થં આનીતા. એકેકગુમ્બે એકેકબીજસકટં એકેકો કસતિ, એકેકો વપ્પતિ.

    Vappakāleti vappanakāle bījanikkhepasamaye. Tattha dve vappāni kalalavappañca paṃsuvappañca. Paṃsuvappaṃ idha adhippetaṃ, tañca kho paṭhamadivase maṅgalavappaṃ. Tatthāyaṃ upakaraṇasampadā – tīṇi balibaddasahassāni upaṭṭhāpitāni honti, sabbesaṃ suvaṇṇamayāni siṅgāni paṭimukkāni, rajatamayā khurā, sabbe setamālāhi ceva gandhapañcaṅgulīhi ca alaṅkatā paripuṇṇapañcaṅgā sabbalakkhaṇasampannā, ekacce kāḷā añjanavaṇṇā, ekacce setā phalikavaṇṇā, ekacce rattā pavāḷavaṇṇā, ekacce kammāsā masāragallavaṇṇā. Evaṃ pañcasatā kassakā sabbe ahatasetavatthā gandhamālālaṅkatā dakkhiṇaaṃsakūṭesu patiṭṭhitapupphacumbaṭakā haritālamanosilālañjanujjalagattā dasa dasa naṅgalā ekekagumbā hutvā gacchanti. Naṅgalānaṃ sīsañca yugañca patodā ca suvaṇṇakhacitā . Paṭhamanaṅgale aṭṭha balībaddā yuttā, sesesu cattāro cattāro, avasesā kilantaparivattanatthaṃ ānītā. Ekekagumbe ekekabījasakaṭaṃ ekeko kasati, ekeko vappati.

    બ્રાહ્મણો પન પગેવ મસ્સુકમ્મં કારાપેત્વા ન્હાયિત્વા સુગન્ધગન્ધેહિ વિલિત્તો પઞ્ચસતગ્ઘનકં વત્થં નિવાસેત્વા સહસ્સગ્ઘનકં એકંસં કરિત્વા એકેકિસ્સા અઙ્ગુલિયા દ્વે દ્વેતિ વીસતિ અઙ્ગુલિમુદ્દિકાયો કણ્ણેસુ સીહકુણ્ડલાનિ સીસે બ્રહ્મવેઠનં પટિમુઞ્ચિત્વા સુવણ્ણમાલં કણ્ઠે કત્વા બ્રાહ્મણગણપરિવુતો કમ્મન્તં વોસાસતિ. અથસ્સ બ્રાહ્મણી અનેકસતભાજનેસુ પાયાસં પચાપેત્વા મહાસકટેસુ આરોપેત્વા ગન્ધોદકેન ન્હાયિત્વા સબ્બાલઙ્કારવિભૂસિતા બ્રાહ્મણીગણપરિવુતા કમ્મન્તં અગમાસિ. ગેહમ્પિસ્સ હરિતુપલિત્તં વિપ્પકિણ્ણલાજં પુણ્ણઘટકદલિધજપટાકાહિ અલઙ્કતં ગન્ધપુપ્ફાદીહિ સુકતબલિકમ્મં, ખેત્તઞ્ચ તેસુ તેસુ ઠાનેસુ સમુસ્સિતદ્ધજપટાકં અહોસિ. પરિજનકમ્મકારેહિ સદ્ધિં ઓસટપરિસા અડ્ઢતેય્યસહસ્સા અહોસિ, સબ્બે અહતવત્થા, સબ્બેસં પાયાસભોજનમેવ પટિયત્તં.

    Brāhmaṇo pana pageva massukammaṃ kārāpetvā nhāyitvā sugandhagandhehi vilitto pañcasatagghanakaṃ vatthaṃ nivāsetvā sahassagghanakaṃ ekaṃsaṃ karitvā ekekissā aṅguliyā dve dveti vīsati aṅgulimuddikāyo kaṇṇesu sīhakuṇḍalāni sīse brahmaveṭhanaṃ paṭimuñcitvā suvaṇṇamālaṃ kaṇṭhe katvā brāhmaṇagaṇaparivuto kammantaṃ vosāsati. Athassa brāhmaṇī anekasatabhājanesu pāyāsaṃ pacāpetvā mahāsakaṭesu āropetvā gandhodakena nhāyitvā sabbālaṅkāravibhūsitā brāhmaṇīgaṇaparivutā kammantaṃ agamāsi. Gehampissa haritupalittaṃ vippakiṇṇalājaṃ puṇṇaghaṭakadalidhajapaṭākāhi alaṅkataṃ gandhapupphādīhi sukatabalikammaṃ, khettañca tesu tesu ṭhānesu samussitaddhajapaṭākaṃ ahosi. Parijanakammakārehi saddhiṃ osaṭaparisā aḍḍhateyyasahassā ahosi, sabbe ahatavatthā, sabbesaṃ pāyāsabhojanameva paṭiyattaṃ.

    અથ બ્રાહ્મણો સુવણ્ણપાતિં ધોવાપેત્વા પાયાસસ્સ પૂરેત્વા સપ્પિમધુફાણિતેહિ અભિસઙ્ખરિત્વા નઙ્ગલબલિકમ્મં કારાપેસિ. બ્રાહ્મણી પઞ્ચન્નં કસ્સકસતાનં સુવણ્ણરજતકંસતમ્બલોહમયાનિ ભાજનાનિ દાપેત્વા સુવણ્ણકટચ્છું ગહેત્વા પાયાસેન પરિવિસન્તી ગચ્છતિ. બ્રાહ્મણો પન બલિકમ્મં કારેત્વા રત્તબન્ધિકાયો ઉપાહનાયો આરોહિત્વા રત્તસુવણ્ણદણ્ડકં ગહેત્વા, ‘‘ઇધ પાયાસં દેથ, ઇધ સપ્પિં દેથ, ઇધ સક્ખરં દેથા’’તિ વોસાસમાનો વિચરતિ. અયં તાવ કમ્મન્તે પવત્તિ.

    Atha brāhmaṇo suvaṇṇapātiṃ dhovāpetvā pāyāsassa pūretvā sappimadhuphāṇitehi abhisaṅkharitvā naṅgalabalikammaṃ kārāpesi. Brāhmaṇī pañcannaṃ kassakasatānaṃ suvaṇṇarajatakaṃsatambalohamayāni bhājanāni dāpetvā suvaṇṇakaṭacchuṃ gahetvā pāyāsena parivisantī gacchati. Brāhmaṇo pana balikammaṃ kāretvā rattabandhikāyo upāhanāyo ārohitvā rattasuvaṇṇadaṇḍakaṃ gahetvā, ‘‘idha pāyāsaṃ detha, idha sappiṃ detha, idha sakkharaṃ dethā’’ti vosāsamāno vicarati. Ayaṃ tāva kammante pavatti.

    વિહારે પન યત્થ યત્થ બુદ્ધા વસન્તિ, તત્થ તત્થ નેસં દેવસિકં પઞ્ચ કિચ્ચાનિ ભવન્તિ, સેય્યથિદં – પુરેભત્તકિચ્ચં પચ્છાભત્તકિચ્ચં પુરિમયામકિચ્ચં મજ્ઝિમયામકિચ્ચં પચ્છિમયામકિચ્ચન્તિ.

    Vihāre pana yattha yattha buddhā vasanti, tattha tattha nesaṃ devasikaṃ pañca kiccāni bhavanti, seyyathidaṃ – purebhattakiccaṃ pacchābhattakiccaṃ purimayāmakiccaṃ majjhimayāmakiccaṃ pacchimayāmakiccanti.

    તત્રિદં પુરેભત્તકિચ્ચં – ભગવા હિ પાતોવ ઉટ્ઠાય ઉપટ્ઠાકાનુગ્ગહત્થં સરીરફાસુકત્થઞ્ચ મુખધોવનાદિપરિકમ્મં કત્વા યાવ ભિક્ખાચારવેલા, તાવ વિવિત્તાસને વીતિનામેત્વા ભિક્ખાચારવેલાય નિવાસેત્વા કાયબન્ધનં બન્ધિત્વા ચીવરં પારુપિત્વા પત્તમાદાય કદાચિ એકકો કદાચિ ભિક્ખુસઙ્ઘપરિવુતો ગામં વા નિગમં વા પિણ્ડાય પવિસતિ કદાચિ પકતિયા, કદાચિ અનેકેહિ પાટિહારિયેહિ વત્તમાનેહિ. સેય્યથિદં – પિણ્ડાય પવિસતો લોકનાથસ્સ પુરતો પુરતો ગન્ત્વા મુદુગતિયો વાતા પથવિં સોધેન્તિ, વલાહકા ઉદકફુસિતાનિ મુઞ્ચન્તા મગ્ગે રેણું વૂપસમેત્વા ઉપરિ વિતાનં હુત્વા તિટ્ઠન્તિ, અપરે વાતા પુપ્ફાનિ ઉપહરિત્વા મગ્ગે ઓકિરન્તિ. ઉન્નતા ભૂમિપ્પદેસા ઓનમન્તિ, ઓનતા ઉન્નમન્તિ. પાદનિક્ખેપસમયે સમાવ ભૂમિ હોતિ, સુખસમ્ફસ્સાનિ પદુમપુપ્ફાનિ વા પાદે સમ્પટિચ્છન્તિ. ઇન્દખીલસ્સ અન્તો ઠપિતમત્તે દક્ખિણપાદે સરીરા છબ્બણ્ણરસ્મિયો નિક્ખમિત્વા સુવણ્ણરસસિઞ્ચનાનિ વિય ચિત્રપટપરિક્ખિત્તાનિ વિય ચ પાસાદકૂટાગારાદીનિ કરોન્તિયો ઇતો ચિતો ચ વિધાવન્તિ. હત્થિઅસ્સવિહઙ્ગાદયો સકસકટ્ઠાનેસુ ઠિતાયેવ મધુરેનાકારેન સદ્દં કરોન્તિ , તથા ભેરિવીણાદીનિ તૂરિયાનિ મનુસ્સાનઞ્ચ કાયૂપગાનિ આભરણાનિ. તેન સઞ્ઞાણેન મનુસ્સા જાનન્તિ ‘‘અજ્જ ભગવા ઇધ પિણ્ડાય પવિટ્ઠો’’તિ. તે સુનિવત્થા સુપારુતા ગન્ધપુપ્ફાદીનિ આદાય ઘરા નિક્ખમિત્વા અન્તરવીથિં પટિપજ્જિત્વા ભગવન્તં ગન્ધપુપ્ફાદીહિ સક્કચ્ચં પૂજેત્વા વન્દિત્વા – ‘‘અમ્હાકં, ભન્તે, દસ ભિક્ખૂ, અમ્હાકં વીસતિ, અમ્હાકં ભિક્ખુસતં દેથા’’તિ યાચિત્વા ભગવતોપિ પત્તં ગહેત્વા આસનં પઞ્ઞાપેત્વા સક્કચ્ચં પિણ્ડપાતેન પટિમાનેન્તિ.

    Tatridaṃ purebhattakiccaṃ – bhagavā hi pātova uṭṭhāya upaṭṭhākānuggahatthaṃ sarīraphāsukatthañca mukhadhovanādiparikammaṃ katvā yāva bhikkhācāravelā, tāva vivittāsane vītināmetvā bhikkhācāravelāya nivāsetvā kāyabandhanaṃ bandhitvā cīvaraṃ pārupitvā pattamādāya kadāci ekako kadāci bhikkhusaṅghaparivuto gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya pavisati kadāci pakatiyā, kadāci anekehi pāṭihāriyehi vattamānehi. Seyyathidaṃ – piṇḍāya pavisato lokanāthassa purato purato gantvā mudugatiyo vātā pathaviṃ sodhenti, valāhakā udakaphusitāni muñcantā magge reṇuṃ vūpasametvā upari vitānaṃ hutvā tiṭṭhanti, apare vātā pupphāni upaharitvā magge okiranti. Unnatā bhūmippadesā onamanti, onatā unnamanti. Pādanikkhepasamaye samāva bhūmi hoti, sukhasamphassāni padumapupphāni vā pāde sampaṭicchanti. Indakhīlassa anto ṭhapitamatte dakkhiṇapāde sarīrā chabbaṇṇarasmiyo nikkhamitvā suvaṇṇarasasiñcanāni viya citrapaṭaparikkhittāni viya ca pāsādakūṭāgārādīni karontiyo ito cito ca vidhāvanti. Hatthiassavihaṅgādayo sakasakaṭṭhānesu ṭhitāyeva madhurenākārena saddaṃ karonti , tathā bherivīṇādīni tūriyāni manussānañca kāyūpagāni ābharaṇāni. Tena saññāṇena manussā jānanti ‘‘ajja bhagavā idha piṇḍāya paviṭṭho’’ti. Te sunivatthā supārutā gandhapupphādīni ādāya gharā nikkhamitvā antaravīthiṃ paṭipajjitvā bhagavantaṃ gandhapupphādīhi sakkaccaṃ pūjetvā vanditvā – ‘‘amhākaṃ, bhante, dasa bhikkhū, amhākaṃ vīsati, amhākaṃ bhikkhusataṃ dethā’’ti yācitvā bhagavatopi pattaṃ gahetvā āsanaṃ paññāpetvā sakkaccaṃ piṇḍapātena paṭimānenti.

    ભગવા કતભત્તકિચ્ચો તેસં સન્તાનાનિ ઓલોકેત્વા તથા ધમ્મં દેસેતિ, યથા કેચિ સરણગમને પતિટ્ઠહન્તિ, કેચિ પઞ્ચસુ સીલેસુ, કેચિ સોતાપત્તિસકદાગામિઅનાગામિફલાનં અઞ્ઞતરસ્મિં, કેચિ પબ્બજિત્વા અગ્ગફલે અરહત્તેતિ . એવં મહાજનં અનુગ્ગહેત્વા ઉટ્ઠાયાસના વિહારં ગચ્છતિ. તત્થ ગન્ધમણ્ડલમાળે પઞ્ઞત્તવરબુદ્ધાસને નિસીદતિ ભિક્ખૂનં ભત્તકિચ્ચપરિયોસાનં આગમયમાનો. તતો ભિક્ખૂનં ભત્તકિચ્ચપરિયોસાને ઉપટ્ઠાકો ભગવતો નિવેદેતિ. અથ ભગવા ગન્ધકુટિં પવિસતિ. ઇદં તાવ પુરેભત્તકિચ્ચં.

    Bhagavā katabhattakicco tesaṃ santānāni oloketvā tathā dhammaṃ deseti, yathā keci saraṇagamane patiṭṭhahanti, keci pañcasu sīlesu, keci sotāpattisakadāgāmianāgāmiphalānaṃ aññatarasmiṃ, keci pabbajitvā aggaphale arahatteti . Evaṃ mahājanaṃ anuggahetvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ gacchati. Tattha gandhamaṇḍalamāḷe paññattavarabuddhāsane nisīdati bhikkhūnaṃ bhattakiccapariyosānaṃ āgamayamāno. Tato bhikkhūnaṃ bhattakiccapariyosāne upaṭṭhāko bhagavato nivedeti. Atha bhagavā gandhakuṭiṃ pavisati. Idaṃ tāva purebhattakiccaṃ.

    અથ ભગવા એવં કતપુરેભત્તકિચ્ચો ગન્ધકુટિયા ઉપટ્ઠાને નિસીદિત્વા પાદે પક્ખાલેત્વા પાદપીઠે ઠત્વા ભિક્ખુસઙ્ઘં ઓવદતિ – ‘‘ભિક્ખવે, અપ્પમાદેન સમ્પાદેથ, દુલ્લભો બુદ્ધુપ્પાદો લોકસ્મિં, દુલ્લભો મનુસ્સત્તપટિલાભો, દુલ્લભા સદ્ધાસમ્પત્તિ, દુલ્લભા પબ્બજ્જા, દુલ્લભં સદ્ધમ્મસ્સવન’’ન્તિ. તત્થ કેચિ ભગવન્તં કમ્મટ્ઠાનં પુચ્છન્તિ. ભગવા તેસં અત્તનો ચરિયાનુરૂપં કમ્મટ્ઠાનં દેતિ. તતો સબ્બેપિ ભગવન્તં વન્દિત્વા અત્તનો અત્તનો રત્તિટ્ઠાનદિવાટ્ઠાનાનિ ગચ્છન્તિ, કેચિ અરઞ્ઞં, કેચિ રુક્ખમૂલં, કેચિ પબ્બતાદીનં અઞ્ઞતરં, કેચિ ચાતુમહારાજિકભવનં…પે॰… કેચિ વસવત્તિભવનન્તિ. તતો ભગવા ગન્ધકુટિં પવિસિત્વા સચે આકઙ્ખતિ, દક્ખિણેન પસ્સેન સતો સમ્પજાનો મુહુત્તં સીહસેય્યં કપ્પેતિ. અથ સમસ્સાસિતકાયો ઉટ્ઠહિત્વા દુતિયભાગે લોકં વોલોકેતિ. તતિયભાગે યં ગામં વા નિગમં વા ઉપનિસ્સાય વિહરતિ, તત્થ મહાજનો પુરેભત્તં દાનં દત્વા પચ્છાભત્તં સુનિવત્થો સુપારુતો ગન્ધપુપ્ફાદીનિ આદાય વિહારે સન્નિપતતિ. તતો ભગવા સમ્પત્તપરિસાય અનુરૂપેન પાટિહારિયેન ગન્ત્વા ધમ્મસભાયં પઞ્ઞત્તવરબુદ્ધાસને નિસજ્જ ધમ્મં દેસેતિ કાલયુત્તં સમયયુત્તં. અથ કાલં વિદિત્વા પરિસં ઉય્યોજેતિ, મનુસ્સા ભગવન્તં વન્દિત્વા પક્કમન્તિ. ઇદં પચ્છાભત્તકિચ્ચં.

    Atha bhagavā evaṃ katapurebhattakicco gandhakuṭiyā upaṭṭhāne nisīditvā pāde pakkhāletvā pādapīṭhe ṭhatvā bhikkhusaṅghaṃ ovadati – ‘‘bhikkhave, appamādena sampādetha, dullabho buddhuppādo lokasmiṃ, dullabho manussattapaṭilābho, dullabhā saddhāsampatti, dullabhā pabbajjā, dullabhaṃ saddhammassavana’’nti. Tattha keci bhagavantaṃ kammaṭṭhānaṃ pucchanti. Bhagavā tesaṃ attano cariyānurūpaṃ kammaṭṭhānaṃ deti. Tato sabbepi bhagavantaṃ vanditvā attano attano rattiṭṭhānadivāṭṭhānāni gacchanti, keci araññaṃ, keci rukkhamūlaṃ, keci pabbatādīnaṃ aññataraṃ, keci cātumahārājikabhavanaṃ…pe… keci vasavattibhavananti. Tato bhagavā gandhakuṭiṃ pavisitvā sace ākaṅkhati, dakkhiṇena passena sato sampajāno muhuttaṃ sīhaseyyaṃ kappeti. Atha samassāsitakāyo uṭṭhahitvā dutiyabhāge lokaṃ voloketi. Tatiyabhāge yaṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā upanissāya viharati, tattha mahājano purebhattaṃ dānaṃ datvā pacchābhattaṃ sunivattho supāruto gandhapupphādīni ādāya vihāre sannipatati. Tato bhagavā sampattaparisāya anurūpena pāṭihāriyena gantvā dhammasabhāyaṃ paññattavarabuddhāsane nisajja dhammaṃ deseti kālayuttaṃ samayayuttaṃ. Atha kālaṃ viditvā parisaṃ uyyojeti, manussā bhagavantaṃ vanditvā pakkamanti. Idaṃ pacchābhattakiccaṃ.

    સો એવં નિટ્ઠિતપચ્છાભત્તકિચ્ચો સચે ગત્તાનિ ઓસિઞ્ચિતુકામો હોતિ, બુદ્ધાસના વુટ્ઠાય ન્હાનકોટ્ઠકં પવિસિત્વા ઉપટ્ઠાકેન પટિયાદિતઉદકેન ગત્તાનિ ઉતું ગાહાપેતિ . ઉપટ્ઠાકોપિ બુદ્ધાસનં આનેત્વા પપ્ફોટેત્વા ગન્ધકુટિપરિવેણે પઞ્ઞાપેતિ. ભગવા સુરત્તદુપટ્ટં નિવાસેત્વા કાયબન્ધનં બન્ધિત્વા ઉત્તરાસઙ્ગં કત્વા તત્થ આગન્ત્વા નિસીદતિ એકકોવ મુહુત્તં પટિસલ્લીનો. અથ ભિક્ખૂ તતો તતો આગમ્મ ભગવતો ઉપટ્ઠાનં ગચ્છન્તિ. તત્થ એકચ્ચે પઞ્હં પુચ્છન્તિ, એકચ્ચે કમ્મટ્ઠાનં, એકચ્ચે ધમ્મસ્સવનં યાચન્તિ. ભગવા તેસં અધિપ્પાયં સમ્પાદેન્તો પુરિમયામં વીતિનામેતિ. ઇદં પુરિમયામકિચ્ચં.

    So evaṃ niṭṭhitapacchābhattakicco sace gattāni osiñcitukāmo hoti, buddhāsanā vuṭṭhāya nhānakoṭṭhakaṃ pavisitvā upaṭṭhākena paṭiyāditaudakena gattāni utuṃ gāhāpeti . Upaṭṭhākopi buddhāsanaṃ ānetvā papphoṭetvā gandhakuṭipariveṇe paññāpeti. Bhagavā surattadupaṭṭaṃ nivāsetvā kāyabandhanaṃ bandhitvā uttarāsaṅgaṃ katvā tattha āgantvā nisīdati ekakova muhuttaṃ paṭisallīno. Atha bhikkhū tato tato āgamma bhagavato upaṭṭhānaṃ gacchanti. Tattha ekacce pañhaṃ pucchanti, ekacce kammaṭṭhānaṃ, ekacce dhammassavanaṃ yācanti. Bhagavā tesaṃ adhippāyaṃ sampādento purimayāmaṃ vītināmeti. Idaṃ purimayāmakiccaṃ.

    પુરિમયામકિચ્ચપરિયોસાને પન ભિક્ખૂસુ ભગવન્તં વન્દિત્વા પક્કમન્તેસુ સકલદસસહસ્સિલોકધાતુદેવતાયો ઓકાસં લભમાના ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્હં પુચ્છન્તિ યથાભિસઙ્ખતં અન્તમસો ચતુરક્ખરમ્પિ. ભગવા તાસં તાસં દેવતાનં પઞ્હં વિસ્સજ્જેન્તો મજ્ઝિમયામં વીતિનામેતિ. ઇદં મજ્ઝિમયામકિચ્ચં.

    Purimayāmakiccapariyosāne pana bhikkhūsu bhagavantaṃ vanditvā pakkamantesu sakaladasasahassilokadhātudevatāyo okāsaṃ labhamānā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchanti yathābhisaṅkhataṃ antamaso caturakkharampi. Bhagavā tāsaṃ tāsaṃ devatānaṃ pañhaṃ vissajjento majjhimayāmaṃ vītināmeti. Idaṃ majjhimayāmakiccaṃ.

    પચ્છિમયામં પન તયો કોટ્ઠાસે કત્વા પુરેભત્તતો પટ્ઠાય નિસજ્જાપીળિતસ્સ સરીરસ્સ કિલાસુભાવમોચનત્થં એકં કોટ્ઠાસં ચઙ્કમેન વીતિનામેતિ. દુતિયકોટ્ઠાસે ગન્ધકુટિં પવિસિત્વા દક્ખિણેન પસ્સેન સતો સમ્પજાનો સીહસેય્યં કપ્પેતિ. તતિયકોટ્ઠાસે પચ્ચુટ્ઠાય નિસીદિત્વા પુરિમબુદ્ધાનં સન્તિકે દાનસીલાદિવસેન કતાધિકારપુગ્ગલદસ્સનત્થં બુદ્ધચક્ખુના લોકં ઓલોકેતિ. ઇદં પચ્છિમયામકિચ્ચં.

    Pacchimayāmaṃ pana tayo koṭṭhāse katvā purebhattato paṭṭhāya nisajjāpīḷitassa sarīrassa kilāsubhāvamocanatthaṃ ekaṃ koṭṭhāsaṃ caṅkamena vītināmeti. Dutiyakoṭṭhāse gandhakuṭiṃ pavisitvā dakkhiṇena passena sato sampajāno sīhaseyyaṃ kappeti. Tatiyakoṭṭhāse paccuṭṭhāya nisīditvā purimabuddhānaṃ santike dānasīlādivasena katādhikārapuggaladassanatthaṃ buddhacakkhunā lokaṃ oloketi. Idaṃ pacchimayāmakiccaṃ.

    તદાપિ એવં ઓલોકેન્તો કસિભારદ્વાજં બ્રાહ્મણં અરહત્તસ્સ ઉપનિસ્સયસમ્પન્નં દિસ્વા – ‘‘તત્થ મયિ ગતે કથા પવત્તિસ્સતિ, કથાવસાને ધમ્મદેસનં સુત્વા એસો બ્રાહ્મણો સપુત્તદારો તીસુ સરણેસુ પતિટ્ઠાય અસીતિકોટિધનં મમ સાસને વિપ્પકિરિત્વા અપરભાગે નિક્ખમ્મ પબ્બજિત્વા અરહત્તં પાપુણિસ્સતી’’તિ ઞત્વા તત્થ ગન્ત્વા કથં સમુટ્ઠાપેત્વા ધમ્મં દેસેસિ. એતમત્થં દસ્સેતું અથ ખો ભગવાતિઆદિ વુત્તં.

    Tadāpi evaṃ olokento kasibhāradvājaṃ brāhmaṇaṃ arahattassa upanissayasampannaṃ disvā – ‘‘tattha mayi gate kathā pavattissati, kathāvasāne dhammadesanaṃ sutvā eso brāhmaṇo saputtadāro tīsu saraṇesu patiṭṭhāya asītikoṭidhanaṃ mama sāsane vippakiritvā aparabhāge nikkhamma pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇissatī’’ti ñatvā tattha gantvā kathaṃ samuṭṭhāpetvā dhammaṃ desesi. Etamatthaṃ dassetuṃ atha kho bhagavātiādi vuttaṃ.

    તત્થ પુબ્બણ્હસમયન્તિ ભુમ્મત્થે ઉપયોગવચનં, પુબ્બણ્હસમયેતિ અત્થો. નિવાસેત્વાતિ પરિદહિત્વા. વિહારચીવરપરિવત્તનવસેનેતં વુત્તં. પત્તચીવરમાદાયાતિ પત્તં હત્થેહિ, ચીવરં કાયેન આદિયિત્વા, સમ્પટિચ્છિત્વા ધારેત્વાતિ અત્થો. ભગવતો કિર પિણ્ડાય પવિસિતુકામસ્સ ભમરો વિય વિકસિતપદુમદ્વયમજ્ઝં, ઇન્દનીલમણિવણ્ણસેલમયપત્તો હત્થદ્વયમજ્ઝં આગચ્છતિ. તં એવમાગતં પત્તં હત્થેહિ સમ્પટિચ્છિત્વા ચીવરઞ્ચ પરિમણ્ડલં પારુતં કાયેન ધારેત્વાતિ વુત્તં હોતિ. તેનુપસઙ્કમીતિ યેન મગ્ગેન કમ્મન્તો ગન્તબ્બો, તેન એકકોવ ઉપસઙ્કમિ. કસ્મા પન નં ભિક્ખૂ નાનુબન્ધિંસૂતિ? યદા હિ ભગવા એકકોવ કત્થચિ ગન્તુકામો હોતિ, યાવ ભિક્ખાચારવેલા દ્વારં પિદહિત્વા અન્તોગન્ધકુટિયં નિસીદતિ. ભિક્ખૂ તાય સઞ્ઞાય જાનન્તિ ‘‘અજ્જ ભગવા એકકોવ પિણ્ડાય ચરિતુકામો, અદ્ધા કઞ્ચિ એવ વિનેતબ્બપુગ્ગલં અદ્દસા’’તિ. તે અત્તનો પત્તચીવરં ગહેત્વા ગન્ધકુટિં પદક્ખિણં કત્વા વન્દિત્વા ભિક્ખાચારં ગચ્છન્તિ. તદા ચ ભગવા એવમકાસિ, તસ્મા ભિક્ખૂ નાનુબન્ધિંસૂતિ.

    Tattha pubbaṇhasamayanti bhummatthe upayogavacanaṃ, pubbaṇhasamayeti attho. Nivāsetvāti paridahitvā. Vihāracīvaraparivattanavasenetaṃ vuttaṃ. Pattacīvaramādāyāti pattaṃ hatthehi, cīvaraṃ kāyena ādiyitvā, sampaṭicchitvā dhāretvāti attho. Bhagavato kira piṇḍāya pavisitukāmassa bhamaro viya vikasitapadumadvayamajjhaṃ, indanīlamaṇivaṇṇaselamayapatto hatthadvayamajjhaṃ āgacchati. Taṃ evamāgataṃ pattaṃ hatthehi sampaṭicchitvā cīvarañca parimaṇḍalaṃ pārutaṃ kāyena dhāretvāti vuttaṃ hoti. Tenupasaṅkamīti yena maggena kammanto gantabbo, tena ekakova upasaṅkami. Kasmā pana naṃ bhikkhū nānubandhiṃsūti? Yadā hi bhagavā ekakova katthaci gantukāmo hoti, yāva bhikkhācāravelā dvāraṃ pidahitvā antogandhakuṭiyaṃ nisīdati. Bhikkhū tāya saññāya jānanti ‘‘ajja bhagavā ekakova piṇḍāya caritukāmo, addhā kañci eva vinetabbapuggalaṃ addasā’’ti. Te attano pattacīvaraṃ gahetvā gandhakuṭiṃ padakkhiṇaṃ katvā vanditvā bhikkhācāraṃ gacchanti. Tadā ca bhagavā evamakāsi, tasmā bhikkhū nānubandhiṃsūti.

    પરિવેસના વત્તતીતિ તેસં સુવણ્ણભાજનાદીનિ ગહેત્વા નિસિન્નાનં પઞ્ચસતાનં કસ્સકાનં પરિવિસના વિપ્પકતા હોતિ. એકમન્તં અટ્ઠાસીતિ યત્થ ઠિતં બ્રાહ્મણો પસ્સતિ, તથારૂપે દસ્સનૂપચારે કથાસવનફાસુકે ઉચ્ચટ્ઠાને અટ્ઠાસિ. ઠત્વા ચ રજતસુવણ્ણરસપિઞ્જરં ચન્દિમસૂરિયાનં પભં અતિરોચમાનં સમન્તતો સરીરપ્પભં મુઞ્ચિ, યાય અજ્ઝોત્થટત્તા બ્રાહ્મણસ્સ કમ્મન્તસાલાભિત્તિરુક્ખકસિતમત્તિકપિણ્ડાદયો સુવણ્ણમયા વિય અહેસું. અથ મનુસ્સા ભુઞ્જન્તા ચ કસન્તા ચ સબ્બકિચ્ચાનિ પહાય અસીતિઅનુબ્યઞ્જનપરિવારં દ્વત્તિંસમહાપુરિસલક્ખણપટિમણ્ડિતં સરીરં બ્યામપ્પભાપરિક્ખેપવિભૂસિતં બાહુયુગલં જઙ્ગમં વિય પદુમસરં, રસ્મિજાલસમુજ્જલિતતારાગણમિવ ગગનતલં, વિજ્જુલતાવિનદ્ધમિવ ચ કનકસિખરં સિરિયા જલમાનં સમ્માસમ્બુદ્ધં એકમન્તં ઠિતં દિસ્વા હત્થપાદે ધોવિત્વા અઞ્જલિં પગ્ગય્હ સમ્પરિવારેત્વા અટ્ઠંસુ. એવં તેહિ સમ્પરિવારિતં અદ્દસા ખો કસિભારદ્વાજો બ્રાહ્મણો ભગવન્તં પિણ્ડાય ઠિતં, દિસ્વાન ભગવન્તં એતદવોચ – અહં ખો, સમણ, કસામિ ચ વપામિ ચાતિ.

    Parivesanā vattatīti tesaṃ suvaṇṇabhājanādīni gahetvā nisinnānaṃ pañcasatānaṃ kassakānaṃ parivisanā vippakatā hoti. Ekamantaṃ aṭṭhāsīti yattha ṭhitaṃ brāhmaṇo passati, tathārūpe dassanūpacāre kathāsavanaphāsuke uccaṭṭhāne aṭṭhāsi. Ṭhatvā ca rajatasuvaṇṇarasapiñjaraṃ candimasūriyānaṃ pabhaṃ atirocamānaṃ samantato sarīrappabhaṃ muñci, yāya ajjhotthaṭattā brāhmaṇassa kammantasālābhittirukkhakasitamattikapiṇḍādayo suvaṇṇamayā viya ahesuṃ. Atha manussā bhuñjantā ca kasantā ca sabbakiccāni pahāya asītianubyañjanaparivāraṃ dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ sarīraṃ byāmappabhāparikkhepavibhūsitaṃ bāhuyugalaṃ jaṅgamaṃ viya padumasaraṃ, rasmijālasamujjalitatārāgaṇamiva gaganatalaṃ, vijjulatāvinaddhamiva ca kanakasikharaṃ siriyā jalamānaṃ sammāsambuddhaṃ ekamantaṃ ṭhitaṃ disvā hatthapāde dhovitvā añjaliṃ paggayha samparivāretvā aṭṭhaṃsu. Evaṃ tehi samparivāritaṃ addasā kho kasibhāradvājo brāhmaṇo bhagavantaṃ piṇḍāya ṭhitaṃ, disvāna bhagavantaṃ etadavoca – ahaṃ kho, samaṇa, kasāmi ca vapāmi cāti.

    કસ્મા પનાયં એવમાહ, કિં સમન્તપાસાદિકે પસાદનીયે ઉત્તમદમથસમથમનુપ્પત્તેપિ તથાગતે અપ્પસાદેન, ઉદાહુ અડ્ઢતિયાનં જનસહસ્સાનં પાયાસં પટિયાદેત્વાપિ કટચ્છુભિક્ખાય મચ્છેરેનાતિ? ઉભયથાપિ નો, ભગવતો પનસ્સ દસ્સનેન અતિત્તં નિક્ખિત્તકમ્મન્તં જનં દિસ્વા ‘‘કમ્મભઙ્ગં મે કાતું આગતો’’તિ અનત્તમનતા અહોસિ, તસ્મા એવમાહ. ભગવતો ચ લક્ખણસમ્પત્તિં દિસ્વા – ‘‘સચાયં કમ્મન્તે અપ્પયોજયિસ્સ, સકલજમ્બુદીપે મનુસ્સાનં સીસે ચૂળામણિ વિય અભવિસ્સ, કો નામસ્સ અત્થો ન સમ્પજ્જિસ્સતિ, એવમેવં અલસતાય કમ્મન્તે અપ્પયોજેત્વા વપ્પમઙ્ગલાદીસુ પિણ્ડાય ચરતી’’તિપિસ્સ અનત્તમનતા અહોસિ. તેનાહ – ‘‘અહં ખો, સમણ, કસામિ ચ વપામિ ચ, કસિત્વા ચ વપિત્વા ચ ભુઞ્જામી’’તિ.

    Kasmā panāyaṃ evamāha, kiṃ samantapāsādike pasādanīye uttamadamathasamathamanuppattepi tathāgate appasādena, udāhu aḍḍhatiyānaṃ janasahassānaṃ pāyāsaṃ paṭiyādetvāpi kaṭacchubhikkhāya maccherenāti? Ubhayathāpi no, bhagavato panassa dassanena atittaṃ nikkhittakammantaṃ janaṃ disvā ‘‘kammabhaṅgaṃ me kātuṃ āgato’’ti anattamanatā ahosi, tasmā evamāha. Bhagavato ca lakkhaṇasampattiṃ disvā – ‘‘sacāyaṃ kammante appayojayissa, sakalajambudīpe manussānaṃ sīse cūḷāmaṇi viya abhavissa, ko nāmassa attho na sampajjissati, evamevaṃ alasatāya kammante appayojetvā vappamaṅgalādīsu piṇḍāya caratī’’tipissa anattamanatā ahosi. Tenāha – ‘‘ahaṃ kho, samaṇa, kasāmi ca vapāmi ca, kasitvā ca vapitvā ca bhuñjāmī’’ti.

    અયં કિરસ્સ અધિપ્પાયો – મય્હમ્પિ તાવ કમ્મન્તા ન બ્યાપજ્જન્તિ, ન ચમ્હિ યથા ત્વં એવં લક્ખણસમ્પન્નો, ત્વમ્પિ કસિત્વા ચ વપિત્વા ચ ભુઞ્જસ્સુ, કો તે અત્થો ન સમ્પજ્જેય્ય એવં લક્ખણસમ્પન્નસ્સાતિ. અપિચાયં અસ્સોસિ – ‘‘સક્યરાજકુલે કિર કુમારો ઉપ્પન્નો, સો ચક્કવત્તિરજ્જં પહાય પબ્બજિતો’’તિ. તસ્મા ઇદાનિ ‘‘અયં સો’’તિ ઞત્વા ‘‘ચક્કવત્તિરજ્જં પહાય કિલન્તોસી’’તિ ઉપારમ્ભં આરોપેન્તો એવમાહ. અપિચ તિક્ખપઞ્ઞો એસ બ્રાહ્મણો, ન ભગવન્તં અપસાદેન્તો ભણતિ, ભગવતો પન રૂપસમ્પત્તિં દિસ્વા પુઞ્ઞસમ્પત્તિં સમ્ભાવયમાનો કથાપવત્તનત્થમ્પિ એવમાહ. અથ ભગવા વેનેય્યવસેન સદેવકે લોકે અગ્ગકસ્સકવપ્પકભાવં અત્તનો દસ્સેન્તો અહમ્પિ ખો બ્રાહ્મણોતિઆદિમાહ.

    Ayaṃ kirassa adhippāyo – mayhampi tāva kammantā na byāpajjanti, na camhi yathā tvaṃ evaṃ lakkhaṇasampanno, tvampi kasitvā ca vapitvā ca bhuñjassu, ko te attho na sampajjeyya evaṃ lakkhaṇasampannassāti. Apicāyaṃ assosi – ‘‘sakyarājakule kira kumāro uppanno, so cakkavattirajjaṃ pahāya pabbajito’’ti. Tasmā idāni ‘‘ayaṃ so’’ti ñatvā ‘‘cakkavattirajjaṃ pahāya kilantosī’’ti upārambhaṃ āropento evamāha. Apica tikkhapañño esa brāhmaṇo, na bhagavantaṃ apasādento bhaṇati, bhagavato pana rūpasampattiṃ disvā puññasampattiṃ sambhāvayamāno kathāpavattanatthampi evamāha. Atha bhagavā veneyyavasena sadevake loke aggakassakavappakabhāvaṃ attano dassento ahampi kho brāhmaṇotiādimāha.

    અથ બ્રાહ્મણો ચિન્તેસિ – ‘‘અયં સમણો’’ ‘અહમ્પિ કસામિ ચ વપામિ ચા’તિ ભણતિ. ન ચસ્સ ઓળારિકાનિ યુગનઙ્ગલાદીનિ કસિભણ્ડાનિ પસ્સામિ, કિં નુ ખો મુસા ભણતી’’તિ? ભગવન્તં પાદતલતો પટ્ઠાય યાવ કેસગ્ગા ઓલોકયમાનો, અઙ્ગવિજ્જાય કતાધિકારત્તા દ્વત્તિંસવરલક્ખણસમ્પત્તિમસ્સ ઞત્વા, ‘‘અટ્ઠાનમેતં યં એવરૂપો મુસા ભણેય્યા’’તિ સઞ્જાતબહુમાનો ભગવતિ સમણવાદં પહાય ગોત્તેન ભગવન્તં સમુદાચરમાનો ન ખો પન મયં પસ્સામ ભોતો ગોતમસ્સાતિઆદિમાહ. ભગવા પન યસ્મા પુબ્બધમ્મસભાગતાય કથનં નામ બુદ્ધાનં આનુભાવો, તસ્મા બુદ્ધાનુભાવં દીપેન્તો સદ્ધા બીજન્તિઆદિમાહ.

    Atha brāhmaṇo cintesi – ‘‘ayaṃ samaṇo’’ ‘ahampi kasāmi ca vapāmi cā’ti bhaṇati. Na cassa oḷārikāni yuganaṅgalādīni kasibhaṇḍāni passāmi, kiṃ nu kho musā bhaṇatī’’ti? Bhagavantaṃ pādatalato paṭṭhāya yāva kesaggā olokayamāno, aṅgavijjāya katādhikārattā dvattiṃsavaralakkhaṇasampattimassa ñatvā, ‘‘aṭṭhānametaṃ yaṃ evarūpo musā bhaṇeyyā’’ti sañjātabahumāno bhagavati samaṇavādaṃ pahāya gottena bhagavantaṃ samudācaramāno na kho pana mayaṃ passāma bhoto gotamassātiādimāha. Bhagavā pana yasmā pubbadhammasabhāgatāya kathanaṃ nāma buddhānaṃ ānubhāvo, tasmā buddhānubhāvaṃ dīpento saddhā bījantiādimāha.

    કા પનેત્થ પુબ્બધમ્મસભાગતા? નનુ બ્રાહ્મણેન ભગવા નઙ્ગલાદિકસિસમ્ભારસમાયોગં પુટ્ઠો અપુચ્છિતસ્સ બીજસ્સ સભાગતાય આહ ‘‘સદ્ધા બીજ’’ન્તિ, એવઞ્ચ સતિ કથાપિ અનનુસન્ધિકા હોતિ? ન હિ બુદ્ધાનં અનનુસન્ધિકકથા નામ અત્થિ, નપિ પુબ્બધમ્મસ્સ અસભાગતાય કથેન્તિ. એવં પનેત્થ અનુસન્ધિ વેદિતબ્બા – બ્રાહ્મણેન હિ ભગવા યુગનઙ્ગલાદિકસિસમ્ભારવસેન કસિં પુચ્છિતો. સો તસ્સ અનુકમ્પાય ‘‘ઇદં અપુચ્છિત’’ન્તિ અપરિહાપેત્વા સમૂલં સઉપકારં સસમ્ભારં સફલં કસિં પઞ્ઞાપેતું મૂલતો પટ્ઠાય દસ્સેન્તો ‘‘સદ્ધા બીજ’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ બીજં કસિયા મૂલં, તસ્મિં સતિ કત્તબ્બતો, અસતિ અકત્તબ્બતો, તપ્પમાણેન ચ કત્તબ્બતો. બીજે હિ સતિ કસિં કરોન્તિ, ન અસતિ. બીજપ્પમાણેન ચ કુસલા કસ્સકા ખેત્તં કસન્તિ, ન ઊનં ‘‘મા નો સસ્સં પરિહાયી’’તિ, ન અધિકં ‘‘મા નો મોઘો વાયામો અહોસી’’તિ. યસ્મા ચ બીજમેવ મૂલં, તસ્મા ભગવા મૂલતો પટ્ઠાય કસિસમ્ભારં દસ્સેન્તો તસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ કસિયા પુબ્બધમ્મસ્સ બીજસ્સ સભાગતાય અત્તનો કસિયા પુબ્બધમ્મં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સદ્ધા બીજ’’ન્તિ. એવમેત્થ પુબ્બધમ્મસભાગતાપિ વેદિતબ્બા.

    Kā panettha pubbadhammasabhāgatā? Nanu brāhmaṇena bhagavā naṅgalādikasisambhārasamāyogaṃ puṭṭho apucchitassa bījassa sabhāgatāya āha ‘‘saddhā bīja’’nti, evañca sati kathāpi ananusandhikā hoti? Na hi buddhānaṃ ananusandhikakathā nāma atthi, napi pubbadhammassa asabhāgatāya kathenti. Evaṃ panettha anusandhi veditabbā – brāhmaṇena hi bhagavā yuganaṅgalādikasisambhāravasena kasiṃ pucchito. So tassa anukampāya ‘‘idaṃ apucchita’’nti aparihāpetvā samūlaṃ saupakāraṃ sasambhāraṃ saphalaṃ kasiṃ paññāpetuṃ mūlato paṭṭhāya dassento ‘‘saddhā bīja’’ntiādimāha. Tattha bījaṃ kasiyā mūlaṃ, tasmiṃ sati kattabbato, asati akattabbato, tappamāṇena ca kattabbato. Bīje hi sati kasiṃ karonti, na asati. Bījappamāṇena ca kusalā kassakā khettaṃ kasanti, na ūnaṃ ‘‘mā no sassaṃ parihāyī’’ti, na adhikaṃ ‘‘mā no mogho vāyāmo ahosī’’ti. Yasmā ca bījameva mūlaṃ, tasmā bhagavā mūlato paṭṭhāya kasisambhāraṃ dassento tassa brāhmaṇassa kasiyā pubbadhammassa bījassa sabhāgatāya attano kasiyā pubbadhammaṃ dassento āha ‘‘saddhā bīja’’nti. Evamettha pubbadhammasabhāgatāpi veditabbā.

    પુચ્છિતંયેવ વત્વા અપુચ્છિતં પચ્છા કિં ન વુત્તન્તિ ચે? તસ્સ ઉપકારભાવતો ચ ધમ્મસમ્બન્ધસમત્થભાવતો ચ. અયં હિ બ્રાહ્મણો પઞ્ઞવા, મિચ્છાદિટ્ઠિકુલે પન જાતત્તા સદ્ધારહિતો, સદ્ધારહિતો ચ પઞ્ઞવા પરેસં સદ્ધાય અત્તનો અવિસયે અપટિપજ્જમાનો વિસેસં નાધિગચ્છતિ, કિલેસકાલુસ્સિયપરામટ્ઠાપિ ચસ્સ દુબ્બલા સદ્ધા બલવતિયા પઞ્ઞાય સહસા વત્તમાના અત્થસિદ્ધિં ન કરોતિ હત્થિના સદ્ધિં એકધુરે યુત્તો ગોણો વિય. ઇતિસ્સ સદ્ધા ઉપકારિકાતિ તં બ્રાહ્મણં સદ્ધાય પતિટ્ઠાપેન્તેન પચ્છાપિ વત્તબ્બો અયમત્થો દેસનાકુસલતાય પુબ્બે વુત્તો. બીજસ્સ ચ ઉપકારિકા વુટ્ઠિ, સા તદનન્તરંયેવ વુચ્ચમાના સમત્થા હોતિ. એવં ધમ્મસમ્બન્ધસમત્થભાવતો પચ્છાપિ વત્તબ્બો અયમત્થો, અઞ્ઞો ચ એવરૂપો ઈસાયોત્તાદિ પુબ્બે વુત્તોતિ વેદિતબ્બો.

    Pucchitaṃyeva vatvā apucchitaṃ pacchā kiṃ na vuttanti ce? Tassa upakārabhāvato ca dhammasambandhasamatthabhāvato ca. Ayaṃ hi brāhmaṇo paññavā, micchādiṭṭhikule pana jātattā saddhārahito, saddhārahito ca paññavā paresaṃ saddhāya attano avisaye apaṭipajjamāno visesaṃ nādhigacchati, kilesakālussiyaparāmaṭṭhāpi cassa dubbalā saddhā balavatiyā paññāya sahasā vattamānā atthasiddhiṃ na karoti hatthinā saddhiṃ ekadhure yutto goṇo viya. Itissa saddhā upakārikāti taṃ brāhmaṇaṃ saddhāya patiṭṭhāpentena pacchāpi vattabbo ayamattho desanākusalatāya pubbe vutto. Bījassa ca upakārikā vuṭṭhi, sā tadanantaraṃyeva vuccamānā samatthā hoti. Evaṃ dhammasambandhasamatthabhāvato pacchāpi vattabbo ayamattho, añño ca evarūpo īsāyottādi pubbe vuttoti veditabbo.

    તત્થ સમ્પસાદલક્ખણા સદ્ધા, ઓકપ્પનલક્ખણા વા. બીજન્તિ પઞ્ચવિધં બીજં મૂલબીજં ખન્ધબીજં ફલુબીજં અગ્ગબીજં બીજબીજમેવ પઞ્ચમન્તિ. તં સબ્બમ્પિ વિરુહણટ્ઠેન બીજન્તેવ સઙ્ખં ગચ્છતિ.

    Tattha sampasādalakkhaṇā saddhā, okappanalakkhaṇā vā. Bījanti pañcavidhaṃ bījaṃ mūlabījaṃ khandhabījaṃ phalubījaṃ aggabījaṃ bījabījameva pañcamanti. Taṃ sabbampi viruhaṇaṭṭhena bījanteva saṅkhaṃ gacchati.

    તત્થ યથા બ્રાહ્મણસ્સ કસિયા મૂલભૂતં બીજં દ્વે કિચ્ચાનિ કરોતિ, હેટ્ઠા મૂલેન પતિટ્ઠાતિ, ઉપરિ અઙ્કુરં ઉટ્ઠાપેતિ, એવં ભગવતો કસિયા મૂલભૂતા સદ્ધા હેટ્ઠા સીલમૂલેન પતિટ્ઠાતિ , ઉપરિ સમથવિપસ્સનઙ્કુરં ઉટ્ઠાપેતિ. યથા ચ તં મૂલેન પથવિરસં આપોરસં ગહેત્વા નાળેન ધઞ્ઞપરિપાકગહણત્થં વડ્ઢતિ, એવમયં સીલમૂલેન સમથવિપસ્સનારસં ગહેત્વા અરિયમગ્ગનાળેન અરિયફલધઞ્ઞપરિપાકગહણત્થં વડ્ઢતિ. યથા ચ તં સુભૂમિયં પતિટ્ઠહિત્વા મૂલઙ્કુરપણ્ણનાળકણ્ડપસવેહિ વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં પત્વા ખીરં જનેત્વા અનેકસાલિફલભરિતં સાલિસીસં નિપ્ફાદેતિ, એવમેસા ચિત્તસન્તાને પતિટ્ઠહિત્વા છહિ વિસુદ્ધીહિ વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં પત્વા ઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિખીરં જનેત્વા અનેકપટિસમ્ભિદાભિઞ્ઞાભરિતં અરહત્તફલં નિપ્ફાદેતિ. તેન વુત્તં ‘‘સદ્ધા બીજ’’ન્તિ.

    Tattha yathā brāhmaṇassa kasiyā mūlabhūtaṃ bījaṃ dve kiccāni karoti, heṭṭhā mūlena patiṭṭhāti, upari aṅkuraṃ uṭṭhāpeti, evaṃ bhagavato kasiyā mūlabhūtā saddhā heṭṭhā sīlamūlena patiṭṭhāti , upari samathavipassanaṅkuraṃ uṭṭhāpeti. Yathā ca taṃ mūlena pathavirasaṃ āporasaṃ gahetvā nāḷena dhaññaparipākagahaṇatthaṃ vaḍḍhati, evamayaṃ sīlamūlena samathavipassanārasaṃ gahetvā ariyamagganāḷena ariyaphaladhaññaparipākagahaṇatthaṃ vaḍḍhati. Yathā ca taṃ subhūmiyaṃ patiṭṭhahitvā mūlaṅkurapaṇṇanāḷakaṇḍapasavehi vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ patvā khīraṃ janetvā anekasāliphalabharitaṃ sālisīsaṃ nipphādeti, evamesā cittasantāne patiṭṭhahitvā chahi visuddhīhi vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ patvā ñāṇadassanavisuddhikhīraṃ janetvā anekapaṭisambhidābhiññābharitaṃ arahattaphalaṃ nipphādeti. Tena vuttaṃ ‘‘saddhā bīja’’nti.

    કસ્મા પન અઞ્ઞેસુ પરોપઞ્ઞાસાય કુસલધમ્મેસુ એકતો ઉપ્પજ્જમાનેસુ સદ્ધાવ ‘‘બીજ’’ન્તિ વુત્તાતિ ચે? બીજકિચ્ચકરણતો. યથા હિ તેસુ વિઞ્ઞાણંયેવ વિજાનનકિચ્ચં કરોતિ, એવં સદ્ધા બીજકિચ્ચં. સા ચ સબ્બકુસલાનં મૂલભૂતા. યથાહ – ‘‘સદ્ધાજાતો ઉપસઙ્કમતિ, ઉપસઙ્કમન્તો પયિરુપાસતિ…પે॰… પઞ્ઞાય ચ નં અતિવિજ્ઝ પસ્સતી’’તિ (મ॰ નિ॰ ૨.૧૮૩).

    Kasmā pana aññesu paropaññāsāya kusaladhammesu ekato uppajjamānesu saddhāva ‘‘bīja’’nti vuttāti ce? Bījakiccakaraṇato. Yathā hi tesu viññāṇaṃyeva vijānanakiccaṃ karoti, evaṃ saddhā bījakiccaṃ. Sā ca sabbakusalānaṃ mūlabhūtā. Yathāha – ‘‘saddhājāto upasaṅkamati, upasaṅkamanto payirupāsati…pe… paññāya ca naṃ ativijjha passatī’’ti (ma. ni. 2.183).

    અકુસલધમ્મે ચેવ કાયઞ્ચ તપતીતિ તપો. ઇન્દ્રિયસંવરવીરિયધુતઙ્ગદુક્કરકારિકાનં એતં અધિવચનં, ઇધ પન ઇન્દ્રિયસંવરો અધિપ્પેતો. વુટ્ઠીતિ વસ્સવુટ્ઠિ વાતવુટ્ઠીતિઆદિ અનેકવિધા, ઇધ વસ્સવુટ્ઠિ અધિપ્પેતા. યથા હિ બ્રાહ્મણસ્સ વસ્સવુટ્ઠિસમનુગ્ગહિતં બીજં બીજમૂલકઞ્ચ સસ્સં વિરુહતિ ન મિલાયતિ નિપ્ફત્તિં ગચ્છતિ, એવં ભગવતો ઇન્દ્રિયસંવરસમનુગ્ગહિતા સદ્ધા, સદ્ધામૂલા ચ સીલાદયો ધમ્મા વિરુહન્તિ, ન મિલાયન્તિ નિપ્ફત્તિં ગચ્છન્તિ. તેનાહ ‘‘તપો વુટ્ઠી’’તિ.

    Akusaladhamme ceva kāyañca tapatīti tapo. Indriyasaṃvaravīriyadhutaṅgadukkarakārikānaṃ etaṃ adhivacanaṃ, idha pana indriyasaṃvaro adhippeto. Vuṭṭhīti vassavuṭṭhi vātavuṭṭhītiādi anekavidhā, idha vassavuṭṭhi adhippetā. Yathā hi brāhmaṇassa vassavuṭṭhisamanuggahitaṃ bījaṃ bījamūlakañca sassaṃ viruhati na milāyati nipphattiṃ gacchati, evaṃ bhagavato indriyasaṃvarasamanuggahitā saddhā, saddhāmūlā ca sīlādayo dhammā viruhanti, na milāyanti nipphattiṃ gacchanti. Tenāha ‘‘tapo vuṭṭhī’’ti.

    પઞ્ઞા મેતિ એત્થ વુત્તો મે-સદ્દો પુરિમપદેસુપિ યોજેતબ્બો ‘‘સદ્ધા મે બીજં, તપો મે વુટ્ઠી’’તિ તેન કિં દીપેતિ? યથા, બ્રાહ્મણ, તયા વપિતે ખેત્તે સચે વુટ્ઠિ અત્થિ, ઇચ્ચેતં કુસલં. નો ચે અત્થિ, ઉદકમ્પિ તાવ દાતબ્બં હોતિ. તથા મયા હિરિઈસે પઞ્ઞાયુગનઙ્ગલે મનોયોત્તેન એકાબદ્ધે કતે વીરિયબલીબદ્દે યોજેત્વા સતિપાચનેન વિજ્ઝિત્વા અત્તનો ચિત્તસન્તાનખેત્તમ્હિ સદ્ધાબીજે વપિતે વુટ્ઠિયા અભાવો નામ નત્થિ, અયં પન મે નિચ્ચકાલં ઇન્દ્રિયસંવરતપો વુટ્ઠીતિ.

    Paññā meti ettha vutto me-saddo purimapadesupi yojetabbo ‘‘saddhā me bījaṃ, tapo me vuṭṭhī’’ti tena kiṃ dīpeti? Yathā, brāhmaṇa, tayā vapite khette sace vuṭṭhi atthi, iccetaṃ kusalaṃ. No ce atthi, udakampi tāva dātabbaṃ hoti. Tathā mayā hiriīse paññāyuganaṅgale manoyottena ekābaddhe kate vīriyabalībadde yojetvā satipācanena vijjhitvā attano cittasantānakhettamhi saddhābīje vapite vuṭṭhiyā abhāvo nāma natthi, ayaṃ pana me niccakālaṃ indriyasaṃvaratapo vuṭṭhīti.

    પઞ્ઞાતિ કામાવચરાદિભેદતો અનેકવિધા. ઇધ પન સહ વિપસ્સનાય મગ્ગપઞ્ઞા અધિપ્પેતા. યુગનઙ્ગલન્તિ યુગઞ્ચ નઙ્ગલઞ્ચ યુગનઙ્ગલં. યથા હિ બ્રાહ્મણસ્સ યુગનઙ્ગલં, એવં ભગવતો દુવિધાપિ વિપસ્સના પઞ્ઞા ચ. તત્થ યથા યુગં ઈસાય ઉપનિસ્સયં હોતિ, પુરતો ચ ઈસાબદ્ધં હોતિ, યોત્તાનં નિસ્સયં હોતિ, બલીબદ્દાનં એકતો ગમનં ધારેતિ, એવં પઞ્ઞા હિરિપ્પમુખાનં ધમ્માનં ઉપનિસ્સયા હોતિ. યથાહ – ‘‘પઞ્ઞુત્તરા સબ્બે કુસલા ધમ્મા’’તિ (અ॰ નિ॰ ૮.૮૩; ૧૦.૫૮) ચ, ‘‘પઞ્ઞા હિ સેટ્ઠા કુસલા વદન્તિ, નક્ખત્તરાજારિવ તારકાન’’ન્તિ (જા॰ ૨.૧૭.૮૧) ચ. કુસલાનં ધમ્માનં પુબ્બઙ્ગમટ્ઠેન પુરતો ચ હોતિ. યથાહ – ‘‘સીલં સિરી ચાપિ સતઞ્ચ ધમ્મો, અન્વાયિકા પઞ્ઞવતો ભવન્તી’’તિ હિરિવિપ્પયોગેન અનુપ્પત્તિતો પન ઈસાબદ્ધો હોતિ. મનોસઙ્ખાતસ્સ સમાધિયોત્તસ્સ નિસ્સયપચ્ચયતો યોત્તાનં નિસ્સયો હોતિ. અચ્ચારદ્ધાતિલીનભાવપટિસેધનતો વીરિયબલીબદ્દાનં એકતો ગમનં ધારેતિ, યથા ચ નઙ્ગલં ફાલયુત્તં કસનકાલે પથવિઘનં ભિન્દતિ, મૂલસન્તાનકાનિ પદાલેતિ, એવં સતિયુત્તા પઞ્ઞા વિપસ્સનાકાલે ધમ્માનં સન્તતિસમૂહકિચ્ચારમ્મણઘનં ભિન્દતિ, સબ્બકિલેસમૂલસન્તાનકાનિ પદાલેતિ. સા ચ ખો લોકુત્તરાવ, ઇતરા પન લોકિકાપિ સિયા. તેનાહ ‘‘પઞ્ઞા મે યુગનઙ્ગલ’’ન્તિ.

    Paññāti kāmāvacarādibhedato anekavidhā. Idha pana saha vipassanāya maggapaññā adhippetā. Yuganaṅgalanti yugañca naṅgalañca yuganaṅgalaṃ. Yathā hi brāhmaṇassa yuganaṅgalaṃ, evaṃ bhagavato duvidhāpi vipassanā paññā ca. Tattha yathā yugaṃ īsāya upanissayaṃ hoti, purato ca īsābaddhaṃ hoti, yottānaṃ nissayaṃ hoti, balībaddānaṃ ekato gamanaṃ dhāreti, evaṃ paññā hirippamukhānaṃ dhammānaṃ upanissayā hoti. Yathāha – ‘‘paññuttarā sabbe kusalā dhammā’’ti (a. ni. 8.83; 10.58) ca, ‘‘paññā hi seṭṭhā kusalā vadanti, nakkhattarājāriva tārakāna’’nti (jā. 2.17.81) ca. Kusalānaṃ dhammānaṃ pubbaṅgamaṭṭhena purato ca hoti. Yathāha – ‘‘sīlaṃ sirī cāpi satañca dhammo, anvāyikā paññavato bhavantī’’ti hirivippayogena anuppattito pana īsābaddho hoti. Manosaṅkhātassa samādhiyottassa nissayapaccayato yottānaṃ nissayo hoti. Accāraddhātilīnabhāvapaṭisedhanato vīriyabalībaddānaṃ ekato gamanaṃ dhāreti, yathā ca naṅgalaṃ phālayuttaṃ kasanakāle pathavighanaṃ bhindati, mūlasantānakāni padāleti, evaṃ satiyuttā paññā vipassanākāle dhammānaṃ santatisamūhakiccārammaṇaghanaṃ bhindati, sabbakilesamūlasantānakāni padāleti. Sā ca kho lokuttarāva, itarā pana lokikāpi siyā. Tenāha ‘‘paññā me yuganaṅgala’’nti.

    હિરીયતિ પાપકેહિ ધમ્મેહીતિ હિરી. તગ્ગહણેન તાય અવિપ્પયુત્તં ઓત્તપ્પમ્પિ ગહિતમેવ હોતિ. ઈસાતિ યુગનઙ્ગલસન્ધારિકા રુક્ખલટ્ઠિ. યથા હિ બ્રાહ્મણસ્સ ઈસા યુગનઙ્ગલં ધારેતિ, એવં ભગવતોપિ હિરી લોકિયલોકુત્તરપઞ્ઞાસઙ્ખાતં યુગનઙ્ગલં ધારેતિ હિરિઅભાવે પઞ્ઞાય અભાવતો. યથા ચ ઈસાપટિબદ્ધયુગનઙ્ગલં કિચ્ચકરં હોતિ અચલં અસિથિલં, એવં હિરિપટિબદ્ધા ચ પઞ્ઞા કિચ્ચકારી હોતિ અચલા અસિથિલા અબ્બોકિણ્ણા અહિરિકેન. તેનાહ ‘‘હિરી ઈસા’’તિ. મુનાતીતિ મનો, ચિત્તસ્સેતં નામં. ઇધ પન મનોસીસેન તંસમ્પયુત્તો સમાધિ અધિપ્પેતો. યોત્તન્તિ રજ્જુબન્ધનં. તં તિવિધં ઈસાય સહ યુગસ્સ બન્ધનં, યુગેન સહ બલીબદ્દાનં બન્ધનં, સારથિના સહ બલીબદ્દાનં એકાબન્ધનન્તિ. તત્થ યથા બ્રાહ્મણસ્સ યોત્તં ઈસાયુગબલીબદ્દે એકાબદ્ધે કત્વા સકકિચ્ચે પટિપાદેતિ, એવં ભગવતો સમાધિ સબ્બેવ તે હિરિપઞ્ઞાવીરિયધમ્મે એકારમ્મણે અવિક્ખેપસભાવેન બન્ધિત્વા સકકિચ્ચે પટિપાદેતિ. તેનાહ ‘‘મનો યોત્ત’’ન્તિ.

    Hirīyati pāpakehi dhammehīti hirī. Taggahaṇena tāya avippayuttaṃ ottappampi gahitameva hoti. Īsāti yuganaṅgalasandhārikā rukkhalaṭṭhi. Yathā hi brāhmaṇassa īsā yuganaṅgalaṃ dhāreti, evaṃ bhagavatopi hirī lokiyalokuttarapaññāsaṅkhātaṃ yuganaṅgalaṃ dhāreti hiriabhāve paññāya abhāvato. Yathā ca īsāpaṭibaddhayuganaṅgalaṃ kiccakaraṃ hoti acalaṃ asithilaṃ, evaṃ hiripaṭibaddhā ca paññā kiccakārī hoti acalā asithilā abbokiṇṇā ahirikena. Tenāha ‘‘hirī īsā’’ti. Munātīti mano, cittassetaṃ nāmaṃ. Idha pana manosīsena taṃsampayutto samādhi adhippeto. Yottanti rajjubandhanaṃ. Taṃ tividhaṃ īsāya saha yugassa bandhanaṃ, yugena saha balībaddānaṃ bandhanaṃ, sārathinā saha balībaddānaṃ ekābandhananti. Tattha yathā brāhmaṇassa yottaṃ īsāyugabalībadde ekābaddhe katvā sakakicce paṭipādeti, evaṃ bhagavato samādhi sabbeva te hiripaññāvīriyadhamme ekārammaṇe avikkhepasabhāvena bandhitvā sakakicce paṭipādeti. Tenāha ‘‘mano yotta’’nti.

    ચિરકતાદિમત્થં સરતીતિ સતિ. ફાલેતીતિ ફાલો. પાજેન્તિ એતેનાતિ પાજનં. તં ઇધ ‘‘પાચન’’ન્તિ વુત્તં. પતોદસ્સેતં નામં. ફાલો ચ પાચનઞ્ચ ફાલપાચનં. યથા હિ બ્રાહ્મણસ્સ ફાલપાચનં, એવં ભગવતો વિપસ્સનાસમ્પયુત્તા મગ્ગસમ્પયુત્તા ચ સતિ. તત્થ યથા ફાલો નઙ્ગલં અનુરક્ખતિ, પુરતો ચસ્સ ગચ્છતિ, એવં સતિ કુસલાકુસલાનં ધમ્માનં ગતિયો સમન્વેસમાના આરમ્મણે વા ઉપટ્ઠાપયમાના પઞ્ઞાનઙ્ગલં રક્ખતિ. તેનેવેસા ‘‘સતારક્ખેન ચેતસા વિહરતી’’તિઆદીસુ (અ॰ નિ॰ ૧૦.૨૦) વિય આરક્ખાતિ વુત્તા. અપ્પમુસ્સનવસેન ચસ્સા પુરતો હોતિ. સતિપરિચિતે હિ ધમ્મે પઞ્ઞા પજાનાતિ, નો પમુટ્ઠે. યથા ચ પાચનં બલીબદ્દાનં વિજ્ઝનભયં દસ્સેન્તં સંસીદિતું ન દેતિ, ઉપ્પથગમનં વારેતિ, એવં સતિ વીરિયબલીબદ્દાનં અપાયભયં દસ્સેન્તી કોસજ્જસંસીદનં ન દેતિ, કામગુણસઙ્ખાતે અગોચરે ચારં નિવારેત્વા કમ્મટ્ઠાને નિયોજેન્તી ઉપ્પથગમનં વારેતિ. તેનાહ ‘‘સતિ મે ફાલપાચન’’ન્તિ.

    Cirakatādimatthaṃ saratīti sati. Phāletīti phālo. Pājenti etenāti pājanaṃ. Taṃ idha ‘‘pācana’’nti vuttaṃ. Patodassetaṃ nāmaṃ. Phālo ca pācanañca phālapācanaṃ. Yathā hi brāhmaṇassa phālapācanaṃ, evaṃ bhagavato vipassanāsampayuttā maggasampayuttā ca sati. Tattha yathā phālo naṅgalaṃ anurakkhati, purato cassa gacchati, evaṃ sati kusalākusalānaṃ dhammānaṃ gatiyo samanvesamānā ārammaṇe vā upaṭṭhāpayamānā paññānaṅgalaṃ rakkhati. Tenevesā ‘‘satārakkhena cetasā viharatī’’tiādīsu (a. ni. 10.20) viya ārakkhāti vuttā. Appamussanavasena cassā purato hoti. Satiparicite hi dhamme paññā pajānāti, no pamuṭṭhe. Yathā ca pācanaṃ balībaddānaṃ vijjhanabhayaṃ dassentaṃ saṃsīdituṃ na deti, uppathagamanaṃ vāreti, evaṃ sati vīriyabalībaddānaṃ apāyabhayaṃ dassentī kosajjasaṃsīdanaṃ na deti, kāmaguṇasaṅkhāte agocare cāraṃ nivāretvā kammaṭṭhāne niyojentī uppathagamanaṃ vāreti. Tenāha ‘‘sati me phālapācana’’nti.

    કાયગુત્તોતિ તિવિધેન કાયસુચરિતેન ગુત્તો. વચીગુત્તોતિ ચતુબ્બિધેન વચીસુચરિતેન ગુત્તો. એત્તાવતા પાતિમોક્ખસંવરસીલં વુત્તં. આહારે ઉદરે યતોતિ એત્થ આહારમુખેન સબ્બપચ્ચયાનં ગહિતત્તા ચતુબ્બિધેપિ પચ્ચયે યતો સંયતો નિરુપક્કિલેસોતિ અત્થો. ઇમિના આજીવપારિસુદ્ધિસીલં વુત્તં. ઉદરે યતોતિ ઉદરે યતો સંયતો મિતભોજી, આહારે મત્તઞ્ઞૂતિ વુત્તં હોતિ. ઇમિના ભોજને મત્તઞ્ઞુતામુખેન પચ્ચયપટિસેવનસીલં વુત્તં. તેન કિં દીપેતિ? યથા ત્વં, બ્રાહ્મણ, બીજં વપિત્વા સસ્સપરિપાલનત્થં કણ્ટકવતિં વા રુક્ખવતિં વા પાકારપરિક્ખેપં વા કરોસિ, તેન તે ગોમહિંસમિગગણા પવેસં અલભન્તા સસ્સં ન વિલુમ્પન્તિ, એવમહમ્પિ તં સદ્ધાબીજં વપિત્વા નાનપ્પકારકુસલસસ્સપરિપાલનત્થં કાયવચીઆહારગુત્તિમયં તિવિધં પરિક્ખેપં કરોમિ , તેન મે રાગાદિઅકુસલધમ્મગોમહિંસમિગગણા પવેસં અલભન્તા નાનપ્પકારકં કુસલસસ્સં ન વિલુમ્પન્તીતિ.

    Kāyaguttoti tividhena kāyasucaritena gutto. Vacīguttoti catubbidhena vacīsucaritena gutto. Ettāvatā pātimokkhasaṃvarasīlaṃ vuttaṃ. Āhāre udare yatoti ettha āhāramukhena sabbapaccayānaṃ gahitattā catubbidhepi paccaye yato saṃyato nirupakkilesoti attho. Iminā ājīvapārisuddhisīlaṃ vuttaṃ. Udare yatoti udare yato saṃyato mitabhojī, āhāre mattaññūti vuttaṃ hoti. Iminā bhojane mattaññutāmukhena paccayapaṭisevanasīlaṃ vuttaṃ. Tena kiṃ dīpeti? Yathā tvaṃ, brāhmaṇa, bījaṃ vapitvā sassaparipālanatthaṃ kaṇṭakavatiṃ vā rukkhavatiṃ vā pākāraparikkhepaṃ vā karosi, tena te gomahiṃsamigagaṇā pavesaṃ alabhantā sassaṃ na vilumpanti, evamahampi taṃ saddhābījaṃ vapitvā nānappakārakusalasassaparipālanatthaṃ kāyavacīāhāraguttimayaṃ tividhaṃ parikkhepaṃ karomi , tena me rāgādiakusaladhammagomahiṃsamigagaṇā pavesaṃ alabhantā nānappakārakaṃ kusalasassaṃ na vilumpantīti.

    સચ્ચં કરોમિ નિદ્દાનન્તિ એત્થ દ્વીહાકારેહિ અવિસંવાદનં સચ્ચં. નિદ્દાનન્તિ છેદનં લુનનં ઉપ્પાટનં . કરણત્થે ચેતં ઉપયોગવચનં વેદિતબ્બં. અયં હેત્થ અત્થો ‘‘સચ્ચેન કરોમિ નિદ્દાન’’ન્તિ. કિં વુત્તં હોતિ – ‘‘યથા ત્વં બાહિરં કસિં કત્વા સસ્સદૂસકાનં તિણાનં હત્થેન વા અસિતેન વા નિદ્દાનં કરોસિ, એવં અહમ્પિ અજ્ઝત્તિકં કસિં કત્વા કુસલસસ્સદૂસકાનં વિસંવાદનતિણાનં સચ્ચેન નિદ્દાનં કરોમી’’તિ. યથાભૂતઞાણં વા એત્થ સચ્ચન્તિ વેદિતબ્બં. તેન અત્તસઞ્ઞાદીનં તિણાનં નિદ્દાનં કરોમીતિ દસ્સેતિ. અથ વા નિદ્દાનન્તિ છેદકં લાવકં ઉપ્પાટકન્તિ અત્થો. યથા ત્વં દાસં વા કમ્મકરં વા નિદ્દાનં કરોસિ, ‘‘નિદ્દેહિ તિણાની’’તિ તિણાનં છેદકં લાવકં ઉપ્પાટકં કરોસિ, એવમહં સચ્ચં કરોમીતિ દસ્સેતિ, અથ વા સચ્ચન્તિ દિટ્ઠિસચ્ચં. તમહં નિદ્દાનં કરોમિ, છિન્દિતબ્બં લુનિતબ્બં ઉપ્પાટેતબ્બં કરોમીતિ. ઇતિ ઇમેસુ દ્વીસુ વિકપ્પેસુ ઉપયોગેનેવત્થો યુજ્જતિ.

    Saccaṃ karomi niddānanti ettha dvīhākārehi avisaṃvādanaṃ saccaṃ. Niddānanti chedanaṃ lunanaṃ uppāṭanaṃ . Karaṇatthe cetaṃ upayogavacanaṃ veditabbaṃ. Ayaṃ hettha attho ‘‘saccena karomi niddāna’’nti. Kiṃ vuttaṃ hoti – ‘‘yathā tvaṃ bāhiraṃ kasiṃ katvā sassadūsakānaṃ tiṇānaṃ hatthena vā asitena vā niddānaṃ karosi, evaṃ ahampi ajjhattikaṃ kasiṃ katvā kusalasassadūsakānaṃ visaṃvādanatiṇānaṃ saccena niddānaṃ karomī’’ti. Yathābhūtañāṇaṃ vā ettha saccanti veditabbaṃ. Tena attasaññādīnaṃ tiṇānaṃ niddānaṃ karomīti dasseti. Atha vā niddānanti chedakaṃ lāvakaṃ uppāṭakanti attho. Yathā tvaṃ dāsaṃ vā kammakaraṃ vā niddānaṃ karosi, ‘‘niddehi tiṇānī’’ti tiṇānaṃ chedakaṃ lāvakaṃ uppāṭakaṃ karosi, evamahaṃ saccaṃ karomīti dasseti, atha vā saccanti diṭṭhisaccaṃ. Tamahaṃ niddānaṃ karomi, chinditabbaṃ lunitabbaṃ uppāṭetabbaṃ karomīti. Iti imesu dvīsu vikappesu upayogenevattho yujjati.

    સોરચ્ચં મે પમોચનન્તિ એત્થ યં તં ‘‘કાયિકો અવીતિક્કમો વાચસિકો અવીતિક્કમો’’તિ સીલમેવ ‘‘સોરચ્ચ’’ન્તિ વુત્તં, ન તં અધિપ્પેતં. ‘‘કાયગુત્તો’’તિઆદિના હિ તં વુત્તમેવ. અરહત્તફલં પન અધિપ્પેતં. તં હિ સુન્દરે નિબ્બાને રતત્તા ‘‘સોરચ્ચ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. પમોચનન્તિ યોગવિસ્સજ્જનં. ઇદં વુત્તં હોતિ – યથા તવ પમોચનં પુનપિ સાયન્હે વા દુતિયદિવસે વા અનાગતસંવચ્છરે વા યોજેતબ્બતો અપ્પમોચનમેવ હોતિ, ન મમ એવં. ન હિ મમ અન્તરા મોચનં નામ અત્થિ. અહં હિ દીપઙ્કરદસબલકાલતો પટ્ઠાય પઞ્ઞાનઙ્ગલે વીરિયબલીબદ્દે યોજેત્વા કપ્પસતસહસ્સાધિકાનિ ચત્તારિ અસઙ્ખ્યેય્યાનિ મહાકસિં કસન્તો તાવ ન મુઞ્ચિં, યાવ ન સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુજ્ઝિં. યદા ચ મે સબ્બં તં કાલં ખેપેત્વા બોધિમૂલે અપરાજિતપલ્લઙ્કે નિસિન્નસ્સ સબ્બગુણપરિવારં અરહત્તફલં ઉદપાદિ, તદા મયા તં સબ્બુસ્સુક્કપટિપ્પસ્સદ્ધિયા પમુત્તં, ન દાનિ પુન યોજેતબ્બં ભવિસ્સતીતિ. એતમત્થં સન્ધાયાહ ‘‘સોરચ્ચં મે પમોચન’’ન્તિ.

    Soraccaṃ me pamocananti ettha yaṃ taṃ ‘‘kāyiko avītikkamo vācasiko avītikkamo’’ti sīlameva ‘‘soracca’’nti vuttaṃ, na taṃ adhippetaṃ. ‘‘Kāyagutto’’tiādinā hi taṃ vuttameva. Arahattaphalaṃ pana adhippetaṃ. Taṃ hi sundare nibbāne ratattā ‘‘soracca’’nti vuccati. Pamocananti yogavissajjanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā tava pamocanaṃ punapi sāyanhe vā dutiyadivase vā anāgatasaṃvacchare vā yojetabbato appamocanameva hoti, na mama evaṃ. Na hi mama antarā mocanaṃ nāma atthi. Ahaṃ hi dīpaṅkaradasabalakālato paṭṭhāya paññānaṅgale vīriyabalībadde yojetvā kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni mahākasiṃ kasanto tāva na muñciṃ, yāva na sammāsambodhiṃ abhisambujjhiṃ. Yadā ca me sabbaṃ taṃ kālaṃ khepetvā bodhimūle aparājitapallaṅke nisinnassa sabbaguṇaparivāraṃ arahattaphalaṃ udapādi, tadā mayā taṃ sabbussukkapaṭippassaddhiyā pamuttaṃ, na dāni puna yojetabbaṃ bhavissatīti. Etamatthaṃ sandhāyāha ‘‘soraccaṃ me pamocana’’nti.

    વીરિયં મે ધુરધોરય્હન્તિ એત્થ વીરિયન્તિ કાયિકચેતસિકો વીરિયારમ્ભો. ધુરધોરય્હન્તિ ધુરાયં ધોરય્હં, ધુરાવહન્તિ અત્થો. યથા હિ બ્રાહ્મણસ્સ ધુરાયં ધોરય્હાકડ્ઢિતં નઙ્ગલં ભૂમિઘનં ભિન્દતિ, મૂલસન્તાનકાનિ ચ પદાલેતિ, એવં ભગવતો વીરિયાકડ્ઢિતં પઞ્ઞાનઙ્ગલં યથા વુત્તં ઘનં ભિન્દતિ, કિલેસસન્તાનકાનિ ચ પદાલેતિ. તેનાહ ‘‘વીરિયં મે ધુરધોરય્હ’’ન્તિ. અથ વા પુરિમધુરાવહત્તા ધુરા, મૂલધુરાવહત્તા ધોરય્હા, ધુરા ચ ધોરય્હા ચ ધુરધોરય્હા. ઇતિ યથા બ્રાહ્મણસ્સ એકેકસ્મિં નઙ્ગલે ચતુબલીબદ્દપભેદં ધુરધોરય્હં વહન્તં ઉપ્પન્નુપ્પન્નં તિણમૂલઘાતઞ્ચેવ સસ્સસમ્પત્તિઞ્ચ સાધેતિ, એવં ભગવતો ચતુસમ્મપ્પધાનવીરિયભેદં ધુરધોરય્હં વહન્તં ઉપ્પન્નુપ્પન્નં અકુસલઘાતઞ્ચેવ કુસલસમ્પત્તિઞ્ચ સાધેતિ. તેનાહ ‘‘વીરિયં મે ધુરધોરય્હ’’ન્તિ.

    Vīriyaṃme dhuradhorayhanti ettha vīriyanti kāyikacetasiko vīriyārambho. Dhuradhorayhanti dhurāyaṃ dhorayhaṃ, dhurāvahanti attho. Yathā hi brāhmaṇassa dhurāyaṃ dhorayhākaḍḍhitaṃ naṅgalaṃ bhūmighanaṃ bhindati, mūlasantānakāni ca padāleti, evaṃ bhagavato vīriyākaḍḍhitaṃ paññānaṅgalaṃ yathā vuttaṃ ghanaṃ bhindati, kilesasantānakāni ca padāleti. Tenāha ‘‘vīriyaṃ me dhuradhorayha’’nti. Atha vā purimadhurāvahattā dhurā, mūladhurāvahattā dhorayhā, dhurā ca dhorayhā ca dhuradhorayhā. Iti yathā brāhmaṇassa ekekasmiṃ naṅgale catubalībaddapabhedaṃ dhuradhorayhaṃ vahantaṃ uppannuppannaṃ tiṇamūlaghātañceva sassasampattiñca sādheti, evaṃ bhagavato catusammappadhānavīriyabhedaṃ dhuradhorayhaṃ vahantaṃ uppannuppannaṃ akusalaghātañceva kusalasampattiñca sādheti. Tenāha ‘‘vīriyaṃ me dhuradhorayha’’nti.

    યોગક્ખેમાધિવાહનન્તિ એત્થ યોગેહિ ખેમત્તા નિબ્બાનં યોગક્ખેમં નામ, તં અધિકિચ્ચ વાહીયતિ, અભિમુખં વા વાહીયતીતિ અધિવાહનં, યોગક્ખેમસ્સ અધિવાહનં યોગક્ખેમાધિવાહનન્તિ. ઇદં વુત્તં હોતિ – યથા તવ ધુરધોરય્હં પુરત્થિમાદીસુ અઞ્ઞતરદિસાભિમુખં વાહીયતિ, તથા મમ ધુરધોરય્હં નિબ્બાનાભિમુખં વાહીયતીતિ. એવં વાહીયમાનંવ ગચ્છતિ અનિવત્તન્તં. યથા તવ નઙ્ગલં વહન્તં ધુરધોરય્હં ખેત્તકોટિં પત્વા પુન નિવત્તતિ, એવં અનિવત્તન્તં દીપઙ્કરકાલતો પટ્ઠાય ગચ્છતેવ. યસ્મા વા તેન તેન મગ્ગેન પહીના કિલેસા ન પુનપ્પુનં પહાતબ્બા હોન્તિ, યથા તવ નઙ્ગલેન છિન્નાનિ તિણાનિ પુન અપરસ્મિં સમયે છિન્દિતબ્બાનિ હોન્તિ, તસ્માપિ એવં પઠમમગ્ગવસેન દિટ્ઠેકટ્ઠે કિલેસે, દુતિયવસેન ઓળારિકે, તતિયવસેન અણુસહગતે, ચતુત્થવસેન સબ્બકિલેસે પજહન્તં ગચ્છતિ અનિવત્તન્તં. અથ વા ગચ્છતિ અનિવત્તન્તિ નિવત્તનરહિતં હુત્વા ગચ્છતીતિ અત્થો. ન્તિ તં ધુરધોરય્હં. એવમેત્થ અત્થો વેદિતબ્બો. એવં ગચ્છન્તઞ્ચ યથા તવ ધુરધોરય્હં ન તં ઠાનં ગચ્છતિ, યત્થ ગન્ત્વા કસ્સકો અસોકો વિરજો હુત્વા ન સોચતિ. એતં પન તં ઠાનં ગચ્છતિ યત્થ ગન્ત્વા ન સોચતિ. યત્થ સતિપાચનેન એતં વીરિયધુરધોરય્હં ચોદેન્તો ગન્ત્વા માદિસો કસ્સકો અસોકો વિરજો હુત્વા ન સોચતિ, તં સબ્બસોકસલ્લસમુગ્ઘાતભૂતં નિબ્બાનં નામ અસઙ્ખતં ઠાનં ગચ્છતીતિ.

    Yogakkhemādhivāhananti ettha yogehi khemattā nibbānaṃ yogakkhemaṃ nāma, taṃ adhikicca vāhīyati, abhimukhaṃ vā vāhīyatīti adhivāhanaṃ, yogakkhemassa adhivāhanaṃ yogakkhemādhivāhananti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā tava dhuradhorayhaṃ puratthimādīsu aññataradisābhimukhaṃ vāhīyati, tathā mama dhuradhorayhaṃ nibbānābhimukhaṃ vāhīyatīti. Evaṃ vāhīyamānaṃva gacchati anivattantaṃ. Yathā tava naṅgalaṃ vahantaṃ dhuradhorayhaṃ khettakoṭiṃ patvā puna nivattati, evaṃ anivattantaṃ dīpaṅkarakālato paṭṭhāya gacchateva. Yasmā vā tena tena maggena pahīnā kilesā na punappunaṃ pahātabbā honti, yathā tava naṅgalena chinnāni tiṇāni puna aparasmiṃ samaye chinditabbāni honti, tasmāpi evaṃ paṭhamamaggavasena diṭṭhekaṭṭhe kilese, dutiyavasena oḷārike, tatiyavasena aṇusahagate, catutthavasena sabbakilese pajahantaṃ gacchati anivattantaṃ. Atha vā gacchati anivattanti nivattanarahitaṃ hutvā gacchatīti attho. Tanti taṃ dhuradhorayhaṃ. Evamettha attho veditabbo. Evaṃ gacchantañca yathā tava dhuradhorayhaṃ na taṃ ṭhānaṃ gacchati, yattha gantvā kassako asoko virajo hutvā na socati. Etaṃ pana taṃ ṭhānaṃ gacchati yattha gantvā na socati. Yattha satipācanena etaṃ vīriyadhuradhorayhaṃ codento gantvā mādiso kassako asoko virajo hutvā na socati, taṃ sabbasokasallasamugghātabhūtaṃ nibbānaṃ nāma asaṅkhataṃ ṭhānaṃ gacchatīti.

    ઇદાનિ નિગમનં કરોન્તો એવમેસા કસીતિ ગાથમાહ. તસ્સાયં સઙ્ખેપત્થો – યસ્સ, બ્રાહ્મણ, એસા સદ્ધાબીજા તપોવુટ્ઠિયા અનુગ્ગહિતા કસી પઞ્ઞામયં યુગનઙ્ગલં હિરિમયઞ્ચ ઈસં મનોમયેન યોત્તેન એકાબદ્ધં કત્વા પઞ્ઞાનઙ્ગલેન સતિફાલં આકોટેત્વા સતિપાચનં ગહેત્વા કાયવચીઆહારગુત્તિયા ગોપેત્વા સચ્ચં નિદ્દાનં કત્વા સોરચ્ચપમોચનં વીરિયધુરધોરય્હં યોગક્ખેમાભિમુખં અનિવત્તન્તં વાહન્તેન કટ્ઠા કસી કમ્મપરિયોસાનં ચતુબ્બિધં સામઞ્ઞફલં પાપિતા, સા હોતિ અમતપ્ફલા, સા એસા કસી અમતપ્ફલા હોતિ. અમતં વુચ્ચતિ નિબ્બાનં, નિબ્બાનાનિસંસા હોતીતિ અત્થો. સા ખો પનેસા કસી ન મમેવેકસ્સ અમતપ્ફલા હોતિ, અથ ખો યો કોચિ ખત્તિયો વા બ્રાહ્મણો વા વેસ્સો વા સુદ્દો વા ગહટ્ઠો વા પબ્બજિતો વા એતં કસિં કસતિ, સો સબ્બોપિ એતં કસિત્વાન સબ્બદુક્ખા પમુચ્ચતીતિ.

    Idāni nigamanaṃ karonto evamesā kasīti gāthamāha. Tassāyaṃ saṅkhepattho – yassa, brāhmaṇa, esā saddhābījā tapovuṭṭhiyā anuggahitā kasī paññāmayaṃ yuganaṅgalaṃ hirimayañca īsaṃ manomayena yottena ekābaddhaṃ katvā paññānaṅgalena satiphālaṃ ākoṭetvā satipācanaṃ gahetvā kāyavacīāhāraguttiyā gopetvā saccaṃ niddānaṃ katvā soraccapamocanaṃ vīriyadhuradhorayhaṃ yogakkhemābhimukhaṃ anivattantaṃ vāhantena kaṭṭhā kasī kammapariyosānaṃ catubbidhaṃ sāmaññaphalaṃ pāpitā, sā hoti amatapphalā, sā esā kasī amatapphalā hoti. Amataṃ vuccati nibbānaṃ, nibbānānisaṃsā hotīti attho. Sā kho panesā kasī na mamevekassa amatapphalā hoti, atha kho yo koci khattiyo vā brāhmaṇo vā vesso vā suddo vā gahaṭṭho vā pabbajito vā etaṃ kasiṃ kasati, so sabbopi etaṃ kasitvāna sabbadukkhā pamuccatīti.

    એવં ભગવા બ્રાહ્મણસ્સ અરહત્તનિકૂટેન નિબ્બાનપરિયોસાનં કત્વા દેસનં નિટ્ઠાપેસિ. તતો બ્રાહ્મણો ગમ્ભીરત્થં દેસનં સુત્વા – ‘‘મમ કસિફલં ભુઞ્જિત્વા પુનપિ દિવસેયેવ છાતો હોતિ, ઇમસ્સ પન કસી અમતપ્ફલા, તસ્સ ફલં ભુઞ્જિત્વા સબ્બદુક્ખા પમુચ્ચતી’’તિ ઞત્વા પસન્નો પસન્નાકારં કરોન્તો ભુઞ્જતુ ભવં ગોતમોતિઆદિમાહ. તં સબ્બં તતો પરઞ્ચ વુત્તત્થમેવાતિ. પઠમં.

    Evaṃ bhagavā brāhmaṇassa arahattanikūṭena nibbānapariyosānaṃ katvā desanaṃ niṭṭhāpesi. Tato brāhmaṇo gambhīratthaṃ desanaṃ sutvā – ‘‘mama kasiphalaṃ bhuñjitvā punapi divaseyeva chāto hoti, imassa pana kasī amatapphalā, tassa phalaṃ bhuñjitvā sabbadukkhā pamuccatī’’ti ñatvā pasanno pasannākāraṃ karonto bhuñjatu bhavaṃ gotamotiādimāha. Taṃ sabbaṃ tato parañca vuttatthamevāti. Paṭhamaṃ.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / સંયુત્તનિકાય • Saṃyuttanikāya / ૧. કસિભારદ્વાજસુત્તં • 1. Kasibhāradvājasuttaṃ

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / સંયુત્તનિકાય (ટીકા) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ૧. કસિભારદ્વાજસુત્તવણ્ણના • 1. Kasibhāradvājasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact